VI.ZARZĄDZANIE JAKO PROCES DECYZYJNY 1.POJECIE DECYZJI Decyzje są czynnikiem porządkującym i koordynującym działania. Słowo „decisio” w języku łacińskim oznacza „postanowienie", „uchwałę”. Pojecie decyzji można rozpatrywać jako: • akt wyboru • posiadanie możliwości wyboru • wyrażanie woli Decyzja to nielosowy wybór w działaniu Podejmowanie decyzji jest istotna częścią pracy kierowniczej i oznacza proces wyboru jakiegoś działania jako sposobu rozstrzygnięcia określonego problemu. 2.RODZAJE DECYZJI Istnieje wiele poglądów na klasyfikacje decyzji. Brak jest jednoznacznych kryteriów ich podziału. Kojarząc jednak proces podejmowania decyzji z planowaniem jako funkcje kierownicza, której towarzyszy aktywność intelektualna można wyróżnić: • decyzje czyste (nieprogramowalne) - wymagają dużej intensywności intelektualnej • decyzje zrutynizowane (programowalne) - wymagają niskiej aktywności umysłowej i dotyczą problemów, które wystąpiły w przeszłości • decyzje wynikające z impulsów • decyzje dotyczące celów • decyzje dotyczące środków *Biorąc pod uwagę sposób dochodzenia do rozwiązania problemu decyzyjnego ogół decyzji można podzielić na: • decyzje kalkulacyjne - wybór dokonuje się na drodze kalkulowania kosztów i zysków związanych z przyjęciem jednego z rozpatrywanych wariantów działania • decyzje negocjacyjne - w procesie decydowania uczestniczy wiele podmiotów - podmioty te maja sprzeczne interesy i odmienne kryteria oceny możliwych rozwiązań - wybór wymaga wielu uzgodnień, argumentacji, przekonywania sięi kompromisów • decyzje proceduralne - rozwiązanie jest rezultatem przyjętego trybu postępowania; ten tryb decyzji występuje głównie w administracji 3. PROCES DECYDOWANIA Podejmowanie decyzji to specyficzny rodzaj i ciag czynnosci, składający sie z nastepujacych faz: 1. Identyfikacja problemu decyzyjnego Problem decyzyjny jest to trudność do pokonania, która ujawnia się najczęściej gdy: • nie potwierdzają się dotychczasowe doświadczenia • następuje odchylenie od planu Ogół problemów decyzyjnych można podzielić na: • powstające w normalnym działaniu, kiedy występuje odchylenie od standardu powodujące ujemne skutki • twórcze, polegające na doskonaleniu systemu organizacyjnego • optymalizacyjne, prowadzące do wyników optymalnych W kierowaniu występują najczęściej niżej wymienione problemy praktyczne: Problemy zapasów - ich rozwiązanie polega na określeniu takiego poziomu zapasów, który zapewni minimum kosztów tworzenia i utrzymywania zapasów oraz bezpieczeństwo produkcji lub sprzeda0y.

