Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

19

Małgorzata Hanna Kurtasz

adwokat

Anna Marek

aplikant radcowski

Krystian Mularczyk

radca prawny, członek kolegium redakcyjnego kwartalnika ADR

Postępowanie pojednawcze

a postępowanie mediacyjne

Wprowadzenie

Niniejsze opracowanie stanowi próbę wielopłaszczyznowego porównania dwóch róż-

nych, alternatywnych w stosunku do procesu, sposobów rozwiązywania sporów: postępo-

wania pojednawczego oraz mediacji. Tematyka zaprezentowana w niniejszej pracy wpisuje

się w ogólną tendencję propagowania alternatywnego wobec procesu sądowego sposobu

rozstrzygania sporów jako bardziej odpowiadającego potrzebom współczesnego wymiaru

sprawiedliwości. Niniejszy artykuł ma na celu ukazanie podobieństw i wskazanie różnic,

jakie występują pomiędzy dwoma wskazanymi rodzajami rozwiązywania sporów. Nale-

ży zauważyć, iż wybór postępowania pojednawczego, będącego jednak formą sądowego

rozstrzygnięcia sporu, jeszcze przed wniesieniem pozwu do sądu

1

oraz mediacji, która

nazywana jest królową ADR

2

, nie jest przypadkowy. Autorzy podjęli próbę wykazania

wyższości jednego postępowania nad drugim z punktu widzenia zasad szybkości, ekono-

miki oraz efektywności. Pomimo iż postępowanie pojednawcze zasadniczo różni się od

mediacji w każdym jej wariancie, to istnieje wiele zbieżnych cech charakterystycznych dla

obydwu tych postępowań, które zostaną wykazane w niniejszym opracowaniu.

Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje jednak wszystkich kwestii związanych z proble-

matyką wskazaną w tytule artykułu. Autorzy skupili swoją uwagę na uwypukleniu podo-

bieństw i wskazaniu różnic pomiędzy tymi dwoma sposobami rozwiązywania sporów.

Rys historyczny

Koncepcja ugodowego rozwiązywania sporów i dążenia do zawierania porozumień nie

jest zjawiskiem nowym ani nieznanym systemom prawnym. Początków jej należy poszuki-

wać już w czasach antycznych, gdzie uznawano zasadę, iż porozumienie jest warte więcej

1

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Kodeks postępowania cywilnego.

Komentarz, t. 1, Warszawa 2006, s. 433.

2

R. Świeżak, M. Tański, Alternatywne metody rozwiązywania sporów. Przegląd zagadnień, Warszawa

2003, s. 3.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

20

Kurtasz, Marek, Mularczyk

niż proces. Jednakże dopiero wiek XX przyniósł pełny rozkwit pozaprocesowych form

rozwiązywania sporów, do których bez wątpienia zaliczamy Alternative Dispute Resolution

(ADR) oraz postępowanie pojednawcze. Alternative Dispute Resolution to szereg różnych

metod, które służą rozwiązaniu sporu dzięki pomocy neutralnego i bezstronnego podmiotu

trzeciego, będących alternatywą dla możliwości rozstrzygania tego sporu w procesie przed

sądem powszechnym

3

. Podstawową i najbardziej znaną alternatywną metodą rozwiązywa-

nia sporów jest mediacja, nazywana królową ADR

4

. Chociaż postępowanie pojednawcze nie

wpisuje się w ogólną koncepcję alternatywnego rozwiązywania sporów (ADR), to jest ono bez

wątpienia alternatywą dla stron do prowadzenia procesu (postępowania nieprocesowego).

Zaczątków postępowania pojednawczego na gruncie prawa polskiego można upatry-

wać w regulacjach z pierwszej połowy XX w. Ugodową formę rozstrzygania sporów przed

sądem cywilnym w polskim systemie prawnym znajdujemy już w Kodeksie postępowa-

nia cywilnego z 1930 r.

5

. Jednak dopiero w Kodeksie postępowania cywilnego z 1964 r.

6

została ona mocniej zaakcentowana przez wskazanie w art. 10 jednej z fundamentalnych

zasad procesu cywilnego – zasady ugodowego załatwiania sporów: „W sprawach, w któ-

rych zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania

dążyć do ich ugodowego załatwienia”

7

. Ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks

postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1438), która

weszła w życie 10.12.2005 r., wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego insty-

tucję mediacji oraz dodano zd. 2 do art. 10: „W tych sprawach strony mogą także zawrzeć

ugodę przed mediatorem”. Z zasady tej wynika pierwszeństwo dla wyżej wskazanych form

zakończenia sporów przed władczym rozstrzygnięciem sądu. Postępowanie pojednaw-

cze na gruncie współczesnego postępowania cywilnego zostało uregulowane przepisami

art. 184–186 KPC. Regulacja ta obowiązuje do chwili obecnej w zasadzie w niezmie-

nionym kształcie

8

. Zawezwanie do próby ugodowej, będące wnioskiem wszczynającym

postępowanie pojednawcze, nadal jest jednak w praktyce sądowej niedocenianą formą

prowadzącą do efektywnego i szybkiego rozwiązania sporu. Nie jest ono również częstym

rozwiązaniem stosowanym przez profesjonalnych pełnomocników stron jako alternatywa

do prowadzenia długotrwałych procesów sądowych.

3

R. Morek, ADR – w sprawach gospodarczych, Warszawa 2004, s. 1.

4

R. Świeżak, M. Tański, op. cit., s. 3.

5

Kodeks postępowania cywilnego powstał z połączenia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Pol-

skiej z 29.11.1930 r. (Dz.U. Nr 83, poz. 651) i rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27.10.1932 r.

(Dz.U. Nr 93, poz. 803) ogłoszonych jako tekst jednolity w obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości z 25.8.1950 r.

(Dz.U. Nr 43, poz. 394).

6

Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.).

7

Art. 10 KPC w brzmieniu pierwotnym.

8

Ustawą z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

(Dz.U. Nr 172, poz. 1804) zmieniono art. 184 KPC poprzez wykreślenie jego dotychczasowego brzmienia:

„Sprawy cywilne, których charakter na to zezwala, mogą być uregulowane drogą ugody sądowej zawartej

przed wniesieniem pozwu. Sąd uzna ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub

zasadami współżycia społecznego albo rażąco narusza usprawiedliwiony interes jednej ze stron”. Zastąpiono

go nowym: „Sprawy cywilne, których charakter na to zezwala, mogą być uregulowane drogą ugody zawartej

przed Sądem. Sąd uzna ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami

współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa”.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

21

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

Stosowanie mediacji jako sposobu rozwiązywania sporów pojawiło się w latach 70.

w Stanach Zjednoczonych Ameryki oraz w innych krajach systemu common law, a na-

stępnie zaczęło rozwijać się w Europie i pozostałych częściach świata

9

. Rozwój tej formy

rozwiązywania sporów był odpowiedzią na zinstytucjonalizowany i niewydolny system

sądownictwa powszechnego oparty na mechanizmie władczego rozstrzygania sporów.

Istniała też potrzeba stworzenia pluralizmu form rozwiązywania sporów przez posze-

rzenie dostępu jednostki do szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. W tym

też okresie powstało wiele metod, za pomocą których dokonywano alternatywnego roz-

strzygania sporów. Wykształcone współcześnie na gruncie amerykańskim rozwiązania

dotyczące metod alternatywnego rozwiązywania sporów z czasem zaczęto przenosić

na grunt europejskich systemów prawnych prawa stanowionego. Niewątpliwie ogrom-

ny wpływ na rozwój instytucji mediacji i jej ukształtowanie w systemach prawnych

poszczególnych państw miały: przyjęta w 2002 r. przez UNCITRAL ustawa modelowa

międzynarodowej koncyliacji handlowej, przyjęta 19.4.2001 r. przez Komisję Europej-

ską Zielona Księga (Green Paper) o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów

w sprawach cywilnych i handlowych, opisująca zagadnienie poufności w mediacji, oraz

uchwalona 24.5.2008 r. przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej dyrektywa

Parlamentu Europejskiego 2008/52/WE w sprawie aspektów mediacji w sprawach cywil-

nych i handlowych (Dz.Urz. UE L Nr 136 z 24.5.2008 r.) dotycząca spraw w stosunkach

mediacji transgranicznej i będąca ramową regulacją dla państw członkowskich Unii

Europejskiej.

Do czasu uchwalenia nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 28.7.2005 r., która

wprowadziła mediację do polskiego prawa procesowego cywilnego, mediacja występowała

już w polskim systemie prawnym w postępowaniu karnym

10

, postępowaniu w sprawach nie-

letnich

11

, postępowaniu sądowoadministracyjnym

12

oraz w sporach zbiorowych z zakresu

prawa pracy

13

. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają normatywnej defi-

nicji mediacji, lecz określają ją w sposób opisowy

14

. Odnosząc się do pojęcia ADR, mediację

można określić jako pozasądowe postępowanie z udziałem neutralnej osoby trzeciej, która

pośredniczy w rozwiązaniu sporu i ma na celu doprowadzenie do zawarcia przez strony

9

E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym − zastosowanie

w Europie i w Polsce, Warszawa 2007, s. 5.

