Bank - osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Zadania banków w rozwiniętej gospodarce rynkowej: 1) Gromadzenie w różnych formach oszczędności, finansowanie bezpośrednio lub pośrednio inwestycji, 2) Dopasowywanie swoich preferencji w sferze będących do dyspozycji środków do zapotrzebowania za strony podmiotów sfery realnej, korzystających z usług bankowych, 3) Realizacja rozliczeń i rachunków w gospodarce, 4) Kreacja pieniądza centralnego będącego ostatecznym środkiem zapłaty, 5) Kreacja zdecentralizowanego pieniądza wkładowego, który jest instrumentem kredytowym i środkiem płatniczym, 6) Pośrednictwo między posiadaczami środków pieniężnych, 7) Udział w społecznym podziale pracy - banki stają się przeds., które przejmują szereg czynności w zakresie gospodarki finansowej od przeds. i gosp. domowych, 8) Dokonywanie alokacji i transformacji środków.

Rola banków: Płatnik - dokonywanie płatności w imieniu swoich klientów. Agent - działanie w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzanie własnością klientów. Gwarant - poparcie udzielane klientom w spłacie ich zobowiązań. Pośrednik - dokonywanie transformacji otrzymywanych depozytów w kredyty. Instrument w realizacji polityki gospodarki kraju: regulowanie podaży pieniądza poprzez działanie BC.

Cele banków: 1)Cel NBP: utrzymywanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

2)Cel banku komercyjnego: optymalizacja zysku (a nie jego maksymalizacja), czyli dążenie do możliwie największego zysku, ale przy określonym, dopuszczalnym poziomie ryzyka.

B. komercyjny jest zmuszony określać kompleksową i długotrwałą politykę, gdyż różnorodne, złożone zadania, które wykonuje, wymagają zharmonizowania oraz dostosowania do ciągle zmieniającej się sytuacji ekonomicznej.

Opracowywana przez bank polityka szczegółowa wyznacza konkretne cele i zadania oraz określa środki niezbędne dla ich realizacji: *zakres działalności banku, *poziom świadczonych usług, stopień modernizacji wykonywanych czynności, wydajność pracy, *politykę cenową w odniesieniu do pobieranych i płaconych przez bank odsetek oraz pobieranych prowizji, *zakres terytorialny działania, *pożądany poziom obrotów, dochodów i kosztów, *niezbędną wielkość środków własnych.

Regulacje prawne: *Ustawa Prawo bankowe, *Ustawa o NBP, *Prawo czekowe, *Prawo wekslowe, *Kodeks spółek handlowych, *Zarządzenia Prezesa NBP, *wytyczne HF, *Normy ostrożnościowe, *Statut, *Wewnętrzne regulaminy i zarządzenia.

Prawo bankowe (1982): *pierwsze założenia reformy gospodarczej, * usamodzielnienie aparatu bankowego, * ograniczenie uprawnień MF wobec banku, * stosunki między bankiem a przedsiębiorstwem powinny układać się na płaszczyźnie umownej, * możliwość korzystania z kredytów bankowych tylko przez przedsiębiorstwa mające zdolność kredytową (zdolność spłaty kredytów).

Prawo bankowe (31.01.1989): *pogłębianie reformy i przebudowy struktury bankowości, *wprowadzono 2-poziomowy model bankowości (BC pełniący funkcje banku banków, banku emisyjnego, banku państwa oraz banki komercyjne - świadczące usługi finansowe, których zakres określony jest przez specyfikę ich działalności) * oddzielenie funkcji BC od bezpośredniej działalności kredytowej, * dualizm w kreowaniu pieniądza (NBP tworzy pieniądz centralny, będący ostatecznym środkiem zapłaty, a pozostałe banki tworzą zdecentralizowany pieniądz wkładowy) *konkurencyjność między bankami.

Strategie banków: a) ofensywna - zmierza do zwiększenia udziału banku w obsłudze r. finansowego, a więc w globalnej sumie udzielanych kredytów i gromadzenia depozytów, przez zwiększanie obrotów, zdobywanie nowych klientów, rozbudowę sieci placówek, działania takie mają sens, gdy sytuacja zewn. zapowiada się pomyślnie, a badania diagnostyczne wskazują, że bank dysponuje środkami działania dla poprawienia swojej pozycji wobec innych banków (nowe banki), b) defensywna - nastawiona na obronę posiadanej pozycji i utrzymanie zajętego miejsca w rankingu banków. Zmusza do wzrostu postępu techn., polepszenia efektywności, rozszerzenia i modyfikowania listy oferowanych produktów, korygowania stosownych stawek procentowych, c) usuwanie skutków negatywnych wydarzeń poprzedniego okresu - egzekwowanie zaległych należności, pokrycie poniesionych strat, odbudowanie środków własnych, zmiana profilu specjalizacyjnego, likwidacja nierentownych odcinków działalności. Może zakładać reorganizację, wymianę kierownictwa.

Struktura systemu bankowego. System bankowy - całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i relacje z otoczeniem. Obecnie dominuje 2-stopniowy model bankowości: 1 poziom stanowi BC, 2 szczeblem są banki komercyjne. System bankowy składa się z instytucji, którymi są - w zależności od poziomu jego rozwoju i przyjętego modelu - różnego typu banku funkcjonujące na poszczególnych r. finansowych. Wykorzystują one w swojej działalności instrumenty finansowe, pozwalające na realizację określonych operacji i oferowanie produktów zgodnie z przyjętymi zasadami, będącymi efektem regulacji prawnych, a także tradycji ukształtowanej w wyniku kilkusetletniej działalności w warunkach gospodarki rynkowej.

Klasycznym modelem systemu bankowego w gospodarce rynkowej jest 2-szczeblowy system bankowy: 1)BC, realizujący funkcje: *banku państwa, *banku emisyjnego, *banku banków. 2)Banki komercyjne, świadczące usługi finansowe, których zakres określony jest przez specyfikę ich działalności i znajduje wyraz w ustaleniach statutowych. Banki komercyjne jako podmioty r. finansowego działają zgodnie z logiką gospodarki rynkowej, ale są też instytucjami zaufania publicznego.

Funkcje systemu bankowego: *stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia, *zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami, *zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym, *zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze, *stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (co do czasu, wielkości i ryzyka).

Modele sektora finansowego ze względu na umiejscowienie sektora bankowego: *anglosaski - opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się korporacji przemysłowych od banków komercyjnych, które są wykorzystywane do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a także do zaspokajania zapotrzebowania przeds. na kredyt krótkoterm. Podstawowy dopływ kapitału odbywa się w drodze emisji papierów wartościowych i ich wyceny przez giełdę. Dominują banki wyspecjalizowane takie jak banki inwestycyjne, które świadczą usługi z zakresu pośrednictwa na rynku papierów wartośc., zarządzają funduszami, spełniają funkcje instytucji doradczych dla firm, uczestniczą w długoterminowym finansowaniu inwestycji i realizują własne inwestycje na rynku kapitałowym. *niemiecko-japoński - zakłada, że główną rolę w sektorze finansowym, pełni system bankowy. Banki zaspokajają zarówno krótko- jak i długoterm. potrzeby klientów. W tym modelu banki mają charakter uniwersalny. Bank uniwersalny nie ogranicza się do wykorzystywania wybranych czynności, lecz świadczy zestaw usług bankowych, związanych z ustawowo określonymi obszarami działalności. Równocześnie rozwijają się powiązania kapitałowe między bankami i korporacjami finansowymi

NBP - bank sektorowy RP, z siedzibą w Warszawie. Posiada osobowość prawna, nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. Ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP. Może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych. Pokrywa ze środków własnych wydatki związane z członkostwem w MFW. NBP nie może być udziałowcem innych osób prawnych, z wyjątkiem prowadzących działalność usługową wyłącznie na rzecz instytucji finansowych i Skarbu Państwa.

Zadania NBP: 1) organizowanie rozliczeń pieniężnych; 2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi; 3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami; 4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa; 5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; 6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego; 7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej; 8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

Organy NBP: 1) Prezes NBP; 2) Rada Polityki Pieniężnej; 3) Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Kadencja wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Prezesa NBP w czasie jego nieobecności zastępuje wiceprezes NBP - pierwszy zastępca Prezesa NBP. Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP. Prezes NBP przewodniczy RPP, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym.

Zadania Prezesa NBP: 1) ustala, w porozumieniu z MSWiA zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki i te przedsiębiorstwa; 2) realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony RP.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

Zadania RPP: 1) ustala wysokość stóp procentowych NBP; 2) ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania; 3) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych; 4) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP; 5) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP; 6) ustala zasady OOR 7) dokonuje ocen działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej.

Skład RPP: *Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP; *9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Funkcję członka Rady można pełnić tylko 1 kadencję. W okresie kadencji członek Rady nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską, a za zgodą Rady wyrażoną w drodze uchwały (bez udziału zainteresowanego) - dopuszczalna jest działalność w organizacjach międzynarodowych.

Zarząd NBP: kieruje działalnością NBP. W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Członków Zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NBP. Członkowie Zarządu NBP są powoływani na okres 6 lat. Członek Zarządu NBP nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską.

Zadania Zarządu: 1) realizuje uchwały Rady; 2) podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP, 3) okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego; 4) nadzorowanie operacji otwartego rynku; 5) ocena funkcjonowania systemu bankowego; 6) uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP; 7) uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości; 8) określanie zasad gospodarowania funduszami NBP; 9) określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP; 10) określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP; 11) uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP; 12) sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP; 13) opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą; 14) przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady, 15) realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej;

Stopy % ustalane przez RPP: 1)stopa referencyjna (interwencyjna, repo) - określa minimalną cenę 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP i sprzedawane bankom komercyjnym, w ramach OOR na rynku międzybank. Interwencja ta wpływa na poziom oprocentowania depozytów na rynku międzybank. o porównywalnym terminie zapadalności. Stopa ta wpływa na poziom WIBOR-u, który z kolei stanowi podstawę oprocentowania kapitału obcego. Największa: 72% (01.II.1991), najmniejsza: 4% (01.III.2006), obecnie: 6%, 2)stopa lombardowa - określa najniższy poziom oprocentowania kredytów udzielanych przez NBP bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych (kredyty lombardowe). Kwota kredytu nie może przekroczyć równowartości 80% papierów wartościowych obciążonych zastawem. Cena pieniądza na rynku międzybankowym może przekroczyć poziom stopy lombardowej, ale zdarza się to tylko w momencie gdy banki gwałtownie potrzebują pieniędzy. Największa: 39%, (15.IX.1991), najmniejsza: 5,5% (01.III.2006), obecnie: 7,5%, 3)stopa depozytowa - oprocentowanie 1-dniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w NBP. Określa najniższe możliwe oprocentowanie na rynku. Jest ustalana od 01.XII.2001. największa: 7,5% (01.XII.2001), najmniejsza: 2,5% (01.III.2006), obecnie: 4,5%, 4)stopa redyskontowa weksli - określa cenę, po jakiej NBP udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych) . przez to wpływa na podaż pieniądza: *podwyższenie stopy redyskonta - spadek podaży, *obniżenie stopy redyskonta - wzrost podaży. Od 26.06.2008 wynosi 6,25%.

