heller6

194

W świetle nauki

przestaje płynąć, staje się dodatkowym (czwartym) kierunkiem w przestrzeni. Zabieg ten likwiduje "chwilę początkową", a wraz z nią konieczność przyjmowania jakichkolwiek warunków początkowych.

Warto nadmienić, że żadne z tych dwu założeń nie wynika z jakichkolwiek "ogólnych zasad". Są to założenia ad hoe, ale dzięki ich przyjęciu udało się uzyskać samozwarty model kosmologiczny. Jest to ciągle nadmiernie uproszczony "model zabawkowy”, ale niewątpliwie stanowa on ważne osiągnięcie teoretycznej myśli kosmologicznej.

5. Analiza modelu Hartle’go-Hawkinga

Celem modelu Hartle’go-Hawkinga było rozwiązanie "problemu Pierwszej Przyczyny", tzn. zbudowanie samozwartego modelu kosmologicznego^l6. Cel ten, jak widzieliśmy, został osiągnięty kosztem dwu założeń ad hac, które nie wynikają z żadnych podstawowych zasad fizyki. Można by więc wątpić, czy w ogóle problem ten został rozwiązany; można by bowiem dyskutować, co bardziej narusza samozwartość modelu: przyjmowanie warunków brzegowych lub początkowych, wymaganych przez prawa fizyki, czy też postulowanie założeń ad hoc, nieusprawiedliwionych żadnymi prawami fizyki? Model H-H jest wszakże interesujący, gdyż ukazuje nie rozważaną dotychczas możliwość.

'* Doskonałą analizę "kwantowych modeli stwarzania" z filozoficznego i teologicznego punktu widzenia przeprowadził C J. lsham w następujących dwu artykułach: Creation of the Universe as a Quanrum Process, w: Physics. Philosophy andTheology. red : R.J. Russell, W.R. Stoeger, G.V. Goync, Vatican Observatory. Vatican City State 1988, s. 373-408; Quantum Theories of the Creation of the Universe, w: Quantum Cos-mology and the. Laws of Naturę, red. R.J. Russell, N. Murphy. CJ. lsham, Vatican Obscrvatory-Berkeley: The Center for Theology and the Natural Sciences, Yatican City State 1993, s. 49-89.

Model H-H jest również interesujący z filozoficznego punktu widzenia. Ukazuje on bowiem, jak daleko sięga metoda stosowana współcześnie w fizyce. Fizyka klasyczna była w stanie badać jedynie już. istniejące układy; fizyka kwantowa - jak tego dowód dali Hartle i Hawking - potrafi poddawać naukowej analizie sam proces powstawania Wszechświata. Jest to postęp, który tmdno przecenić. Ale nie można również pozwolić sobie na uproszczenia w jego rozumieniu. Następujące uwagi wydają się istotne:

1.    Pochodzenie Wszechświata w modelu H-H jest acza-sowe. Ażeby pochodzenie to wyjaśnić przy pomocy praw fizyki kwantowej, należało dokonać przekształcenia czasu w zmienną przestrzenną. W ten sjrosób czas faktycznie został wyeliminowany z fizycznej analizy pochodzenia świata.

2.    Niekiedy (zwłaszcza w popularnych opracowaniach) czyta się, że w modelu H-H osobliwość początkowa została wyeliminowana, a więc świat istnieje wiecznie. Należy to rozumieć w odpowiedni sposób. Prawdą jest, że osobliwość początkowa w modelu H-H została wyeliminowana i można się zgodzić z tym, że świat w tym modelu istnieje wiecznie, ale pod warunkiem, że wieczność rozumie się po augustiuńsku, jako istnienie poza czasem, a nie tak jak się wieczność rozumie dziś w języku potocznym, tzn. jako istnienie od minus czasowej nieskończoności do plus czasowej nieskończoności.

3.    Z innego punktu widzenia w modelu H-H można mówić o początku świata. Zgodnie bowiem z tym modelem można mówić o prawdopodobieństwie wyłonienia się z nicości (zaistnienia) danego stanu Wszechświata. Mimo to nie ma takiej chwili, w której świat by nie istniał. Wynika to stąd, że w przedplanckowskiej erze w ogóle nie ma żadnych chwil (czas ma własności przestrzenne); czas pojawia się dopiero po przekroczeniu ery Plancka.

4.    Porównując powyższe punkty (2) i (3) widzimy, że w modelu H-H zaciera się dychotomia pomiędzy wiecznością świata a jego początkiem. Pod pewnym względem świat można uważać za wieczny (w sensie augustiańskim), pod