10

Art. 23a KPK; rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.6.2003 r. w sprawie postępowania media-

cyjnego w sprawach karnych (Dz.U. Nr 108, poz. 1020).

11

Art. 3a ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 11,

poz. 109 ze zm.).; rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.5.2001 r. w sprawie postępowania mediacyj-

nego w sprawach nieletnich (Dz.U. Nr 56, poz. 591 ze zm.).

12

Art. 115–118 ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U.

Nr 153, poz. 1270 ze zm.).

13

Art. 10 i n. ustawy z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.).

14

Na temat pojęcia mediacji m.in. J. Rajski, Rola mediacji przy rozwiązywaniu sporów związanych ze

stosunkami w obrocie gospodarczym, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana

Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005, s. 912; K. Weitz, Mediacja w sprawach gospodarczych,

[w:] T. Wiśniewski (red.), System Prawa Handlowego, t. 7, Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych,

Warszawa 2007, s. 222; R. Morek, Mediacja i arbitraż (art. 183

1

–183

15

, 1154–1217 KPC). Komentarz, Warszawa

2006, s. 31 i n.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

22

Kurtasz, Marek, Mularczyk

ugody

15

. Wprowadzenie mediacji do przepisów postępowania cywilnego było odzwiercie-

dleniem panującej tendencji do instytucjonalizacji mediacji i nadawania jej w systemach

prawnych poszczególnych państw ram prawnych

16

. Uchwalona w 2005 r. nowelizacja miała

na celu rozpowszechnienie mediacji jako alternatywnego, nieskomplikowanego i atrakcyj-

nego dla stron sposobu rozwiązywania sporów, m.in. poprzez określenie jej wpływu na bieg

terminu przedawnienia, zagwarantowanie stronom pełnej autonomii oraz poufności pro-

wadzonego postępowania mediacyjnego, a także określenie znaczenia, z punktu widzenia

egzekucji, zawartej w jej toku ugody. W swoim założeniu przepisy Kodeksu postępowania

cywilnego dotyczące mediacji mają mieć zastosowanie do ogółu spraw cywilnych, gdyż

ich schemat ma charakter uniwersalny i odpowiadają potrzebom różnych kategorii spraw

cywilnych, w tym również gospodarczych czy pracowniczych

17

.

Wprowadzenie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego mediacji oraz upo-

wszechnianie postępowania pojednawczego ma również na celu odciążenie sądownictwa

powszechnego i usprawnienie jego działalności

18

.

Miejsce i dopuszczalność prowadzenia postępowania

pojednawczego i mediacyjnego

Postępowanie pojednawcze uregulowane w przepisach art. 184–186 KPC to rodzaj

samodzielnego postępowania, które nie stanowi ani wstępnej, ani obligatoryjnej fazy

postępowania rozpoznawczego. Postępowanie pojednawcze należy zakwalifikować do

„sądowej drogi zakończenia sporu przez zawarcie ugody sądowej jeszcze przed wniesie-

niem pozwu do sądu”

19

. Ustawodawca przesądził tym samym, o wstępnym charakte-

rze tego postępowania w stosunku do postępowania przed sądem I instancji, wskazując,

iż postępowanie to prowadzi się jedynie przed wniesieniem pozwu do sądu. Natomiast

uregulowana w przepisach art. 183

1

–183

15

KPC mediacja może być prowadzona zarówno

przed wszczęciem, jak i po wszczęciu postępowania cywilnego, z tym że mediacja na pod-

stawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji może być prowadzona jedy-

nie w toku już wszczętego postępowania. Sąd może kierować strony do mediacji w toku

postępowania, jednak tylko do czasu zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego

na rozprawę. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji

jedynie na zgodny wniosek stron

20

.

15

Ibidem.

16

Ibidem, s. 32 i n.

17

R. Zegadło, Mediacja w toku postępowania cywilnego – uwagi na tle projektu Komisji Prawa Cywilnego,

[w:] Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005, s. 1538; Uza-

sadnienie projektu ustawy z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych

innych ustaw, pkt I, s. 1.

18

M. Skibińska, Koszty mediacji w sprawach cywilnych, ADR 2009, Nr 3, s. 41.

19

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), op. cit., s. 433.

20

Wyjątkiem od tej zasady są sprawy o rozwód i separację, w których to w każdym stanie sprawy sąd może

skierować strony do mediacji, jeżeli tylko istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa lub w celu ugodowego

załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania

władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku

orzekającym rozwód lub separację.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

23

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

Postępowanie pojednawcze zostaje wszczęte wyłącznie na wniosek samych zaintere-

sowanych podmiotów (tzw. zawezwanie do próby ugodowej). Stronami tego postępowa-

nia są: wzywający i przeciwnik. Ten ostatni w praktyce nazywany jest również niekiedy

zawezwanym, co wydaje się być rozwiązaniem całkowicie słusznym z uwagi na szczegól-

ny charakter tegoż postępowania, którego celem zasadniczym jest zawarcie ugody a nie

uwypuklanie różnic i konfliktów pomiędzy stronami. Niewątpliwie dopuszcza się prowa-

dzenie postępowania pojednawczego zarówno w sprawach rozpoznawanych w procesie,

jak i w postępowaniu nieprocesowym, na co wskazuje nie tylko treść, ale również umiej-

scowienie przepisów o postępowaniu pojednawczym w Części pierwszej KPC w Księdze

pierwszej „Proces”. Na powyższe wskazuje również dyspozycja zawarta w art. 13 § 2 KPC:

„przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormo-

wanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej”.

Dopuszczalność prowadzenia postępowania pojednawczego została jednak ograni-

czona przez ustawodawcę do takich spraw cywilnych, których charakter zezwala na za-

warcie ugody. Ponadto zdaniem M. Jędrzejewskiej, „Postępowanie pojednawcze może się

toczyć tylko w sprawach, które należą do drogi sądowej. Wynika to z charakteru postę-

powania pojednawczego, jako postępowania, którego celem jest zapobieżenie wytoczeniu

powództwa lub wszczęciu postępowania nieprocesowego”

21

. Należy stwierdzić, iż brak

jurysdykcji krajowej wyłącza możliwość prowadzenia postępowania pojednawczego

22

.

Charakter większości spraw cywilnych pozwala na zawarcie ugody. Spośród wyjątków,

w których zawarcie ugody jest niedopuszczalne, należy wskazać: sprawy, które same ze

swej istoty nie mogą zostać zakończone w drodze ugody, oraz takie sprawy, które z wy-

raźnej woli ustawodawcy wynikającej z przepisów szczególnych zostały wyłączone od

możliwości zawarcia ugody. I tak, ugoda niedopuszczalna jest w sprawach z zakresu ubez-

pieczeń społecznych, postępowania z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki,

regulacji telekomunikacji i poczty, regulacji transportu kolejowego, w sprawach, w któ-

rych rozstrzygnięcie decyduje o stanie cywilnym stron (rozwód, separacja, unieważnie-

nie małżeństwa, pochodzenie dziecka), w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia

małżeństwa. Nie jest również możliwe zawarcie ugody w sprawach rozpoznawanych w po-

stępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich, w niektórych sprawach ze stosunków

między rodzicami a dziećmi

23

oraz w niektórych sprawach ze stosunku spółki. Według

dominującego poglądu w piśmiennictwie, dopuszczalne jest natomiast prowadzenie po-

stępowania pojednawczego i zawarcie ugody w tym postępowaniu w sprawach należą-

cych do trybu nieprocesowego. Katalog spraw z zakresu postępowania nieprocesowego

nadających się do zakwalifikowania do postępowania pojednawczego jest jednak ogra-

niczony. Postępowanie pojednawcze jest możliwe m.in. w sprawach z zakresu rozgra-

niczenia nieruchomości, ustanowienia służebności

24

, w sprawach z zakresu przepisów

21

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), op. cit., s. 434.

22

Ibidem.

23

Postępowanie pojednawcze nie jest dopuszczalne w tych rodzajach spraw, w których przepisy Kodeksu

postępowania cywilnego wyłączają oparcie rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu

okoliczności faktycznych.

24

Wyr. SN z 24.5.1974 r., III CRN 91/74, OSPiKA 1975, Nr 3, poz. 69; post. SN z 20.2.1974 r., III CRN

361/73, Legalis.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

24

Kurtasz, Marek, Mularczyk

o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwo-

wego, w sprawach o dział spadku czy też zniesienie współwłasności. Również w sprawie

o uregulowanie kontaktów rodziców z ich małoletnim dzieckiem dopuszczalne jest za-

warcie ugody

25

. W razie stwierdzenia niedopuszczalności postępowania pojednawczego

ze względu na rodzaj sprawy sąd odrzuca wniosek o zawezwanie do próby ugodowej

(art. 199 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC)

26

. Artykuł 185 § 1 KPC przewiduje wyłączną

właściwość rzeczową i funkcjonalną sądu rejonowego – właściwego miejscowo według

art. 27–30 KPC, co ma na celu uczynienie postępowania pojednawczego bardziej dostęp-

nego dla stron chcących skorzystać z tej formy rozstrzygania sporów. Takie unormowanie

prowadzi do wniosku, że postępowanie pojednawcze powinno odbywać się wyłącznie

w wydziałach cywilnych sądów rejonowych, bez względu na to, czy proces toczyłby się

w postępowaniu odrębnym (zważywszy, że nie wszystkie sądy rejonowe posiadają wy-

działy pracy i ubezpieczeń społecznych czy gospodarcze)

27

.