Operacje bankowe - pojęcie to w szerokim znaczeniu obejmuje wszystkie rodzaje czynności bankowych

Czynności bankowe wykonywane wyłącznie przez banki: *przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub terminowych, *prowadzenie r-ków bankowych, *udzielanie kredytów, *udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw, *emitowanie bankowych papierów wartościowych,

Wykonywane przez inne podmioty oraz banki: *przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, *wydawanie, rozliczanie, umarzanie pieniądza elektronicznego, *udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich, *przeprowadzanie operacji czekowych i wekslowych, *wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu, *przeprowadzanie terminowych operacji finansowych, *nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, *przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych, *wykonywanie czynności obrotu dewizowego, *udzielanie i potwierdzanie poręczeń, *wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisja papierów wartościowych.

Grupy operacji bankowych:

1)bierne (pasywne) - a)gromadzenie wkładów i lokat: *wkłady oszczędnościowe ludności - są gwarantowane przez państwo i BFG. Są wolne od zajęcia na podst. tytułu wykonawczego sądowego i administracyjnego, do wysokości 3-krotnej średniej miesięcznej płacy w okresie bezpośrednio poprzedzającym zajęcie. Tradycyjną formą gromadzenia oszczędności są książeczki oszczędnościowe oraz bony oszczędnościowe (wydawane na dowód ulokowania wkładu oszczędnościowego) i rachunki oszczędnościowo - rozliczeniowe. posiadacz ROR może blokować określoną kwotę wkładu oszczędnościowego na określony czas. Zablokowana kwota jest oprocentowana w wysokości obowiązującej dla wkładu terminowego. Należne odsetki po upływie zadeklarowanego okresu są dopisywane do wkładu na koncie a Vista, a kwoty blokowane ewidencjonuje się na subkontach. *pieniądz transakcyjny i lokaty terminowe jednostek gospodarczych przechowywane na r-kach bankowych, *środki pieniężne sfery budżetowej, różnych instytucji i organizacji przechowywane na r-kach bankowych, *lokaty przyjmowane od innych banków, *kredyt refinansowany zaciągany w BC

b)emitowanie własnych papierów wartościowych: *emitowanie akcji, obligacji *krótkoterminowe bony kasowe - w celu krótkoterminowego finansowania operacji aktywnych. Bon kasowy - papier wartościowy emitowany przez banki, denominowane w okrągłych kwotach z terminem wykupienia przez emitujący je bank w ciągu 3-12 m-cy.

c)wykonywanie czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banku.

2)czynne (aktywne) - wykorzystywanie zgromadzonych środków do udzielania kredytów, lokowanie kapitału klientów i własnego w korzystne przedsięwzięcia. Cechą charakterystyczną tych operacji jest działanie banku na własny rachunek i ryzyko. a)udzielanie kredytów krótko- i długookresowych - konsekwencją tej działalności jest poszukiwanie przez banki źródeł ich finansowania w postaci gromadzenia wkładów i oszczędności, b)lokowanie środków w innych korzystnych inwestycjach, c)odpłatne udzielanie przez banki różnego rodzaju gwarancji (poręczeń) - banki nie angażują własnych środków, ale przejmują ryzyko za klienta zlecającego udzielenie gwarancji. Bank oświadcza, że zaspokoi przyjmującego gwarancję beneficjenta, jeżeli zleceniodawca nie wywiąże się wobec niego z umownych zobowiązań. Stronami w gwarancji *są: zleceniodawca na którego polecenie bank gwarantujący wystawia gwarancję, beneficjent - na którego rzecz wystawiana jest gwarancja, *bank udzielający gwarancji. Rodzaje gwarancji: * zabezpieczająca spłatę kredytu oraz przypadających odsetek, gdyby zleceniodawca, na którego zlecenie wystawiono gwarancję, nie wywiązał się wobec innego banku z umowy kredytowej. * zabezpieczająca zapłatę za zakupione towary (usługi) - bank zobowiązuje się bezwarunkowo i niezależnie od danej umowy kupna - sprzedaży do zapłacenia określonej kwoty, gdyby nabywca nie wywiązał się z umowy. Dokument, którym banki udzielają gwarancji jest list gwarancyjny. *przetargowe, czyli wadialne - zastępują w przetargach wadium (kaucję), którego żąda otwierający przetarg. Oferent, nie chcąc zamrozić w wadium środków pieniężnych, może w zamian proponować złożenie bankowej gwarancji. *zapłaty cła - zobowiązanie banku do uregulowania cła, gdyby importer nie wpłacił terminowo należności celnych. Beneficjentem jest urząd celny. Bank udzielający gwarancji pobiera od zleceniodawcy prowizję, której wysokość zależy od stopnia ponoszonego ryzyka.

3)pośredniczące (komisowe, usługowe) - wykonywane przez banki odpłatnie na zlecenie i na rachunek klientów, np. prowadzenie r-ków bankowych i przeprowadzanie za ich pośrednictwem rozliczeń pieniężnych, zakup i sprzedaż papierów wartościowych na zlecenie klienta: a)r-ki bankowe - bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych: 1.bieżace - podstawowe znaczenie dla jednostek gosp. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywanie zobowiązań, podatki. 2.pomocniczy - służy do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach, 3.rachunki lokat terminowych - służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem, 4.rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe - prowadzone dla osób fiz., nie mogą być wykorzystywane do prowadzenia rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą. Bank może zamknąć rachunek jeśli przez 5 lat nie dokonano na nim żadnych zapisów, a jego stan nie przekracza minimalnej kwoty ustalonej w umowie. Dowodem zawarcia umowy r-ku oszczędnościowego jest książeczka oszczędnościowa. 5.rachunek skonsolidowany (koncentryczny, zintegrowany) - przystosowany dla potrzeb organizacji gospodarczych o rozbudowanej sieci placówek. Jest r-kiem zbiorczym, na który przelewane są środki z r-ków wszystkich placówek, 6.depozyty automatyczne - po przekroczeniu określonego salda r-ku bieżącego, bank automatycznie otwiera depozyt terminowy, 7.r-ki z wypowiedzeniem - gromadzą depozyty z możliwością wycofania środków za wypowiedzeniem 48-godzinnym

Rozliczenia pieniężne:

1)bezgotówkowe: a)polecenie przelewu - wydanie bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z r-ku bankowego płatnika na wskazany przez niego r-k w dowolnym banku, b)polecenie zapłaty - wierzyciel wydaje dyspozycję swojemu bankowi, aby obciążył określoną kwotą r-k bankowy dłużnika oraz uznał nią r-k wierzyciela, c)czek - pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza r-ku bankowego. Wyróżniamy *czeki kasowe (gotówkowe) *czeki rozrachunkowe. d)weksel - dokument zobowiązujący wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Weksel własny - występują 2 osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Weksel trasowany - jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi kwotę wymienioną w tracie, e)akredytywa - złożenie przez dłużnika polecenia otwarcia akredytywy, o czym zawiadamiany jest bank wierzyciela i wierzyciel, a następnie pokrycie wierzytelności dłużnika przez bank wierzyciela ze środków wyodrębnionych w akredytywie, f)rozliczenia planowane i okresowe rozliczenia sald, g)karty płatnicze, h)factoring - przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora (bank), który zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych dłużników, i)forfaiting - skup należności terminowych w postaci weksli, z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel (wierzytelność).

2)gotówkowe: a)dokonywanie wpłat gotówkowych, b)inkaso samochodowe - odbieranie utargów gotówkowych przedsiębiorstwom handlowym, usługowym przez inkasentów, którzy przyjmują utargi w formie pakietów lub woreczków i następnie przekazują je do banku, c) wypłata za pomocą czeku gotówkowego, d)wypłata bez użycia czeku gotówkowego

STRUKTURA BILANSU BANKU

Bilans banku różni się od bilansu przedsiębiorstwa strukturą aktywów i pasywów.

Aktywa są uporządkowane według stopnia płynności, a więc możliwości spieniężenia. W pierwszej kolejności wykazywany jest majątek obrotowy, a następnie majątek trwały. Różnią się one jednak od tych w typowym bilansie o takie pozycje jak: operacje z BC; dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w BC; należności od sektora finansowego, niefinansowego i budżetowego; dłużne papiery wartościowe, udziały lub akcje w jedn. zależnych, współzależnych, stowarzyszonych i pozostałych; pozost. papiery wart. i inne aktywa finansowe.
Pasywa są uporządkowane według rosnącego stopnia wymagalności, to jest terminów spłaty. Po stronie pasywów wykazywane są najpierw kapitały obce, następnie kapitały własne długo- i krótkoterminowe. Banki mają obowiązek prezentowania w bilansie pasywów takich jak: zobowiązania wobec BC, zobow. wobec sektora finansowego, niefinansowego i budżetowego, zobow. z tyt. sprzedanych papierów wart. z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, zobow. z tyt. dłużnych papierów. wart., inne zobow. z tyt. instrumentów finans., fundusze specjalne i inne zobow., koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone, rezerwy, zobow. podporządkowane. Struktura kapitałów wł. nie odbiega od tego w standardowym bilansie.

Charakterystyczną cechą banku jest relatywnie mały, zaledwie paroprocentowy udział środków własnych w łącznej sumie bilansowej oraz duży udział środków obcych.

ZOBOWIĄZANIA POZABILANSOWE

I zobow. warunkowe udzielone i otrzymane

1. zobow. udzielone: finansowe i gwaranc.

2. zobow. otrzymane: finans. i gwaranc.

