Instrumenty terminowe
Transakcje terminowe Co to jest?

Transakcja terminowa jest umową, w której kupujący zobowiązuje się do zawarcia w przyszłości określonej transakcji dotyczącej jakichś aktywów zwanych instrumentem bazowym. Cena w transakcji terminowej uzależniona jest od wielu czynników, między innymi od ceny instrumentu bazowego.

Instrumentem bazowym w kontraktach terminowych, czyli towarem będącym przedmiotem transakcji, mogą być akcje, obligacje, waluty obce, poziom stóp procentowych, indeksy giełdowe. Instrumentem bazowym mogłaby być właściwie dowolna wartość ekonomiczna pod warunkiem, że dałaby się wyliczać w sposób nie budzący wątpliwości.

Zawierający transakcje terminowe mają określone (prezciwne) poglądy na to, jak kształtować się będą ceny instrumentów bazowych. W ostatecznym rozrachunku zysk osiąga ten, którego przewidywania były słuszne.

Zawarcie transakcji terminowej oznacza zatem przyjęcie obowiązku wykonania w określonym terminie zobowiązań z niej wynikających. W transakcji określa się: instrument bazowy, liczbę jednostek instrumentu bazowego, cenę, po której wykonana zostanie w przyszłości transakcja, a także termin wykonania, dlatego właśnie transakcje tego typu nazywane są transakcjami terminowymi.

Zamiast dostawy instrumentu bazowego może następować rozliczenie pieniężne. Rozliczenie pieniężne oznacza, że sprzedający nie dostarcza instrumentu bazowego, ale w zależności od aktualnej ceny instrumentu bazowego, inwestorzy, którzy zawarli transakcje otrzymują pieniądze lub dokonują wpłat pieniężnych. Kwota taka jest różnicą między aktualną ceną instrumentu bazowego, a ceną wykonania. Konieczne jest natomiast posiadanie gotówki wystarczającej do wpłacenia wstępnego depozytu zabezpieczającego. Depozyt zabezpieczający wnoszą zarówno kupujący jak i sprzedający.

Kupno lub sprzedaż kontraktu nie oznacza jednak bezwzględnej konieczności czekania na rozliczenie aż do terminu określonego w kontrakcie. Inwestor może "wyjść z rynku" (zamknąć pozycję) w dowolnym momencie zawierająć przeciwną transakcję.

Jak wykorzystać transakcje terminowe

W zależności od podejścia do ryzyka związanego z transakcjami terminowymi można wyróżnić dwie strategie inwestycyjne: ograniczania ryzyka (hedging), podejmowania nieograniczonego ryzyka (spekulacja). Trzecią kategorią inwestorów są tak zwani arbitrażyści osiągający zyski wykorzystując różnicę między wartością kontraktów a wartością instrumentów bazowych.

Cechą charakterystyczną dla rynku transakcji terminowych jest tzw. efekt dźwigni, który powoduje, że inwestując w kontrakt terminowy, przy prawidłowej ocenie przyszłego trendu na rynku, kupujący lub sprzedający kontrakt zyskuje kilkakrotnie więcej niż inwestując te same pieniądze w instrument bazowy, natomiast przy nietrafnej ocenie zwielokrotnione są straty. Efekt ten polega na tym, że zysk lub strata liczone są od całkowitej wartości kontraktu, podczas gdy zaangażowany kapitał stanowi jedynie jego niewielki procent.

Zarówno spekulanci jak i arbitrażyści odgrywają ważną rolę na rynku, gdyż poprzez swoją aktywność zapewniają oni płynność notowań instrumentów pochodnych, co z kolei pozwala inwestorom szukającym zabezpieczenia przed ryzykiem (hedging) na zawieranie kontraktów terminowych.

 

Dopozyt zabezpieczający

Istotną cechą transakcji terminowej jest to, że w dniu jej zawarcia kupujący nie musi dysponować gotówką równą wartości kontraktu, a jedynie tak zwanym depozytem zabezpieczającym, który stanowi stosunkowo niewielki procent wartości kontraktu.