Na podstawie kryterium trybu inicjowania mediacji można wyróżnić mediację umow-

ną, prowadzoną na podstawie umowy o mediację

28

, oraz mediację ze skierowania sądu,

prowadzoną na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji

29

. W za-

leżności od treści umowy o mediację, może być ona interpretowana w niektórych przy-

padkach jako uznanie długu

30

. Mediacja może przybrać postać mediacji instytucjonalnej,

wówczas kiedy jest prowadzona przez stały ośrodek mediacyjny, bądź też mediacji ad hoc,

kiedy to mediator wyznaczany jest dla pojedynczej sprawy przez strony. W drodze me-

diacji mogą być rozwiązywane wszelkie spory wynikające ze stosunków cywilnopraw-

nych, które w przypadku rozstrzygania ich w postępowaniu sądowym mogą zakończyć

się zawarciem ugody. Należy zauważyć, że postępowanie mediacyjne jest dopuszczalne

– w przeciwieństwie do postępowania pojednawczego – w sprawach pomiędzy małżon-

kami, gdy rozkład pożycia zagraża orzeczeniem rozwodu lub separacji – jeżeli istnie-

ją widoki na utrzymanie małżeństwa

31

. Także w celu ugodowego załatwienia spornych

25

Uchw. SN z 21.10.2005 r., III CZP 75/05, BSN 2005, Nr 10, s. 8.

26

M. Sychowicz, [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1–366,

komentarz do art. 184, Legalis 2010.

27

J. Bodio, T. Demendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M. Wójcik, Komentarz do Kodeksu

postępowania cywilnego, komentarz do art. 185, Lex 2010.

28

Na temat umowy o mediację wypowiedzieli się m.in.: M. Pazdan, Umowa o mediację, [w:] Księga

pamiątkowa ku czci Profesora Janusza Szwaji. Prace z wynalazczości i ochrony intelektualnej, z. 88, Kraków

2004, s. 264; R. Morek, Umowa o mediację i jej charakter, [w:] Europeizacja prawa prywatnego, t. 1, pod red.

M. Pazdana, W. Popiołka, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunara, Kraków 2008, s. 773; R. Kulski, Umowy procesowe

w postępowaniu cywilnym, Kraków 2006, s. 170 i n.; Ł. Błaszczak, Charakter prawny umowy o mediację,

ADR 2008, Nr 1, s. 5 i n.

29

Biorąc pod uwagę to kryterium, niektórzy autorzy wyróżniają również trzeci rodzaj mediacji, którą

w zasadzie można zakwalifikować jako mediację umowną – mediację na wniosek strony, tak: T. Ereciński,

[w:] T. Ereciński (red.), J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część

pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, Warszawa 2007, s. 423; R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 42;

M. Pazdan, O mediacji i projekcie jej unormowania w Polsce, Rej. 2004, Nr 2.

30

M. Pyziak-Szafnicka, [w:] M. Pyziak-Szafnicka (red.), Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, War-

szawa 2009, komentarz do art. 123 KC, s. 1090.

31

Szerzej na temat mediacji w postępowaniu rozwodowym M. Bukaczewska, K. Mularczyk, Uwagi w przed-

miocie możliwości zatwierdzenia ugody zawartej w postępowaniu rozwodowym, ADR 2009, Nr 4, s. 55 i n.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

25

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

kwestii dotyczących sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej oraz kontaktów z dziećmi

dopuszcza się prowadzenie mediacji

32

. Mediacja nie ma natomiast zastosowania, podob-

nie jak postępowanie pojednawcze, w sprawach cywilnych, w których rozstrzygnięcie nie

zależy od woli stron (w sprawach z zakresu prawa osobowego, w sprawach rejestrowych

oraz w niektórych sprawach rodzinnych, spadkowych i rzeczowych), w których sąd nie

rozstrzyga sporu jako takiego, lecz stwierdza stan prawny (unieważnienie małżeństwa,

ustalenie (nie)istnienia małżeństwa, ustalenie/zaprzeczenie pochodzenia dziecka, stwier-

dzenie zasiedzenia, stwierdzenie nabycia spadku), a więc w tych sprawach o ustalenie

istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, o ile żądaniu głównemu nie to-

warzyszą dodatkowe roszczenia poddające się ugodowemu rozwiązaniu

33

. Ponadto sąd

nie może skierować do mediacji stron w postępowaniu nakazowym, upominawczym

i uproszczonym. Dyspozycja przepisu art. 183

8

§ 4 KPC nie pozbawia jednak stron możli-

wości zawarcia umowy o mediację oraz jej przeprowadzenia przed wytoczeniem powódz-

twa w sprawach rozpoznawanych w tzw. cywilnych postępowaniach przyspieszonych

34

.

Postępowanie pojednawcze jest natomiast dopuszczalne w postępowaniu upominawczym,

nakazowym i uproszczonym.

Charakterystyka

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują żadnych szczególnych wy-

magań co do formy umowy o mediację. W związku z tym może być ona zawarta w do-

wolnej formie, ze wskazaniem jedynie przedmiotu mediacji oraz osoby mediatora lub

sposobu jego wyboru (art. 183

1

§ 3 KPC). Wydaje się jednak, że dla celów dowodowych

umowa o mediację powinna być zawarta w formie pisemnej. Umowa o mediację może

przybrać postać samodzielnej umowy bądź klauzuli umownej zawartej w innej umowie.

W tym drugim przypadku wskazać należy na jej autonomiczny charakter, który przeja-

wia się w tym, że nieważność umowy głównej nie pociąga za sobą nieważności umowy

o mediację (klauzuli mediacyjnej)

35

. Wniosek do mediatora powinien natomiast spełniać

wymagania określone przepisami art. 183

6

oraz 183

7

KPC, a więc zawierać oznaczenie

stron, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie,

podpis strony oraz wymienienie załączników. Należy przy tym zaznaczyć, że wniosek

o przeprowadzenie mediacji nie jest pismem procesowym, a więc art. 130 KPC nie znaj-

dzie zastosowania. Określenie żądania we wniosku o przeprowadzenie mediacji nie wy-

znacza granic, w których sprawa ma być rozpoznawana i rozstrzygnięta. W postępowaniu

mediacyjnym nie przeprowadza się postępowania dowodowego na wzór postępowania

sądowego. Wskazane we wniosku okoliczności mają jedynie charakter informacyjny i nie

są wiążące ani dla stron, ani dla mediatora. W związku z tym po wszczęciu postępowania

mediacyjnego strony mogą powoływać okoliczności niewskazane wcześniej we wniosku

32

M. Sychowicz, [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1–505

14

,

t. 1, Warszawa 2006, s. 738–739.

33

R. Schmidt, Nadanie klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed mediatorem, ADR 2010, Nr 1, s. 141.

34

Ibidem.

35

P. Malaga, A. Mól, Sposoby i skutki wszczęcia mediacji, ADR 2008, Nr 4, s. 125.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

26

Kurtasz, Marek, Mularczyk

o przeprowadzenie mediacji

36

. Ostateczną czynnością podejmowaną w toku postępowania

mediacyjnego jest sporządzenie protokołu z przebiegu mediacji, który w zależności od jej

wyniku zawiera zawartą przez strony ugodę bądź też jedynie stwierdzenie niemożności

jej zawarcia. Protokół ten w przypadku mediacji umownej powinien być doręczony stro-

nom, a w razie zawarcia ugody również złożony przez mediatora w sądzie. W przypadku

dobrowolnego wykonania przez strony ugody niezłożenie protokołu w sądzie nie powinno

jednak rodzić negatywnych konsekwencji ani dla stron, ani dla mediatora

37

. Natomiast

w przypadku skierowania do mediacji przez sąd, bez względu na wynik mediacji, mediator

doręcza odpisy protokołu stronom i przedkłada go w sądzie. W tym właśnie m.in. przejawia

się maksymalne odformalizowanie mediacji. Wysokość kosztów mediacji zależy od tego,

czy mamy do czynienia z mediacją sądową, czy też mediacją umowną. Koszty mediacji

umownej strony określają w umowie o mediację, natomiast w przypadku mediacji sądowej

wynagrodzenie mediatora oraz jego wydatki podlegające zwrotowi ustala się na podstawie

rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 30.11.2005 r. w sprawie wysokości wynagro-

dzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz.U.

Nr 239, poz. 2180). O ile koszty mediacji sądowej są dla stron (w przeciwieństwie do me-

diatora) bardzo korzystne, o tyle w przypadku mediacji umownej jej koszty, w zależności

od charakteru sprawy i osoby mediatora, mogą być znaczne

38

.