- pojawiają się one jako wynik własnej działalności banku lub rezultat transakcji przepr. z klientem. Ujęcie ich w ewidencji musi nastąpić w momencie ich prawnego powstania. Z punktu widzenie płynności, zobowiązania udzielane traktuję się jako pasywa, zobowiązania otrzymane traktuje się jako potencjalne należności mogące poprawić stan środków płynnych banku.

II zobow. tworzone z realizacją operacji kupna-sprzedaży - Są to terminowe instrumenty finansowe, inaczej instrumenty pochodne (derywaty)

III pozostałe - Zawarte są tu informacje o zaangażowaniu kredytowym, które w przyszłości wystąpi i które przy planowaniu płynności należy uwzględnić. Pozabilansowo ujmuje się też zobowiązania otrzymane od NBP w formie otwartych linii kredytowych na kredyt lombardowy i refinansowy.

•Banki tworzą zobow. pozabilansowe poprzez angażowanie się w transakcje, które zawierają w imieniu swoich klientów. Bank gwarantuje wyniki dział. swoich klientów czyli przenosi na siebie ryzyko np. udzielenia kredytu, jeśli jego klient złamie warunki umowy ze swoim partnerem. Transakcje te ewidencjonowane są poza bilansem dopóki nie następuje przepływ środków pieniężnych od banku do klienta, któremu np. poręczał weksel.

Zobowiązania bilansowe mogą wiązać się z przejmowaniem przez bank następujących rodzaj ryzyk:

1. ryzyka całkowitego (przy gwarant. kredytów, przy akredytywach zabezpieczających, przy dyskontowaniu akcept. weksli)

2. ryzyka pomniejszonego (zobow. co do przyszłego zaangażowania kredytowego, przy akredytywach dokumentowych)

3. ryzyka małego (przy gwarancjach udzielanych dla linii oceanicznych, opłat celnych, trans. terminowych)

4. ryzyka terminowego (przy transakcjach sprzedaży i odkupu papierów wart.)

STRUKTURA RZiS

W bankach na wynik finansowy netto składają się:

1. Wynik działalności bankowej- obejmuje wynik z tytułu odsetek, prowizji, przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych, wynik operacji finansowych, wynik z pozycji wymiany.

2. Wynik działalności operacyjnej - obejmuje wynik działalności bankowej skorygowany o różnicę między pozost. przych. operac. ,a pozost. kosztami operac., koszty działania banku, amortyzację, wynik na tworzeniu i rozwiązywaniu rezerw oraz aktualizacji wyceny wartości.

3. Wynik operacji nadzwyczajnych- stanowi różnicę między zyskami nadzwyczajnymi a stratami nadzwyczajnymi

4. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego, którego podatnikiem jest bank i płatności z nim zrównanych.

Na wynik finansowy banku wpływa również struktura walutowa. Duży udział aktywów walutowych obniża przychody odsetkowe z uwagi na niższą stopę procentową.

STRUKTURA RACHUNKU PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH BANKU

Rachunek przepływów pieniężnych ma na celu przedstawienie sytuacji płynnościowej banku ze wskazaniem na źródło zmian stanu środków pieniężnych oraz wykazanie stanu środków pieniężnych na początek i koniec okresu sprawozdawczego, pozostających w dyspozycji banku.

RPP banku może być przedstawiony za pomocą 2 metod: pośr. i bezpośr., które różnią się miedzy sobą sposobem przedstawienia przepływów z dział operacyjnej. W metodzie bezp. przepływy pieniężne netto (PPN) z tej dział. obliczamy jako różnicę miedzy wpływami i wydatkami, zaś w metodzie pośr. obliczamy je jako zysk netto pomniejszony o wszystkie korekty. Następnie w obu metodach prezentujemy przepływy z dział. inw (przez którą rozumie się nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterm. aktywów finans. oraz wszystkie związane z nimi pieniężne koszty i korzyści), które dają nam kwotę PPN na dział. inwestycyjnej. Potem prezentowane są przepływy z dział. finansowej (polega ona na pozyskiwaniu/utracie źródeł finansowania, zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) włas. i obcego w jedn. oraz wszystkie związane z nimi koszty i korzyści) i wynik przepływów netto w tej dziedzinie. Wyniki PPN z tych 3 rodzajów dział. dają nam obraz PPN razem. Poza tym prezentowana jest także: bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym zmiana stanu środków pieniężnych z tyt. różnic kursowych, środki pieniężne na początek okresu oraz środki pieniężne na koniec okresu, w tym o ogr. możliwości dysponowania.

Aktywa i pasywa banku komercyjnego

1)Jakość aktywów banku

Aktywa banku można podzielić na dwie grupy:

-aktywa pracujące określane jako przychodowe lub oprocentowane

-aktywa niepracujące określane jako nieproduktywne lub niedochodowe albo nieoprocentowane

Aktywa pracujące to kredyty, pożyczki, papiery wartościowe i lokaty międzybankowe

Aktywa niepracujące- zaliczmy do nich rzeczowy majątek trwały, wartości niematerialne i prawne, środki pieniężne w kasie, nie oprocentowaną rezerwę obowiązkową na rachunku w NBP oraz rozliczenia międzyokresowe.

Aktywa Banku

Przychodowe

1) Kredyty i pożyczki dla:

-podmiotów finansowych

-podmiotów niefinansowych

-sektora budżetowego

2)papiery wartościowe

3)lokaty międzybankowe

4)operacje otwartego rynku z przyrzeczeniem odkupu

5)akcje (udziały)w innych podmiotach

6)pożyczki podporządkowane

7)jednostki uczestnictwa w otwartych funduszach powierniczych

Nieprzychodowe

1)Kasa

2)nie oprocentowane należności w NBP ( w tym rezerwy)

3)dotacje dla oddziałów zagranicznych

4) majątek trwały (rzeczowy)

5)wartości niematerialne i prawne

6)aktywa do zbycia

7)majątek używany na podstawie umów najmu i dzierżawy

8)konta rozliczeniowe

9)konta różnych dłużników

10) koszty i przychody rozliczane w czasie

Wskaźnik aktywów przychodowych

WA_D =Ad/Ao

Ad-aktywa przychodowe

Ao- aktywa ogółem

Banki dokonują klasyfikacji należności na następujące kategorie:

-normalne

-zagrożone(poniżej standardu, wątpliwe, stracone)

Należności zagrożone obejmują należności w przypadku których nie pojawiły się żadne poważniejsze nieprawidłowości w spłatach kapitału i odsetek oraz sytuacja ekon- finans. dłużników nie budzi obaw. Do tej kategorii zalicza się należności mające gwarancje bądź poręczenia Skarbu Państwa lub NBP do wysokości tych gwarancji bądź poręczeń, bez względu na faktyczną sytuację ekon.-finansową dłużnika

Należności poniżej standardu zalicza się należności, w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi powyżej 1 miesiąca i nie dłużej niż 3 miesiące, oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa może stanowić zagrożenie terminowej spłaty należności.

Należności wątpliwe występują gdy opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi powyżej 3 miesięcy i nie dłużej niż 6 miesięcy. Zalicza się do nich należności od dłużników których sytuacja ekon.-finans. uległa znacznemu pogorszeniu, zwłaszcza gdy ponoszone straty naruszają fundusz statutowy, kapitał akcyjny lub zakładowy, fundusz udziałowy.

Należności stracone obejmują

-należności w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi dłużej niż 6 miesięcy

-należności od dłużników postawionych w stan

likwidacji z wyjątkiem gdy następuje ona na podstawie przepisów o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych lub w stan upadłości

-należności od dłużników przeciwko którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub rozpoczął zaspokajanie się z przedmiotów zabezpieczeń w innym trybie

-należności kwestionowane przez dłużników na drodze postępowania sądowego

-należności od dłużników których miejsce pobytu jest nieznane i których majątek nie został ujawniony

-należności od dłużników których sytuacja ekonomiczno-finansowa pogorszyła się w sposób nieodwracalnie uniemożliwiający spłacenie długu.

Źródła finansowania działalności banku:

Kapitały własne: stanowią go wkłady kapitałowe właścicieli oraz reinwestowane zyski, które bank uzyskuje z prowadzonej działalności.

a)fundusze podstawowe w :

-bankach państwowych: fundusz statutowy, fundusz zapasowy, fundusz rezerwowy (tworzony z zysku do podziału i przeznaczony na pokrycie szczególnych strat lub wydatków.)

-bankach w formie spółki akcyjnej: kapitał akcyjny, kapitał zapasowy i rezerwowy. Min. kap. własny to 5 mln euro.

- bankach spółdzielczych: fundusz udziałowy, fundusz zasobowy, fundusz rezerwowy. Min. kap. własny to 1 mln euro.

-bankach zrzeszających: kapitał akcyjny, kap. zapasowy, kap. rezerwowy. Min. kap. własny to 10 mln euro.

b) fundusze uzupełniające:

-rezerwa na ryzyko i wydatki niezwiązane z dział. podstawową,

-aktualizacja wyceny majątku trwałego,

-inne, w tym zobow. podporządkowane, różnice z przeliczania funduszy wniesionych w walutach obcych i wynik w trakcie zatwierdzania i bieżący.

c)inne składniki funduszy własnych.

Kapitały obce: (zobowiązania) . Formy pozyskania środków pieniężnych przez banki:

- depozyty w formie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych

-papiery wartościowe emitowane przez banki

-depozyty pozyskiwane od podmiotów finansowych.

Adekwatność kapitałowa banku:

Współczynnik wypłacalności: Definiuje się go jako wyrażony w % stosunek funduszy własnych powiększonych o kapitał krótkoterminowy do pomnożonego przez 12,5 całkowitego wymogu kapitałowego.

Fundusze własne + kapitał krótkoterm. *100%/ 12,5 * całkowity wymóg kapitałowy.

Całkowity wymóg kapitałowy obejmuje łączne wymogi kapitałowe z tytułu:

-ryzyka kredytowego

-ryzyka rynkowego

-ryzyka rozliczenia(dostawy oraz ryzyka kontrahenta)

-przekroczenia limitu koncentracji kapitału

-łączny wymóg kapitałowy z tytułu innych ryzyk w zakresie i wysokości odpowiednich do ponoszonego przez bank ryzyka.

-bank powinien przy tym uwzględniać ryzyko braku płynności rynku

Sposób wyliczenia WSP. Wypłacalności reguluje art. 128 Ustawy prawo bankowe z 8.09.2004 (Dz.U. NBP z dn.5.11.2005). Nowa formuła WSP. Wypłacalności uwzględnia regulacje nowej

umowy kapitałowej uchwalonej przez Komisję Nadzoru Bankowego w Bazylei z czerwca 2004.