Wartość kontraktu na indeks WIG20 równa będzie kursowi kontraktu terminowego pomnożonemu przez 10 zł. Inwestor kupujący lub sprzedający kontrakt terminowy na indeks WIG20 nie musi jednak pokrywać pełnej wartości tego kontraktu. Zobowiązany jest on na wstępie do wpłacenia w swoim biurze maklerskim tak zwanego wstępnego depozytu zabezpieczającego, w wysokości około jednej dziesiątej wartości kontraktu. Konkretną wartość wstępnego depozytu zabezpieczającego ustala Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, który prowadzi izbę rozrachunkową dla transakcji terminowych. Warto jednak zaznaczyć, że biuro maklerskie prowadzące rachunek inwestora może zażądać od niego wyższego depozytu.

Specyfiką obrotu kontraktami terminowymi jest dokonywanie codziennych rozrachunków przez izbę rozrachunkową. Na koniec każdego dnia obrotu kontraktami, w wyniku zmian kursów notowanych kontraktów, środki złożone w depozycie są uaktualniane. W przypadku spadku wartości kontraktu odpowiednia część depozytu będzie przekazywana poprzez izbę rozrachunkową z kont inwestorów, którzy kupili kontrakty, na konta inwestorów, którzy kontrakty sprzedali . Jeżeli w wyniku dziennych rozrachunków wartość depozytu u konkretnego inwestora spadnie poniżej określonej przez KDPW wartości minimalnej, inwestor ten zostanie wezwany do uzupełnienia depozytu. Nieuzupełnienie depozytu przed rozpoczęciem kolejnej sesji prowadzić będzie do przymusowego zamknięcia pozycji inwestora przez uczestnika rozliczającego transakcje klienta (biuro maklerskie klienta).

Izba rozrachunkowa przejmuje na siebie ryzyko rozliczenia kontraktów. Oznacza to, że zarówno kupujący, jak i sprzedający kontrakty nie muszą martwić się o wypłacalność innych uczestników obrotu.

Zasady obrotu i notowań kontraktów

Giełda, jako organizator obrotu kontraktami opracowuje standard kontraktów, czyli szczegółową charakterystykę kontraktów - sposób wyliczania wartości kontraktu, jednostkę i krok notowania (minimalna dopuszczalna zmiana kursu kontraktu), pierwszy i ostatni dzień obrotu, sposób wyznaczania dziennego i ostatecznego kursu rozliczeniowego oraz dzień rozliczenia. Procedury rozliczania, ewidencjonowania oraz wysokość depozytu zabezpieczającego określa Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

Kontrakty terminowe będą handlowane w systemie notowań ciągłych, od poniedziałku do piątku na rynku praw pochodnych. Zlecenia z biur maklerskich będą przyjmowane przez Giełdę analogicznie do innych papierów notowanych w systemie ciągłym.

Ze względu na charakter instrumentu, w początkowym okresie dopuszczalne będą jedynie zlecenia z limitem ceny.

Drogę od złożenia zlecenia do wygaśnięcia kontraktu przedstawia schemat:

Zlecenia złożone przed rozpoczęciem notowania biorą udział w ustaleniu kursu otwarcia w sposób analogiczny do stosowanego obecnie w notowaniach ciągłych. Niezrealizowane na otwarciu zlecenia pozostają w arkuszu zleceń i mogą zostać zrealizowane w czasie notowań ciągłych. W przypadku kontraktów terminowych na WIG20 istnieją dzienne ograniczenia wahań kursów. I tak kurs na otwarciu sesji może maksymalnie różnić się o 5% od ostatniego dziennego kursu rozliczeniowego, natomiast w trakcie sesji kursy mogą odbiegać od kursu otwarcia o maksymalnie 5%. W razie braku równowagi możliwe jest poszerzenie widełek zmian kursów zarówno na otwarciu, jak i w trakcie sesji.

Dla zapewnienia płynności na rynku praw pochodnych, niektórzy członkowie Giełdy pełnić będą funkcję tak zwanego animatora rynku, to znaczy, że będą zobowiązani do umieszczenia w arkuszu zleceń własnych zleceń kupna i sprzedaży.

Przewodnik po Giełdzie/ABC 3 Instrumenty terminowe

---