7 - XII - 2011r.
Historia ustroju i prawa w Polsce (Godek)
Prawo w KW i KP.
Ustawodawstwo Napoleona (ust. Francuskie) - rodziło to obawy (związane z ideami rewolucji niesionymi z zachodu przez prawodawstwo francuskie). Opozycją do Kodeksu Napoleona było duchowieństwo, za przyjęciem byli radykałowie polscy (tzw. Jakobini). Koła rządowe KW wystosowały, w toku prac nad konstytucją KW, memoriał do władz francuskich, w którym mówili, że Kodeks Napoleona nie współgra z ustrojem stanowym, z przywiązaniem ludności do religii Rzymskokatolickiej, itp. Ale wbrew temu Konstytucja sucho informowała, że Kodeks Napoleona będzie stanowił prawo KW.
Zadanie wprowadzenia KN w KW przypadło tym? ludziom, którzy byli do niego negatywnie ustosunkowali. Feliks Łubieński - minister sprawiedliwości w KW, początkowo niechętny kodeksowi, później entuzjasta, był za wprowadzeniem kodeksu, maksymalnie skrócił terminy wprowadzenia Kodeksu - wchodzi w życie 1-V-1808r.
Wprowadzając KN zrealizowano ważną inicjatywę - w 1808r. Uruchomiono w Warszawie szkołę prawa, która miała kształcić ludzi potrzebnych w sądownictwie czy administracji.
Z jednej strony krytykowano pośpiech w jakim wprowadzono KN, z drugiej strony mówiono o lekceważeniu własnej tradycji prawnej, mówiono o brakach w KN. Ale doceniono możliwość wszechstronnego użytkowania KN (modyfikowania go). Nadal po wprowadzeniu kodyfikacji francuskiej protestowali duchowni - zostali oni urzędnikami stanu cywilnego (musieliby wykonywać czynności niezgodne z prawem kanonicznym), odmawiali oni pełnienia tych funkcji, dlatego też pozwolono im nie ogłaszać rozwodów, itp.
W grudniu 1809r. po przyłączeniu dep. Galicyjskich, zapowiedziano od razu rozciągnięcie KN na te ziemie. Stało się to faktem 15 sierpnia 1810r.
Po upadku KW los KN stał się niepewny. Po zajęciu KW przez Rosjan, Czartoryski doradzał Carowi jak najszybsze zniesienie KN i francuskiej procedury cywilnej i zastąpienie ich „prawem Polskim, statutem litewskim i procedurami, które istniały przed wprowadzeniem francuskich”.
Po tej linii Czartoryskiego szły instrukcje Cara do Komitetu Organizacyjnego Cywilnego (Komitet Reformy). W osobnym dokumencie dla Komitetu Reformy jest osobny artykuł mówiący o zadaniach tego komitetu w kwestii systemu prawnego, zgodnie z tym artykułem KN i procedury francuskie miały zostać uchylone i zastąpione statutem litewskim i procedurami sądowymi Polskimi.
Ta prowizorka miała trwać aż do czasu wprowadzenia osobnych kodyfikacji przez Komitet Reformy.
Czartoryski uważał, że rozciągnięcie prawa Polskiego i Litewskiego, pozwoli na późniejsze przyłączenie ziem wschodnich do tego państwa powstającego na gruzach KW. Było to łatwo odczytywane przez Rosjan, dlatego też chcieli oni pozostawić kodyfikacje Francuskie na terenach KW, żeby nie mogły się one zlać z ziemiami wschodnimi.
Powrót do prawodawstwa polskiego i litewskiego był też uważany przez niektórych za krok wstecz, bo KN był nowocześniejszy.
KN pozostał na terenach KW, w 1825r. został wprowadzony Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego.
Wprowadzono w KW w maju 1808r. Kodeks Procedury Francuskiej, ustawa sejmowa z marca 1808r. wprowadzała Francuski Kodeks Handlowy. Uchwały Komisji Rządzącej z lutego i kwietnia 1807r. uznawały moc Polskiego prawa karnego na terytorium KW z zastosowaniem posiłkowym Landrechtu Pruskiego z 1794r., z zastrzeżeniem, że w razie wątpliwości należy stosować prawo łagodniejsze. Nie doszło więc do skutku wprowadzenie kodyfikacji karnej francuskiej.
Struktura Sądownictwa w KW i KP.
KW:
Początkowo kwestią sądownictwa zajęła się Komisja Rządząca - wprowadziła prowizoryczne, zróżnicowane sądownictwo o charakterze stanowym. Były to rozwiązania oparte o wzory Polskie, Pruskie i Francuskie.