2)Normy ostrożnościowe w banku komerc.

Klasyfikacja norm

1)związane z tworzeniem banku

-licencjonowanie banków

-wymogi kapitałowe

2)związane z operacjami bankowymi

-limity koncentracji kredytów i innych wierzytelności

-limity inwestycyjne

-współczynnik wypłacalności i płynności

-limity pozycji walutowych

-rezerwy obowiązkowe

-limity ryzyka stopy procentowej

-limity operacji instrumentami pochodnymi

-procedury zabezpieczające przed „praniem” pieniędzy

3) kompensujące skutki ryzyka

-tworzenie rezerw ogólnych ,celowych i podatkowych

-ubezpieczenie depozytów

Norma koncentracji kredytów i innych wierzytelności

1) w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo i organizacyjnie suma udzielonych kredytów, pożyczek , obligacji i innych papierów wartościowych, wierzytelności z tytułu gwarancji, poręczeń, akredytyw oraz innych wierzytelności nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku

2) Wymóg ten nie dotyczy zobowiązań wobec:

-Skarbu Państwa

-NBP

-Międzynarodowych Instytucji Finansowych

-Rządów państw

-Baków Centralnych

-wierzytelności zabezpieczonych zastawem na papierach wartościowych w tych wyżej wymiennych instytucjach lub kwot pieniężnych przeniesionych na własność banku

3)w stosunku do podmiotów których wierzytelności przekraczają 10% funduszy własnych banków. Limit globalny zaangażowania banku nie może przekroczyć 800% tych funduszy

HISTORIA Controllingu - powstał w USA pod koniec XIX w. Rozwinął się w okresie Wielkiego Kryzysu, gdyż bankrutujące przedsiębiorstwa musiały zwrócić szczególną uwagę na optymalizację produkcji i zbytu, stąd kontrolę ich powierzały specjalnie przeszkolonemu kontrolerowi. Z upływem czasu funkcje controllingu zaczęły się przesuwać z analizy zyskowności produkcji i zbytu w stronę wspomagania kierownictwa w zarządzaniu. Po II w. światowej controlling rozpowszechnił się w Europie, przede wszystkim w Republice Federalnej Niemiec. W RFN po raz pierwszy zastosowano tą metodę do zarządzania bankiem komercyjnym.

CONTROLLING-system wspierający kadrę pracowniczą, którego zadaniem jest kompleksowa ocena wszystkich dziedzin działalności banku.

ZAKRES FUNKCJONOWANIA CONTROLLINGU: *analiza informacji zewn. i wewn., *planowanie (ustalenie długoterminowego programu rozwoju i określenie podstawowych celów, *kontrola (porównywanie wartości planowanych z faktycznie osiągniętymi; w razie wystąpienia odchyleń musi być przeprowadzona analiza ich przyczyn i wywołanych przez nie skutków), *kierowanie (realizowanie lub koordynowanie przyjętych celów i planów. Jest to system nadzorowania procesów realizacji polityki rozwoju. Tutaj szczególnie uwidacznia się współpraca controllingu z kadrą pracowniczą).

CEL CONTROLLINGU: osiągnięcie przez bank nie maksymalnej ale optymalnej wielkości zysku, która gwarantuje niski poziom ryzyka generowanego przez bank. Optymalizacja zysku prowadzi do obniżenia kosztów i osiągnięcia wysokiej efektywności działania oraz zapewnia długofalowy rozwój banku. Controlling wspiera także kierownictwo. Na podstawie sprawozdań opracowanych przez jego pracowników kadra kierownicza podejmuje decyzje w kwestii kontynuowania lub zmian polityki, planów i strategii. Controlling zapewnia również długofalowy rozwój banku, który polega na realizacji wielu zadań, które na ogół są sprzeczne. Pomaga znaleźć pewien kompromis między nimi i wypracowuje strukturę priorytetów realizacji celów.

RODZAJE CONTROLLINGU: *strategiczny-prowadzi do sformułowania celów długofalowych (4-10letnich), Łączy w sobie 3 aspekty: zarządzanie strukturą portfela (celem jest analiza tzw. obszarów działalności i gł. potencjałów rozwoju; jego zadaniem jest zachowanie równowagi między obszarami działalności charakteryzującymi się wysokim stopniem ryzyka, ale dającymi w perspektywie wysoki zysk), zarządzanie strukturą bilansu (polega na przyjmowaniu przedsięwzięć związanych z optymalizacją struktury bilansu, przy uwzględnieniu działań ograniczających poziom ryzyka generowanego przez bank), zarządzanie budżetem (plan dochodów i wydatków; obejmuje kontrolę budżetu oraz ocenę poziomu odchyleń między budżetem planowanym a stanem faktycznym). Controlling ten tworzy ramy dla planów średniookresowych. Decyzje wynikające z planów strategicznych muszą zostać uwzględnione w działaniach operacyjnych. *operacyjny-obejmuje okres do 1 roku, prowadzi do rozwiązania konkretnych problemów, naszkicowanych w planie strategicznym. Ma na celu określenie wartości priorytetowych i obserwowanie prawidłowości w funkcjonowaniu banku. Obejmuje 4 podstawowe zagadnienia: ustalenie podstawowych celów planistycznych, opracowanie planu płynności banku i portfela jego lokat, określenie warunków oferowanych klientom oraz planowanie wyników. *bieżący-element ubezpieczający planowanie operacyjne; zestaw programów wspierających planowanie długo i średnioterminowe w sytuacji pojawienia się zakłóceń, gdy niezbędna jest natychmiastowa interwencja i reakcja. *globalny-występuje w podmiotach gospodarczych o zasięgu ogólnoświatowym, dysponujących dużym kapitałem, oraz posiadających potężne komórki analityczne. Obejmuje analizę sytuacji na rynku międzynarodowym.

INSTRUMENTY CONTROLLINGU: Dzieli się je na 3 grupy:

I. wskaźniki: *rentowności (ROA - wskaźnik zwrotu z aktywów = zysk netto/ogół aktyw; ROE - wskaźnik stopy zwrotu z kapitału własnego = zysk netto/kapitał własny; brutto-netto = zysk brutto(netto)/wynik finansowy); *wypłacalności (współczynnik wypłacalności = (fundusze własne + kapitał krótkoterminowy/12,5*całkowity wymóg kapitałowy)*100%); *płynności (wskaźnik płynności szybkiej = aktywa zapadalne do 1 miesiąca/pasywa wymagalne do 1 miesiąca; wskaźnik płynności bieżącej = aktywa zapadalne do 3 miesięcy/pasywa wymagalne do 3 miesięcy); *jakości aktywów (wskaźnik należności = należności nieregularne/należności ogółem; wskaźnik jakości papierów wartościowych i udziałów = rezerwy utworzone/wartość brutto papierów wartościowych i udziałów).

II. Planowanie finansowe: można wyodrębnić kilka rodzajów planowania, można je podzielić na: *bieżące (krótkoterminowe, obejmujące okres od kilku miesięcy do roku), *średnioterminowe (obejmujące okres 2-3 lat), *długoterminowe (powyżej 3 lat). Źródła danych wykorzystywanych do planowania można podzielić na: *dane wewnętrzne (dotyczą stanu poszczególnych pozycji bilansowych, przychodów i kosztów banku), *dane zewnętrzne (wielkości określonych parametrów: inflacji, PKB, stóp procentowych, kursu walutowego. Wszystkie te parametry pozwalają określić oprocentowanie oraz związane z nim koszty i przychody). Podstawowym celem sporządzania planów finansowych jest prognozowanie wyniku finansowego. Ponadto stanowią podstawę do przeprowadzenia analiz oraz są źródłem danych dla innych pionów i departamentów banku. Stanowią ważne źródło informacji dla samego controllingu. Plany finansowe pozwalają określić czy przyszłe strumienie pieniężne wynikną z działań podejmowanych wewnątrz banku, czy będą wywoływane zachowaniem się jego otoczenia.

III. Rachunek marży procentowej: Umożliwia określenie wielkości przychodów i kosztów wynikających z poszczególnych usług odsetkowych. Istnieją 3 podstawowe controllingowe metody wyznaczania cząstkowego rachunku marży procentowej: *bilans warstwowy (dokonuje podziału bilansu na poszczególne pasma zapadalności aktywów i pasywów (na warstwy) oraz określa ich średnie oprocentowania. Prowadzi to do wyznaczenia marży generowanej przez te pasma. Podział poszczególnych warstw dokonywany przez controlling jest dowolny i zależy jedynie od rodzaju informacji posiadanych przez bank oraz jego zapotrzebowania na dany rodzaj informacji. Cząstkową marżę procentową wyznacza się ze wzoru: (procentowanie aktywów + oprocentowanie pasywów)/ 2). *metoda poolu (Pasywa tworzą wspólną „misę”, z której finansowane są stopniowo aktywa. Dzięki istnieniu „misy” wystarczy jedynie określenie średniego ważonego oprocentowania wszystkich aktywów i pasywów. Cząstkowa marża procentowa liczona jest za pomocą następujących wzorów: (stopa % aktywa - średnia ważona stopa % pasywa)/2; (średnia ważona stopa % aktywa - stopa % pasywa)/2). *metoda rynkowej stopy % (dla każdej pozycji aktywów i pasywów możliwa jest operacja konkurencyjna, która może stanowić alternatywę lub szansę wobec transakcji z klientem. Wykorzystując tę metodę można podzielić całkowitą nadwyżkę odsetkową na poszczególne elementy. Można również określić czy koszty inne niż koszty odsetkowe są pokryte przez korzyści wynikające z wpływu warunków rynkowych i jaki powinien być w przyszłości poziom tych korzyści, aby pokryć koszty. Jest to tzw. koncepcja marży minimalnej, która służy pomocą przy ustalaniu oprocentowania kredytów średnio i długoterminowych. Transakcje rynku określają wtedy stopę bazową, do której controlling dolicza narzut wynikający z: *kosztów zakładowych, *k.płynności, *k.kapitału własnego, k.ryzyka związanego z daną transakcją, *k.zagrożenia wynikającego z konkurencji).

