Postępowanie mediacyjne
Na wniosek skarżącego lub organu, złożony przed wyznaczeniem rozprawy, może być przeprowadzone postępowanie mediacyjne, którego celem jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa.
Postępowanie mediacyjne może być prowadzone mimo braku wniosku stron o przeprowadzenie takiego postępowania.
Postępowanie mediacyjne prowadzi sędzia lub referendarz sądowy wyznaczony przez przewodniczącego wydziału.
Posiedzenie mediacyjne odbywa się z udziałem stron.
Z przebiegu posiedzenia mediacyjnego spisuje się protokół, w którym zamieszcza się stanowiska stron, a w szczególności dokonane przez strony ustalenia co do sposobu załatwienia sprawy. Protokół podpisuje prowadzący postępowanie mediacyjne oraz strony.
Na podstawie ustaleń dokonanych w postępowaniu mediacyjnym, organ uchyla lub zmienia zaskarżony akt albo wykonuje lub podejmuje inną czynność stosownie do okoliczności sprawy w zakresie swojej właściwości i kompetencji.
Jeżeli strony nie dokonają ustaleń co do sposobu załatwienia sprawy, podlega ona rozpoznaniu przez sąd.
Na akt wydany na podstawie ustaleń, dokonanych w postępowaniu mediacyjnym, można wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia aktu albo wykonania lub podjęcia czynności. Skargę sąd rozpoznaje łącznie ze skargą wniesioną w sprawie na akt lub czynność, w której przeprowadzono postępowanie mediacyjne.
Jeżeli skarga na akt lub czynność wydane lub podjęte na podstawie ustaleń, nie zostanie wniesiona albo skarga ta zostanie oddalona, sąd umarza postępowanie w sprawie, w której przeprowadzono postępowanie mediacyjne.

Mediacja jest bardzo ważnym narzędziem i sposobem rozwiązywania sporów, szczególnie w postępowaniu karnym pożądane jest porozumienie ofiary i sprawcy/podejrzanego. Poniższy artykuł przybliża zasady, jakimi rządzi się to postępowanie, kiedy jest dopuszczalne i jakie korzyści z niego wynikają, nie tylko dla stron, ale całego wymiaru sprawiedliwości. Jest jednocześnie postulatem o częstsze stosowanie tego narzędzia przez sądy i prowadzenie działań rozpowszechniających tę formę zażegnania konfliktu.

Podstawy do prowadzenia mediacji

Postępowanie mediacyjne zostało uregulowane w art. 23a Kodeksu postępowania karnego¹.

Istota postępowania mediacyjnego polega na dążeniu do osiągnięcia konsensusu pomiędzy pokrzywdzonym i oskarżonym (podejrzanym).

Kompetencje do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego posiada sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Z brzmienia przepisu art. 23 a ust. 1 wynika, że oba te organy mogą kierować sprawę do postępowania mediacyjnego z własnej inicjatywy, ale za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, albo też z inicjatywy oskarżonego i pokrzywdzonego (oboje muszą wyrazić taką wolę). W przypadku gdyby z taką inicjatywą wystąpił tylko jeden z nich wymagana będzie zgoda drugiego. Istotą mediacji jest bowiem osiągnięcie konsensusu pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą czynu przestępnego. Trudno sobie bowiem wyobrazić sytuację, w której mediacja jest prowadzona pomimo braku chęci wzięcia w niej udziału jednej ze stron.

W tym miejscu należy zastanowić się nad kwestią, czy w postępowaniu przygotowawczym, oprócz prokuratora również inne organy mogą kierować sprawę do postępowania mediacyjnego. Z treści art. 23 a § 1 Kodeksu postępowania karnego wynika, że prokurator jest jedynym organem w postępowaniu przygotowawczym uprawnionym do skierowania sprawy do mediacji. Tymczasem wydane na podstawie art. 23 a § 5 KPK rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 136.2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych² wymienia obok prokuratora „inny uprawniony organ” władny do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego. Zatem przepis wykonawczy rozszerza krąg podmiotów uprawnionych do kierowania sprawy do mediacji w stosunku do zapisów ustawowych. Zabieg taki wydaje się dość wątpliwy. Oczywiście tego typu rozwiązania można bronić posiłkując się przepisem art. 298 § 1 KPK stanowiącym, że postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie - Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom. Zgodnie natomiast z art. 311 § 1 KPK śledztwo prowadzi Policja, jeżeli nie prowadzi go prokurator. Można zatem przyjąć, że w sytuacji gdy postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez Policję bądź inny organ uprawniony do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, to wówczas podmioty te są władne do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego. Postulować jednak należy, żeby w przepisie art. 23 a § 1 wskazać, że obok prokuratora uprawnionymi do skierowania sprawy do mediacji są także inne organy prowadzące postępowanie mediacyjne.

Skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego winno nastąpić w drodze postanowienia. Ponieważ postanowienie takie nie należy do wymienionych w art. 459 KPK nie przysługuje na nie zażalenie.

Kto (nie) może być mediatorem Postępowanie mediacyjne prowadzone jest przez instytucję lub osobę godną zaufania. Użyte przez ustawodawcę pojęcie „godna zaufania” jest oczywiście pojęciem ocennym. O tym czy w danej sprawie konkretną osobę bądź instytucję można uznać za „godną zaufania” pozostawia się uznaniu organu kierującego sprawę do mediacji. Jednakże ustawodawca upoważnił Ministra Sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, jakim warunkom powinny odpowiadać osoby i instytucje uprawnione do przeprowadzenia mediacji. Zgodnie z § 2 ust. 1 PostMedKarR do prowadzenia postępowania mediacyjnego uprawniona jest instytucja, która: - zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi powołana została do wykonywania zadań w zakresie mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka; - posiada warunki organizacyjne i kadrowe umożliwiające przeprowadzenie postępowania mediacyjnego; - została wpisana do wykazu, prowadzonego w sądzie okręgowym, instytucji i osób godnych zaufania uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Mediację w imieniu instytucji prowadzi upoważniony przez nią przedstawiciel, który także musi być wpisany do wykazu, o którym mowa powyżej, a ponadto spełniać następujące warunki: [...]