WYKROCZENIA

Prawo wykroczeń jest wyodrębnioną gałęzią szeroko pojętego prawa karnego. Jego podstawową funkcją jest ochrona stosunków społecznych przed naruszeniami porządku prawnego, które nie zawierają takiego nasilenia społecznej szkodliwości jak przestępstwa (zbrodnie i występki), ale przez swoją częstotliwość stanowią istotne zagrożenie dla ładu i porządku prawnego. Podstawowe funkcje prawa wykroczeń to f. ochronna i prewencyjno-wychowawcza.

W Doktrynie wyróżnia się TRZY MODELE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WYKROCZENIA:

1. model FRANCUSKI - ukształtował się w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, związany jest z podziałem przestępstw na trzy kategorie:

• zbrodnie (crimes)

• występki (delits)

• wykroczenia (contraventionis)

Z tym podziałem wiązał się trójpodział sądownictwa, odpowiednio: sądy ds. zbrodni, poprawcze i policyjne.

2. model AUSTRIACKI (administracyjny) - wprowadził podział na dwie grupy:

• drobniejsze przestępstwa - w tym wypadku zastosowanie mają przepisy karne

• wykroczenia administracyjne - poddane orzecznictwu organów administracji

model NIEMIECKI (pruski) - jego istotą jest przyznanie organom administracji uprawnień do zastępczego sprawowania orzecznictwa za wyłączone z kategorii przestępstw wykroczenia porządkowe (O R D N U N G S W I D R I G K E I T E N) Jeżeli oskarżony nie zgadzał się na to mógł żądać rozpatrzenia sprawy przez sąd.

HISTORIA: w II Rzeczpospolitej postępowanie w sprawach o wykroczenia, na podstawie art. 72 Konstytucji Marcowej powierzone zostało organom administracji państwowej, od orzeczeń, których obywatel mógł się odwołać do sądu: „Ustawy przeprowadzą zasadę, iż od karnych orzeczeń władz administracyjnych, zapadłych w drugiej instancji, będzie przysługiwało stronom prawo odwołania się do właściwego sądu.” Po drugiej wojnie światowej sprawy o wykroczenia powierzono utworzonym kolegiom do spraw wykroczeń, które funkcjonowały przy organach administracji państwowej ogólnej i szczególnej. Odwołania od orzeczeń kolegiów I instancji kierowano do kolegiów II instancji (art. 80 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia). Jednakże przewidziano w tym zakresie pewien wyjątek, mianowicie na mocy artykułu 86 k.p.s.w. można było żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego („Od orzeczeń kolegiów I instancji o ukaraniu zasadniczą karą aresztu lub karą ograniczenia wolności uprawnieni do wnoszenia odwołań mają prawo złożyć środek zaskarżenia w postaci żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.”) Dopiero po noweli z 8 czerwca 1990 roku zlikwidowano kolegia odwoławcze przy organach administracji ogólnej, a kolegia I instancji usytuowano przy sądach rejonowych. Warto w tym momencie zwrócić uwagę na fakt, iż kolegia ds. wykroczeń „wyszły” spod kompetencji Ministra Spraw Wewnętrznych a weszły w zakres kompetencji Ministra Sprawiedliwości. Oznaczało to, że kolegia de facto stały się quasi sądowymi organami. W tym stanie prawnym w sprawach o wykroczenia w I instancji orzekały kolegia ds. wykroczeń przy sądach rejonowych, a zaskarżanie ich orzeczeń było możliwe jedynie poprzez żądanie skierowania sprawy do sądu rejonowego. Sąd rozpoznawał sprawę od początku jak sąd I instancji, ale jego wyrok był niezaskarżalny, chyba, że sąd orzekł na niekorzyść oskarżonego, a więc surowiej niż kolegium, którego orzeczenie zaskarżono. W przypadku orzeczeń kolegiów, które nie zostały skierowane na drogę sądową przed uprawomocnieniem się orzeczenia lub postanowienia o umorzeniu postępowania, a które rażąco naruszały prawo organem właściwym do ich uchylenia był sąd wojewódzki.

Ten stan prawny musiał ulec zmianie po uchwaleniu Konstytucji w kwietniu 1997 roku. Artykuł 237 przewidywał bowiem, że w okresie 4 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji w sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, przy czym o karze aresztu orzeka sąd. Konstytucja wprowadziła także unormowanie, iż odwołanie od orzeczenia kolegium rozpoznaje sąd. Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 roku. Celem dostosowania stanu prawnego do przepisów konstytucji uchwalono nowy Kodeks Postępowania Karnego poświęcając sprawie wykroczeń rozdział 54 KPK. (skreślony mocą ustawy z sierpnia 2001 z dniem 17 października 2001). Kodeks przewidywał pięć różnych postępowań w sprawach o wykroczenia.