KONTROLA WEWNĘTRZNA: w większości banków stanowi ją osobna, wyodrębniona komórka, posiadająca swobodę działań. Im większy jest bank, tym zakres kontroli wewnętrznej jest szerszy i bardziej rozbudowany. Celem jej przeprowadzania jest zidentyfikowanie słabych punktów i przygotowanie zaleceń. Dotyczy przeszłości i sprawdzania informacji ujętych w sprawozdaniach finansowych, w dokumentach wewnętrznych i zewnętrznych. W przypadku wykrycia rażących zaniedbań przez kontrolę, bank musi wyciągnąć odpowiednie konsekwencje. Różnice między kontrolą wewnętrzną a controllingiem: *controlling koncentruje swą uwagę na strefie ekonomicznej a kontrola na strefie prawnej, rachunkowej, księgowej; *controlling bada przyszłość, a kontrola dotyczy przeszłości; *controlling sprawuje funkcje koordynacyjne kontroli wewnętrznej.

5. KREDYT W RACHUNKU BIEZACYM.

Na dobro tego rachunku bank zapisuje wpływy danej jednostki gosp, a w jego ciężar wydatki. Rachunek ten może mieć saldo debetowe(zadłużenie w banku) albo kredytowe(nadwyżka środków klienta). Kredytobiorca korzysta z tego kredytu w miarę potrzeb. Splata kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący, który może być tez zasilany innym kredytem udzielonym w oddzielnym rachunku bankowym. Ta metoda pozwala na elastyczne kredytowanie w zależności od sytuacji płatniczej kredytobiorcy. Oszczędza on na odsetkach bo wpływy na rachunek zmniejszają automatycznie jego zadłużenie. Kredyt jest wykorzystywany na finansowanie działalności eksploatacyjnej przedsiębiorstw. Kredyt ten służy utrzymywaniu bieżącej płynności. Kredyt ten ma formalnie charakter odnawialnego kredytu krótkoterminowego o limitowanej wysokości. Oddzielna umowa na ten temat jest zawierana na okres od kilku do 12 m-cy ale prolongowanie umowy na następny rok nadaje kredytowi charakter średnioterminowy. Umowa upoważnia kredytobiorcę do wydawania zleceń płatniczych które bank zobowiązuje się wykonać do wysokości przyznanego kredytu(salda Dt rachunku bieżącego).Banki mogą pobierać podwyższone oproc od przekroczenia limitu kredytowego oraz prowizje od przyznanego kredytu. Termin „wolna marża kredytu” oznacza różnicę między kwota przyznanego kredytu a kwota faktycznego zadłużenia (salda Dt rachunku).Bank wykonuje dyspozycje klienta tylko w granicach wolnej marzy kredytu. Kredyt ten jest mylony z kredytem kasowym(płatniczym przejściowym) -udzielany jest w związku z przejściowym brakiem środków na rachunku bieżącym. Umożliwia on pokrycie bieżących płatności wywołując przejściowe powstanie salda Dt rachunku bieżącego, przy czym zadłużenie to powinno być automatycznie zlikwidowane w najbliższych dniach z bieżących wpływów. Kredyt kasowy łagodzi skutki nierównomiernego wpływu należności w stosunku do terminów płatności bez potrzeb ubiegania się każdorazowo o przyznanie kredytu niezbędnego do opłacenia bieżących zobowiązań. W umowie tej banku ustalają górny pułap zadłużenia a także max okres ciągłego występ zadłużenia powstałego w takiej formie. Kredyt ten jest b. przydatny do opłacenia drobnych ale pilnych zobowiązań przedsiębiorstw.

KREDYT DYSKONTOWY-WEKSEL

Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawce lub wskazana przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty w oznaczonym terminie. Funkcje weksla: kredytowa, platnicza, gwarancyjna, refinansowa. F.platnicza oznacza ze weksel może być wykorzystany jako forma zapłaty zwłaszcza w transakcjach kupna - sprzedaży gdy nabywca reguluje należność z opóźnieniem. Sprzedający może użyć tego weksla do zapłaty swemu dostawcy który z kolei może uregulować nim swoje zobowiązania lub zdyskontować go w banku zamieniając na pieniądze, a bank może sie refinansować w BC. Weksel zabezpiecza zapłatę za co są odpowiedzialne osoby na nim podpisane (f. gwarancyjna). Rozróżnia się weksle: weksel własny (sola) w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty i weksel ciągniony (trasowany(trata)) w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty. W wekslu własnym występują 2 osoby a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany jest poleceniem ciągnionym przez wystawce weksla(trasanta) na płatnika(trasata) który ma zapłacić remitentowi(beneficjentowi) kwotę wymieniona w tracie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyrażeniu przez niego akceptu plecenia zapłaty. W wekslu ciągnionym występują wiec co najmniej 3 osoby. Przydatność weksla jako instrumentu kredytu wynika z jego szczególnych cech, jak samoistność weksla oraz abstrakcyjność zobowiązania oderwanego od przyczyny jego wystawienia. Zobowiązanie wekslowe jest zatem abstrakcyjne i bezwzględnie wymagalne, a wystawca weksla nie może się tłumaczyć wobec remitenta niewykonaniem świadczenia wzajemnego. Kolejną cechą weksla jest możność przenoszenia płynących z niego praw w drodze indosu, polegającego na umieszczeniu na odwrocie weksla odpowiedniej formuły oraz podpisu indosanta. Indos, będący kwalifikowaną cesją, umożliwia łatwe i szybkie przeniesienie praw z weksla na inne osoby, przy solidarnej odpowiedzialności za zobowiązanie wekslowe osób podpisanych na tym dokumencie. Zatem im więcej podpisów na wekslu, tym większą daje on bankowi gwarancję wyegzekwowania należności. Dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty jest poręczenie osoby trzeciej, zwane także awalem. Wyraża się ono umieszczeniem na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam” lub równoznacznego zwrotu, poręczyciel zaś odpowiada solidarnie za zobowiązanie wekslowe.

Operacje dyskonta weksli polegają na nabyciu weksli przez banki. Weksel, będący wyrazem kredytu kupieckiego w transakcji kupna-sprzedaży, staje się przenośnym instrumentem płatniczym, który w operacji dyskonta bankowego zostaje przekształcony przez kredyt bankowy na natychmiast płatny pieniądz wkładowy. Weksel może zdyskontować zarówno jego wystawca, jak i każdy następny posiadacz. Bank nabywający weksel staje się jego kolejnym indosariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku lub ostatecznie w banku centralnym. Bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry odsetki, nazywane potocznie także dyskontem. Wielkość potrącanego dyskonta zależy od wysokości stosowanej stopy dyskontowej (procentu) i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla.

D = (W*%*t) / (100*365)

D — kwota odsetek z tytułu dyskonta,

W — suma weksla,

% — stopa dyskontowa w skali rocznej,

t — liczba dni upływających do daty płatności weksla.

Banki przyjmują do dyskonta przede wszystkim tzw. weksle handlowe, czyli

wynikające z działalności gospodarczej. Przeciwieństwem weksla handlowego jest weksel finansowy, wynikający np. z udzielonej pożyczki pieniężnej. Banki komercyjne mogą oczywiście dyskontować także weksle finansowe, ale zazwyczaj nie są one redyskontowane przez bank centralny. Polskie banki stosują zasady dyskonta weksli, ujęte ich wewnętrznymi regulaminami. W typowym regulaminie zazwyczaj zaznacza się, że bank przyjmuje do dyskonta wyłącznie weksle pochodzące z dokonanych operacji gospodarczych, jeśli termin zapłaty przypada nie wcześniej niż po 15 dniach od daty ich złożenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy. Niektóre banki przyjmują od znanych klientów weksle na dłuższe okresy, ale nie przekraczające 6 miesięcy. Podawcą weksli może być każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od formy własności i umiejscowienia siedziby oraz rachunku bankowego. Weksle składane do dyskonta powinny być podpisane przez co najmniej dwa odpowiedzialne materialnie podmioty gospodarcze — wystawcę, akceptanta, poręczyciela lub indosanta, z terminem płatności w oznaczonym dniu i płatne w oddziałach banku, w których dłużnicy mają rachunki. Weksle trasowane powinny być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową, bez wzmianek w tekście (lub indosach)ograniczających prawo przeniesienia własności weksla lub prawo zwrotnego poszukiwania wierzytelności, a także bez poprawek i skreśleń. Weksle powinny mieć skasowaną opłatę skarbową we właściwej wysokości. Dyskonto weksli może być prowadzone w trybie umowy o linię dyskontową lub w postaci doraźnej transakcji nabycia weksla. Linia kredytowa jest limitem kredytowym przyznawanym indywidualnym klientom. Umowy o linię dyskontową zawierane są na 3 do 6 miesięcy i w tych granicach kwotowych oraz czasowych bank przyjmuje weksle do dyskonta. Weksle zakwalifikowane do przyjęcia są dyskontowane według następujących zasad:

— promuje się stopę dyskontową aktualną w dniu dyskonta;

— przy obliczaniu odsetek przyjmuje się rok równy 360 dniom, a każdy miesiąc równy 30

dniom;

— do liczby dni wlicza się dzień dyskontowania weksla, a pomija dzień jego płatności,

— oprócz odsetek bank pobiera prowizję naliczaną każdorazowo od sumy weksli złożonych do dyskonta. Dyskontowane weksle ocenia się pod względem formalnym (zgodności z prawem wekslowym) i merytorycznym. Ocena merytoryczna polega na ustaleniu stopnia ryzyka, czy weksel będzie wykupiony w terminie. Obejmuje ona nie tylko ocenę zdolności kredytowej trasanta, ale także wszystkich innych osób podpisanych na wekslu, co oczywiście wzmacnia prawdopodobieństwo wykupienia weksla. Proces oceny weksli jest równocześnie formą ich selekcjonowania przez banki, bo każdy bank stara się zminimalizować ryzyko. W ten sposób niewypłacalne jednostki gospodarcze są eliminowane z dostępu do kredytu dyskontowego. Następnie bank udziela kredytu dyskontowego, obciążając rachunek „kredytu dyskontowego” danego kredytobiorcy, który złożył weksel do dyskonta oraz uznaje ,,rachunek bieżący" tego kredytobiorcy kwotą zdyskontowanych weksli (pomniejszoną o odsetki dyskontowe).Wykupienie weksla powoduje spłatę kredytu dyskontowego, gdyż zainkasowaną kwotę przelewa się na dobro rachunku „kredyt dyskontowy". Jeśli weksel nie może być wykupiony z braku środków, a płatnik nie wskaże innej możliwości wykupu, weksel przekazuje się do protestu. Protest upoważnia bank do przymusowego egzekwowania należności w uproszczonym trybie i bez procesu sądowego. Na treść ekonomiczną dyskonta wpływa bank centralny, ustalający wysokość stopy redyskontowej i warunki, którym powinien odpowiadać materiał wekslowy przedstawiony przez banki komercyjne do redyskonta w banku centralnym. Nie ogranicza to ich decyzji w przyjmowaniu do dyskonta weksli z większym ryzykiem, ale mogą to czynić tylko na własny rachunek, gdyż nie otrzymają kredytu redyskontowego. W Polsce warunki redyskonta, a pośrednio dyskonta weksli przez banki wprowadził Regulamin redyskonta weksli przez Narodowy Bank Polski. Redyskonta dokonują oddziały okręgowe NBP przyjmujące weksle zdyskontowane przez oddziały banków mające siedziby w ich okręgach bankowych. Ekonomicznej i formalnej oceny weksli dokonują komitety redyskontowe, a ostateczną decyzję podejmuje dyrektor oddziału okręgowego. Ekonomiczna ocena weksla wymaga oceny wypłacalności (zdolności kredytowej) uczestników operacji wekslowych. W tym celu banki komercyjne wymieniają między sobą informacje i prowadzą odpowiednią ewidencję według wewnętrznie ustalonych zasad.

