Prawa dzielą się na: prawa administracyjne, prawa cywilne, prawo pracy, prawo gospodarcze itp. Zbiór przepisów prawnych kształtował się 2000 lat.
Prawo cywilne jest po to by regulować stosunki społeczne.
Stosunki cywilno-prawne regulowane są przepisami prawa cywilnego nazywamy stosunkami cywilno-prawnymi. Jest to stosunek najczęściej o charakterze majątkowym między równoległymi podmiotami. Stosunek cywilno-prawny dot. Dóbr majątkowych. Prawo cywilne najczęściej chroni tzw. dobra majątkowe. Prawo ma charakter majątkowy gdy można je wycenić w pieniądzu. Prawo cywilne niekiedy chroni także dobra niemajątkowe nazywane one są dobrami osobistymi: godność człowieka, jego imię i nazwisko, pseudonim, wizerunek człowieka, życie i zdrowie, nietykalność osobistą, tajemnicę korespondencji i inne. Stosunki między równorzędnymi podmiotami znaczy, że żaden z tych podmiotów nie może w świetle prawa niczego skutecznie nakazać innemu podmiotowi.
Źródła prawa cywilnego to inaczej akty prawne zawierające przepisy prawa np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia to akty. Źródła prawa cywilnego - ustawa zasadnicza.: konstytucja 2.04.97r. (10.97r. weszła w życie).Art. 8 konstytucji zawiera, że jest aktem żywym. Za przepisy w Konstytucji: 77 - odpowiada państwo, gmina za szkodę wyrządzoną obywatelom, umowy międzynarodowe np. konwencja wiedeńska 1980r. o międzynarodowej umowie sprzedaży,, konwencja paryska 1883r. o ochronie własności przemysłowej, ustawy zwykłe: kodeks cywilny 1964r., rodzinny i opiekuńczy, prawo przewozowe, bankowe; rozporządzenia to akty wykonywane do ustaw tzw. akty prawa miejscowego np. uchwały gminy, tzw. rozporządzenia wojewody - gmina ustala stawki obowiązujące na jej terenie.
Podział prawa cywilnego.
Pandektystyka ( pendakta - 5 ) podział prawa cywilnego na 5 części ( w XIXw. - Pandektyści ).
Część ogólna i prawo osobowe - wszystkie ogólne zasady prawa cywilnego, osobowe - dot. Podmiotów prawa cywilnego.
Prawo rzeczowe - reguluje uprawnienia osób do rzeczy.
Prawo zobowiązań zwane prawem obligatoryjnym.
Prawo spadkowe - reguluje majątkowe skutki śmierci człowieka.
Prawo na dobrach niematerialnych i prawo rodzinne i opiekuńcze.
Normy prawa cywilnego
Normy imperatywne - bezwzględnie obowiązujące, cechują się one tym, że nie można wyłączyć ich zastosowania wolą stron.
Normy dyspozytywne - przeciwieństwo norm imperatywnych są to normy których zastosowanie można wyłączyć wolą stron. Prawo cywilne tym się odznacza, że jest tutaj bardzo dużo norm dyspozytywnych - wpis - jeżeli strony nie postanowią inaczej.
Normy semiimperatywne ( semi - połowa ) - w połowie bezwzględnie obowiązujące. Normy twe bezwzględnie obowiązują w jednym kierunku.
Klauzule generalne.
Jest to pewien zwrot niedookreślony świadomie użyty przez pracodawcę w przepisie by uelastycznić proces stosowania prawa.(zasady współżycia społecznego - klauzula generalna prawa cywilnego. Zasady te odsyłają do systemu wartości akceptowanych społecznie lecz niewysłowionych w przepisach - najczęściej wartości moralne. Art. 5 kodeksu cywilnego stanowi np., że nikt nie może czynić ze swojego prawa użytku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Domniemania prawne polegają na tym, że ustawodawca niekiedy nakazuje z określonych zdarzeń wyciągać określone wnioski innymi słowy domniemania prawne rozkładają ciężar dowodu udowodnieniu pewnych faktów: domniemania prawne wzruszalne i niewzruszalne _ wzruszalne, które można obalić przeciwdowodami - jest ich więcej.
Powstawanie skutków cywilno-prawnych.
Źródłem skutków cywilno-prawnych są zdarzenia prawne czyli takie fakty, które powodują skutki prawne, a wiec powstanie lub zmianę, lub ustanie jakiegoś stosunku cywilno- prawnego.
Podział zdarzeń prawnych
Zdarzenia sensustrikte - w sensie ścisłym - niezależne od woli człowieka
tzw. działanie, zachowanie człowieka.
Czyny niedozwolone oraz czyny dozwolone tzw. czynności prawne są to działania by wywołać skutek prawny ( oświadczenie woli - podstawowy element prawny np. zawarcie umowy
Stosunek cywilno-prawny możemy wyróżnić: treść, przedmiot, podmiot ( strony ).