1) postępowanie przed sądem rejonowym jako sądem I instancji w sprawach przekazanych tym sądom na podstawie art. 508 par. 1

2) postępowanie odwoławcze przed sądem rejonowym w wypadku wniesienia środka zaskarżenia od orzeczeń kolegiów do spraw wykroczeń (art. 508 par.3)

3) postępowanie przed sądem okręgowym w przedmiocie uchylenia prawomocnego orzeczenia kolegium do spraw wykroczeń (art.515-516)

4) postępowanie przed sądem okręgowym w przedmiocie nieważności orzeczenia kolegium do spraw wykroczeń (art. 515 par.2 zd.2 i 3)

5)postępowanie przed sądem rejonowym w przedmiocie sporów kompetencyjnych między kolegiami (art.508 par.4)

Kolegia działały przy sądach rejonowych, powoływał je i znosił Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia. Przy sądzie rejonowym mogło działać więcej niż jedno kolegium w takim wypadku zakres ich właściwości ustalał również w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości, ale w porozumieniu z Ministrem SWiA. Np. przy Sądzie Rejonowym w Białymstoku funkcjonowały trzy kolegia:

1. Kolegium w Białymstoku - dla miasta Białystok oraz gmin: Choroszcz, Czarna Białostocka, Dobrzyniewo Kościelne, Gródek, Juchnowiec Kościelny, Michałowo, Supraśl, Tykocin, Wasilków i Zabłudów,

2. Kolegium w Łapach - dla gmin: Łapy, Poświętne, Suraż i Turośń Kościelna,

Kolegium w Mońkach - dla gmin: Jaśonówka, Jaświły, Knyszyn, Krypno i Mońki

Argumenty przemawiające za powierzeniem sądom orzekania w sprawach o wykroczenia:

• konstytucyjna zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości (nulla poena sine iudico) - zawarta w art. 175 konstytucji

• uregulowania Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, ratyfikowanej przez Polską w 1993 roku, - art. 6 tejże konwencji

WYKROCZENIE - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany.

Nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Elementem definicji wykroczenia, jak widać, nie jest społeczna szkodliwość czynu w stopniu większym niż znikoma.

Art. 46 § 6.K.W. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

W świetle rozwiązań ustawowych charakter wykroczenia traci jedynie czyn formalnie wypełniający znamiona czynu zabronionego, w którym nie można dopatrzyć się żadnej społecznej szkodliwości.

Kara grożąca za wykroczenie i stopień społecznej szkodliwości odróżnia wykroczenie od przestępstwa.

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia nie jest postępowaniem karnym. Jest to odrębne postępowanie dotyczące orzekania w sprawach innych niż przestępstwa. Podkreślić jednak należy, że zasady tego postępowania są zbliżone do zasad procesu karnego.

Postępowanie to dotyczy czynów drobniejszych niż przestępstwa, dlatego też musi być mniej sformalizowane, szybsze, z możliwością rozstrzygania niektórych kategorii czynów także przez organy nieprocesowe i niesądowe (chodzi tu o tryb mandatowy).

Kodeks nakazuje bezpośrednie stosowanie niektórych norm k.p.k. (w odniesieniu do 268 artykułów procedury karnej).

Postępowanie w sprawach o wykroczenia jest postępowaniem autonomicznym, co wynika z artykułu 1 k.p.s.w. Jednocześnie przyjmuje możliwość stosowania zasad i rozwiązań szczegółowych zaczerpniętych wprost z k.p.k. Na przykład z artykułu 8 k.p.w. wynika iż w sprawach o wykroczenia maja zastosowanie takie zasady procesowe jak:

• Prawdy materialnej i trafnej represji (art. 2 k.p.k.)

• Obiektywizmu (art. 4 k.p.k.)

• Domniemania niewinności i in dubio pro reo (art. 5 k.p.k.)

• Swobodnej oceny dowodów (art. 7 k.p.k.)

• Samodzielności jurysdykcyjnej sądów (art. 8 k.p.k.)

• Podejmowania przez organy czynności z urzędu (art. 9 i 13 k.p.k.)

• Skargowości postępowania sądowego (art. 14 k.p.k.)

• Informacji prawnej (art. 16 k.p.k.)

