Popyt- funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową. Podaż to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku. Inflacja - zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji Rodzaje: pełzająca - nie przekracza 5% rocznie, galopująca - wzrost cen od kilkudziesięciu do ok. 100% w skali rocznej, hiperinflacja - roczny wzrost cen o ok. 100% lub więcej. Pieniądz - powszechnie przyjmowany środek zapłaty przy zakupie dóbr i usług. Ogólny ekwiwalent powszechnie i trwale wyrażający wartość wszystkich towarów i bezpośrednio na nich wymieniany. Nie może obyć się bez towaru. Forma pieniądza: - pieniądz naturalny (towarowy np. ziarna kakaa, sól, bydło itp. Niewygodna forma pieniądza, nie można było dzielić) - pieniądz kruszcowy/ metalowy (złoto, srebro- również forma naturalna tylko nie ma już tylu wad, można było dzielić) - moneta - krążek kruszcowy opatrzony stemplem władzy, potwierdzającym, iż pod względem ciężaru i próby odpowiada ona wymogom zwyczajowym a później ustawy monetarnej. Prawo Kopernika - pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. - pieniądz papierowy - znak pieniężny, który na mocy decyzji władz państwowych uzyskał na danym terytorium charakter prawnego środka pieniężnego. - Pieniądz bezgotówkowy/ elektroniczny - występuje w postaci abstrakcyjnej, jako zapis na rachunku bankowym. Funkcje pieniądza: - miernik wartości - wyraża wartość wszystkich dóbr i usług; - środek cyrkulacji (obiegu) - pośredniczy w wymianie dóbr i usług, obejmuje cały obszar zjawisk gospodarczych, zamieniamy towar w pieniądz i odwrotnie - środek płatniczy - zwalnia z zobowiązań; - środek gromadzenia wartości (akumulacji) tezauryzacji - przechowywanie wartości, gdy mamy nadmiar pieniądza i czasowo go lokujemy w banku -->zysk z oprocentowania - pieniądz światowy - tj. taki pieniądz, który spełnia poprzednie funkcje na rynkach zewnętrznych, np. dolar, euro. Funkcje banku centralnego: Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu .Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze. Funkcja licencyjna polega na umożliwieniu prowadzenia działalności bankowej przez ludzi i kapitały w taki sposób, ażeby od momentu powstania banku spełniał on warunki pozwalające na traktowanie go jako instytucji zaufania publicznego.
Funkcja regulacyjna polega na określaniu przez instytucje nadzoru minimalnych standardów bezpieczeństwa w działalności banków.
Istotą funkcji kontrolnej jest identyfikowanie przez nadzór podstawowych zagrożeń w funkcjonowaniu banków. Owa identyfikacja jest prowadzona zarówno poprzez badanie nadsyłanych przez banki sprawozdań jak też przez inspekcje przeprowadzane przez pracowników nadzoru w bankach. Funkcja dyscyplinująca , oznacza, iż w określonych ustawowo przypadkach nadzór bankowy może korzystać ze środków administracyjnych tak w stosunku do instytucji jak też osób odpowiedzialnych za wystąpienie określonych nieprawidłowości. Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego. Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych , których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej. Rezerwa obowiązkowa. Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Operacje kredytowo-depozytowe. W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP. Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP. Niezależność NBP: Europejski Bank Centralny jest niezależny w zakresie prowadzonej przez siebie polityki monetarnej na czterech płaszczyznach: Niezależność polityczna przejawia się w niemożności w zwracaniu się przez EBC, krajowe banki centralne państw członkowskich UE i członków ich organów decyzyjnych o instrukcje lub przyjmowaniu ich od instytucji lub organizacji unijnych, rządów państw członkowskich ani żadnych innych organów. Nie może też udzielać kredytów organom wspólnotowym ani podmiotom sektora publicznego w poszczególnych krajach. Niezależności tej nie ogranicza obowiązek składania sprawozdań