Konstytucja podejmowała problem organizacji wymiaru sprawiedliwości. Przyjęto w niej nowoczesne zasady sądownictwa. Zasada jawności i zasada publiczności postępowania sądowego (Art. 70), zasada niezawisłości sądów, dożywotność mianowania sędziów (wyjątkiem są sędziowie Sądów Pokoju i skład Sądu Kasacyjnego; są mianowani przez Króla). Możliwość pozbawienia funkcji sędziego zachodzi tylko pod warunkiem popełnienia przestępstwa związanego z urzędowaniem i wydania przez sąd wyroku skazującego. Monarcha ma prawo łaski. Wyroki są wydawane w imieniu Króla.
Praktyka a przepisy Konstytucji to dwie różne rzeczy. Sądownictwo Cywilne - Sądy Pokoju miały być w każdym powiecie. Trybunały Cywilne w każdym departamencie, Sąd Apelacyjny - jeden dla całego kraju (Sądem Kasacyjnym miała być Rada Stanu). W sprawach karnych miały być powołane Sądy Sprawiedliwości Kryminalnej - 1, 2 na departament.
Sądy Pokoju zostały powołane w 1807r., było ich więcej niż 1 na powiat, zajmowały się najdrobniejszymi sprawami. Trybunały Cywilne - wszystkie sprawy cywilne nie zastrzeżone dla innych sądów, mógł sądzić apelacje przychodzące od Sądów Pokoju; prezes i 6 dożywotnio mianowanych sędziów. Sąd Apelacyjny - w Warszawie, wydawał ostateczne wyroki w 2 instancji od orzeczeń, które zapadły w Trybunałach Cywilnych 1 instancji.
Dekret z lipca 1810r. - na nim opierało się sądownictwo karne; podział na wykroczenia, występki i zbrodnie. Zgodnie z tym podziałem ta organizacja przewidywała jurysdykcję policyjną, poprawczą i kryminalną. Wykroczenia - Sądy Policji Prostej (tak naprawdę były to osobne wydziały Sądów Pokoju). Występki - Wydziały Policji Poprawczej. Zbrodnie - Sądy Kryminalne.
KP:
Konstytucja KP zapowiadała ogromne zmiany w Sądownictwie. Zapowiadano powstanie 4 nowych sądów. Z tych zapowiedzi nic nie wyszło, sądy zostały takie jak w KW, po powstaniu zmieniono nieco nazwy sądów.
W świetle Konstytucji KP zastrzeżono, że sądownictwo jest niepodległe. Sędzia ma wolność swojego zdania w sądzeniu, bez ulegania wpływowi jakiejkolwiek władzy i innym czynnikom. Konstytucja KP przewidywała, że pierwsze 2 instancje będą pochodziły z wyborów, a 3 z nominacji Monarchy.
Wolne Miasto Gdańsk - zupełnie nowa sytuacja; nowością jest w ogóle powstanie takiego organizmu; zwiększone terytorium; miał zachować więzi z Polską, traktaty tylżyckie mówiły natomiast, że miał być pod kuratelą KW i Prus. Gdańsk był włączony w system Napoleońskiej Europy - stacjonował tam garnizon Francuski, Francuzi mieli tam własną komorę celną (blokada kontynentalna). Z powstaniem WMG władzę powierzono senatowi Gdańska i ławie miejskiej. Powrócono do 3 organu - tzw. Trzeci Ordynek (ponad 100 osób). Napoleon myślał o wydaniu dla Gdańska konstytucji. Był opracowany projekt, ale nic z tego nie wyszło. Wprowadzenie Kodeksu Napoleona jako kodyfikacji cywilnej w Gdańsku (podobnie jak w Krakowie).
Wielkie Księstwo Poznańskie - to nie jest oddzielny organizm państwowy, integralna część Prus, która cieszy się pewną autonomią. Funkcjonował tam osobny namiestnik (został nim książę Antoni Radziwiłł). Istniał tam oddzielny Sejm Postulatowy. Panuje tam powszechne przekonanie, że jest lennem domu panującego, nie należy ono do lat 50 XIXw. do Związku Niemieckiego. Od połowy XIXw. nazwa WKP jest wypierana przez nazwę Prowincja Poznańska.