K.P.S.W. przewiduje cztery rodzaje postępowań: zwyczajne, przyśpieszone, nakazowe oraz mandatowe. To ostatnie jest specyficznym rodzajem postępowania, gdyż rozstrzyga tu organ nieprocesowy i niesądowy.

Oskarżycielem publicznym we wszystkich sprawach o wykroczenia jest policja, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Np. oskarżycielem w sprawach określonych w Kodeksie Pracy jest inspektor pracy. Mogą występować także jako oskarżyciele przedstawiciele organów administracji rządowej i samorządowej, organów kontroli państwowej i kontroli samorządu terytorialnego oraz straży gminnych. W każdej sprawie wniosek o ukaranie może wnieść prokurator. Włączenie się prokuratora do wniosku o ukaranie wyłącza udział innego oskarżyciela publicznego. Inne podmioty mogące występować jako oskarżyciele w sprawach o wykroczenia to: straż gminna, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, strażnicy leśni, dyrektorzy parków narodowych i funkcjonariusze straży parku, strażnicy państwowej straży rybackiej itd..

Podstawą wszczęcia postępowania jest wniosek o ukaranie.

Powinien on zawierać:

• imię, nazwisko, adres obwinionego, a także inne dane niezbędne do ustalenia tożsamości

• określenie zarzucanego czynu ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia

• wskazanie dowodów

• imię, nazwisko, podpis osoby sporządzającej wniosek

Wniosek wnoszony przez oskarżyciela publicznego powinien także zawierać:

• wskazanie przepisów pod które czyn podpada

• miejsce zatrudnienia i dane o warunkach materialnych, osobistych i rodzinnych

• pokrzywdzonych o ile takich ujawniono

• wysokości wyrządzonej szkody

• stanowisko osoby sporządzające wniosek

• wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy

• wskazania danych dotyczących uprzedniego skazania sprawcy za podobne przestępstwo lub wykroczenie

Obwinionym jest osoba, przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie w sprawie o wykroczenie. Jego obrońcą może być adwokat lub radca prawny. Pokrzywdzonym jest ten, kogo dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez wykroczenie.

W postępowaniu w sprawach o wykroczenia mogą zapaść trzy rodzaje rozstrzygnięć: orzeczenia, zarządzenia i mandaty karne. Orzeczenia przybierają postać wyroku lub postanowienia (gdy ustawa nie wymaga wydania wyroku rozstrzyga się postanowieniem). Postanowienia wydaje sąd, prezes sądu i upoważniony sędzia, w toku czynności wyjaśniających - organ prowadzący te czynności. W kwestii nie wymagającej postanowienia wydaje się zarządzenia.

Właściwym w sprawach o wykroczenia jest Sąd Rejonowy. Orzeka na rozprawie i posiedzeniu jednoosobowo. Sądem odwoławczym w sprawach o wykroczenia jest sąd okręgowy do rozpoznania apelacji i zażaleń na postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku, a także Sąd Rejonowy w innym równorzędnym składzie do rozpoznania pozostałych zażaleń. Orzekają one także w składzie jednoosobowym. Sad apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydawanych w I instancji przez sąd okręgowy. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację. Również te sądy orzekają jednoosobowo, chyba ze prezes sądu zarządzi orzekanie w składzie trzyosobowym. Do wyłączenia stosuje się przepisy k.p.k., o wyłączeniu rozstrzyga inny równorzędny skład sądu, przed którym rozprawa się toczy.

Obrońcą obwinionego (osoby, przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie) może być adwokat lub radca prawny. Pokrzywdzonym jest ten, czyje dobro prawne zostało bezpośrednio zagrożone lub naruszone przez wykroczenie. Pokrzywdzony może (do rozpoczęcia przewodu sądowego, albo bezpośrednio po rozpoczęciu posiedzenia) oświadczyć, że będzie działał obok oskarżyciela publicznego jako oskarżyciel posiłkowy.

W przypadku odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia, w wypadku, gdy wykroczenie jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego następuje umorzenie postępowania.

Policja ma prawo zatrzymać osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia, gdy zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyśpieszonego, albo nie można ustalić jej tożsamości. Czas zatrzymania od chwili ujęcia nie może przekroczyć 24 h, a w pierwszym wymienionym wypadku - 48 godzin.

W postępowaniu w sprawach o wykroczenia nie ma wyodrębnionej wyraźnie fazy postępowania przygotowawczego. Prowadzi się tylko postępowanie wyjaśniające, czynności te powinny być zakończone w ciągu jednego miesiąca. Prowadzi je policja, a w zakresie ujawnionych wykroczeń także inne uprawnione organy.

