Geografia ekonomiczna

Wyjaśnia genezę, przyczyny oraz sposoby formowania się zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni, w ścisłym powiązaniu z warunkami środowiska geograficznego.

Funkcje geografii ekonomicznej:

• Funkcja kształcąca (wiedza + umiejętności)

• Funkcja poznawcza (merytoryczna, problemowa)

• Funkcja aplikacyjna (opracowywanie pewnych zagadnień dla określonego celu)

Metodologia

• Sposób naukowego badania rzeczy zjawisk, ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości

• Świadomie i konkretnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu

Główne zespoły metod

• Realne (jakościowe, analityczne)

• Formalne

Metody zasadnicze

• Metoda indukcyjna - polega na przejściu przez czynniki pierwsze do uogólnienia (a+b+c=d)

• Metoda dedukcyjna - od uogólnienia do czynników pierwszych (d=a+b+c)

• Metoda redukcyjna (weryfikacyjna) - na podstawie wskaźników korelacji redukujemy liczbę cech

Modele - Przedstawienie w uproszczonej formie stanów, procesów, przedmiotów, zdarzeń.

Cechy konstrukcji modelowych:

• Strukturalizacja - charakterystyczne układy

• Sugestywność - ujawniają dodatkową implikację

• Aproksymacja - przybliżenie

• Selektywność - eliminacja szumów informacyjnych

Funkcje modeli:

• Funkcja psychologiczna - ułatwia zrozumienie zjawiska

• Funkcja porządkująca - ułatwia zbieranie, przetwarzanie, przechowywanie i wykorzystywanie informacji

• Funkcja logiczna - wyjaśnia związki

• Funkcja systematyzacyjna - umożliwia sprawdzanie systemów

• Funkcja konstrukcyjna - pozwala tworzyć nowe prawa i teorie

• Funkcja komunikatywna - ułatwia przepływ idei naukowych

Rodzaje modeli:

• Modele ikoniczne (obrazowe) - przedstawiają w określonej skali stany, przedmioty lub zdarzenia np. mapy, zdjęcia lotnicze itd.

• Modele analogowe - przedstawiają określone własności przy pomocy innych właściwości np. barwy i cieniowanie obiektów na mapie

• Modele symboliczne - własności rzeczy są przedstawione symbolicznie np. modele matematyczne (wykorzystanie wzorów matematycznych)

• Modele opisowe i normatywne - funkcjonujące w określonych warunkach

• Modele statyczne i dynamiczne - odwzorowują system w danym momencie czasowym lub ukazują proces zachodzących zmian

• Modele deterministyczne - zależności ścisłe ukazane za pomocą funkcji

• Modele stochastyczne - losowe, ukazane za pomocą rachunku prawdopodobieństwa

Dyfuzja innowacji - Proces rozprzestrzeniania się nowości (innowacji, idei).

Skład dyfuzji innowacji:

• Obszar dyfuzji

• Czas (okres) dyfuzji

• Droga dyfuzji

• Miejsce przeznaczenia dyfuzji

• Miejsce pochodzenia dyfuzji

• Przedmiot dyfuzji (innowacja)

Metodyka kartograficzna (sposoby przedstawienia zjawisk społecznych na płaszczyźnie):

• Metoda sygnaturowa

• Metoda zasięgów (obszar występowania zjawiska)

• Metoda kartodiagramu

• Metoda kropkowa

• Metoda izolinii

• Metoda chromatyczna (powierzchniowa, barwnego tła)

• Metoda densymetryczna (gęstość)

Relacje - Opisy stanów, zdarzeń, zjawisk, procesów, którym podlegają różne elementy i zbiory społeczno-ekonomiczne w przestrzeni gospodarczej.

Rodzaje relacji:

• Relacje współwystępowania - lokalizacja np. uprawy i zakłady przemysłu spożywczego

• Relacje następstwa w czasie - stadium rozwoju miast lub regionów

• Relacje stopniowania - np. stan skupienia/rozproszenia osadnictwa

• Relacje części i całości - struktura, hierarchia

• Korelacje - wzajemna zależność np. między produkcją roślin a hodowlą

• Relacje między funkcją a formą - np. funkcja a forma sieci transportowych

• Relacja przejściowości - centrum, obszar przejściowy, peryferie

• Relacja przetrwałości - stosunek elementów starych do nowych w zagospodarowaniu miast i wsi

• Relacje równokształtności - np. równokształtność pól uprawnych i sieci osadniczych

Zależności przyczynowo skutkowe występujące w geografii

• Zależności jednostkowe i ogólne

• Zależności deterministyczne i stochastyczne

• Warunki wystarczające i niezbędne (usprawnienie komunikacji, modernizacja dróg)

• Zależności odwracalne i nieodwracalne (wzajemne oddziaływanie jednostkowe, jednokierunkowe np. powódź)

• Zależności pośrednie i bezpośrednie (surowiec - fabryka, surowiec - kolej - fabryka)

Interakcja Człowiek - Środowisko Geograficzne

Środowisko geograficzne - Świat roślin i zwierząt, świat otaczający nas i zespół czynników (ożywionych i nieożywionych) otaczających organizmy żywe.