Wolne Miasto Kraków - powstaje również w 1815r. Podstawą istnienia tego państwa jest porozumienie z 3 maja 1815r. Jest teoretycznie niepodległym miastem. Istniało do 1846r. (31 lat). Miało 3 konstytucje - pierwsza z 1815r. oktrojowana; druga z 1818r., rozwinięta; trzecia z 1833r. ogranicza kompetencje organów w WMK.
Władzę sprawowało Zgromadzenie Reprezentantów. Władza wykonawcza - Senat (z prezesem na czele). Wybór - częściowo z wyborów częściowo z nominacji; część urzędów dożywotnia, część nie.
Komisja Włościańska - organ autonomiczny. Uniwersytet w Krakowie - po nadaniu mu autonomii w 1818r. Nazywany Uniwersytetem Jagiellońskim.
Pomimo nazwy (wolne, niepodległe, itp.) ogromną rolę odgrywali rezydenci państw zaborczych (Rosji, Prus i Austrii). Kres istnienia - luty, kilkudniowe powstanie, po którym zostało włączone do Monarchii Austriackiej.
Autonomia Galicji - znaczące zjawisko, 1861r. - początek autonomii, wydano „Statut Krajowy dla Galicji”. Mówił on o osobnym Sejmie Galicyjskim (Krajowym), miał on funkcje ustawodawcze (kultura krajowa - rolnictwo, leśnictwo, uprawy, ochrona przyrody, ustawodawstwo gminne), kontrolne i pewne funkcje administracyjne; obradował we Lwowie i pochodził z bardzo skomplikowanych wyborów. Rozbudowana administracja samorządowa - 2 piony administracji (Rządowa - na jej czele stoi namiestnik, starostowie w powiatach; adm. Samorządowa jest trzypiętrowa: gminy - Rada Gminy, Naczelnik Gminy; powiat - Rada Powiatowa; tzw. wydział krajowy - nadzoruje całość adm. samorządowej w Galicji, jest niejako wydziałem Sejmu Krajowego.) Istnieje też rozległy samorząd szkolny.
Piątek od 12 do 13 - dyżur (pok. 1715/1733), można zaliczyć przedmiot wcześniej. Egzamin zerowy jest bez konsekwencji.
Egzamin pisemny - test i 2 zagadnienia opisowe.
Odrodzenie państwa Polskiego.
Na przełomie XIX i XX w. w Europie następuje zmiana sojuszy - zaborcy stają w przeciwległych obozach politycznych i wojskowych.
Orientacja ugodowa - obliczona na wierność poszczególnym rządom i państwom, które kiedyś dokonały rozbiorów
Orientacja powstańcza - obliczona na działanie; Związek Walki Czynnej (K.Sosnkowski), Związki Strzeleckie.
U progu I WŚ w zaborach dominuje lojalizm, tylko w Galicji jest trochę inaczej. Wybuch wojny to zmienia - odezwy Prus i Rosji. Powstaje Komitet Obywatelski Warszawy - czerwiec 1914r. pod prezesurą (księcia?) Zdzisława Lubomirskiego.
1915r. - KP zostało zajęte przez wojska Niemieckie. Zastają w Warszawie improwizowaną straż obywatelską i improwizowane sądy pokoju. Niemcy znoszą Komitet Obywatelski i pozwalają otworzyć w Warszawie politechnikę i uniwersytet. Latem 1916r. wprowadzono w KP Samorząd Miejski - zdobyczą było uruchomienie Rady Miejskiej Warszawskiej, która na posiedzeniu inauguracyjnym wyraziła nadzieję, że będzie rządziła jako pierwszy organ odradzającego się państwa Polskiego.
Akt 5 listopada 1916r. - został wydany niezwykle doniosły akt, nazywany czasem „proklamacją dwóch cesarzy”; ten niezwykle krótki akt wywołał ogromne konsekwencje.
O wydaniu takiego aktu Niemcy i Austro-Węgry myślały już wcześniej. 1916r. - kryzys, brakowało im rekrutów do armii i rąk do pracy w przemyśle. Po konferencjach w Pszczynie i Wiedniu, Niemcy i Austro-Węgry porozumiały się w sprawie utworzenia państwa Polskiego.
Akt ten został wydany równolegle przez 2 gubernatorów - w Warszawie (gen. gubernator Niemiecki) i Lublinie (gen. gubernator Austriacki) - był niezgodny z porządkiem prawnym Niemiec i Austro-Węgier. Dali oni Polakom coś co nie jest do końca określone i można się z tego łatwo wycofać. Akt ten zapowiada stworzenie w przyszłości państwa Polskiego i określa jego ustrój (monarchia konstytucyjna, ale bez żadnych szczegółów). Granice tego państwa zostaną określone w przyszłości. Powstałe państwo Polskie będzie funkcjonować w łączności z Państwami Centralnymi. Akt 5 listopada zapowiadał utworzenie odrębnej armii Polskiej, ale nie mówił pod czyim dowództwem, w jakiej liczebności, z jakim wyszkoleniem, itp.