Postępowanie pojednawcze jest nieco bardziej sformalizowane niż mediacja i stawia

pewne wymogi co do formy i treści wniosku wszczynającego postępowanie (oraz cha-

rakteryzuje się większym formalizmem w jego toku). Wniosek o zawezwanie do próby

ugodowej, który wszczyna postępowanie pojednawcze, powinien spełniać wymogi ogólne

dla pism procesowych, które zostały określone w art. 126–128 KPC.

Tak więc wniosek

o zawezwanie do próby ugodowej powinien zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest

skierowany; imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomoc-

ników; oznaczenie rodzaju pisma; osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na po-

parcie przytoczonych okoliczności; podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub

pełnomocnika; wymienienie załączników. Ponadto wniosek, jako pierwsze pismo w spra-

wie, powinien również zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich

przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz oznaczenie przedmiotu sporu, pisma

zaś dalsze – sygnaturę akt. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi

pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa. Zdaniem M. Jędrzejewskiej,

nie jest wymagane przytoczenie okoliczności faktycznych i dowodów na poparcie żądań

wysuwanych przez wnioskodawcę, a dotyczących ewentualnego sporu

39

. Nie jest wy-

magane również wskazanie we wniosku wartości przedmiotu sporu. Artykuł 185 KPC

nakłada na strony obowiązek zwięzłego przedstawienia sprawy. Zgodnie z dominującym

poglądem judykatury: „W wezwaniu do próby ugodowej, zgodnie z art. 185 § 1 KPC,

36

R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 70; M. Wyrwiński, Komentarz do art. 183

6

KPC, Lex 2010;

37

R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 83.

38

Obszernie kwestię kosztów mediacji w tym zakresie omówiła m.in. M. Skibińska, Koszty mediacji…,

s. 41 i n.

39

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Kodeks postępowania cywilnego.

Komentarz do art. 185 KPC, Lex Polonica 2010.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

27

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

należy jedynie zwięźle oznaczyć sprawę. Nie musi ono być więc tak ściśle sprecyzowane

jak pozew (art. 187 KPC). Wskazana zwięzłość sprawy odnosi się jednak przede wszyst-

kim do argumentacji uzasadniającej żądanie oraz przytaczania dowodów na jej poparcie.

Wzywając do próby ugodowego załatwienia sprawy, wnioskodawca nie może jednak po-

przestać tylko na ogólnym kwotowym przedstawieniu swojego żądania, w sytuacji gdy

na jego wierzytelność składają się roszczenia pochodzące z różnych stosunków prawnych,

o zróżnicowanej wysokości oraz różnych terminach wymagalności. Jak była o tym mowa

wyżej, takie oznaczenie żądania uniemożliwia dłużnikowi odniesienie się do niego i racjo-

nalne podejście do ugodowego załatwienia sprawy. Zwięzłe oznaczenie sprawy, o którym

mowa w art. 185 § 1 KPC, nie zwalnia więc wnioskodawcy od ścisłego sprecyzowania jego

żądania, tak aby było wiadomo, jakie roszczenia, w jakiej wysokości i kiedy wymagalne

są objęte wnioskiem. Bez tego wymogu nie można byłoby bowiem wiązać z zawezwaniem

do próby ugodowej skutku w postaci przerwy biegu przedawnienia roszczenia, skoro z za-

wezwania nie wynika nawet, z jakimi roszczeniami występuje wnioskodawca. Zwięzłe

przedstawienie sprawy musi zawierać wystarczające dane określające przedmiot sporu

w sposób umożliwiający sądowi i stronie przeciwnej zorientowanie się, co będzie przed-

miotem postępowania pojednawczego i jaki jest jego zakres”

40

. We wniosku o zawezwanie

do próby ugodowej należy wskazać aktualny adres strony zawezwanej do próby ugodowej.

Nie można bowiem w postępowaniu pojednawczym skutecznie ustanowić kuratora dla

osoby nieznanej z miejsca pobytu, gdyż ustanowienie kuratora zostało ograniczone do

przypadków podjęcia przez niego koniecznej obrony stosownie do treści art. 143 KPC,

a zakres jego uprawnień jest stricte procesowy

41

. W razie stwierdzenia przez sąd braków

formalnych wniosku, do jego poprawienia i uzupełnienia ma zastosowanie art. 130 KPC.

W toku postępowania pojednawczego nie przeprowadza się postępowania dowodowego

sensu stricto. Postępowanie pojednawcze odbywa się na posiedzeniu jawnym, a z posiedze-

nia tego spisuje się protokół. Postępowanie pojednawcze osiąga swój cel poprzez zawarcie

przez strony ugody przed sądem. Jeżeli w trakcie posiedzenia doszło do zawarcia ugody,

to osnowę jej wciąga się do protokołu. Niedojście do ugody w postępowaniu pojednaw-

czym nie przekształca tego postępowania w postępowanie procesowe rozpoznawcze, ale

nie zamyka też stronom drogi do wszczęcia procesu

42

. Warto wskazać, iż postępowanie

pojednawcze zakończone będzie orzeczeniem sądu tylko w dwóch przypadkach: gdy sąd

uzna zawartą ugodę za niedopuszczalną (art. 184 zd. 2 KPC) lub przeciwnik wzywającego

zażąda zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową (art. 186 § 1 KPC). Tylko w tych kwe-

stiach na postanowienie sądu jako kończące postępowanie przysługuje zażalenie (art. 394

§ 1 KPC)

43

. W pozostałych przypadkach sąd sporządza protokół, w którym zamieszcza

się treść ugody (art. 185 § 3 KPC), lub czyni wzmiankę o niemożliwości podpisania, czyli

zawarcia ugody (art. 185 § 3 lub art. 186 § 2 KPC)

44

.

40

Wyr. SN z 10.8.2006 r., V CSK 238/06, OwSG 2007, Nr 3, poz. 29.

41

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), J. Gudowski, M. Jędrzejewska, op. cit., s. 435; orz. SN z 1.7.1946 r.,

C II 286/46, OSNC 1947, Nr 1, poz. 28.

42

W. Siedlecki, [w:] System prawa procesowego cywilnego, t. 2, Wrocław 1987, s. 164.

43

Uchw. SN z 18.6.1985 r., III CZP 28/85, OSNC 1986, Nr 4, poz. 48.

44

J. Bodio, T. Demendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M. Wójcik, op. cit.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

28

Kurtasz, Marek, Mularczyk

Koszty postępowania pojednawczego ograniczają się w zasadzie do konieczności uisz-

czenia opłaty sądowej od wniosku w wysokości 40 zł (art. 23 pkt 3 ustawy z 28.5.2005 r.

o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.). Z racji tego,

że w postępowaniu tym nie przeprowadza się postępowania dowodowego sensu stricto,

strony nie są narażone na konieczność ponoszenia innych dodatkowych kosztów postę-

powania, m.in. w postaci wydatków na biegłych.

Cechy, skutki i cele postępowania pojednawczego

i postępowania mediacyjnego

Niewątpliwie zasadniczym celem zarówno postępowania pojednawczego, jak i me-

diacji jest ugodowe załatwienie sporu. Jednakże w postępowaniu pojednawczym aktyw-

na rola przypada sądowi, a mediację prowadzi się bez udziału sądu, w obecności osoby

bezstronnej, która nie powinna narzucać stronom żadnego rozstrzygnięcia, a jedynie

umożliwić im porozumienie się i znalezienie rozwiązania.

Jedną z podstawowych cech postępowania pojednawczego jest jego dobrowolność oraz

szybkość i efektywność. Jedynie wola którejkolwiek ze stron postępowania decyduje o jego

wszczęciu, a przeciwnik wezwany do próby ugodowej, jeśli nie chce zawrzeć ugody, nie ma

obowiązku stawić się na posiedzenie pojednawcze. W postępowaniu pojednawczym przy

zgodnych oświadczeniach woli obydwu stron można w sposób szybki, nieskomplikowany

i ekonomiczny zawrzeć ugodę przed sądem, która jest tytułem egzekucyjnym i po nadaniu

jej klauzuli wykonalności może stać się tytułem wykonawczym.

Podstawowym zadaniem mediacji jest pomoc stronom w znalezieniu satysfakcjo-

nującego je rozwiązania w dobrowolnym, poufnym i niesformalizowanym postępo-

waniu z udziałem bezstronnego pośrednika – mediatora, który w przeciwieństwie do

sędziów sądów powszechnych lub polubownych, nie ma kompetencji judykacyjnych

45

.

