Postępowanie mediacyjne w procesie karnym
Mediacja jest bardzo ważnym narzędziem i sposobem rozwiązywania sporów, szczególnie w postępowaniu karnym pożądane jest porozumienie ofiary i sprawcy/podejrzanego. Poniższy artykuł przybliża zasady, jakimi rządzi się to postępowanie, kiedy jest dopuszczalne i jakie korzyści z niego wynikają, nie tylko dla stron, ale całego wymiaru sprawiedliwości. Jest jednocześnie postulatem o częstsze stosowanie tego narzędzia przez sądy i prowadzenie działań rozpowszechniających tę formę zażegnania konfliktu.
Podstawy do prowadzenia mediacji
Postępowanie mediacyjne zostało uregulowane w art. 23a Kodeksu postępowania karnego1.
Istota postępowania mediacyjnego polega na dążeniu do osiągnięcia konsensusu pomiędzy pokrzywdzonym i oskarżonym (podejrzanym).
Kompetencje do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego posiada sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Z brzmienia przepisu art. 23 a ust. 1 wynika, że oba te organy mogą kierować sprawę do postępowania mediacyjnego z własnej inicjatywy, ale za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, albo też z inicjatywy oskarżonego i pokrzywdzonego (oboje muszą wyrazić taką wolę). W przypadku gdyby z taką inicjatywą wystąpił tylko jeden z nich wymagana będzie zgoda drugiego. Istotą mediacji jest bowiem osiągnięcie konsensusu pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą czynu przestępnego. Trudno sobie bowiem wyobrazić sytuację, w której mediacja jest prowadzona pomimo braku chęci wzięcia w niej udziału jednej ze stron.
W tym miejscu należy zastanowić się nad kwestią, czy w postępowaniu przygotowawczym, oprócz prokuratora również inne organy mogą kierować sprawę do postępowania mediacyjnego. Z treści art. 23 a § 1 Kodeksu postępowania karnego wynika, że prokurator jest jedynym organem w postępowaniu przygotowawczym uprawnionym do skierowania sprawy do mediacji. Tymczasem wydane na podstawie art. 23 a § 5 KPK rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 136.2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych2 wymienia obok prokuratora „inny uprawniony organ” władny do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego. Zatem przepis wykonawczy rozszerza krąg podmiotów uprawnionych do kierowania sprawy do mediacji w stosunku do zapisów ustawowych. Zabieg taki wydaje się dość wątpliwy. Oczywiście tego typu rozwiązania można bronić posiłkując się przepisem art. 298 § 1 KPK stanowiącym, że postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie - Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom. Zgodnie natomiast z art. 311 § 1 KPK śledztwo prowadzi Policja, jeżeli nie prowadzi go prokurator. Można zatem przyjąć, że w sytuacji gdy postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez Policję bądź inny organ uprawniony do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, to wówczas podmioty te są władne do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego. Postulować jednak należy, żeby w przepisie art. 23 a § 1 wskazać, że obok prokuratora uprawnionymi do skierowania sprawy do mediacji są także inne organy prowadzące postępowanie mediacyjne.
Skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego winno nastąpić w drodze postanowienia. Ponieważ postanowienie takie nie należy do wymienionych w art. 459 KPK nie przysługuje na nie zażalenie.
Kto (nie) może być mediatorem
Postępowanie mediacyjne prowadzone jest przez instytucję lub osobę godną zaufania. Użyte przez ustawodawcę pojęcie „godna zaufania” jest oczywiście pojęciem ocennym. O tym czy w danej sprawie konkretną osobę bądź instytucję można uznać za „godną zaufania” pozostawia się uznaniu organu kierującego sprawę do mediacji. Jednakże ustawodawca upoważnił Ministra Sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, jakim warunkom powinny odpowiadać osoby i instytucje uprawnione do przeprowadzenia mediacji. Zgodnie z § 2 ust. 1 PostMedKarR do prowadzenia postępowania mediacyjnego uprawniona jest instytucja, która:
- zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi powołana została do wykonywania zadań w zakresie mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka;
- posiada warunki organizacyjne i kadrowe umożliwiające przeprowadzenie postępowania mediacyjnego;
- została wpisana do wykazu, prowadzonego w sądzie okręgowym, instytucji i osób godnych zaufania uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
Mediację w imieniu instytucji prowadzi upoważniony przez nią przedstawiciel, który także musi być wpisany do wykazu, o którym mowa powyżej, a ponadto spełniać następujące warunki: [...]