z działalności banku przed Parlamentem Europejskim. Niezależność personalna uwidacznia się w długości kadencji prezesów krajowych banków centralnych, trwająca minimalnie 5 lat. Członkowie zarządu EBC mogą piastować swoje stanowiska przez 8 lat i nie mają możliwości wyboru na kolejną kadencję. W przypadku poważnego uchybienia lub niezdolności do wykonywania obowiązków prezesi krajowych banków centralnych i członkowie zarządu mogą być odwołani ze stanowiska. Niezależność finansowa dostrzegalna jest w rozdzielności finansów EBC i finansów Wspólnoty Europejskiej. EBC dysponuje też własnym budżetem. Kapitałem, jaki jest w dyspozycji EBC, są środki wniesione i opłacone przez krajowe baki centralne Strefy euro. Niezależność funkcjonalna oznacza, że Eurosystem jest w swoim działaniu niezależny. EBC przyznane ma wszelkie instrumenty i kompetencje, które są niezbędne do sprawnego prowadzenia polityki pieniężnej. Decyzje o sposobie ich użycia są automatyczne
Zarys historyczny banknotów i monet na świecie i w Polsce
Obecnie zwykle tylko bank centralny danego państwa ma prawo emisji banknotów - w Polsce jest to Narodowy Bank Polski. W IX - X w. państwa skandynawskie wyemitowały swój pieniądz, w 980 r. Polska. Pierwszymi monetami były srebrne denary Mieszka I. Wskutek dynamicznego rozwoju miast rosły obroty handlowe. Grosz stał się zbyt małą i niewygodna jednostką. W wieku XVI król Zygmunt Stary wprowadza jednostkę wyższego rzędu - złotego polskiego, który daje nazwę całemu okresowi w historii pieniądza polskiego aż po XVIII w. Kolejną reformę monetarną podejmuje w Polsce ostatni król Stanisław August Poniatowski w 1766 r. Polega ona na wprowadzeniu stopy menniczej.
Karta bankomatowa służy tylko i wyłącznie do użytku w przeznaczonych do tego celu bankomatach (wypłata gotówki, sprawdzenie salda, zasilenie telefonu, funkcja depozytowa), nie można nią płacić w sklepie, ani wykonywać innych operacji. Takie karty są coraz mniej popularne na rynku ze względu na ich ograniczoną funkcjonalność, należą jednak do dość bezpiecznych właśnie ze względu na brak możliwości zapłaty tą kartą. Karta debetowa to taka, która pozwala na dokonywanie płatności tylko do wysokości salda na rachunku posiadacza karty. Oznacza to, że równocześnie z transakcją następuje obciążenie konta co najwyżej do wysokości salda, powiększonego oczywiście o ewentualny dozwolony debet lub kredyt odnawialny. Karta obciążeniowa umożliwia posiadaczowi zaciągnięcie u emitenta karty kredytu kupieckiego, czyli odroczenia terminu płatności za nabyte towary i usługi. Uiszczenie należności następuje na koniec okresu rozliczeniowego na podstawie specjalnego zestawienia wydatków. Karta obciążeniowa posiada zbliżone zasady funkcjonowania do karty kredytowej. Karta może posiadać określony limit wydatków, bank może również wydać kartę bez górnego limitu wydatków (pod warunkiem, iż posiadacz terminowo reguluje wszelkie swoje zobowiązania). Raz w miesiącu bank wysyła zestawienie transakcji wykonanych z użyciem karty. Posiadacz karty zobowiązany jest spłaty całości zadłużenia w określonym czasie, np. w ciągu dwóch tygodni od daty otrzymania zestawienia. Posiadacz karty może w ciągu miesiąca wykonywać transakcje do wysokości limitu (niezależnie od kwoty jaka znajduje się na jego rachunku). Określonego dnia, bank sumuje wszystkie transakcje wykonane z użyciem karty i samodzielnie obciąża kwotą transakcji rachunek posiadacza karty. Jeśli na rachunku nie ma kwoty, która pokryje wydatki właściciela, może on wpaść w niedozwolony debet, który skutkuje odsetkami karnymi. Ostatni z podstawowych typów to karta kredytowa, która umożliwia posiadaczowi korzystanie ze środków, których aktualnie nie ma na rachunku, do wysokości limitu kredytowego określonego przez bank. Bank określa termin spłaty części lub całości płatności dokonywanych kartą. Jako termin spłaty zadłużenia przyjmuje się zazwyczaj 15 - 54 dni od daty otrzymania