SOCJOLOGIA JAKO NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE
Przedmiot badań socjologii, czyli społeczeństwo posiada wiedzę o sobie. Jeżeli ludzie definiują jakąś sytuację rzeczywistą, to staje się ona rzeczywista: „samospełniające się przepowiednie” i „samoniszczące się przepowiednie”. Dystans wobec potocznego doświadczenia jest wymogiem uformowania się dyscypliny naukowej. Dylematem socjologii jest wybór między byciem dziedziną ściśle naukową i „obok” problemów społ. lub wrażliwą na nie, czyli niemal publicystyką społeczną.
Ideologia a socjologia. Celem ideologii jest kształtowanie w masowej skali postaw w oparciu o określoną hierarchię wartości. Nauka nie ustanawia własnych wartości i idei, dąży jedynie do odkrywania prawd o świecie.
Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach zbiorowego życia ludzi: instytucje, zbiorowości, procesy, stosunki, zjawiska kulturowe, ruchy społeczne, świadomość społeczna. Ogólne teorie socjologiczne to teoria struktur społ., czyli statystyka społ., teoria zmiany, czyli dynamika społ., teoria zachowania się jednostek: ludzkie reakcje na bodźce z zewnątrz i teoria zachowania się zbiorowości: reakcje mas ludzkich.
Socjotechnika, czy inżynieria społeczna to zastosowanie wiedzy socjologicznej do regulowania stosunków międzyludzkich w przemyśle, do określania decyzji wyborczych obywateli, decyzji konsumentów na rynku, badania zachowania się tłumów itp.
Sporne problemy socjologii: 1) indywidualizm a holizm, czyli spór o prymat jednostki nad społeczeństwem lub odwrotnie, 2) teoria funkcjonalna a teoria konfliktu, czyli albo harmonia, albo rzeczywistość rozdarta wewnętrznie, 3) naturalizm a antynaturalizm, czyli badanie natury lub kultury, 4) socjologia teoretyczna a historyczna, czyli formułowanie ogólnych praw lub praw ograniczonych czasoprzestrzennie.
Początkowo miała być to nauka potrzebna jako narzędzie do reformy społecznej. Tak się nie stało. Najwybitniejsi przedstawiciele to Max Weber, Emile Durkheim, Vilfredo Pareto.
Funkcjonalizm. Elementy systemu są funkcjonalne, tzn. przyczyniają się do jego integracji. Wyróżnia się podsystemy; ekonomiczny, polityczny i kulturowy. Istnieje rozróżnienie między funkcją (lub dysfunkcją) jawną lub ukrytą. Pewne funkcjonalne wymogi systemu to socjalizacja, kontrola i zróżnicowane role (teoria uwarstwienia uznaje nierówny podział społ. korzyści: dochodu, władzy i prestiżu za funkcjonalny imperatyw każdego systemu społ.). Analiza funkcjonalna okazała się użyteczna w badaniach nad małą grupą, organizacją formalną, podstawami ładu społecznego.
Teoria konfliktu. Rzeczywistość oparta na przymusie, dominacji, konflikcie. Interes przyjęty za główny motyw działań jednostek. Cechą struktury społ. jest podział na zbiorowości uprzywilejowane i upośledzone w dostępie do władzy, korzyści, informacji, itp. Konflikt uznano za wszechobecny. Wszelki układ społ. zawiera w sobie współpracę i porozumienie, kolizję interesów i konflikt. Konflikt prowadzi zwykle do zmiany. Coser zaproponował, by uznać konflikt za społecznie funkcjonalny.
Teoria wymiany. Założeniem jest jednostka jako fundament społeczeństwa. Ludzie decydują się na działanie w imię korzyści, co jest skrajnym indywidualizmem. Fakty społeczne można zredukować do faktów psychologicznych. Jednostka kieruje się dążeniem do zyskiwaniem nagród i unikaniem kar. W efekcie życie społ. jest wymianą nagród, bo jednostka nagradzana czuje się zobowiązana do wzajemności.
Symboliczny interakcjonizm. Wszelka całość społ. stanowi sumę jednostek, a badaniu podlega ich działanie. Działający ludzie dostosowują nawzajem linie swego zachowania. Społeczeństwo jest siecią symbolicznych interakcji nieustannie zmieniających się, w których partnerzy dostosowują się do siebie.
Fenomenologia socjologiczna. Przedmiotem są sensy i znaczenia, jakie światu nadają ego uczestnicy. Zadaniem jest interpretacja potocznej wiedzy uczestników życia codziennego. W tym obrazie nie ma niczego stałego: elementy życia są produktem współdziałających jednostek.
Socjobiologia. Ujmowanie ludzi jako istoty biologiczne, a społeczeństwo jako rodzaj aktywnego przystosowania ludzi do warunków środowiska naturalnego.
Neoinstytucjonalizm. Instytucje to utrwalone zwyczaje, reguły normy lub zasady gry przyjęte w społeczeństwie i ograniczające działania jednostek. Instytucje są tworzone przez ludzi, lecz raz wytworzone wykazują historyczną trwałość, odporność na zmiany i zdolność determinowania działań ludzkich. Podlegają procesom zmiany, jednak ich dynamika jest spowolniona w stosunku do cywilizacyjnych aspektów rozwoju. Nowoczesne instytucje są dopasowane do reguł celowo-racjonalnej organizacji i nakładają na jednostki wzór racjonalnego działania.