Elementy środowiska przyrodniczego:

• Klimat

• Rzeźba terenu - budowa geomorfologiczna

• Budowa geologiczna i surowce mineralne

• Gleby

• Fauna i flora

• Stosunki wodne

Nurty filozoficzne dotyczące interakcji człowiek-środowisko:

• Nihilizm geograficzny - człowiek decyduje o środowisku, podporządkowuje je sobie

• Posybilizm - wzajemne oddziaływanie człowieka na środowisko i środowiska na człowieka

• Determinizm geograficzny - środowiska jest wiodącym ogniwem w interakcji człowiek-środowisko, narzuca swoje zasady człowiekowi

Klub Rzymski - Stowarzyszenie 100 osób, biznesmenów, uczonych zajmujących się problemami współczesnego świata (1968 rok).

U Thant - Sekretarz generalny ONZ . Autor raportu „Człowiek i Środowisko” z 1969-05-26. Ukazał w nim jak bardzo zdegradowane jest środowisko.

Degradacja Środowiska

Typy degradacji środowiska:

• Zanieczyszczenia powietrza

• Zanieczyszczenia wód

• Degradacja gleb

• Zniekształcenia w rzeźbie terenu

• Dewastacja roślinności

• Zniszczenia w świecie zwierząt

• Nawozy sztuczne i pestycydy

• Zniszczenia turystyczne

• Odpady poprodukcyjne

• Odpady komunalne

• Zużyte przedmioty

• Warunki substandardowe mieszkania

• Warunki substandardowe pracy

• Warunki substandardowe wypoczynku

• Hałas, wibracje, promieniowanie

Ochrona Środowiska

Formy ochrony środowiska w Polsce:

• 23 parki narodowe (315 tyś ha)

• 1368 rezerwatów (160 tyś ha)

• 52 parki krajobrazowe (2,5 mln ha)

Formy i metody kształtowania środowiska:

• Oczyszczenie ścieków (chemiczne, mechaniczne)

• Melioracje wodne (osuszanie lub nawadnianie rowów)

• Fitomelioracja (melioracje przez rośliny np. jeśli na danym terenie jest duże nawodnienie to sadzimy rośliny, które wyciągają wodę, w terenie suchym uprawiamy rośliny, które przez system korzeniowy odprowadzają wodę)

• Rekultywacja gruntów (po wyrobiskach węgla, po terenach rekultywacyjnych)

• Zabiegi przeciwerozyjne

• Odkrzaczanie

• Odkamienianie

• Racjonalny płodozmian

• Transformacja użytkowania ziemi

• Scalanie gruntów (rolnicy mają działki w różnych miejscach)

• Kompleksowe zagospodarowanie nieużytków

• Lokalizacja miejsc na odpady poprodukcyjne i komunalne

• Kształtowanie krajobrazu

Współczesna Mapa Polityczno-Gospodarcza Polski

Warunki państwowości w świetle prawa międzynarodowego:

• Określone terytorium

• Ludność zamieszkująca dane terytorium

• Suwerenna władza państwa

Liczba na poszczególnych kontynentach w 1995r.

• Europa - 43 państwa (wraz z Rosją)

• Azja - 47 państw (bez Rosji)

• Afryka - 43 państwa (bez Sahary zachodniej)

• Ameryka Północna i Środkowa - 24 państwa

• Ameryka Południowa - 12 państw

• Australia i oceania - 16 państw

Liczba państw suwerennych w XX wieku:

• 1990 - 55 państw

• 1923 - 73 państwa

• 1947 - 76 państw

• 1962 - 126 państw

• 1972 - 150 państw

• 1988 - 169 państw

• 1995 - 195 państw

Proces dekolonizacji - Kraje kolonialne (Hiszpania, Portugalia itd.) uznały, że kraj cywilizowany nie powinien mieć kolonii, również kraje kolonialne podjęły walkę narodowo wyzwoleńczą.

Prawo morza - Poszczególne kraje leżące w pobliżu mórz lub oceanów uzyskały tzw. Strefę wód terytorialnych. Wody terytorialne umożliwiają wydobycie surowców i minerałów temu państwu, do którego należą. Pas wód ekonomicznych pozwala na swobodny przepływ statków i innych bander.

Największe obszarowo państwo świata - Rosja - 17,1 mln km2 11 mln razy większe od Monako (1.57 km2), Federacja Rosyjska - 40 mln km2. W 1960 roku 17 państw afrykańskich uzyskało niepodległość (rok czarnej Afryki). Od 1990 roku w wielonarodowych państwach typu federacyjnego: ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja - tworzenie odrębnych państw.