wyciągu zawierającego informacje o transakcjach przeprowadzonych w poprzednim okresie. Większość takich kart wyposażona jest w "grace period" czyli okres, w którym odsetki nie są naliczane. Po tym czasie zaciągnięty kredyt jest oprocentowany (dość wysoko), a posiadacz jest zobowiązany tylko do spłaty minimalnej, określonej przez bank kwoty. Warto wiedzieć, że karta kredytowa nie musi być powiązana z kontem i że wyjęcie gotówki z bankomatu w większości przypadków od razu jest oprocentowane w przeciwieństwie do transakcji bezgotówkowych. Karty bankomatowe- tylko do użytku w bankomatach Karty płatnicze- elektroniczny instrument płatniczy. Karty identyfikacyjne- ze zdjęciem Karty wstępnie opłacone- z góry opłacone, forma gotówki Karty wirtualne- jest przeznaczona do dokonywania płatności bez fizycznego udziału karty/ brak pinu.
Euro - kryteria zbieżności: * Stabilność cen- Kryterium dotyczące stabilności cen jest spełnione, gdy średnia stopa inflacji występująca w danym kraju w okresie roku przed datą dokonania oceny nie przekracza więcej niż 1,5 % stopy inflacji osiągniętej przez 3 kraje UE o najmniejszej inflacji; *Deficyt budżetowy: ogólnie powinien wynosić mniej niż 3% produktu krajowego brutto (PKB); * Dług: dług publiczny nie powinien przekraczać 60% PKB. Jednak państwa, w których dług jest wyższy, wciąż mogą przyjąć euro, o ile wysokość długu stale spada; *Stopy procentowe: długoterminowa stopa procentowa nie może wynosić więcej niż 2 punkty procentowe powyżej średniej z trzech państw UE o najniższej inflacji w poprzednim roku; *Stabilność kursu walutowego: wahania kursu waluty krajowej powinny mieścić się w ściśle określonych granicach w ostatnich dwóch latach. Przebieg wprowadzenia euro: okres przygotowawczy (od 1 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.), w którym ustalono listę państw zakwalifikowanych do strefy euro, określono nieodwołalne kursy wymiany, utworzono także Europejski Bank Centralny; okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia2001r.). W tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono także, że euro i waluty narodowe będą, w tym
okresie, funkcjonować równolegle. Działalność rozpoczęły EBC i ESBC. okres końcowy (od 1 stycznia 2002 r. Do 30 czerwca 2002 r.), w którym nastąpiło wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych oraz wprowadzenie w ich miejsce monet i banknotów euro. Zalety: *większa przejrzystość rynku *możliwość posługiwania się stabilnym pieniądzem *rozwój powiązań handlowych i kapitałowych pomiędzy podmiotami krajów członkowskich, *zmniejszenie zależności UE od fluktuacji głównych walut międzynarodowych. Wady: * budżet ogólny UE nie może odgrywać takiej roli w stabilizowaniu koniunktury, jaką odgrywają budżety narodowe *koszty ekonomiczno-społeczne związane z dostosowaniem do warunków UE idea znaków graficznych: Banknoty euro przedstawiają bramy i okna na stronie przedniej oraz mosty na stronie odwrotnej. Wszystkie prezentuj| różne, wspomniane w opisie banknotu, okresy w sztuce europejskiej. Pozostałe elementy wzoru zawierają: symbol Unii Europejskiej, nazwę waluty w alfabecie łacińskim i greckim; inicjały Europejskiego Banku Centralnego w językach urzędowych państw członkowskich, symbol
Š wskazujący na zabezpieczenie praw autorskich oraz podpis prezesa Europejskiego Banku Centralnego. Monety euro mają: stronę europejską oraz stronę narodową. SKOK to grupa ludzi złączonych wspólną więzią poprzez miejsce pracy lub przynależność do tego samego stowarzyszenia społecznego bądź zawodowego, którzy wspólnie oszczędzają i pożyczają sobie pieniądze. SKOK-i są spółdzielniami działającymi na podstawie Ustawy o Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-Kredytowych i Ustawy Prawo Spółdzielcze. Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe są wyjątkową wspólnotą samopomocową działającą na rynku usług finansowych. SKOK-i to organizacje ludzi a nie kapitału.