Treść - prawa i obowiązki stron tego stosunku. Uprawnienia to przyznana prawem jakiemuś podmiotowi możność zachowania się w określony sposób z reguły uprawnieniu jakiejś osoby towarzyszy obowiązek innej osoby.
Prawo podmiotowe to całokształt uprawnień jakiejś osoby w ramach stosunku cywilno-prawnego. Wyróżniamy prawa podmiotowe: bezwzględne - wypływają bezpośrednio z przepisów dlatego też są skuteczne względem wszystkich np. prawo własności; względne - one są skuteczne tylko wobec stron stosunku cywilno-prawnego - majątkowe, niemajątkowe. W zależności od tego co te prawa chronią czy dobra majątkowe czy niemajątkowe.
Roszczenie - skonkretyzowane prawo podmiotowe tzn. jest to możliwość domagania się od ściśle oznaczonej osoby spełnienia określonego świadczenia.
Ekspektatywy jest to prawo do uzyskania w przyszłości innego prawa, inaczej prawo oczekującego.
Kompetencje - możliwość kształtowania jednostronną czynnością prawną, sytuacji nie tylko własnej, ale także innych osób. Inaczej mówimy, że jest to uprawnienie kształtujące. Przykład: prawo do wypowiedzenia najmu.
Nabycie praw podmiotowych
Wyróżniamy dwa sposoby nabycia praw podmiotowych - pochodne i pierwotne. Pochodna polega na tym, że jakaś osoba nabywa prawo od innej osoby za jej zgodę np. zakup samochodu od kogoś. Do nabycia pochodnego ma zastosowanie następująca zasada: nikt nie może przewieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada.
Wyjątki od tej zasady: ruchomości art. 169 kodeks cywilny, § Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba, że działa w złej wierze, § Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat 3 od chwili zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego 3-letniego terminu. Ograniczenie to niedotyczy pieniędzy i dokument ów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego; drugi wyjątek od tej zasady dot. Nieruchomości i jest związany z rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Nabycie pierwotne na tym, że jakaś osoba nabywa prawo bo tak stanowią przepisy i to niezależnie od tego czy poprzedni uprawniony chciał przenieść swoje prawa na inną osobę np. zasiedzenie, racjonalizacja, wywłaszczenie. Zasiedzenie: zarówno myśl pierwotna jak i pochodna może mieć charakter translatywny lub konstytutywny.
Nabycie translatywne polega na tym, że nabywane prawo w momencie jego nabycia już istniało.
Nabycie konstytutywne polega na tym, że nabywane prawo powstaje dopiero z chwiląnabycia.
Niektórych praw podmiotowych nie można przenieść na inną osobę są to bowiem tzw. prawa niezbywalne ( nieprzenaszalne ). Do praw niezbywalnych należą prawa na dobrach osobistych (prawo do imienia i nazwiska ).
Sukcesja syngularna i uniwersalna
Sukcesja syngularna polega na tym, że w wyniku wystąpienia jednego zdarzenia następuje przejście na inną osobę jednego prawa podmiotowego.
Sukcesja uniwersalna polega na tym, że w wyniku wystąpienia jednego zdarzenia prawnego następuje przejście na inną osobę ogółu praw innej osoby ( śmierć człowieka - majątek przechodzi na spadkobierców ).
Utrata prawa podmiotowego.
Prawa podmiotowe traci się z dwojakich powodów: wygaśnięcie prawa podmiotowego następuje na mocy prawa w sytuacjach, prawem przewidzianych np. wygaśnięcie spowodowane śmiercią uprawnionego. Prawo podmiotowe traci się też z powodu przeniesienia prawa na inną osobę np. sprzedaż rzeczy.
Wykonywanie praw podmiotowych
Wykonywanie praw podmiotowych polega na czynieniu z tych praw użytku przez osobę zainteresowaną. Uprawniony może swe prawo podmiotowe wykonywać sam, a może też umożliwić korzystanie z części swych praw innej osobie np. wynająć swoje mieszkanie. Art. 5 kodeksu cywilnego - nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykorzystywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Ochrona praw podmiotowych
Prawa podmiotowe chronione są na drodze sądowej. W przypadku naruszenia naszego prawa podmiotowego może wystąpić do sądu po ochronę praw. Oprócz tego każdy z nas swoim działaniem może chronić swoje prawa podmiotowe. Wyróżniamy tzw. samoobronę i samopomoc. Samoobrona polega na tym, że osoba uprawniona może siłą odeprzeć bezprawny zamach na jego prawo podmiotowe. Samopomoc polega na przywróceniu swoim działaniem stanu poprzedniego bez używania przemocy.