Owa dobrowolność przejawia się nie tylko w braku obowiązku poddania się mediacji

i możliwości odmowy udziału w niej przez stronę, ale również w wycofaniu się z niej

w dowolnym czasie już w jej trakcie w zasadzie bez żadnych konsekwencji. Poufność

postępowania mediacyjnego ma umożliwić stronom szczerą rozmowę prowadzącą do

osiągnięcia satysfakcjonującego je obie porozumienia. Dzięki odformalizowaniu oraz

swojej dużej elastyczności mediacja miała dostosowywać się do różnorodnych okolicz-

ności i potrzeb stron, pozwalając im rozwiązać spór bez konieczności wnoszenia sprawy

do sądu. Na korzystanie z mediacji miała wpływać również możliwość wyboru przez

strony posiadającego odpowiednie kwalifikacje mediatora, a więc osoby, która pomoże

stronom, przy braku narzucania własnych poglądów i dążeniu do wskazania „posiadają-

cego rację”, znaleźć satysfakcjonujące je rozwiązanie. Mediacja ma więc na celu nie tyle

rozstrzygnięcie sporu poprzez ustalenie, kto i jaką normę prawną naruszył, ile umoż-

liwienie podjęcia stronom właściwej decyzji prowadzącej do utrzymania wzajemnych

stosunków i współpracy.

45

R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 31.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

29

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

Zgodnie z przepisem art. 123 § 1 pkt 3 KC, bieg przedawnienia przerywa się poprzez

wszczęcie mediacji. Z uwagi na ten skutek materialnoprawny mediacji istotne jest precy-

zyjne określenie momentu jej wszczęcia. W przypadku mediacji sądowej (prowadzonej

na podstawie postanowienia sądu o skierowaniu stron do mediacji) przerwanie biegu

przedawnienia następuje z chwilą skutecznego wniesienia pozwu. W przypadku mediacji

umownej, wszczynanej na podstawie łączącej strony umowy, bieg terminu przedawnienia

ulega przerwaniu z chwilą wszczęcia mediacji, a więc z chwilą doręczenia mediatorowi

wniosku o jej przeprowadzenie. Również jednym ze skutków materialnoprawnych wy-

stąpienia z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania pojednawczego jest przerwanie

biegu przedawnienia i terminu zawitego, gdyż złożenie takiego wniosku stanowi podej-

mowaną przed sądem czynność, bezpośrednio zmierzającą do dochodzenia roszczenia,

na co wskazuje Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie

46

.

Charakter prawny ugody zawartej w postępowaniu

pojednawczym i mediacyjnym

Postępowanie pojednawcze może zakończyć się zawarciem przez strony ugody przed

sądem. Osnowa tak zawartej ugody jest wciągana do protokołu, a strony podpisują treść tej

ugody, przy czym niemożność podpisania ugody przez którąkolwiek ze stron sąd stwier-

dza w protokole, stosownie do treści art. 185 § 3 KPC. Do ważności ugody niezbędne jest

m.in. wyrażenie zgodnego oświadczenia woli stron, które dokonywane jest z reguły przez

złożenie podpisów pod treścią ugody

47

.

Pomimo występującego w doktrynie sporu co do charakteru ugody zawieranej przed

sądem utrwalił się pogląd, iż ugoda sądowa jest czynnością procesową, która zgodnie

z wolą stron wywołuje również skutek materialnoprawny oraz procesowy. Skutek mate-

rialnoprawny występuje w sferze łączącego strony stosunku prawnego, zaś skutek proceso-

wy − w postaci wyłączenia dalszego postępowania co do istoty sporu. Element procesowy

w takiej ugodzie nie polega tylko na tym, że ugoda ta zawarta jest w toku postępowania

pojednawczego i w formie protokołu sądowego, lecz polega on przede wszystkim na tym,

że ugoda procesowa mieści w sobie zawsze co najmniej dorozumiane oświadczenie pro-

cesowe stron tej treści, że strony zgodnie postanawiają zakończyć postępowanie w spra-

wie

48

. Ustawodawca posłużył się w przepisach postępowania cywilnego pojęciem ugody

zaczerpniętym wprost z prawa materialnego. Można zatem wnioskować, iż ustawodaw-

ca świadomie nawiązuje do instytucji ugody znanej prawu cywilnemu materialnemu

49

.

Należy zatem stwierdzić, że ugoda zawierana w postępowaniu pojednawczym jest pod

względem swej natury prawnej tą samą ugodą, którą regulują przepisy materialnego prawa

cywilnego (art. 917 KC i n.). Jest to umowa, przez którą „strony czynią sobie wzajemne

46

Wyr. SN z 3.6.1964 r., II CR 675/63, OSNC 1965, Nr 2, poz. 34; uchw. SN z 28.6.2006 r., III CZP 42/06,

OSNC 2007, Nr 4, poz. 54.

47

Post. SA w Rzeszowie z 14.9.1992 r., III APz 2/92, OSA 1994, Nr 2, poz. 5.

48

J. Lapierre, Ugoda sądowa w polskim procesie cywilnym, Warszawa 1968, s. 31.

49

Ibidem, s. 59.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

30

Kurtasz, Marek, Mularczyk

ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić

niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie

albo uchylić spór istniejący lub mogący powstać”

50

.

Zadaniem sądu jest natomiast ocena zawartej przez strony ugody pod względem jej

dopuszczalności. Zdaniem A. Zielińskiego: „Ingerencja sądu w wolę stron powinna jed-

nak być bardzo wyważona ze względu na naczelną zasadę procesu cywilnego – zasadę

dyspozytywności. W tym aspekcie uznać trzeba, że wola stron powinna mieć tutaj zna-

czenie decydujące”

51

. Ugoda zawarta przez strony podlega kontroli sądu pod względem

kryteriów określonych w treści art. 184 zd. 2 KPC. I tak, ugoda ta podlega ocenie sądu

pod względem zgodności z prawem, zasadami współżycia społecznego i ewentualnego

zamiaru obejścia prawa, a więc w takim samym zakresie jak ugoda zawarta już w trakcie

toczącego się postępowania (art. 223 § 2 i art. 203 § 4 KPC)

52

. Sąd powinien zwracać uwagę

na to, aby ugoda zawarta przez strony była sformułowana w sposób jasny i niebudzący

wątpliwości interpretacyjnych. Należy podzielić pogląd R. Schmidta, iż ugoda powinna

być tak skonstruowana, aby jasno wynikał z niej rozmiar świadczeń, sposób ich spełnienia

oraz osoba uprawniona do tych świadczeń

53

. Oprócz zasadniczych przesłanek określonych

w treści art. 184 zd. 2 KPC sąd powinien również badać ugodę zawartą w sprawach go-

spodarczych pod kątem wymogów ochrony środowiska lub ochrony produkcji należytej

jakości (art. 479

13

§ 2 KPC) oraz ugodę zawartą w sprawach pracowniczych – pod kątem

słusznego interesu pracownika (art. 469 KPC).

Warto powołać również orzeczenie Sądu Najwyższego z 28.5.1998 r. (I KZP 5/98,

OSNK 1998, Nr 5–6, poz. 25), w którym wskazał on: „Zawarcie przez strony ugody w spra-

wach z oskarżenia prywatnego podlega kontroli sądu z punktu widzenia jej dopuszczal-

ności na podstawie art. 184 zdanie 2 KPC”. Jak wynika z powyższego, również ugoda

zwierana w postępowaniu karnym powinna podlegać ocenie, stosownie do treści art. 184

zd. 2 KPC, i ma ona znaczenie również dla postępowania karnego.

W niniejszym punkcie omówiono jedynie skutki i konsekwencje zawarcia ugody w po-

stępowaniu pojednawczym przed sądem. Należy jedynie zasygnalizować, iż w wypadku

niezawarcia ugody przez strony sąd umarza postępowanie. Postępowanie zakończone będzie

orzeczeniem sądu tylko w dwóch przypadkach: gdy sąd uzna zawartą ugodę za niedopusz-

czalną (art. 184 KPC) lub przeciwnik wzywającego zażąda zwrotu kosztów wywołanych

próbą ugodową (art. 186 § 1 KPC ). W tych kwestiach na postanowienie sądu jako kończą-

ce postępowanie przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 KPC)

54

. W pozostałych przypadkach

sąd sporządza protokół, w którym zamieszcza się treść ugody (art. 185 § 3 KPC) lub czyni

wzmiankę o niemożliwości podpisania, czyli zawarcia ugody (art. 185 § 3 lub art. 186 § 2

KPC). Jednak szersze omówienie zasygnalizowanych wyżej problemów wykracza poza ramy

niniejszego opracowania.

50

Ibidem, s. 60.

51

Komentarz do art. 184 KPC, [w:] A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, Kodeks postępowania cywilnego.

Komentarz, Legalis 2009.

52

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), op. cit., s. 435.

53

R. Schmidt, Postępowanie pojednawcze, ADR 2010, Nr 2, s. 92.

54

Zob. uchw. SN z 18.6.1985 r., III CZP 28/85, OSNC 1986, Nr 4, poz. 48.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

31

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

Ugoda zawarta w postępowaniu pojednawczym stanowi w rozumieniu art. 777 pkt 1

KPC tytuł egzekucyjny. Po nadaniu ugodzie stanowiącej tytuł egzekucyjny klauzuli wy-

konalności może ona stanowić tytuł wykonawczy i być podstawą prowadzenia postępo-

wania egzekucyjnego. Stosownie do treści § 184 Regulaminu Sądowego

55

, jeżeli tytułem

egzekucyjnym jest ugoda zawarta przed sądem, klauzulę wykonalności umieszcza się

na odpisie protokołu posiedzenia zawierającego treść ugody.