Celem działalności SKOK jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia. Do rozliczeń stosuje się odpowiednie przepisy ustawy Prawo bankowe o bankowych rozliczeniach pieniężnych. Należy zauważyć, że w ustawie wyraźnie jest powiedziane ze SKOK prowadzą działalność niezarobkową (non-profit), a ich działalność sprowadza się przede wszystkim do umożliwienia dostępu do tańszych pożyczek i kredytów osobom, które, ze względu na niezbyt wysokie dochody, nie mogą takich uzyskać w bankach.
Czym zajmuje się KNB?: *nadzór bankowy, *nadzór nad funduszami emerytalnymi, firmami ubezpieczeniowymi, rynkiem kapitałowym, instytucje pieniądza elektronicznego. Nadzór nad działalnością komisji sprawuje prezes. Szef powoływany jest na 5 lat kadencji przez prezesa rady ministrów na podstawie ustalonych warunków. W czasie pełnienia funkcji jest nieusuwalny. Może zostać odwołany gdy zostaje skazany prawomocnym wyrokiem sądu, gdy sam zrezygnuje, z powodu choroby, utraty obywatelstwa. Nadzór bankowy zajmuje się: *zapewnienie bezpieczeństwa środkom finansowym zgromadzonym na rachunku bankowym przy pomocy odpowiednich instrumentów, *czy banki działają zgodnie z przepisami prawa, ustawami prawa, ustawami NBP oraz ustawami o prowadzeniu działalności gospodarczej. Funkcje nadzoru bankowego: *licencyjna, *regulacyjna, *kontrolna, *dyscyplinująca. Co zrobić aby uzyskać zezwolenie na utworzenie banku? Musi być wydane zezwolenie. Prawo bankowe określa, że bank może działać w formie spółki akcyjnej, b. państwowego lub b. spółdzielczego. W każdym banku najważniejsza jest kasa. Fundusze muszą być dostosowane do nadzoru bankowego. Założyciele muszą mieć staż zawodowy. Co najmniej 2 osoby w zarządzie muszą mieć odpowiednie doświadczenie. Założyciele muszą przedstawić 3 letni biznesplan, z którego wynika, że środki zgromadzone na rachunkach bankowych będą bezpieczne. Należy udowodnić, że pieniądze brane na założenie nie mogą być brane z kredytów i innych niepewnych źródeł. Założyciele składają do komisji wniosek o utworzenie banku komercyjnego. Wniosek zawiera: *nazwa i siedziba banku, *jaki czynności bank będzie wykonywał, *inf. O założycielach, *inf. O osobach przewidzianych do objęcia stanowiska kierowniczego, *statut banku, *program działania na 3 lata, *dokumenty dotyczące sytuacji finansowej osób zakładających bank, *opinia nadzoru bankowego z kraju pochodzenia. KNB bada statut banku, w nazwie zawsze musi być słowo „bank” i określona forma. Jeżeli założycieli jest więcej niż 10 to należy wybrać przedstawiciela z którym knf będzie się kontaktować. Po tym jak wpłynie wniosek komisja ma 3 miesiące na podjęcie decyzji (może być w szczególnym przypadku przesunięty do 6 miesięcy). Wydanie zezwolenia na utworzenie nie jest jednoznaczne z wydaniem zezwolenia na rozpoczęcie działalności (w całości musi być zgromadzony kapitał zakładowy, inne niedociągnięcia też muszą być w całości naprawione). Regulacje wewnętrzne np. wysokość stóp rezerw obowiązkowych, zarządzenie prezesa NBP, zalecenia komisji. Normy koncentracji wierzytelności ograniczają możliwość udzielania przez banki bardzo dużych kredytów: *suma udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych obligacji i innych niż akcje papierów wartościowych, wierzytelności z tyt. Gwarancji bankowych poręczeń i akredytów w stosunku do jednego produktu lub podmiotów powiązanych kapitałowo i organizacyjnie