Przedmioty stosunków cywilno-prawnych
Przedmiotem stosunków cywilno-prawnych są dobra chronione prawem cywilnym. Wyróżniamy dobra o charakterze: majątkowym i niemajątkowym. Niemajątkowe - dobra osobiste. Majątkowe - materialne (rzeczy i inne przedmioty ) i niematerialne ( utwory, wynalazki, wzory zdobnicze, znaki towarowe). Rzecz jest tzw. pojęciem pierwszym tzn. takim, którego nie można zastąpić .jednowyrazowym pojęciem. Jest to obiekt materialny na tyle wyodrębniony z otaczającego go świata przyrody, że może stanowić samodzielny przedmiot prawa własności.
Przedmioty (strony) stosunków cywilno-prawnych
Wyróżniamy dwa rodzaje podmiotów stosunków cywilno-prawnych: osoby fizyczne (człowiek jest podmiotem, a nie przedmiotem),osoby prawne. Art. 8 kodeksu cywilnego stanowi, że dziecko nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia. Nasciturus (dziecko poczęte, ale nie urodzone).Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Dziecko nienarodzone dziedziczy po swoich spadkobiercach z chwilą gdy urodzi się żywe tzw. pogrobowiec. Człowiek traci zdolność prawną tylko z chwilą śmierci ( trzeba czekać 23 lata aby dziecko uznać za zmarłe ).
Zdolność do czynności prawnych
Jest to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań swoim własnym działaniu. Człowiek nabywa pełną zdolność prawną z chwilą osiągnięcia pełnoletności. Stan ograniczonej zdolności do czynności prawnych w wieku od 13 do 18 lat.
Może ona swobodnie dysponować swoim zarobkiem.
Może swobodnie dysponować swoimi rzeczami oddanymi jej do swobodnego użytku przez opiekuna ustawowego (rodziców).
Może zawierać umowy, zazwyczaj zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Może zawierać wszelkie inne umowy, ale za zgodą swego opiekuna ustawowego, zgoda może być wyrażona przed zawarciem umowy, a także już po jej zawarciu (tzw. potwierdzenie).
Może dokonywać jednostronnych czynności prawnych, ale tylko za zgodą swego opiekuna ustawowego wyrażoną z góry czyli przed dokonaniem tej czynności.
Osoba do 13 roku życia nie posiada w ogóle zdolności do czynności prawnej. Może również zawierać umowy zazwyczaj zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego i umowa ta będzie ważna pod warunkiem, że nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia tej osoby.
Ubezwłasnowolnienie
Całkowite i częściowe. Ubezwłasnowolnienie jest to sądowe pozbawienie zdolności do czynności prawnych.
Przyczyny: niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna, inne ciężkie zaburzenia psychiczne spowodowane pijaństwem lub narkomanią. Jeżeli osoba dotknięta tymi patologiami nie jest w stanie sama kierować swymi sprawami sąd ubezwłasnowalnia ją całkowicie i ustanawia dla niej opiekuna ustawowego. Jeżeli natomiast osoba ta zasadniczo może kierować swoimi sprawami sąd ubezwłasnowalnia ją częściowo, ustanawiając dla niej pomocnika w osobie kuratora. Sąd jednocześnie wskazuje, których czynności ta osoba nie może dokonywać bez zgody kuratora. Osoba częściowo ubezwłasnowolniona może zawierać małżeństwo, ale nie może sporządzić testamentu.
Osoba prawna
Osoba prawna to jednostka organizacyjna, której prawo przyznaje osobowość prawną. Rodzaje: osoby prawne typu fundacyjnego to zorganizowane masy majątkowe przez kogoś na jakiś cel, fundacja lub przedsiębiorstwo państwowe typu korporacyjnego to zrzeszenie osób (spółdzielnia, spółka, partia polityczna, gmina). Osoba prawna najczęściej powstaje przez wpis do określonego rejestru sądowego. Są jednak osoby prawne, które powstają z mocy samego prawa np. skarb państwa, gminy, powiaty, województwa samorządowe. Skarb państwa jest jedyną osobą prawną, która powstaje na mocy przepisów kodeksu cywilnego. Skarb państwa to państwo w stosunkach majątkowych. Osoba prawna najczęściej przestaje istnieć z momentem wykreślenia z rejestru w sądzie. Osoba prawna zasadniczo zawsze ma pełną zdolność do czynności prawnych, pewnych czynności jednak ze swej natury dokonywać nie może (sporządzać testamentu, zawrzeć związku małżeńskiego, adoptować dziecka). Osoba prawna działa poprzez swe organy (zarząd, rada nadzorcza). Organ osoby prawnej nie jest odrębnym podmiotem prawa jest tylko częścią struktury organizacyjnej tej osoby prawnej. III kategoria podmiotu - ułomna osoba prawna jest to jednostka organizacyjna wykazująca pewne cechy osoby prawnej, która jednak osobą prawną nie jest. Przykład: spółka jawna, komandytowa, wspólnota mieszkaniowa. Jednostki te posiadają zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, zdolność sądową czyli możliwość pozywania i bycia pozwanym. Nie są to jednak osoby prawne. Różnią się tym od osób prawnych, że osoba prawna za swe zobowiązania sama ponosi odpowiedzialność. Natomiast za zobowiązania ułomnych osób prawnych ponoszą odpowiedzialność również członkowie tych jednostek.