Liczyli oni na to, że wywoła to euforię i Polacy zaczną się zgłaszać do armii Niemieckiej. Odczytano to właściwie i ludzie nie „złapali się” na to. Dlatego też gen. gub. Niemiecki wydał antydatowany akt o powstaniu Tymczasowej Rady Stanu.
Ogłoszenie aktu 5 listopada było sprzeczne z obowiązującym prawem międzynarodowym. Bo KP było okupowane przez wojska Niemieckie i Austro-Węgierskie. W związku z tym Rosja rozpoczęła szeroko zakrojoną akcję, aby obalić Akt 5 listopada.
Tymczasowa Rada Stanu - 25 osób (15 nominował Niemiec, 10 Austriak). Wacław Niemojowski - przewodniczący. Zawierała kilka departamentów, quasi- ministerstw. Dep. Spraw Politycznych - nie miał autonomii.
1917r. - Sądownictwo Królewsko - Polskie. Złożone z normalnej struktury sądów Pokoju, Okręgowych, itp.
Gdy RP powstanie w 1918r. Okaże się, że posiada ona już pewne akty prawne - dzięki działalności Tymczasowej Rady.
W kwietniu 1917r. - początek kryzysu, który prowadzi do poważnych zmian. Cesarz Austriacki zgodził się oddać 1 i 3 brygadę Legionów nie pod komendę Tymczasowej Rady Stanu, ale pod komendę gen. gubernatora Hansa von Beselera. Ponadto zażądano od żołnierzy Polskich złożenia przysięgi wierności Niemcom. Oficerowie i żołnierze w ogromnej większości odmówili, doszło wtedy do internowania ich - a Tymczasowa Rada podała się do dymisji. Utworzono Radę Regencyjną - zastępuje ona przyszłego monarchę Polskiego (wrzesień 1917r. - Lubomirski, hr. J.Ostrowski). Powołuje ona Radę Stanu (luty 1918r.; tymczasowy Parlament, miało liczyć 110 członków).
Dni Rady Regencyjnej są policzone - wraz z przedłużającą się wojną, biorą w Europie górę nastroje radykalne, więc idea monarchii staje się coraz mniej popularna. Na jesieni 1918r. Rada Regencyjna próbuje się jeszcze bronić, ale wiadomo, że nie przetrwa.
W październiku/listopadzie 1918r. Istnieją inne ośrodki pretendujące do władzy. W Lublinie - Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Na Śląsku Cieszyńskim, we Lwowie - Komitet Polski. W tych warunkach 10 listopada 1918r. Przybywa do Warszawy specjalnym pociągiem - Józef Piłsudski. Przybywając do Warszawy myśli o tym by rozwinąć działalność przeciwko Radzie Regencyjnej. Rada Regencyjna przekazuje Piłsudskiemu władzę a kilka dni później się rozwiązuje. Ta władza jest z góry tymczasowa, ma on przekazać władzę Rządowi. Piłsudski powołuje rząd - Daszyński (nie powiodło mu się), Jędrzej Moraczewski (pierwszy rząd odrodzonej RP). Wydanie aktu 22 listopada 1918r - Dekret o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej - ten dekret mówi o tym, że Józef Piłsudski sprawuje władzę jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, mianuje on rząd, rząd odpowiada przed naczelnikiem, itp. Po wydaniu tego aktu trzeba było zwołać Sejm - przyjęto ordynację jeszcze w listopadzie 1918r. (przyznawała prawa wyborcze kobietom), wybory odbyły się w styczniu 1919r. (frekwencja 70-90%). Sejm Ustawodawczy zebrał się w lutym 1919r. Na 3 posiedzeniu pojawił się Piłsudski i oświadczył, że na ręce Sejmu składa swoją władzę. Tego samego dnia Sejm podjął bardzo istotną uchwałę, zwaną potocznie „Małą Konstytucją”. Uchwała ta w rozumieniu Posłów Sejmu Ustawodawczego, mogła funkcjonować maksymalnie 6 tygodni, a obowiązywała do grudnia 1922r. (prowizorki są zawsze najtrwalsze :D).