Jedną z najważniejszych konsekwencji zakończenia postępowania pojednawczego za-

warciem przez strony ugody jest niedopuszczalność prowadzenia postępowania w spra-

wach objętych ugodą. Należy jednak zauważyć, że jeśli dojdzie do zainicjowania procesu

(lub postępowania pojednawczego) o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stro-

nami w sprawie, w której została zawarta ugoda w postępowaniu pojednawczym, to sąd

nie będzie mógł odrzucić pozwu na podstawie art. 199 KPC z powodu zaistnienia powagi

rzeczy osądzonej (res iudicata). Res iudicata odnosi się bowiem jedynie do merytorycznych

rozstrzygnięć sądu, a więc: prawomocnych wyroków i zrównanych z nimi w skutkach

nakazów zapłaty i, co do zasady, prawomocnych postanowień orzekających co do istoty

sprawy w postępowaniu nieprocesowym. Zaś ugoda zawarta w postępowaniu pojednaw-

czym jest w gruncie rzeczy umową stron, która jedynie podlega kontroli sądu pod wzglę-

dem ściśle określonych przepisami Kodeksu postępowania cywilnego przesłanek. Zatem

strona w procesie może podnieść jedynie zarzut powagi rzeczy ugodzonej (res transacta),

a sąd, uwzględniając ten zarzut, powinien oddalić powództwo

56

.

Celem postępowania mediacyjnego jest zawarcie przez strony ugody, która, jak już

wskazano powyżej, nie stanowi rozstrzygnięcia, lecz rozwiązanie zaistniałego między

stronami sporu, które umożliwiłoby stronom dalszą współpracę. Nie ma przy tym prze-

szkód, aby zawarta przez strony ugoda miała szerszy zakres, niż wynikałoby to z umowy

o mediację czy też z zakresu sporu objętego powództwem

57

. W zależności od rodzaju

mediacji możemy wyróżnić ugodę zawartą na podstawie umowy o mediację oraz ugodę

zawartą na podstawie postanowienia sądu o skierowaniu stron do mediacji.

Zatwierdzenie przez sąd zawartej w toku postępowania mediacyjnego ugody następuje

na wniosek strony. W zależności od tego, czy zawarta przed mediatorem ugoda podlega

wykonaniu w drodze egzekucji bądź nie, sąd zatwierdza ją poprzez nadanie jej klauzuli

wykonalności bądź wydanie postanowienia o zatwierdzeniu ugody. Przyczyny odmowy

zatwierdzenia przez sąd ugody zawartej przed mediatorem zostały enumeratywnie wymie-

nione w przepisie § 3 art. 183

14

KPC. Podobnie jak w przypadku ugody zawartej w postępo-

waniu pojednawczym, sąd uzna ugodę zwartą przed mediatorem za dopuszczalną, jeżeli nie

jest ona sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz nie zmierza do obejścia

prawa. Dodatkowo jednak w odniesieniu do ugody zawartej w postępowaniu mediacyjnym

sąd odmówi jej zatwierdzenia, gdy jest ona niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Uza-

sadnieniem dla wprowadzenia tych dodatkowych warunków kontroli ugody mediacyjnej

55

Rozp. Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. ‒ Regulamin urzędowania sądów powszechnych

(Dz.U. Nr 38, poz. 249).

56

W. Siedlecki, [w:] W. Siedlecki, Z. Świeboda, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2001, s. 214.

57

R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 81.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

32

Kurtasz, Marek, Mularczyk

jest fakt, że jest ona zawierana w postępowaniu prowadzonym przez osoby, które nie muszą

mieć wiedzy prawniczej

58

. Biorąc pod uwagę charakter mediacji, a w szczególności jej au-

tonomię i dobrowolność, należy stwierdzić, że dokonywana podczas zatwierdzenia ugody

kontrola sądu ma ogromne znaczenie także z punktu widzenia ewentualnego ryzyka wy-

korzystania podczas prowadzonej mediacji pozycji jednej ze stron. Kontrola ta nie może

jednak, z tych samych powodów, polegać na całościowym merytorycznym rozstrzygnięciu

sprawy

59

. Nie to jest bowiem jej celem. Ponadto, w takiej sytuacji zaprzepaszczony został-

by wynik (wspólny), jaki strony osiągnęły podczas mediacji. Należy przy tym zaznaczyć,

że z samego charakteru postępowania mediacyjnego wynika, że ugoda zawarta przed me-

diatorem może, a niekiedy nawet, biorąc pod uwagę wzajemne relacje stron, powinna,

znacznie odbiegać od rozstrzygnięcia, jakie zapadłoby w danej sprawie, gdyby była ona

rozstrzygana przez sąd w toku procesu

60

. Sprawowana przez sąd jako strażnika legalności

kontrola ugód zawieranych przed mediatorem ma przede wszystkim służyć należytemu za-

bezpieczeniu interesów stron, wyeliminowaniu ryzyka ułożenia danego stosunku prawnego

wbrew rzeczywistej woli stron czy zaskakiwaniu ich skutkami prawnymi poczynionych

uzgodnień, których w trakcie zawierania ugody mogły sobie nie uświadamiać

61

.

Szczególną rolę odgrywa zatwierdzenie przez sąd ugody mediacyjnej zawartej w przy-

padku sporów konsumenckich. W takich ugodach sąd powinien zbadać, czy nie doszło

do naruszenia zasady równowagi pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, np. poprzez

wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta i zastrzeżenie dla przedsiębiorcy rażąco uprzy-

wilejowanych warunków

62

. Wydaje się również, że sąd powinien uznać za niedopuszczalną

taką ugodę zawartą przed mediatorem, w trakcie której zostały w sposób rażąco naruszone

zasady postępowania mediacyjnego, jeżeli miały one wpływ na ukształtowanie ugody w spo-

sób niekorzystny dla konsumenta

63

. Ponadto, dokonując zatwierdzenia ugody w sprawach

pracowniczych, sąd powinien uznać za niedopuszczalną ugodę naruszającą słuszny interes

pracownika (art. 469 KPC), zaś w sprawach gospodarczych wówczas, gdy wymaga tego

ochrona środowiska lub ochrona produkcji należytej jakości (art. 479

13

KPC).

Charakter prawny ugody zawartej przed mediatorem zależy od tego, kiedy zosta-

ła ona zawarta. W przypadku ugody zawartej w ramach mediacji prowadzonej przed

wszczęciem postępowania nie ma ona waloru czynności procesowej i ma jedynie skutek

materialnoprawny. Do jej zawarcia dochodzi bowiem poza jakimkolwiek postępowa-

niem cywilnym, które inicjuje się dopiero w przypadku złożenia wniosku o zatwierdzenie

ugody. Postępowanie kończy się wydaniem postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia

ugody, która po jej zatwierdzeniu przez sąd ma moc prawną ugody zawartej przed sądem,

lecz nie zyskuje ona przez to waloru czynności procesowej. W przypadku odmowy przez

58

R. Zegadło, op. cit., s. 1543.

59

R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 86.

60

Ibidem.

61

J. Kuźmicka-Sulikowska, Podstawa prawna odpowiedzialności cywilnej mediatora, ADR 2008, Nr 3,

s. 91; R. Cebula, Ugoda mediacyjna w polskim prawie cywilnym, Mediator 2005, Nr 35, s. 37.

62

K. Gajda, Alternatywne metody rozwiązywania sporów w sprawach konsumenckich – mediacja (cz. II),

ADR 2008, Nr 3, s. 68.

63

Ibidem.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

33

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

sąd zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, może być ona ważna jako umowa

cywilnoprawna. W przypadku natomiast ugody zawartej przed mediatorem w ramach

toczącego się postępowania sądowego, po jej zatwierdzeniu przez sąd, wywołuje ona za-

równo skutki materialnoprawne, jak i procesowe. Tego rodzaju ugoda wyłącza bowiem

konieczność dalszego prowadzenia postępowania i zmierza do jego umorzenia

64

.

W zakresie skutków procesowych należy wskazać, że ugoda zawarta przed media-

torem stanowi, podobnie jak i ugoda zawarta przed sądem, tytuł egzekucyjny. Tytułem

wykonawczym staje się jednak dopiero po zatwierdzeniu jej przez sąd.

Zatwierdzenie przez sąd ugody zawartej przed mediatorem nie następuje z urzędu, lecz

na wniosek przynajmniej jednej ze stron. Wniosek o zatwierdzenie może mieć formę pi-

semną lub ustną. Pisemna forma wniosku jest obligatoryjna w przypadku mediacji odby-

wającej się na podstawie umowy stron poza toczącym się postępowaniem, gdyż wówczas

stanowi on pismo procesowe obejmujące wnioski i oświadczenia składane poza rozprawą,

inicjujące nowe, samodzielne postępowanie sądowe. Wniosek taki musi spełniać wszystkie

wymogi pisma procesowego, gdyż w przeciwnym razie sąd wezwie stronę do usunięcia

stwierdzonych braków formalnych. Wobec powyższego za niewystarczające należy uznać

złożenie w sądzie protokołu mediacji wraz z ugodą. Za dopuszczalne natomiast należy

uznać złożenie wniosku o zatwierdzenie ugody ustnie do protokołu rozprawy, w przy-

padku mediacji prowadzonej na podstawie postanowienia sądu

65

.