Przesłanki ważności czynności prawnych
Czynność prawna aby była ważna musi być dokonana przez podmiot prawny. Podmiot ten musi mieć zdolność do czynności prawnych. Czynność prawna nie może być sprzeczna z prawem. W prawie cywilnym obowiązuje zasada co nie jest zakazane jest dozwolone. Czynność prawna nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Czynność prawna żeby była ważna musi być dokonana w odpowiedniej formie prawnej, musi być wolna od wad oświadczenia woli.
Formy prawne
Czynność prawna może być dokonana w jakiejkolwiek formie chyba, że prawo wymaga formy szczególnej, np. czynność prawna może być dokonana w sposób dorozumiany czyli bez użycia słów (niewerbalnie - umowa), niekiedy jednak prawo wymaga by czynność prawna została dokonana w odpowiedniej formie. Wyróżnia się: zwykłą formę pisemną oraz szczególne formy pisemne tj. forma aktu notarialnego, forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, forma pisemna z datą pewną. ! Zasadą jest, że jeżeli prawo nie wskazuje skutków niedochowania zwykłej formy pisemnej oznacza to, że forma ta została zastrzeżona tylko dla celów dowodowych. Zwykła forma pisemna jest zachowana jeżeli przynajmniej podpis pod tekstem jest odręczny (pod rygorem dowodowym - oznacza to tyle, że czynność prawna dokonana bez zachowania tej formy jest co prawda ważna, ale nie można w sądzie dochodzić jej zawarcia oraz jej treści przy pomocy zeznań świadków i przesłuchania stron, chyba, że obydwie strony wyrażą zgodę na te dowody albo, że istnieje inne uprawdopodobnienie na piśmie, że czynność ta została dokonana lub też sąd ze względu na szczególne okoliczności sprawy postanowi dopuścić te dowody. ! Zasadą jest, że czynność prawna, której wartość przekracza 2.000zł powinna być dokonana w zwykłej formie pisemnej, natomiast umowa pożyczki, której wartość przekracz już 500zł też powinna być na piśmie.
Formy pisemne szczególne
! Zasadą jest , że niedochowanie formy pisemnej szczególnej powoduje nieważność czynności prawnej. Najdalej idącą formą szczególną jest forma aktu notarialnego ona niejako konsumuje wszystkie pozostałe formy prawne.
Forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym.
Forma pisemna z datą pewną (data pewna jest to data jakiejś adnotacji urzędowej uczynionej na dokumencie, jest również nią data śmierci osoby dokonującej czynności prawnej).
Czynność prawna nabycia lub zbycia nieruchomości musi być w formie aktu notarialnego. Zbycie przedsiębiorstwa wymaga formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.
Wady oświadczeń woli
Wyróżniamy: brak świadomości lub swobody, pozorność, błąd, groźba. Czynność prawna dokonana w stanie braku świadomości lub swobody jest nieważna. . Czynność prawna dokonana pod pozorem jest nieważna. Błąd to mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy. Błąd aby można na niego powołać musi być istotny i musi być wywołany przez drugą stronę czynności prawnej chociażby dla jej winy. Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej skutkiem jego jest to, że możemy w ciągu roku od chwili w której dowiedzieliśmy się o tym, że działaliśmy pod wpływem błędu uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli. Groźba jest to zapowiedź spowodowania niekorzystnych następstw dla nas lub dla innych osób. Groźba musi być poważna i istotna (tzn. godzić w dobro). Groźba musi być bezprawna (dot. utraty życia , mienia). Do wad oświadczenia woli można zaliczyć również wyzysk.
Pełnomocnictwo
Przedstawicielstwo polega na tym, że jedna osoba dokonuje czynności prawnej w imieniu i na rachunek innej osoby. Wyróżniamy: ustawowe oraz pełnomocnictwo. W przypadku przedstawicielstwa ustawowego upoważnienie do dokonania czynności prawnych w imieniu i na rachunek innej osoby wynika wprost z ustawy takimi przedstawicielami ustawowymi są np. rodzice względem swych dzieci albo opiekunowie wobec osób ubezwłasnowolnionych. Pełnomocnictwo wynika z oświadczenia woli mocodawcy - upoważnia ( umocowany - upoważniony - dokonuje czynności prawnych w imieniu mocodawcy ).Wyróżniamy pełnomocnictwa: ogólne, rodzajowe, szczególne.