uchwała 11styczeń 1999






























13

















 

















UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW















Z DNIA 12 PAŹDZIERNIKA 1990 R.















(V KZP 27/90)



















 















Podstawowym kryterium określającym pojęcie mienia znacznej wartości w chwili czynu powinna być
wielokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ustalonego na
podstawie ostatnich – w odniesieniu do czasu popełnienia przestępstwa –
urzędowych danych ogłaszanych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,
stosownie do przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin,
przy czym jako orientacyjny miernik tak rozumianego mienia znacznej wartości
należy przyjąć przelicznik nie mniejszy niż 50.















 















Przewodniczący: Prezes Sądu Najwyższego A. Murzynowski.















Sędziowie: J. Bratoszewski, A. Deptuła, H. Gordon-Krakowska, L. Misiurkiewicz
(sprawozdawca), A. Michalczyk, B. Nizieński.















Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: R. Stefański.



















 













Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 12 października 1990 r. wniosku Prezesa Sądu Najwyższego z
dnia 20 września 1990 r. o podjęcie przez skład siedmiu sędziów uchwały
dotyczącej wyjaśnienia zagadnienia prawnego:













 













„Jakie kryteria powinny określać pojęcie «mienie znacznej wartości»?”













 













uchwalił



udzielić odpowiedzi

jak wyże

j.













 















Uzasadnienie:















 













Ustawą z dnia 23 lutego 1990 r. o zmianie kodeksu karnego i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
14, poz. 84) – przez uchylenie ż 9 art. 120 k.k. – usunięto kwotowe
określenie mienia znacznej wartości, w następstwie czego znamię przestępstw
przewidzianych w art. 201, 203 ż 2

1

, art. 215 ż 2, art. 221 ż 4, art. 223 ż 3 k.k. pozbawione zostało ustawowego minimalnego odpowiednika.











Brak określenia przez ustawodawcę, co należy rozumieć przez pojęcie „mienie znacznej wartości”,
powoduje, że pojęcie to stało się ocenne i wymaga wskazania przesłanek, które
ocenę tę będą kształtowały w miarę jednolicie, zapobiegając rozbieżnościom w
orzecznictwie.











Niezależnie od tego, że norma prawa materialnego powinna mieć przede wszystkim charakter
gwarancyjny, w grę wchodzą ponadto argumenty natury procesowej, wymagające
określenia pojęcia „mienie znacznej wartości”.











Ustawą z dnia 13 lipca 1990 r. o powołaniu sądów apelacyjnych (...) (Dz.U. Nr 53, poz. 306) – art. 4
wprowadzono zmianę do art. 17 k.p.k. Przestępstwa przewidziane w art. 201 i
215 ż 2 k.k. – pomimo że stosownie do zmian wprowadzonych ustawą z dnia 23
lutego 1990 r. o zmianie kodeksu karnego (Dz.U. Nr 14, poz. 84) przestały być
zbrodnią – należą nadal do właściwości sądu wojewódzkiego jako pierwszej
instancji; podobnie jak przestępstwo określone w art. 203 ż 2

1

k.k.











W tych zatem warunkach zaistniała potrzeba rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, jakie kryteria
należy mieć na względzie, ustalając na użytek praktyki w zakresie stosowania
wymienionych na wstępie przepisów – jako dotyczących przestępstw
kwalifikowanych (art. 199 ż 1, art. 203 ż 1, art. 215 ż 1, art. 221 ż 1–3,
art. 222 ż 1–4 k.k.) – orientacyjną granicę, od której wartość mienia mieści
się w pojęciu „mienie znacznej wartości”.











Pojęcie to należy niewątpliwie odnieść do aktualnej sytuacji ekonomicznej i realnej wartości
złotówki, które zmieniły się zasadniczo od momentu, kiedy obowiązujący
wówczas ż 9 art. 120 k.k. stanowił, że przez mienie znacznej wartości
należało rozumieć mienie o wartości przekraczającej 2 000 000 zł.