KREDYT AKCEPTACYJNY I AWALE.

Udzielanie kredytu akceptacyjnego wiąże się z operacjami wekslowymi. Banki odpłatnie akceptują ciągnione na nie traty i zobowiązują się do udzielenia kredytu na wykupienie tych trat. Tego rodzaju operacje wykonywane przez tzw. pierwszorzędny bank, gwarantują zapłatę każdemu kolejnemu posiadaczowi weksla. Stąd akcept bankowy i kredyt akceptacyjny znajdowały dotychczas zastosowanie głównie w transakcjach importowych. Podstawę uzyskania akceptu bankowego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. może być wykorzystywany wielokrotnie. Bank akceptując weksel jest zobowiązany do jego wykupienia w terminie Innym rodzajem operacji czynnych związanych z użyciem weksla jest awalizowanie weksli przez banki. Operacja polega na przyjęciu przez bank ryzyka i jest podobna do gwarancji bankowych Różni się od gwarancji tym, że wynika z prawa wekslowego Awal jest poręczeniem udzielanym przez osobę zobowiązaną wekslowe. Awalizowanie weksli przez banki znajdowało zastosowanie głównie w operacjach zagranicznych, ale może być stosowane w obrocie wewnętrznym. Banki krajowe oferują udzielanie awali na wekslach akceptowanych przez przedsiębiorstwa krajowe lub na ich wekslach własnych. Awal jest udzielany na zlecenie przedsiębiorstwa, które równocześnie powinno zawierać upoważnienie banku do obciążenia rachunku zleceniodawcy. Technicznie udzielenie awalu następuje przez zamieszczenie na przedniej stronie weksla zwrotu „per aval” lub „bon pour aval”, ze wskazaniem nazwy przedsiębiorstwa, za które awal jest udzielany i podania numeru awalu oraz podpisanie przez prokurentów banku. Weksle zaopatrzone awalem bank — na zlecenie przedsiębiorstwa — wysyła za granicę do beneficjenta lub wskazanego banku lub wydaje osobie wskazanej przez zleceniodawcę. Zapłaty awalizowanego weksla dokonuje się w terminie jego płatności Awale loro banków zagranicznych są zamieszczane na otrzymywanych wekslach zagranicznych z akceptem zagranicznego dłużnika lub na jego wekslach własnych. Bank krajowy bada prawidłowość formy i treści awalu oraz prawomocność złożonych podpisów za ten bank. Po stwierdzeniu prawidłowości awalu, o otrzymaniu awalizowanych weksli zawiadamia remitenta .

FAKTORING jest czynną operacją bankową, która w odniesieniu do przedsiębiorstw może zastępować inkaso dokumentów handlowych i dyskonto weksli. Faktoring jest równocześnie formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na inkasowaniu należności. Omawiana operacja jest korzystna dla banku i przedsiębiorstw. Jest ona szczególnie przystosowana do potrzeb firm mających wielu odbiorców swych produktów czy towarów. Dostawca nie musi analizować wypłacalności poszczególnych klientów, gdyż związane z tym ryzyko przejmuje faktor, który dokonuje takiej analizy i podejmuje odpowiednie kroki. Przedsiębiorstwo jest zwolnione z przymusowej egzekucji, bo obowiązek ten spada na faktora. Przedsiębiorstwo-dostawca nie musi dla wcześniejszego monetyzowania należności sięgać do dyskonta, gdyż otrzyma z wyprzedzeniem swą należność od faktora. gwarancja terminowej realizacji należności udzielana przez faktora jest korzystniejsza od ubezpieczenia w instytucji ubezpieczeniowej, bowiem faktor, zgodnie z umową, opłaca należności już w chwili ich powstania. Finansowanie należności przedsiębiorstwa przez faktora może dotyczyć różnych wierzytelności, a więc od podmiotów prywatnych lub publicznych reprezentowanych lub nie reprezentowanych w postaci weksla. umowa między przedsiębiorstwem a faktorem jest zawierana na dłuższy, a nawet nie oznaczony okres trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania dużą prowizję, której wysokość zależy od stopnia ryzyka.

KREDYT LOMBARDOWY jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. najczęściej jest on udzielany pod zastaw papierów wart. Banki mogą one udzielać kredytu lombardowego pod ich zastaw reprezentowany warrantem, będącym szczególnym dowodem składowym. Warrant może być przedmiotem zastawu. Bank przyjmujący w tej formie zastaw towarowy musi się liczyć z ryzykiem związanym z towarem, np. w postaci spadku ceny towaru, obniżeniu jego jakości itp. Dlatego kwota udzielanego kredytu lombardowego jest z reguły niższa od wartości zastawu. Banki oferują pożyczki lombardowe udzielane na okres od 7 dni do 3 miesięcy. Zabezpieczeniem tych pożyczek mogą być bony i książeczki PKO lub blokada środków pieniężnych na rachunkach złotowych i walutowych, a także wymienialne waluty obce, kosztowności w postaci wyrobów ze złota i platyny, sztabek złota i złotych monet.

KREDYTY HIPOTECZNE, zazwyczaj średnio- lub długoterminowe, udzielane są zwykle na cel inwestycyjne, ale ich cechą jest zabezpieczenie hipoteczne. mogą być udzielane także w innej formie — zarówno przez banki, jak i instytucje wyspecjalizowane w finansowaniu inwestycji. W instytucjach tych często zaangażowane są państwa, które realizują cele makroekonomiczne i społeczne, stwarzając preferencje w postaci np. niższej stopy procentowej. Przy udzielaniu kredytów na inwestycje banki analizują wstępnie inwestycje zamierzone przez kredytobiorcę pod kątem realności przewidywanych efektów ekonomicznych. Najczęściej warunkiem udzielenia kredytu jest określony udział własnych środków inwestora. Zabezpieczeniem materialnym kredytów inwestycyjnych są zyski i amortyzacja przedsiębiorstwa podejmującego rozbudowę, a w polskich warunkach także restrukturyzację. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Pozwala ono bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wówczas, gdy zmieni ona właściciela, zapewniając im równocześnie pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości. Stosownie do norm polskiego prawa cywilnego, hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe. Banki mogą żądać ustanowienia hipoteki:— zwykłej,— kaucyjnej,— przymusowej. Hipoteka zwykła znajduje zastosowanie do już udzielonych kredytów. hipoteka kaucyjna może zabezpieczać spłatę określonych kredytów, ale o nie ustalonej wysokości, a także kredytów, które będą udzielone przez bank w przyszłości. Hipoteki przymusowej bank może żądać od kredytobiorcy, będącego właścicielem danej nieruchomości, gdy ten nie spłacił kredytu w terminie. Gdy kredytobiorca nie wywiąże się z zobowiązań, ostatecznym krokiem jest zaspokojenie pretensji banku z nieruchomości obciążonej hipoteką w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego. Nieruchomość zostaje wystawiona na licytację.

LEASING.

Leasing polega na dostarczaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Wówczas raty leasingowe, obok opłaty leasingowej, obejmują także część zapłaty za nabywany obiekt. Leasingodawca może być wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu, a także bank.

Transakcje leasingowe mogą występować w różnych formach, przy różnym

zaangażowaniu banku. W leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom. Leasing pośredni polega na tym, że między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego, który finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu. Przedsiębiorstwo leasingowe zakupuje przedmiot leasingu (np. maszynę) u producenta, aby przekazać ją użytkownikowi na podstawie tzw. umowy leasingowej. Bank może być właścicielem tego przedsiębiorstwa, może występować bezpośrednio jako leasingodawca bądź może refinansować przedsiębiorstwo leasingowe. Przedmioty wydzierżawione w umowie leasingu (np. maszyny, urządzenia, budynki) nie stanowią bowiem własności leasingobiorcy i nie są obciążone podatkiem. Bank otrzymuje zaś odsetki i zwrot zaangażowanego kapitału w umownych ratach, płatnych zazwyczaj w okresach miesięcznych. Zależnie od treści umowy leasingowej rozróżnia się:

— leasing operacyjny

— leasing finansowy

Umowy leasingu finansowego są zawierane zazwyczaj na okres kilku lat, a po jego

upływie przedmiot leasingu przechodzi na własność leasingobiorcy. Znajdują one

zastosowanie, gdy przedmiotem leasingu są maszyny i urządzenia, które ze względu na ich charakter byłoby trudno przekazać kolejnemu leasingobiorcy. Natomiast umowy leasingu operacyjnego zawierane są na krótsze okresy, a przedmiot leasingu nie przechodzi po upływie umownego okresu na własność leasingobiorcy.

