Geografia turyzmu7

I

Mi    * Metody hiidiiri geografii liny/,mu

Niektóre dane dotyczące zjawiska turystyk i są również zamieszczane w rocznikach wydawanych przez wyspecjalizowane organizacje afiliowane przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, głównie w rocznikach UNESCO.

Wspomniane wyżej publikacje zamieszczają dane statystyczne dotyczące całych państw, natomiast badacze, którzy są zainteresowani prowadzeniem badań w przekroju regionalnym lub lokalnym, są zdani na materiały publikowane przez instytucje statystyczne danych państw. Jak już wspomniano, różnią się one zakresem informacji, jak również ich wiarygodnością i aktualnością. Powyższe uwagi - raczej krytyczne - dotyczą również materiałów statystycznych publikowanych w Polsce. Są one zazwyczaj zbyt ogólne (m.in. z powodu obowiązywania tajemnicy handlowej) i nie dotykają niektórych problemów bardzo ważnych z punktu widzeniu geografii turyzmu (np. liczby i rozmieszczenia „drugich domów”)- Jednym z cenniejszych źródeł informacji o bazie noclegowej i ruchu turystycznym są druki Kt l, które nie są powszechnie dostępne, gdyż są objęte klauzulą poufności.

Chcąc zaradzić niedostatkowi informacji dotyczących turystyki i rekreacji, w Polsce (podobnie, jak i w innych krajach) co pewien czas są prowadzone badania kwestionariuszowe (np. dotyczące przygranicznej turystyki handlowej, wyjazdów weekendowych, zagranicznej turystyki wyjazdowej, motywów wyjazdów turystycz-no-rekreacyjnych), które jednak z reguły są w ograniczonym stopniu przydatne z punktu widzenia geografii turyzmu, gdyż są prowadzone na zbyt małych próbach, aby mogły być interpretowane z uwzględnieniem zróżnicowania przestrzennego zjawiska.

W związku z brakiem zadowalających informacji statystycznych, do podstawowych metod zbierania danych w geografii turyzmu należą zapożyczone z nauk społecznych techniki kwestionariuszowe, wywiad, obserwacja itp. Szeroko omówiono je w podręczniku J. Warszyńskiej i A. Jackowskiego [1978], dlatego też w prezentowanej pracy zagadnieniu temu poświęcono niewiele miejsca. Przegląd prac dotyczących niektórych technik badawczych przedstawiono również w jednym z artykułów autora [Kowalczyk 1992].

Główną wadą technik kwestionariuszowych oraz związanych z prowadzeniem wywiadów i obserwacji jest ich ogromna czasochłonność. Dotyczy to zwłaszcza badań polegających na bezpośrednim kontakcie werbalnym z respondentem, gdyż często turyści - pochłonięci np. zwiedzaniem zabytków lub podziwianiem krajobrazów - niechętnie odpowiadają na pytania zadawane przez ankietera. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że z reguły badaniami kwestionariuszowymi są objęte tylko niewielkie grupy turystów.

Następne zastrzeżenie dotyczące uzyskiwania informacji od turystów za pomocą kwestionariuszy i wywiadu ma charakter metodologiczny. Należy pamiętać, że turystyka i rekreacja są zjawiskami społecznymi (rudnymi do jednoznacznego zdefiniowaniu. Motywacje dotyczące np. wyjazdów tuiyslycznyeh mogą być bardzo różne i nawet dla samego turysty trudne do kpmyzowłiuhi (np. częstym motywem wyjazdów jest chęć „oderwaniu u tę od vod#l»imo4et“, „pi zerwania mono-

k

,v;

I Metody Ittidiiń geografii tury/imi

(unii”, „odreagowania”). Są one czmmmi Imtd/o intymne i w rozmowie /. ankie u rem może paść odpowiedź fałszywa. Słuszny jest wiec pogląd, że informacje uzyskane od turystów powinny być interpretowane z uwzględnieniem faktu, że ta sama osoba w innym czasie i (lub) miejscu udzieliłaby zupełnie innej odpowiedzi, lednak przyjęcie powyższego założenia oznacza, że nie powinno się uogólniać otrzymanych drogą kwestionariuszową wyników, a tym samym podważa sens prowadzenia tzw. badań reprezentatywnych.

Sposoby opracowywania danych dotyczących turystyki nie odbiegają od metod i technik stosowanych przy analizowaniu innych zjawisk badanych przez geo-palię społeczno-ekonomiczną i geografię fizyczną. W szerokim użyciu są metody ■autystyczne, zarówno wchodzące w skład statystyki opisowej (średnie, mediana, kwnrlyic, odchylenie standardowe itp.), metody parametryczne (korelacja, regresu), analiza wariancji, jak i testy nieparametryczne (zwłaszcza oparte na teście t In kwadrat)¹. Te ostatnie techniki, podobnie jak analiza wariancji (ANOVA), są nn zególnie użyteczne podczas statystycznego opracowywania danych uzyskanych w l rakcie badań kwestionariuszowych, wywiadów itd., gdyż pozwalają one określić /wiązki i współzależności między np. preferencjami oraz zachowaniami turysty • /nymi (wyrażonymi najczęściej za pomocą skali nominalnej lub porządkowej) a /tmetmymi społeczno-demograficznymi opisującymi turystów. Podobnie jak i w tuttych subdyscyplinach geografii społeczno-ekonomicznej, w geografii turyzmu '.loMinkowo najrzadziej stosuje się techniki wnioskowania statystycznego oparte Mii rachunku prawdopodobieństwa. Również rzadko są używane metody grafowe. I*i /ykładem zastosowania grafów mogą być badania F.M. Helleinera [1981] mające nu celu dokonanie regionalizacji turystycznej obszaru Trent-Sevem Waterway w pnłwincji Ontario (Kanada). Z kolei A. Gadzojanis [1977], dla dokonania regio-nitli/acji Sudetów Kłodzkich pod kątem turystyki, posłużył się metodą dendrytu, klina od strony graficznej również przypomina graf.

Techniki ilościowe były stosowane głównie przez badaczy amerykański cli. Gil Romsa i S. Girling [1976] do określenia zmiennych społeczno-ekonomicznych decydujących o wyjazdach rekreacyjnych posłużyli się np. testami chi-kwa di ul i Kołmogorowa-Smirnowa, J.G. Beard i M.G. Ragheb [1980], zajmując się ihłjiniem zadowolenia z wypoczynku, zastosowali analizę wieloczynnikową, a IM. Iłiowii i G.E. Haas [1980] prowadzący badania w rejonie Rawah (stan Kolorado), juk townież D.R. Fesenmaier i in. j 1980| skorzystali z korelacji. Jedną z częściej Musowanych metod ilościowych służącą do określenia zasięgu wyjazdów turysty «/no rekreacyjnych jest model grawitacji, który byl wykorzystywany również głownie przez badaczy amerykańskich | KI lis, Dorni 1966; Freund, Wilson 1974;

¹ N/eroki przegląd metod i technik badawczych w gpogudił niiy/mu /.uwiera praca kanadyjskiego uniom S. Smithu | IWMal, a lak/c podręcznik J. Wum*yrt»kli^|| i A Im knwskicgo | l‘77K|. Do obliczania podanych miar statystycznych /.« pomocą kompulpm Mc#egdln!c pi/ydutny jest na I om i ust progrum

spss/pt ’ 1.