Ustalenia konkretnej wartości mienia dokonuje się według cen obowiązujących w czasie i miejscu
popełnienia czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, które – jak w
przeszłości – nie są już cenami detalicznymi ustalanymi przez państwo. W
warunkach gospodarki rynkowej wartość mienia wyznaczają ceny rynkowe –
różnorodne i zmieniające się; podobnie jak zmienia się stopień inflacji, siła
nabywcza pieniądza, wynagrodzenia.











Pojęcie mienia znacznej wartości – jako ustawowe znamię przestępstwa – nie jest w swej
istocie doskonałe, a pozbawione ustawowego określenia staje się trudne do
wykładni, zwłaszcza w okresie nasilonych i zmieniających się procesów
inflacyjnych. Ponadto należy mieć na względzie tę zasadniczą okoliczność, że
istota pojęcia „mienie znacznej wartości” ma to samo znaczenie od momentu
wejścia w życie kodeksu karnego. Wobec tego celowe jest nawiązanie do
początku obowiązywania przepisów dotyczących przestępstw, znamieniem których
jest „mienie znacznej wartości”, określone ustawowo w art. 120 ż 9 k.k. (z
kolejnymi zmianami) do chwili jego uchylenia.











W 1969 r. i w okresie lat siedemdziesiątych, do chwili wejścia w życie ustawy z dnia 26 maja 1982
r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego (...) (Dz.U. Nr 16, poz.
125), „mienie znacznej wartości” określone zostało jako mienie o wartości
przekraczającej 100 000 zł, następnie – w wyniku zmiany ż 9 art. 120 k.k. –
przez mienie znacznej wartości rozumiano mienie o wartości przekraczającej
300 000 zł, w ustawie zaś z dnia 17 czerwca 1988 r. o zmianie niektórych
przepisów prawa karnego (...) (Dz.U. Nr 20, poz. 135) jako nominalny odpowiednik
znamienia „znaczna” przyjęto mienie o wartości przekraczającej
2 000 000 zł.











Analizując pierwsze określenie „mienia znacznej wartości” w art. 120 ż 9 k.k., odnieść je należy
do ówczesnych cen, kosztów utrzymania i płac, aby w ten sposób dotrzeć do intencji
ustawodawcy. Niewątpliwie chodziło o poważne wypadki zarówno zagarnięcia
mienia, jak i inne przestępstwa, których znamieniem jest „mienie znacznej
wartości” (pojęcie „znaczna” jest synonimem „dość duża”, „pokaźna”).











W polu widzenia należy mieć obowiązujące w tamtym czasie ceny zarówno na podstawowe artykuły, jak i
trwałego użytku, w tym o charakterze luksusowym, jak również przeciętne
płace, świadczenia emerytalno-rentowe, odnosząc je do obecnych cen, kosztów
utrzymania i przeciętnych wynagrodzeń w zmienionych realiach sytuacji
ekonomicznej kraju.











W warunkach gospodarki rynkowej najbardziej uchwytnym zjawiskiem jest zmieniające się przeciętne
wynagrodzenie, i właśnie do niego należy odnieść, w całokształcie przesłanek
określających wartość od strony ekonomicznej, pojęcie „mienie znacznej
wartości”.











Z danych zawartych w rocznikach statystycznych i obwieszczeniu Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego z dnia 25 maja 1990 r. (Mon. Pol. Nr 21, poz. 171),
dotyczących zwłaszcza lat 1969, 1970, 1981, 1987, 1988, wynika, że kolejne
ustawowe ustalenia „mienia znacznej wartości” w art. 120 ż 9 k.k. w stosunku
do przeciętnego wynagrodzenia pracowników w gospodarce uspołecznionej
odpowiadały właśnie jego wielokrotności, dla której przelicznik kształtował
się w granicach 50–26 z okresowymi kolejnymi zmianami (13–11), przy
uwzględnieniu w miarę stabilnych cen i płac w latach siedemdziesiątych i
osiemdziesiątych oraz czasu obowiązywania ustawowego nominalnego odpowiednika
mienia znacznej wartości określonego kolejno jako mienie o wartości
przekraczającej 100 000 zł, 300 000 zł i 2 000 000 zł, i
jednoczesnej zmianie – niezależnie od jej nasilenia – wspomnianych
wskaźników.