ZABEZPIECZENIE ZWROTNOSCI KREDYTOW

Działalności kredytowej banków towarzyszy ryzyko terminowego zwrotu udzielanych kredytów. W Polsce art. 30 Prawa bankowego upoważnia banki, aby dla zapewnienia zwrotu udzielonych kredytów żądały od kredytobiorców zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym. Formę zabezpieczenia kredytu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorcą, biorąc pod uwagę rodzaj, wysokość oraz okres spłaty kredytu, a także stan majątkowy oraz status prawny kredytobiorcy. Wśród prawnych form zabezpieczenia kredytów można wyróżnić zabezpieczenia osobiste oraz rzeczowe. Wśród zabezpieczeń osobistych można np. wskazać weksel własny in blanco czy poręczenie wekslowe. Udzielający zabezpieczenia osobistego odpowiada całym swoim majątkiem. Wśród zabezpieczeń rzeczowych można jako typowe wymienić: blokadę środków na rachunku bankowym, zastaw bankowy i coraz częściej stosowane zabezpieczenie hipoteczne.

PODSTAWOWE FORMY ZABEZPIECZENIA KREDYTOW

W umowie poręczenia spłaty kredytu według prawa cywilnego poręczyciel zobowiązuje się wobec banku do spłaty udzielonego kredytu, gdyby kredytobiorca nie wykonał zobowiązania. Poręczenie może być udzielone przez jedną lub kilka osób fizycznych i prawnych, w tym również przez inny bank lub instytucję ubezpieczeniową. Zobowiązanie poręczyciela musi mieć formę pisemną. Natomiast bank zawierający umowę poręczenia może przyjąć składane poręczenie w dowolnej formie. Poręczenie powinno w swej treści wskazać osobę, za którą jest udzielane oraz wyraźnie określić poręczany kredyt. Poręczenie może być bezterminowe — jeśli poręczyciel nie ustala w swym oświadczeniu okresu, w ciągu którego przyjmuje odpowiedzialność. W poręczeniu terminowym poręczyciel oznacza termin, do którego odpowiada za spłatę kredytu. Bank przyjmujący poręczenie bada odpowiedzialność majątkową poręczyciela w stosunku do wysokości poręczonego kredytu. Poręczenie wekslowe spłaty kredytu może być złożone w postaci weksla

gwarancyjnego lub weksla poręczonego, czyli awalizowanego. Jako gwarancyjny może być wykorzystany tzw. weksel in blanco, zaopatrzony jedynie w podpis wystawcy, bez wypełnienia treści formularza wekslowego. Banki najczęściej domagają się od wystawcy weksla in blanco równoczesnego złożenia odpowiedniej deklaracji. Deklaracja do weksla in blanco powinna zawierać bliższe sprecyzowanie sposobu wypełnienia weksla przez bank..Blokada środków w walucie krajowej lub obcej na oprocentowanych rachunkach lokat jest wygodną i często stosowaną formą zabezpieczenia kredytów lub gwarancji bankowych. Jest ona dokonywana na pisemny wniosek posiadacza rachunku. Kredytobiorca, proponując zabezpieczenie spłaty kredytu w formie blokady środków, przedstawia w kredytującym go banku pisemne potwierdzenie (z określeniem kwoty i terminu) dokonania nieodwołalnej blokady na rachunku lokat. Ponadto dołącza upoważnienie uprawniające bank do pobrania z zablokowanego rachunku jego wymagalnej wierzytelności. Przedmiotem blokady mogą być środki pieniężne kredytobiorcy lub osób trzecich poręczających za kredytobiorcę. Podobną formą zabezpieczenia spłaty kredytu jest przyjęcie przez bank kaucji w postaci gotówki w walucie krajowej lub obcej, a także bonów oszczędnościowych na okaziciela. W tym celu niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy i złożenie przedmiotu kaucji w banku. Równocześnie kredytobiorca pisemnie upoważnia bank do wykorzystania złożonej kaucji na pokrycie nie spłaconego kredytu z należnymi odsetkami i prowizją. Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym i ma na celu zabezpieczenie określonej wierzytelności, a wierzyciel może dochodzić swoich roszczeń z obciążonej zastawem rzeczy ruchomej. Zastaw ogólny wymaga wydania zastawionej ruchomości bankowi. Wobec braku warunków do przechowywania przedmiotów zastawu, najczęściej stosuje się w praktyce bankowej formę bankowego zastawu rejestrowego, który pozwala na pozostawienie rzeczy zastawionej u kredytobiorcy. Równie wygodną dla banku formą prawnego zabezpieczenia zwrotności kredytu jest przelew wierzytelności, nazywany także cesją należności od odbiorców. Na mocy umowy między kredytobiorcą a kredytującym go bankiem kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej. W praktyce stosuje się dwa rodzaje cesji. W cesji globalnej kredytobiorca ceduje na bank wszystkie istniejące lub przyszłe wierzytelności wynikające z działalności gospodarczej (przyszłe wierzytelności powinny być jednoznacznie wymienione w umowie). Cesja może także dotyczyć konkretnej wierzytelności lub kilku wierzytelności, co powinno być w umowie wyraźnie określone. Cesja wierzytelności powinna być dokonana w formie pisemnej, przy pisemnym powiadomieniu dłużnika przez kredytobiorcę o dokonanej cesji jego wierzytelności z określonego tytułu na rzecz banku.

OPERACJE BIERNE(PASYWNE) polegają na gromadzeniu środków pieniężnych różnych klientów, aby łącznie z własnymi zasobami banku lokować je w zyskownych operacjach czynnych. Źródłem środków gromadzonych w ramach biernych operacji banku mogą być:

— wkłady oszczędnościowe ludności;

— pieniądz transakcyjny i lokaty terminowe jednostek gospodarczych przechowywane na rachunkach bankowych;

— środki pieniężne sfery budżetowej, różnych instytucji i organizacji przechowywane na rachunkach bankowych;

— lokaty przyjmowane od innych banków;

— kredyt refinansowy zaciągany w banku centralnym (NBP).

Do operacji biernych można także zaliczyć emitowanie przez bank własnych obligacji i powiększanie kapitału przez emitowanie akcji. Bierną operacją w banku emisyjnym jest emitowanie znaków pieniężnych.

EMITOWANIE PAPIEROW WARTOSCIOWYCH

Emitowanie akcji- operacja bierna, towarzyszącą powstaniu banku akcyjnego lub powiększaniu kapitału akcyjnego w istniejącym banku

Emitowanie obligacji- W celu rozszerzania działalności opartej na długoterminowych źródłach finansowania przez banki będące spółkami akcyjnymi i inne

Krótkoterminowe bony kasowe- emisja dla celów krótkoterminowego finansowania operacji aktywnych

Akcja- forma finansowania własnościowego, reprezentuje określoną część kapitału akcyjnego banku, będąc równocześnie tytułem własności, , są uzależnione od ryzyka gdyż wysokość przypadającej na akcję dywidendy zależy od rozmiarów i podziału zysku osiągniętego przez bank.

Akcja nie ma gwarancji oprocentowania, a przypadająca na nią część zysku (dywidenda) przynosi zmienne oprocentowanie kapitału, zależne od podziału wygospodarowanego zysku.

Zabezpiecza ona jej posiadacza przed skutkami inflacji. Będąc tytułem własności określonej części kapitału właścicielskiego, nadaje swemu posiadaczowi prawo głosu na walnym zebraniu akcjonariuszy. Posiadanie kontrolnego pakietu akcji, który zapewnia przewagę w głosowaniu, umożliwia faktyczne kierowanie danym bankiem.

Obligacja- instrument pożyczkowy, jest dowodem udzielenia emitującemu bankowi pożyczki przez jej posiadacza. Są uniezależnione od ryzyka wyników działalności banku i uprawniają ich posiadaczy do otrzymywania stałego oprocentowania. Chociaż gwarantuje coroczne oprocentowanie kapitału, ulega deprecjacji w procesach inflacyjnych. Dokument obligacji zawiera zobowiązanie emitującego ją banku do wypłacenia w określonym terminie nominalnej kwoty obligacji oraz odsetek na warunkach podawanych zazwyczaj w ogólnych zasadach subskrypcji. Informują one o wielkości emisji, wysokości

oprocentowania i terminach płatności odsetek, a także o miejscu płatności i innych

szczegółowych warunkach. Obligacje mogą być wykupione przez emitujący je bank

jednorazowo lub ratalnie. Niekiedy termin wykupu obligacji może być losowany.

Bony kasowe są papierami wartościowymi emitowanymi przez banki. Są one

denominowane w okrągłych kwotach z terminem wykupienia przez emitujący je bank zazwyczaj w czasie 3-12 miesięcy. Mają więc charakter krótkoterminowych papierów wartościowych. . Z uwagi na korzystne oprocentowanie, bony są nabywane przez ludność i przedsiębiorstwa, stanowiąc dla banków źródło finansowania działalności kredytowej.

Certyfikaty depozytowe- zbywalne papiery wartościowe. Są emitowane w okrągłych i wysokich kwotach (od 100 tys. dolarów). Mogą one być łatwo zbywane na międzynarodowych rynkach pieniężnych jako wygodne i bezpieczne papiery wartościowe. Ponieważ ich oprocentowanie jest wyższe od różnych papierów skarbowych, są one chętnie nabywane przez przedsiębiorstwa.

GROMADZENIE WKŁADÓW I OSZCZEDNOSCI

W krajach rozwiniętych obserwuje się, że banki komercyjne przywiązują coraz większą wagę do gromadzenia, w ramach operacji biernych, wkładów oszczędnościowych i lokat ludności. O znaczeniu ekonomicznym tych wkładów świadczy fakt, że łącznie z emisją pieniądza gotówkowego stanowią one podstawowe źródło akcji kredytowej w skali kraju. Wkłady oszczędnościowe ustawowo korzystają z przywilejów. Przede wszystkim określone wkłady oszczędnościowe ludności są gwarantowane przez państwo i Bankowy

Fundusz Gwarancyjny, a nadzór bankowy z urzędu czuwa nad ich bezpieczeństwem. Wkłady osoby fizycznej złożone w banku są wolne od zajęcia na podstawie "tytułu wykonawczego sądowego i administracyjnego do wysokości trzykrotnej średniej miesięcznej płacy w roku kalendarzowym poprzedzającym zajęcie. Ponadto właściciele tych wkładów mogą korzystać z innych ułatwień i przywilejów.