Wniosek o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem, prowadzonej na podsta-

wie postanowienia sądu, oraz wniosek o nadanie klauzuli wykonalności takiej ugodzie nie

podlegają opłacie. Przeciwnie jest w przypadku wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej

przed mediatorem po przeprowadzeniu mediacji na podstawie umowy o mediację. W tym

drugim bowiem przypadku wniosek o zatwierdzenie ugody, także poprzez nadanie jej

klauzuli wykonalności, zawsze będzie podlegał stałej opłacie sądowej

66

. Zaopatrzona

przez sąd w klauzulę wykonalności ugoda zawarta przed mediatorem może być pozba-

wiona wykonalności na zasadach ogólnych w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego,

o którym mowa w art. 840 § 1 KPC. Zawarcie przez strony w toku mediacji prowadzonej

w związku z toczącym się postępowaniem sądowym i zatwierdzenie jej przez sąd ma jesz-

cze jeden skutek procesowy w postaci umorzenia toczącego się postępowania sądowego

oraz zwrócenia stronie wnoszącej pozew 3/4 opłaty sądowej od pozwu.

Ugoda zawarta przed mediatorem, podobnie jak i ugoda zawarta przed sądem, ko-

rzysta z powagi rzeczy ugodzonej (res transacta), a nie, tak jak wyroki, z powagi rzeczy

osądzonej (res iudicata). Oznacza to, że w przypadku wszczęcia przez jedną ze strony po-

stępowania o roszczenie będące przedmiotem zawartej ugody, druga strona będzie mogła

podnieść zarzut merytoryczny rzeczy ugodzonej, skutkujący oddaleniem powództwa

przez sąd, o czym była mowa powyżej.

64

R. Schmidt, Nadanie klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed mediatorem, ADR 2010, Nr 1,

s. 143 i n.; T. Ereciński, [w:] T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Warszawa

2006, s. 433.

65

Ibidem.

66

J. Bodio, T. Demendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M. P. Wójcik, op. cit., komentarz do

art. 183

1

KPC.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

34

Kurtasz, Marek, Mularczyk

Podobnie jak w przypadku ugody zawartej w postępowaniu pojednawczym, zgodnie

z przepisem art. 125 KC, roszczenia stwierdzone ugodą zawartą przed mediatorem i za-

twierdzoną przez sąd przedawniają się z upływem dziesięciu lat, chyba że obejmują one

świadczenia okresowe należne w przyszłości, które przedawnią się w takim przypadku

po upływie trzech lat.

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

– różnice

Zasadniczą kwestią, która odróżnia obydwa postępowania od siebie, jest sposób zawar-

cia ugody. W postępowaniu pojednawczym strony zawierają ugodę przed sądem, korzy-

stając niejako z powagi tego urzędu, w mediacji zaś strony zawierają ugodę przed media-

torem. Postępowanie pojednawcze należy zaliczyć do „sądowej drogi zakończenia sporu

przez zawarcie ugody sądowej jeszcze przed wniesieniem pozwu do sądu”

67

. Postępowanie

mediacyjne, jak już wyżej wspomniano, jest pozasądowym sposobem rozwiązywania

sporów, należącym do Alternative Dispute Resolution (ADR).

Mediacja może być prowadzona zarówno przed wszczęciem postępowania sądowego,

jak i po jego wszczęciu. Pod tym względem postępowanie pojednawcze znacznie różni się

od mediacji, gdyż dyspozycja art. 184 zd. 1 KPC wskazuje, iż postępowanie pojednawcze

prowadzi się jedynie przed wniesieniem pozwu. Można zatem stwierdzić, iż przepis ten

wyklucza prowadzenie postępowania pojednawczego jednocześnie z toczącym się pro-

cesem czy też postępowaniem nieprocesowym, jak również uniemożliwia zawezwanie

do próby ugodowej przed wniesieniem apelacji od orzeczenia sądu I instancji na etapie

postępowania odwoławczego

68

.

Pomimo iż w postępowaniu pojednawczym znajdujemy elementy procedury sądowej,

to charakteryzuje się ono minimalnym sformalizowaniem, polegającym m.in. na stoso-

waniu wymogów ogólnych dotyczących pism procesowych do wniosku o zawezwanie do

próby ugodowej czy też możliwości wezwania strony w trybie art. 130 KPC do uzupeł-

nienia wniosku, o czym mowa powyżej.

Mediacja, jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów, pozbawiona jest elementów

procedury przed sądem, które są najbardziej dla stron uciążliwe (nie powołuje się świadków,

nie składa dowodów w postaci dokumentów). Ma charakter całkowicie nieformalny, a strony

same mogą ustalać zasady postępowania i dostosowywać je do swoich potrzeb

69

.

Określenie żądania we wniosku o przeprowadzenie mediacji nie wyznacza granic,

w których sprawa ma być rozpoznawana i rozstrzygnięta. Podobnie jest w przypadku

okoliczności uzasadniających żądanie, które z uwagi na to, że w postępowaniu mediacyj-

nym nie przeprowadza się postępowania dowodowego na wzór postępowania sądowego,

mają jedynie charakter informacyjny i nie są wiążące ani dla stron, ani dla mediatora.

W związku z tym po wszczęciu postępowania mediacyjnego strony mogą powoływać

67

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), op. cit., s. 433.

68

R. Schmidt, Postępowanie pojednawcze…, s. 93.

69

E. Gmurzyńska, Mediacja w sporach gospodarczych – rzeczywistość czy iluzja?, ADR 2008, Nr 1, s. 28.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

35

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

okoliczności niewskazane wcześniej we wniosku o przeprowadzenie mediacji

70

. Również

w postępowaniu pojednawczym strony mogą zawrzeć ugodę co do spornych kwestii nie-

objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej, jeśli tylko taka jest ich wola. Sąd

uzna taką ugodę zwartą w postępowaniu pojednawczym za dopuszczalną w przypadku,

jeżeli jej treść jest zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz nie zmierza

do obejścia prawa (art. 184 zd. 2 KPC). Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewi-

dują większe ograniczenia co do dopuszczalności zatwierdzenia przez sąd ugody zawartej

przed mediatorem. Sąd zatwierdzi ugodę mediacyjną, jeżeli jest ona zgodna z prawem,

zasadami współżycia społecznego, nie zmierza do obejścia prawa, jest zrozumiała i nie

zawiera sprzeczności (art. 183

14

§ 3 KPC). Dwa ostatnie wymogi, jak wskazano powyżej,

są konsekwencją tego, iż postępowanie mediacyjne nie zawsze toczy się przed osobą po-

siadającą dostateczną wiedzę z zakresu prawa. Ustawowa regulacja postępowania pojed-

nawczego i mediacji zakłada dobrowolność i autonomię stron sporu. Nie należy jednak

lekceważyć zadania sądu, jakim jest czuwanie nad tym, aby zawarta przez strony w drodze

postępowania pojednawczego czy mediacji ugoda nie naruszała prawa ani dobrych oby-

czajów, lecz jako zrozumiała i niezawierająca sprzeczności nadawała się do wykonania

w trybie egzekucji, w zakresie, w jakim stanowi ona tytuł egzekucyjny

71

.

Ogromną zaletą mediacji, w przeciwieństwie do postępowania pojednawczego, jest jej

poufność. Dzięki niej jest ona odpowiednią metodą rozwiązywania sporów istniejących

także między tymi stronami, które z różnych względów nie chcą podawać do publicznej

wiadomości okoliczności sporu, jak również sposobu jego rozwiązania

72

.

Mediacja bardziej sprzyja nie tylko lepszemu wyjaśnieniu własnego punktu widze-

nia, lecz również zrozumieniu interesów drugiej strony. Z tych też powodów ma ona

szczególne znaczenie przy rozwiązywaniu sporów pomiędzy stronami, które łączą dłu-

gotrwałe relacje handlowe czy partnerskie

73

. Dzięki mediacji rozwiązanie sporu nie musi

prowadzić do ustania stosunków gospodarczych między stronami. Jest ona szczególnie

zalecana w tych sprawach, w których strony muszą zachować trwałe stosunki pomiędzy

sobą (członkowie rodzin, sąsiedzi, pracodawcy i pracownicy, kontrahenci, osoby będące

w trwałych związkach)

74

.

Prowadzenie mediacji przed neutralnym mediatorem może być zarówno atutem, jak

i wadą tego postępowania. Niejednokrotnie bowiem może zdarzyć się tak, że strony sko-

rzystają z postępowania pojednawczego i zawrą ugodę przed sądem, powołując się na au-

torytet tego urzędu.