W 1969 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracowników w gospodarce uspołecznionej wynosiło
2174 zł, a w 1970 r. – 2235 zł i w odniesieniu do mienia znacznej wartości
przekraczającej 100 000 zł stanowiło około 1/50 tej wartości (mienie znacznej
wartości – pięćdziesięciokrotność; przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia).
Porównując więc kwotowe ustalenia mienia znacznej wartości w chwili wejścia w
życie kodeksu karnego (tj. w dniu 1 stycznia 1970 r.), z przeciętną
miesięczną w tym czasie płacą i zachowując ten właśnie punkt odniesienia jako
najbardziej racjonalny w aktualnym systemie ekonomicznym, wydaje się, że jest
słuszne zachowanie i tej wzajemnej relacji pomiędzy przeciętnym miesięcznym
wynagrodzeniem a „mieniem znacznej wartości” przy ustalaniu podstawowego
kryterium tego pojęcia w obecnej sytuacji gospodarczej i prawnej. Uznanie, że
mienie znacznej wartości powinno stanowić równowartość wielokrotności
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przy przeliczniku nie mniejszym niż
50, jest nie tylko nawiązaniem do kryterium proporcjonalnego, które
kształtowało relatywnie wartość mienia uznaną za znaczną w stosunku do
przeciętnej miesięcznej płacy w chwili wejścia w życie kodeksu karnego, ale
koresponduje również z intencją ustawodawcy złagodzenia odpowiedzialności za
przestępstwa określone w art. 201 i 215 ż 2 k.k., uwzględniając zmianę w
zakresie sankcji wprowadzonej powołaną ustawą z dnia 23 lutego 1990 r.











Ewentualne zaniżenie przelicznika przeciętnego wynagrodzenia w stosunku do jego pierwszej wersji,
wobec wcześniej nie zmienianych przez ustawodawcę granic sankcji
przewidzianych dla przestępstw określonych w art. 201 i 215 ż 2 k.k., przy
równoczesnych zmianach kwotowych określających „mienie znacznej wartości” w ż
9 art. 120 k.k., byłoby wyrazem niekonsekwencji wobec obecnej woli
ustawodawcy istotnego złagodzenia odpowiedzialności w odniesieniu w
szczególności do tych przestępstw – w warunkach zmian wprowadzonych do
kodeksu karnego w ramach art. 201, 215 ż 2 i art. 120 k.k. powołaną wyżej
ustawą. Przyjęta w uchwale koncepcja określenia mienia znacznej wartości nie
ma oczywiście z natury rzeczy mocy wiążącej; jej zadaniem jest – wobec braku
ustawowej definicji – zaspokojenie potrzeb praktyki, z przyczyn już
omówionych. Zachowano w niej zgodność z metodą określenia tego pojęcia
przyjętą w ostatnim projekcie nowego kodeksu karnego, gdzie przez mienie
znacznej wartości rozumie się mienie, którego wartość w chwili czynu
przekracza stukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.











Posłużenie się jednak wynagrodzeniem najniższym nie jest – jak wydaje się – trafne, ponieważ
zaniżałoby wartość mienia, które należy uznać za mające znamię znaczności, a
w konsekwencji obniżałoby granicę surowszej odpowiedzialności











Wskaźnikiem, który nie powoduje nadmiernego obniżenia tej granicy, jak też jej niesłusznego
zawyżenia, jest przeciętne wynagrodzenie miesięczne. Jednocześnie uzasadniony
jest – jak się wydaje – pogląd, że z ogłaszanych obecnie przez Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń
(obwieszczenia publikowane w Monitorze Polskim) należy uwzględnić – na
potrzeby określenia mienia znacznej wartości – przeciętne miesięczne
wynagrodzenie pracowników w gospodarce uspołecznionej w określonym kwartale i
przewidywane w następnym, stosownie do przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (na podstawie art. 74

2

ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. – Dz.U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm., np.
obwieszczenie Prezesa GUS z dnia 7 sierpnia 1990 r. – Mon. Pol. Nr 30, poz.
245).