Najpopularniejszą formą gromadzenia oszczędności są książeczki oszczędnościowe, służące ewidencjonowaniu wkładów. W księgowości banku odpowiadają im indywidualne konta analityczne, będące odbiciem zapisów w książeczkach. Na książeczkach oszczędnościowych mogą być przechowywane wkłady płatne na żądanie lub terminowe. Szczególnym rodzajem książeczek są mieszkaniowe książeczki oszczędnościowe, które niezależnie od odsetek gwarantują właścicielom wkładów pewne przywileje, jeśli wkłady z tych książeczek zostaną przeznaczone na budownictwo mieszkaniowe. Inną formą oszczędzania są bony oszczędnościowe wydawane na dowód ulokowania wkładu oszczędnościowego. Bon oszczędnościowy jest dokumentem na okaziciela, ale na życzenie klienta bank może nadać mu charakter dokumentu imiennego, umiejscowionego w banku, w którym ulokowano wkład oszczędnościowy. Są one oprocentowane w różnej wysokości, zależnie od okresu i warunków, na jakich ulokowano oszczędności. Lokowaniu wkładów oszczędnościowych na okres od roku do 3 lat służą depozytowe bony oszczędnościowe. Rodzajem bonów, a zarazem formą oszczędzania, były bony premiowe, które zamiast oprocentowania brały udział w losowaniu premii pieniężnych. Bony oszczędnościowe uważa się tam za papiery wartościowe lub dokumenty o podobnym charakterze. Nie są one jednak przedmiotem obrotów giełdowych. Natomiast banki mogą wykupić przed terminem emitowany przez siebie bon oszczędnościowy, stosując odpowiednie dyskonto. Banki zabiegają o lokaty terminowe ludności, konkurując wysokością oprocentowania i okresem kapitalizacji odsetek (miesięczny, kwartalny). PKO otwiera osobom fizycznym rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, które wobec małej popularności rozliczeń bezgotówkowych mają raczej charakter rachunków oszczędnościowych. Posiadacz takiego konta może blokować określoną kwotę wkładu oszczędnościowego na okresy 3, 6, 12, 24 i 36miesięcy. Zablokowana kwota jest oprocentowana w wysokości obowiązującej dla wkładuterminowego. Należne odsetki, po upływie zadeklarowanego okresu, są dopisywane dowkładu na koncie a vista, a kwoty blokowane ewidencjonuje się na subkontach Ważną rolę w operacjach biernych pełnią walutowe rachunki oszczędnościowe.Gromadzą one wkłady ludności (przeważnie terminowe), a także uczestniczące w operacjach gospodarczych zasoby transakcyjne osób fizycznych.

Temat 6.

Volatility określa intensywność zmian zachodzących na rynku w omawianych

dziedzinach. Określenie wysokości volatility wynika z przeszłości), czyli kształtowania się wahań kursu w ciągu ostatnich 2 —3 lat oraz z wahań przewidywanych, wynikających z porównania prognozowanego popytu i podaży na papiery

wartościowe.

Hedging - sposób zachowania się uczestników operacji obarczonych ryzykiem,

zmierzający do zneutralizowania ryzyka zmiany ceny, kursu waluty i procentu. Uczestnik tych operacji wychodzi z założenia, że ewentualne straty, które poniesie w

momencie dokonywania operacji, zostaną mu w całości lub w dużym stopniu pokryte przez zysk ze sprzedaży tych wartości w ustalonym terminie.

Futures - zobowiązanie uczestnika operacji do kupienia lub sprzedaży w określonym

terminie towaru czy papieru wartościowego o określonej jakości i ilości, według aktualnej ceny giełdowej. Zobowiązania te zawsze mogą w trakcie swej ważności być zmienione przez umowy przeciwstawne, a więc przez ponowną sprzedaż zawartych kontraktów. Ostateczne przeciwstawienie zysków i strat następuje w terminie realizacji danej „wartości”. Transakcje finansowe futures dokonywane są w drodze otwartego przetargu. W celu rejestracji tych operacji działają Izby Rozrachunkowe. Funkcje Izb Rach.:

— gwarantują przeprowadzenie każdej zarejestrowanej transakcji;

— przejmują na siebie ryzyko wykonania tej operacji;

— codziennie rozliczają każdą zarejestrowaną transakcję;

— dokonują uzupełnienia depozytu w celu zachowania jego relacji do bieżącej

wartości kontraktu.

Motywy kupna/sprzedaży futures:

— spekulacyjny: nadzieja na wzrost lub spadek kursu wartości bazowej;

— chęć zabezpieczenia się przed zmianą cen;

— chęć zapewnienia sobie korzystnego kursu kupna.

Uczestnicy w zależności od motywów:

- hedgers (zabezpieczenie się przed ryzykiem w

drodze kompensacji,- traders (spekulacja na zmianach kursowych)-arbitrażem

(wykorzystanie przejściowego braku wyrównania między rynkiem dnia operacji i rynkiem terminowym).

Hedging na rynku futures polega na zajmowaniu w kontrakcie future pozycji

przeciwstawnej do tej, którą będziemy mieć w przyszłości. Jeżeli będziemy pożyczkodawcą (czyli będziemy kupować papiery wartościowe: pozycja krótka, short hedge), to musimy ustawić się w pozycji długiej (zakup kontraktu future — long hedge) i odwrotnie. Praktycznie polega to na tym, że jeśli obawiamy się wzrostu stóp procentowych, to w kontrakcie future ustawiamy się w takiej pozycji, na której zarobimy, jeśli stopy procentowe wzrosną (sprzedajemy kontrakt) i odwrotnie.

Swap - operacja składająca się z dwóch czynności: kupna lub sprzedaży waluty bądź innych wartości na rynku dnia transakcji oraz ich kupna lub sprzedaży na rynku terminowym przeprowadzana przez bank centralny i banki komercyjne.

swap walutowy -operacja, w której kontrahenci wymieniają należności i zobowiązania w różnych walutach, w połączeniu z transakcją procentową.

Interest rate swap — umowa ta ma na celu zamianę zobowiązań o oprocentowaniu

stałym lub zmiennym na umowę o ustalonym nominale na określony czas. W uzgodnionych terminach następują wypłaty wyrównawcze w wysokości różnicy między stałą i zmienną stopą procentową.

Operacje te chronią przede wszystkim przed ryzykiem procentowym.

Banki wykorzystują operacje swap nie tylko w ramach własnego zarządzania pasywami i aktywami, ale także przyjmują rolę inicjatora na rynku tych operacji, tzn. doprowadzają do spotkania się partnerów chcących uczestniczyć w operacjach typu swap. W tym przypadku bank nie ponosi żadnego ryzyka.

Natomiast Pośrednictwo banku polega na tym, że zawiera on umowy partnerami, którzy nie podpisują między sobą żadnych umów. Na okres umowy swap bank przejmuje wypłatę odsetek, a także ponosi ryzyko procentowe. Pobiera za to prowizję.

Option Posiadacz umowy typu option ma prawo, ale nie jest zobowiązany, sprzedać lub kupić daną wartość po określonym kursie w ramach ustalonego czasu, w ustalonym terminie. Za to prawo kupna płaci sprzedawcy nie podlegającą zwrotowi cenę opcji. Sprzedawca opcji podejmuje zobowiązanie przekazania lub przejęcia ustalonej wartości opcji w określonym terminie. Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede wszystkim mogą lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym lub walutowym.

-opcje rejestrowane na giełdzie są dokonywane w formie standaryzowanych kontraktów. W każdym kontrakcie jest ustalona wartość nominalna, która zostanie przekazana przy działaniu calls (zobowiązanie do kupna) albo puls (zobowiązanie do sprzedaży).W przeciwieństwie do opcji OTC mogą być z łatwością sprzedane lub kupione. Przy każdej sprzedaży lub kupnie kontraktu zarejestrowanego na giełdzie jako partner występuje placówka clearingowa, która gwarantuje wykonanie kontraktu i zwalnia kontrahentów od badania wiarygodności partnerów, a jednocześnie może skompensować każdą pozycję cali i put przed terminem umowy poprzez zestawienie przeciwstawnych umów.

-opcje nierejestrowane -(OTC) są sprzedawane przez instytucje kredytowe i

wyróżniają się tym, że treść umowy może ulec zmianie na życzenie klienta.

Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede

wszystkim mogą lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym lub walutowym.

Futures i opcje-różnice.

-przy futures strony są zobowiązane do realizacji kontraktu, a posiadacz opcji może, ale nie musi, wykorzystać opcji.

- zakres potencjalnego ryzyka. Maksymalna strata przy opcji ogranicza się do ceny opcji, a przy kupnie lub sprzedaży futures jest ona nieograniczona.

-zysk, to przy futures może być wyższy, ponieważ zysk przy opcji jest pomniejszony o cenę zakupionej opcji.

FORWARD Operacja FRA polega na uzgodnieniu między dwoma partnerami stałej stopy procentowej od określonej wartości. Oczekiwania partnerów co do wysokości stopy procentowej są przeciwstawne. W uzgodnionym terminie następuje zestawienie ustalonej w umowie FRA stopy procentowej z uzgodnioną stopą relatywną (bazową), np. libor. Jeżeli libor jest większy niż stopa procentowa uzgodniona w FRA, kupiec FRA musi wyrównać drugiej stronie różnicę między obiema stopami procentowymi i odwrotnie.

Najczęściej zawierane na okres do roku i umożliwiają z jednej

strony zabezpieczenie się przed wzrastającą czy spadającą stopą procentową w trakcie trwania

FRA, a futures i opcje:

- FRA nie występuje konieczność wpłaty zabezpieczenia (jak w futures) czy opłacenia ceny (options).

-Przy stosowaniu FRA korzystający z umowy nie ponosi kosztów. Zobowiązuje się on do utrzymywania stałej stopy procentowej i wprowadzenia ewentualnych różnic.

-umowy futures i options mogą być sprzedawane i w każdej chwili skompensowane przez przeciwstawną umowę.

Obligacje options -emitowane przez przedsiębiorstwa lub banki papiery

wartościowe o stałym oprocentowaniu, dające prawo do zakupu od tego samego emitenta w określonym czasie akcji według ustalonego kursu. Okres ich ważności to 3 — 10 lat. Są formą pośrednią między typowymi obligacjami i akcjami- Mają stałe oprocentowanie, ale-korzystają z ewentualnie wyższego kursu akcji przy sprzedaży. Służą poważnemu ograniczeniu ryzyka.

Commercial papers —papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa, a

zakupywane głównie przez banki. Są przedmiotem obrotu na giełdzie. Prawo do ich emisji mają z zasady tylko te przedsiębiorstwa, które są notowane na giełdzie.

Mają zmienne oprocent., związane z określoną bazą (np. libor + prowizja). Pośrednictwo banków nie jest konieczne. Transformacja może następować bezpośrednio między emitentem a inwestorem na giełdzie.

---