Problemy podziału - rozwiązanie tych problemów polega na określeniu zasobów potrzebnych do wykonania określonego zadania w sposób zapewniający minimalizacje kosztów lub na ustaleniu podziału środków występujących w niewystarczającej ilości w stosunku do pożadanych zadań. Problemy kolejek - wiąże się z wykorzystaniem urządzeń zaspokajających potrzeby na określone usługi (na stacjach benzynowych, przy kasach supersamów, w centralach telefonicznych itp.). Problemy kolejności - polegają na określeniu kolejności, w jakiej należy wykonać poszczególne części określonego zadania. Problemy trasy - występują wówczas, gdy zachodzi konieczność określenia kolejności wykonania poszczególnych czesci danego zadania (np. przewiezienie ładunku z pkt. a do pkt. b przez kilka innych punktów po drodze). Problemy wymiany - polegają na okresleniu terminu wymiany zużytych elementów maszyn i urzadzen. Problemy konkurencji - występują, gdy dwie organizacje da0a do osiągnięcia sprzecznych celów. Problem polega na wyszukaniu takich strategii i decyzji, które zmaksymalizują własne zyski i zminimalizuja straty. W fazie identyfikacji problemu należy określić na czym polega istota trudnosci, która należy pokonac w danej sytuacji decyzyjnej. Trafne okreslenie problemu jest warunkiem jego skutecznego rozwiązania 2. Zbieranie informacji Wybór trafnego rozwiazania zależy od własciwego zdiagnozowania sytuacji, w której powstał problem. Konieczna jest dokładna analiza przyczyn jego wystąpienia. Diagnozowanie sytuacji problemowej opiera sie na informacjach, które powinny byc: • prawdziwe • trafne • aktualne • terminowe • pełne • czyste • jednoznaczne W procesie informowania realizuje sie następujące działania: • określa sie źródła informacji • zbiera sie i wykorzystuje informacje • przechowuje informacje • aktualizuje informacje • przesyła sie wiadomości • przyjmuje sie informacje • przetwarza sie informacje 3. Formułowanie rozwiązań Podjecie decyzji jest poprzedzone przygotowaniem kilku wariantów rozwiązań. Ich poszukiwanie jest procesem twórczym, którego ważna faza jest inkubacja polegajaca na tym, że po zebraniu informacji dotyczących problemu dokonuje sie ich analizy, w wyniku której powstaje pomysł jako efekt zrozumienia sytuacji problemowej lub tzw. olśnienia (błysk nowego pomysłu). Twórczość indywidualna występująca w fazie formułowania rozwiązań może byc wspierana przez grupowe stymulowanie twórczości, wymagające zastosowania niżej wymienionych technik: • burzy mózgów - polega na zwołaniu członków grupy, przedstawieniu im problemu i zachęceniu ich do wysunięcia możliwie dużej liczby pomysłów, czy rozwiązań

• nominalnego - procesu grupowego - jest to zmodyfikowana technika burzy mózgów, w której członkowie grupy znajdują sie w tym samym pomieszczeniu, samotnie opracowują pomysły, a następnie je prezentują • synektyki - w technice tej daży sie do uzyskania tylko jednego, zupełnie nowego pomysłu, dotyczacego okreslonego obszaru problemowego • twórczego grupowego podejmowania decyzji - proces grupowego podejmowania decyzji jest zbliżony do burzy mózgów, jednak w technice unika sie podejmowania decyzji Na etapie formułowania rozwiazan, należy unikać jednoczesnego ich identyfikowania z ocenianiem, gdyż może to przeszkadzać w wyszukiwaniu innych realnych rozwiazan. 