Zdaniem M. Jędrzejewskiej, strona pragnącą zawrzeć ugodę i korzystająca z drogi

postępowania pojednawczego ma sytuację ułatwioną bardziej niż przy zawieraniu ugody

pozasądowej, ponieważ w postępowaniu tym jej wniosek rozpoczyna postępowanie zmie-

rzające do zawarcia ugody, niepotrzebne są więc nawet wstępne pertraktacje dotyczące

zgody i terminu ugodowych negocjacji czy wyboru osoby mediatora. Równocześnie data

70

R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 70; M. Wyrwiński, Komentarz do art. 183

6

KPC, Lex 2006.

71

R. Schmidt, Nadanie klauzuli…, s. 141.

72

E. Gmurzyńska, Mediacja w sporach gospodarczych…, s. 28.

73

Ibidem.

74

L. Jędrzejewska, Wykorzystanie mediacji w sprawach cywilnych, Mediator 2007, Nr 1, s. 13.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

36

Kurtasz, Marek, Mularczyk

rozpoczęcia biegu postępowania pojednawczego jest łatwa do ustalenia, a wszelkie uchy-

bienia formalne mogą ulec naprawieniu, zgodnie z rozwiązaniami przyjętymi w Kodeksie

postępowania cywilnego (np. z zastosowaniem art. 130)

75

. Jedynym minusem dotyczą-

cym szybkości postępowania jest konieczność wyznaczenia posiedzenia w przedmiocie

zawezwania do próby ugodowej przez sąd, co w praktyce wydziałów cywilnych może być

czasochłonne. W toku postępowania mediacyjnego to wyłącznie strony w porozumieniu

z mediatorem decydują o czasie i miejscu przeprowadzenia mediacji, tak więc może być

ono szybsze i bardziej skuteczne.

Postępowanie pojednawcze w stosunku do mediacji cechuje się większym formali-

zmem oraz nieco mniejszą elastycznością. W obydwu rodzajach postępowań można ure-

gulować dość szerokie spektrum spraw, istnieją jednak pewne ich ograniczenia, o czym

już była mowa powyżej. Należy wskazać, że częściej postępowanie pojednawcze będzie

dla stron bardziej ekonomiczne niż prowadzenie mediacji, o czym była mowa.

Podsumowanie

Przeprowadzona w niniejszym artykule analiza porównawcza dwóch alternatyw-

nych wobec postępowania sądowego sposobów rozwiązywania sporów doprowadziła do

wniosku, że niewątpliwie strony sporu powinny starać się rozwiązać go w sposób ugo-

dowy. Pozwala to bowiem stronom nie tylko na szybsze rozwiązanie sporu, lecz rów-

nież gwarantuje lepsze jego wykonanie. Bezsprzecznie bowiem strony, traktując ugodę

jako „swoje” rozwiązanie sporu, chętniej będą dążyć do jej wykonania niż w przypadku

orzeczenia wydanego przez sąd. Podczas ugodowego rozwiązania sporu strony zawierają

porozumienie, a nie poszukują winnego i prawdy obiektywnej. Wobec tego łatwiej jest

im utrzymać w przyszłości wzajemne stosunki, czy to gospodarcze, czy też rodzinne lub

partnerskie.

Założeniem autorów było wskazanie wyższości jednego z omówionych postępowań nad

drugim z punktu widzenia zasad szybkości, ekonomiki oraz efektywności. Jak się jednak

okazało, nie sposób jednoznacznie wskazać, które z tych rozwiązań jest dla stron korzyst-

niejsze. Zarówno postępowanie pojednawcze, jak i mediacja mają wiele wspólnych cech

(zalet). Obie te metody rozwiązywania sporów są z pewnością znacznie mniej sformalizo-

wane niż postępowanie sądowe, charakteryzują się dzięki temu znaczną dobrowolnością

i autonomicznością stron, są szybsze i tańsze od postępowania sądowego, a przede wszyst-

kim prowadzą do większego zadowolenia stron, co jak już wskazano, wpływa na realiza-

cję ugody i wzajemne relacje między stronami w przyszłości. Postępowanie mediacyjne

ponadto charakteryzuje się również poufnością, która z pewnością ma dla stron ogromne

znaczenie, gdy z różnych względów nie chcą ujawnić publicznie ani istnienia między nimi

sporu i okoliczności jego powstania, ani sposobu jego rozwiązania.

Podsumowując poczynione powyżej uwagi na temat obu postępowań, należy stwier-

dzić, że w zależności od rodzaju sporu i łączącego strony stosunku, w jednym wypad-

ku dla stron atrakcyjniejszym sposobem rozstrzygnięcia sporu może okazać się ugoda

75

M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński (red.), op. cit., s. 435.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

37

Postępowanie pojednawcze a postępowanie mediacyjne

zawarta w postępowaniu pojednawczym, zaś w innym ugoda mediacyjna. Postępowanie

mediacyjne może bowiem okazać się droższe i dłuższe, z uwagi na prowadzone negocja-

cje, aniżeli postępowanie pojednawcze. Z drugiej jednak strony, podczas postępowania

mediacyjnego strony mają możliwość nie tylko rozwiązania aktualnie zaistniałego spo-

ru, lecz również poprzez swobodne wypowiedzenie się na jego temat − dotarcie do jego

przyczyn i znalezienie modelu współpracy na przyszłość. Ta cecha mediacji, podobnie

jak i jej poufność, z pewnością będzie wpływać na jej zastosowanie w sprawach gospo-

darczych. Niewątpliwa zaleta mediacji w postaci prowadzenia jej przed bezstronnym me-

diatorem, który nie może narzucić stronom żadnego rozstrzygnięcia, może być w niektó-

rych przypadkach tą właśnie cechą, która, pomimo kontroli sądowej ugód mediacyjnych,

skłoni jednak strony do zawarcia ugody w postępowaniu pojednawczym. W sprawach

charakteryzujących się nierówną pozycją czy też poziomem wiedzy stron jedna z nich

może wykazać większą chęć zawarcia ugody w toku postępowania pojednawczego przed

sądem, korzystając z jego aktywnej roli w tym postępowaniu, jak również z autorytetu

tego urzędu. Nie zawsze bowiem strony całkowicie samodzielnie mogą wypracować sa-

tysfakcjonujący je wynik.

Istotną różnicą omawianych postępowań jest również i to, że postępowanie pojednaw-

cze może być wszczęte jedynie przed wniesieniem pozwu, podczas gdy mediację strony

mogą prowadzić w każdym czasie, zarówno przed wytoczeniem powództwa, jak i w toku

postępowania sądowego. W każdym czasie same mogą rozwiązać zaistniały między nimi

spór. Należy w tym miejscu podkreślić, że choć mamy tu do czynienia z dwoma odmien-

nymi postępowaniami, to nie muszą się one wzajemnie wykluczać. Wyłącznie do stron

należy wybór, czy skorzystać z mediacji, czy z postępowania pojednawczego. Niepowo-

dzenie mediacji nie pozbawia jednak stron możliwości skorzystania z postępowania po-

jednawczego, i odwrotnie.

Reasumując, należy pozytywnie oceniać coraz większe zainteresowanie ugodowymi

formami rozwiązywania sporów i dążyć do ich rozpowszechniania. Istotne jest przy tym

jednak to, aby mediacje, czy też prowadzone postępowania pojednawcze były wszczy nane

i prowadzone faktycznie w celu szybszego i jak najlepszego rozwiązania sporu, a nie je-

dynie w celu przerwania biegu przedawnienia i wydłużenia czasu niezbędnego do przy-

gotowania pozwu. Z tych też przyczyn z pewnością należy poprzeć ewentualne postu-

laty odnoszące się do zastąpienia skutku mediacji w postaci przerwania biegu terminu

przedawnienia jego zawieszeniem

76

.

Abstract

Either conciliatory proceedings or mediation are listed among alternative methods

of litigation, as opposed to legal proceedings. These presented in the article are reflections

of a general tendency visible with respect to alternative methods of litigation mentioned

above as they correspond to necessities of contemporary justice administration. The aim

76

Tak m.in. P. Chańko, T. Strumiłło, Przerwanie biegu terminu przedawnienia na skutek wszczęcia me-

diacji, ADR 2010, Nr 1, s. 54.

Kwartalnik ADR • Nr 1(13)/2011

38

Kurtasz, Marek, Mularczyk

of the article is to point out similarities and differences between both featured methods

of litigation. It is important to indicate that the choice of conciliatory proceedings, being

in fact a kind of settlement in court but before bringing a petition and mediation, called

the queen of ADR, is not accidental. Comparative examination of both featured methods

of proceeding permits to draw certain conclusions. Furthermore, authors also made an at-

tempt to prove superiority of conciliatory proceedings over mediation applying time, econ-

omy and effectiveness rules. Despite fundamental differences in each aspect of conciliatory

proceedings and mediation we can notice some convergent typical attributes of both types

of proceedings. The principled conclusion of the article is that featured methods of litigation

do not disqualify another and, moreover, that there is a possibility of selecting by parties

the most suitable way of proceeding to litigate the dispute arising between them.