ponoszących wspólne ryzyko nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku. *suma wierzytelności banku, które przekraczają 10% funduszy własnych nie może przekroczyć 800% funduszy wł. *zarząd banku jest zobowiązany każdorazowo zgłaszać KNB fakt udzielenia kredytu w wys. Przekraczającej 10% funduszy własnych. Współczynnik wypłacalności. *bank jest zobowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych n takim poziomie aby wynosiła ona nie mniej niż 8% aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem. * bank rozpoczynający działalność jest zobowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 15% przez pierwsze 12 miesięcy a przez następne 12 miesięcy na poziomie nie niższym niż 12%. Normy pakietów akcji banku. Występuje: *obowiązek zgłaszania bankowi /a przez bank KNB/ faktu posiadania przez akcjonariuszy pakietu akcji uprawniających do ponad 5% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy. *obowiązek uzyskania zezwolenia KNB na nabycie lub objęcie akcji lub praw z akcji banku uprawniających do wykonywania ponad 10, 20, 25, 33, 50, 66, 75% głosów podczas walnego zgromadzenia. Osoba, która bez zezwolenia nabyła pakiet akcji ma prawo do 5% głosów na walnym zgromadzeniu lub takiej liczby głosów, która wynika z wcześniej uzyskanych zezwoleń. *zgłoszeniu podlega również zamiar zdobycia akcji: -uprawniających do ponad 10% głosów podczas walnego zgromadzenia, -w wyniku sprzedaży którego pozostały pakiet będzie uprawniał do mniej 20%,33%,50% głosów podczas walnego zgromadzenia. Norma zaangażowania kapitałowego. *bank może nabyć akcje i udziały innych przedsiębiorstw nie będących bankami lub jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych. Wielkość jego zaangażowania w stosunku do 1 podmiotu nie może być wyższa niż 15% funduszy własnych banku. *środki wydatkowane za nabycie innych przedsiębiorstw oraz na nieruchomości i wierzytelności zabezpieczonych hipotekę nie mogą być wyższe niż 60% funduszy własnych. *limity tzw. kredytów wewnętrznych: suma kredytów, pożyczek, gwarancji bankowych i poręczeń udzielonych członkom organów i osobom zajmującym kierownicze stanowiska w banku nie może przekroczyć 10% funduszy podst. a w banku spółdzielczym 25%. Jeżeli wartość takiego kredytu przekracza 30 tys. EUC to podlega ona zgłoszeniu KNB. Funkcja kontrolna: bank może być kontrolowany przez własny departament, audytora badającego parlament. Kontrola systemowa polegająca na tym, że zarząd wymyśla tematy, które są istotne dla przeprowadzenia kontroli. Urząd nadzoru finansowego kontroluje banki z zewnątrz na podstawie upoważnienia od szefa KNF. Kontrole doraźne- nadzór jest zaniepokojony czymś co dzieje się w banku. Co się kontroluje? *jaka jest wypłacalność, płynność finansowa, wyniki ekonomiczne? *działalność kredytowa, *zgodność z tabelami wysokości oprocentowania, *prawidłowość wyników podanych w sprawozdaniu. Zalecenia kontrolne dotyczą: *środków, które bank musi podjąć aby przywrócić płynność: -można zażądać zwiększenia przez bank funduszy własnych, -zaniechania określonych form reklamy, -wstrzymać wypłatę zysku dla akcjonariuszy, -zakazać tworzenia nowych oddziałów bankowych, -ograniczyć zakres działalności banku, -uchylenie zezwolenia na utworzenie banku, objąć jego akcje lub zlikwidować bank. KNF może także zastosować działania dyscyplinujące dla zarządu , wprowadzić do banku zarząd komisaryczny.