Niewątpliwą zaletą takiego rozwiązania jest ogłaszanie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
co kwartał, w przeciwieństwie np. do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w sferze budżetowej i w sferze produkcji materialnej, co do których dane
ogłaszane są za okresy półroczne.











Mienie znacznej wartości, uwzględniając przyjęte w uchwale podstawowe kryterium tego pojęcia,
należy w odniesieniu do chwili czynu ustalać na podstawie ostatnich
opublikowanych w Monitorze Polskim urzędowych danych – obwieszczeń Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego, przy czym przez ostatnie urzędowo opublikowane
dane rozumieć należy dane aktualizowane w toku całego postępowania w
odniesieniu do czasu popełnionego przestępstwa, a nie ostatnie dane za
kwartał poprzedzające datę popełnienia czynu, choć w określonych sytuacjach,
determinowanych czasem trwania postępowania, mogą to być wyłączne dane.
Jeżeli jednak – przykładowo – czyn został popełniony na początku drugiego
kwartału, a ostatnie urzędowo opublikowane dane co do przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w dacie popełnienia czynu, a następnie – wszczęcia
postępowania dotyczą ostatniego kwartału ubiegłego roku, ponieważ
obwieszczenia Prezesa GUS-u publikowane są z pewnym opóźnieniem, to w wypadku
opublikowania danych aktualnych dla czasu popełnionego czynu – w ramach
toczącego się postępowania niezależnie od jego stadium – te ostatnie dane –
zawarte w obwieszczeniu Prezesa GUS-u – należy uwzględnić, jako niewątpliwie
korzystniejsze dla sprawy (zakładając wzrost wynagrodzeń).











Ustalenie „znacznej wartości mienia” – według przyjętego w uchwale podstawowego kryterium – na
podstawie tak rozumianych ostatnich urzędowych danych dotyczących
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia nie jest co prawda wolne od pewnych
problemów, ale jest – jak się wydaje – najbardziej prawidłowe. W końcu
ewentualna konieczność zmiany kwalifikacji prawnej czynu m.in. jako
następstwo zmiany omawianego wskaźnika jest procesowo przewidzianą, normalną
sytuacją w każdym stadium postępowania. Jeżeli podstawowym desygnatem mienia
znacznej wartości powinna być równowartość wielokrotności miesięcznego
wynagrodzenia, to należy też uwzględnić – szczególnie przy zagarnięciu – i
pomocnicze kryteria, jak charakter i rodzaj mienia (np. mienie luksusowe),
mogące rzutować na zakres działania również w zakresie podmiotowej strony
czynu.











Ustalenia konkretnej wartości mienia dokonuje się w odniesieniu do czasu i miejsca popełnienia
przestępstwa; zarówno ceny, jak i wynagrodzenia ulegają zmianie; zmiany te
jednak w stosunku do proponowanych przesłanek określenia „mienia znacznej
wartości” nie mogą powodować stosowania zasady przewidzianej w art. 2 ż 1
k.k. w chwili orzekania; nie wchodzi bowiem w grę zmiana ustawy. Artykuł 2
k.k. reguluje zasady prawa karnego międzyczasowego, rozstrzygając kolizję
ustaw w wypadku zmiany ustawy po popełnieniu przestępstwa. Jeżeli nawet przez
„ustawę” wymienioną w art. 2 k.k. należy rozumieć cały obowiązujący w danym
czasie stan prawny odnoszący się do czynu, a więc i przepisy niższego rzędu,
to zmiana ceny czy przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego – jako zjawisko
systemu gospodarczego, sytuacji ekonomicznej w chwili orzekania w stosunku do
cen i przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w chwili popełnienia czynu –
nie jest zmianą ustawy, która obecnie pojęcia „mienie znacznej wartości” w
ogóle nie określa, sprowadzając je do kategorii ocennych.