Postępowanie sądowe wszczyna się ZARZĄDZENIEM prezesa sądu. Umorzenie postępowania następuje POSTANOWIENIEM, a jeżeli rozpoczęto już przewód sądowy - wydaje się WYROK o umorzeniu postępowania.

Elementy upraszczające postępowanie to: możliwość nie przeprowadzania dowodów jeżeli obwiniony przyznał się do winy i jego wyjaśnienia nie budzą wątpliwości. W razie zmiany składu sądu rozprawę odroczoną lub przerwaną prowadzi się w dalszym ciągu. W wypadku, gdy obwiniony jest osoba czasowo przebywającą na terytorium RP można orzec natychmiastową wykonalność wyroku skazującego.

POSTĘPOWANIE PRZYŚPIESZONE:

• stosuje się do osób nie mających stałego miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione.

• do osób czasowo przebywających na terenie RP

• do osób popełniających wykroczenia w związku z imprezą masową

• nie stosuje się w stosunku do osób podlegających orzecznictwu sądów wojskowych

Orzeka się wówczas, gdy sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia.

POSTĘPOWANIE NAKAZOWE:

Sąd może na posiedzeniu orzec WYROKIEM nakaz karny, jeżeli wystarczające jest wymierzenie grzywny w kwocie nie wyższej niż połowa przewidzianej w ustawie górnej granicy wysokości grzywny.

• wniosek o ukaranie złożony przez oskarżyciela publicznego

• ustalenia poparte wiarygodnymi dowodami

• obwiniony nie kwestionuje popełnienia zarzucanego mu czynu

• okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości

POSTEPOWANIE MANDATOWE:

• prowadzi policja, inne organy, gdy przepis szczególny tak stanowi

• mandat: do 500 pln, a gdy czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach - do 1000 (zbieg wykroczeń)

• sprawca schwytany na gorącym uczynku

• stwierdzono wykroczenie na podstawie urządzenia pomiarowego lub kontrolnego

• nałożenie grzywny w drodze mandatu nie może nastąpić po upływie 3 dni od daty ujawnienia czynu (gdy na gorącym uczynku); 14 dni gdy przy pomocy urządzeń pomiarowych

Mandat karny:

• wydawany ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi - tylko w stosunku do osob czasowo przebywajacych na terytorium RP

• kredytowy, wydawany za potwierdzeniem odbioru (grzywnę trzeba uiścić w terminie 7 dni od daty wystawienia)

• zaoczny (osoba sprawcy nie budzi wątpliwości, sprawcy nie zastano na miejscu wykroczenia, mandat pozostawia się w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać)

KASACJĘ może wnieść wyłącznie minister sprawiedliwości lub RPO.

Rodzaje wykroczeń:

Rozdział VIII: Wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu (Art. 49-64) Rozdział IX: Wykroczenia przeciwko instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym (Art. 65-69)

Rozdział X: Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia (Art. 70-83)

Rozdział XI: Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji (Art. 84-103)

Rozdział XII: Wykroczenia przeciwko osobie (Art. 104-108)

Rozdział XIII: Wykroczenia przeciwko zdrowiu (Art. 109-118)

Rozdział XIV: Wykroczenia przeciwko mieniu (Art. 119-131)

Rozdział XV: Wykroczenia przeciwko interesom konsumentów (Art. 132-139)

Rozdział XVI: Wykroczenia przeciwko obyczajności publicznej (Art. 140-142)

Rozdział XVII: Wykroczenia przeciwko urządzeniom użytku publicznego (Art. 143-145)

Rozdział XVIII: Wykroczenia przeciwko obowiązkowi ewidencji (Art. 146-147)

Rozdział XIX: Szkodnictwo leśne, polne i ogrodowe (Art. 148-166)

Dziś obok kodeksu wykroczeń przepisy ich dotyczące znajdują się w 111 innych ustawach. Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad projektem jednego dużego kodeksu, w którym znajdą się wszystkie wykroczenia.

Karami przewidzianymi za wykroczenia są, wg. Art. 18 areszt, ograniczenie wolności, grzywna I nagana. Kara aresztu może trwać najkrócej 5, najdłużej 30 dni, wymierza się ją w dniach, kara ograniczenia wolności trwa 1 miesiąc. Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Środkami karnymi są: zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, nawiązka, obowiązek naprawienia szkody, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości I inne środki.

Sprawy wykroczeń przejęły po 17 października 2001 roku Sądy Rejonowe - w ich ramach utworzono Wydziały Grodzkie zajmujące się tymi sprawami.

1

---