7349812186

136 Synteza dziejów Polski.

konceptualizacją i werbalizacją archetypu kultury politycznej w Polsce, podstawowa kategorią jest kategoria „wolności”. J. Lelewel „cywilizację” w Polsce, opartą na „wolności”, przeciwstawia „cywilizacji” Zachodu i Wschodu czasów nowożytnych. Pa listwo w Polsce to „gminowladztwo”, „wszechwładzlwo ludu”; jego fundamentem jest „duch obywatelski”. „Wolność” w Polsce zaś to - stosując terminologię B. Constanta - „wolność starożytnych”, wolność „w państwie”. Zlo w Polsce - w ujęciu J. Lelewela - wynikało z „zachwiania” tego archetypu. Stąd postulat jego „poprawy”.

Koncepcję J. Lelewela kontynuował i rozwijał A. Mickiewicz. W interpretacji A. Walickiego w pismach A. Mickiewicza (Prelekcjeparyskie - 1840-1844) -podobnie jak w słowianofilstwic rosyjskim - ma miejsce „protest przeciwko racjonalizmowi w życiu społecznym, przeciwko kapitalistycznej racjonalizacji myślenia i działań ludzkich”¹. Jest to „obrona wiedzy »żywej«, bezpośredniej i integralnej [...] równoznaczna z obroną bezpośrednich, emocjonalnych więzi międzyludzkich, zagrożonych przez postępującą naprzód racjonalizację produkcji, motywacji działań i instytucji społecznych”². Słowianie, wedle A. Mickiewicza - jak twierdzi A. Walicki - „nie potrzebują francuskich inżynierów, przemysłowców, budowniczych maszyn, specjalistów, encyklopedystów i ajentów handlowych. Potrzebują »ognia świętego«.”³

A. Mickiewicz - tak jak słowianofile - przeciwstawia jednomyślność „zasadzie większości”⁴.,Jeżeli społeczeństwo jest wspólnotą duchową, jednością moralną, to wszystkie sprawy, które go dotyczą, winny być rozstrzygane jednomyślnie; przyjęcie zasady »mechanicznej większości« byłoby równoznaczne z usankcjonowaniem niezgody, a więc rozbiciem jedności; oznaczałoby w praktyce uznanie poglądu, że społeczeństwo jest tylko sumą jednostek, że wspólnota duchowa redukuje się do sumy poglądów indywidualnych.” ⁵ A. Mickiewicz - pisze A. Walicki - „nie znosił »swobody druku, adwokaterii, gawędy parlamcntarncj«, chwalił literaturę romantyczną za to, że »nie spuszczała się na wynik glosowania mas, choć była pewna, że kiedyś otrzyma ich poparcic«; dyskusja - twierdził - »nic jest właściwą drogą prowadzącą nas ku prawdzie«, rządy parlamentarne są zwyrodnieniem: »jest to rozprzężenie, jest to koniec epoki, to, co Pismo Święte nazywa końcem świata; wtedy bowiem miłość wygasa, a moc ustępuje albo slabnie«.”

Zdaniem A. Walickiego A. Mickiewicz w ustroju dawnej Polski dopatrywał się „idealnego modelu władzy charyzmatycznej: król był u Polaków tym, przez kogo przemawiał Duch Boży; Sejm, kiedy był prawidłowo zebrany, uważany był za na-

1

   A. W a I i c k i: Filozofia a mesjanizm. Studia z dziejów filozofii i myśli spoleczno-religijnej romantyzmu polskiego. Warszawa 1970, s. 254.

2

   Ibidem.

3

   Ibidem, s. 281.

4

   Ibidem, s. 262.

5

   Ibidem.

s Ibidem, s 277-278.