4.Okreslenie kryteriów decyzyjnych Ocena i wybór rozwiązania problemu decyzyjnego wymaga ustalenia odpowiednich kryteriów. Kryterium przedstawia wartosc, która sie zamierza maksymalizowac badz minimalizowac. Kryterium decyzyjne może dotyczyc: • celu • środków • metod postępowania Kryteriami takimi mogą być np.: wielkość produkcji, opłacalność, szybkość osiągania celu koszt wprowadzenia w życie określonego rozwiązania, itp. Szczególna uwagę przy doborze kryteriów należy zwrócić na skuteczność rozwiązań. Można ja mierzyć na podstawie oceny: • realnosci danego rozwiazania z punktu widzenia celów i zasobów organizacji • stopnia, w jakim okreslone rozwiazanie przyczynia sie do rozwiązania problemu 5. Podjecie decyzji W tej fazie procesu decyzyjnego dokonuje sie porównania rozwiązań z uwzględnieniem poprzednio wybranych kryteriów. Podejmowanie decyzji jest wiec procesem ciagłego wartościowania czyli porównywania ze soba różnych możliwości postępowania. Do realizacji wybiera sie to rozwiazanie, które zapewnia osiągniecie zamierzonego celu przy najkorzystniejszej wartości wybranego kryterium (np. minimum kosztów). Należy pamiętać, że: U podstaw procesu decyzyjnego leży przewidywanie przyszłości, z czym wiaże sie możliwosc powstania odchylen od zamierzen. Podejmowanie decyzji może odbywac sie w różnych sytuacjach. Stad też w zależnosci od ich charakteru wykorzystuje sie różne modele decyzyjne. Sytuacje decyzyjna okresla dostepnosc informacji i zwiazane z tym prawdopodobienstwo wyniku. *Decyzje moga byc podejmowane: • w sytuacji pewnej - jest kilka alternatyw wyboru, z których każda prowadzi do z góry wiadomego wyniku • w sytuacji ryzykownej - możliwe sa różne wyniki jednego działania, ale podejmujacy decyzje zna prawdopodobieństwo wystąpienia każdego z wyników

• w sytuacji niepewnej - decydent nie ma informacji co do prawdopodobienstwa wystapienia wyników przy realizacji poszczególnych wariantów rozwiazania problemu Przy problemach decyzyjnych w sytuacji niepewnej duża role odgrywa osobowosc podejmujacego decyzje, a zwłaszcza jego skłonnosc do ryzyka. Decyzje w organizacji moga byc podejmowane indywidualnie lub grupowo. Podstawowymi formami grupowego podejmowania decyzji sa • grupy interaktywne • grupy delfickie • grupy nominalne *Decydowanie w grupach interaktywnych wymaga: • przedstawienia problemu • prowadzenia dyskusji • formułowania rozwiązań • argumentowania przedstawionych propozycji • nawiązywania wewnętrznych koalicji • prowadzenia twórczych sporów *Decydowanie w grupach delfickich wymaga: • zasiegania indywidualnych opinii niezależnych ekspertów • analizy uzyskanych opinii, która prowadzi koordynator grupy • zapewnienia zgodnosci opinii niezależnych ekspertów jako warunku uzyskało najwieksza wartosc rangowa jest równocześnie decyzja grupy Zalety i wady grupowego podejmowania decyzji sa nastepujace: podjecia decyzji *Decydowanie w grupach nominalnych jest zwiazane z koniecznoscia: • tworzenia zespołów problemowych, w których konieczne sa bezpośrednie kontakty ich członków • przedstawienia przez lidera grupy zarysu problemu • podania przez uczestników grupy mo0liwie najwiekszej liczby rozwiazan • prezentacji szczegółowej zgłoszonych propozycji • wartościowania poszczególnych rozwiazan; rozwiązanie, które Zalety: • więcej wiedzy o możliwych rozwiązaniach • więcej propozycji rozwiązań • wyższy stopień akceptacji wybranej decyzji • wyższa jakość decyzji Wady • wydłużenie czasu podejmowania decyzji • większy koszt procesu decyzyjnego • możliwy nadmierny wpływ jednej osoby na grupe i dokonany wybór • możliwość pojawienia sie myślenia grupowego osłabiajacego jakość decyzji • możliwość wystąpienia trudności w określeniu odpowiedzialności za skutki wdrożenia decyzji 6. Realizacja decyzji (działania) Wdrożenie decyzji w życie wymaga jej przekazania realizatorom oraz stworzenia odpowiednich warunków działania. Wymaga to wcześniejszego pozyskania zasobów i rozdzielenia ich stosownie do potrzeb. Konieczne jest również wyznaczenie osób odpowiedzialnych za wykonanie wyznaczonych zadan. W trakcie realizacji decyzji należy śledzić, czy wszystko przebiega zgodnie z planem i na podstawie poczynionych obserwacji dokonywać ewentualnych korekt poprzednich ustaleń. Podejmowanie decyzji jest dla kierownika ciągłym procesem i ciagłym wyzwaniem.

---