Mini państwa - powierzchnia do 1 tyś km2

• Europa - Monako, San Marino, Malta, Watykan

• Azja - Singapur, Bahrajn, Maldwiny

• Afryka - Seszele

• Ameryka Północna i Środkowa - Grenada, Saint Christopher, Saint Wincent, Barbados, Saint Lucia

• Oceania - Wyspy Marshalla, Nauru, Tangu

Największe powierzchniowo państwa świata

Nazwa państwa	Pow. mln km2	Pow. Morska mln km2	Ogółem mln km2
Rosja	17.1
Kanada	10	4.7	14.7
Chiny	9.6
USA	9.4	15.9	25.3
Australia	7.7	9.7	17.4
Francja	0.6	10.3	10.9
Indie	3.3
Wielka Brytania	0.2	10.6	10.8
Nowa Zelandia	0.3	6.5	6.8

Potencjał Gospodarczy, Strategiczno-Polityczny:

• Powierzchnia

• Liczba ludności

• Położenie geograficzne

• Środowisko geograficzne (w tym klimat, bogactwa naturalne)

• Odsetek użytków rolnych

• Stopień wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego (np. Egipt 3% z 1 mln km2)

• Dostępność komunikacyjna

Typologia państw świata I:

• Wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne

• Kraje postkomunistyczne

• Kraje socjalistyczne

• Kraje słabo rozwinięte

Typologia państw świata II:

• Kraje naftowe (Arabia Saudyjska, Kuwejt)

• Kraje uprzemysłowione (azjatyckie tygrysy - Singapur, Hongkong, Tajwan, Tajlandia)

• Kraje o niskim poziomie rozwoju

• Kraje zacofane ekonomicznie - Mozambik, Etiopia, czad, Malawi, Nepal, Madagaskar

Wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne stanowią jedną czwartą zamieszkałej powierzchni ziemi i jednej szóstej ludności świata:

• Nowoczesny przemysł = duża automatyzacja, niska energochłonność

• Procesy restrukturyzacji gospodarki (przemysł ciężki na rzecz elektromaszynowego, elektronicznego i chemicznego)

Liczba Ludności na Świecie:

• Chiny - 1,3 mld

• Indie - 1,1 mld

• USA - 300 mln

• Indonezja - 220 mln

• Brazylia - 184 mln

• Pakistan - 151 mln

Kraje o malejącej liczbie ludności:

• Białoruś

• Ukraina

• Polska

Wskaźnik przyrostu naturalnego (promile):

PN = U-Z / 1000 mieszkańców

PRz = PN +/- M (migracje)

M = I - E (imigracje - emigracje)

Polska - 9,6 promila wskaźnik urodzeń, 9,7 wskaźnik zgonów, 0.1 wskaźnik naturalny

Przyrost naturalny świata - 13 promili (ur. 22 promile, zg. 9 promili)

Typy przyrostu naturalnego:

• Typ pierwotny (prymitywny) - cechuje kraje gdzie są wysokie wskaźniki urodzeń i zgonów np. Afryka, kraje rozwijające się

• Typ eksplozji demograficznej - występuje w krajach, które są lub były pod wpływem działań wojennych:

• 1946 - 1950 wyż demograficzny w Polsce

• 1970 - 1975 pierwsze echo wyżu demograficznego

• 2000 drugie echo wyżu demograficznego

• Europejski - implozja demograficzna (ujemny przyrost naturalny)

Przyczyny migracji:

• Czynniki ekonomiczne - poszukiwanie lepszej pracy, tzw. Migracje za chlebem

• Polityka i działania wojenne - główne obszary migracji powojennych: USA, Australia, Kanada, Nowa Zelandia

• Względy religijne

• Czynniki edukacyjne

• Poszukiwanie inteligencji

Struktura płci i wieku:

Do 15 roku życia - przewaga chłopców, około 515 chłopców na 500 dziewczyn

Wiek 15 - względna równowaga

Po 15 roku życia liczba dziewcząt zaczyna przewyższać liczbę chłopców

Przewaga maskulinizacji (mężczyzn) - Indie, Bangladesz, Egipt, Pakistan

Przewaga feminizacji - Rosja, Austria, Francja, Belgia, Czechy, Polska

Saldo Migracji

Bilans ruchów migracyjnych do Polski jest ujemny (15-20 tyś)

• Wiek przedprodukcyjny (0-15 lat, w Polsce 19 lat)

• Wiek produkcyjny (16-64 lata)

• Wiek poprodukcyjny (60 i więcej)

Państwa dzielą się na trzy grupy wiekowe:

• Państwa młodości demograficznej

• Państwa wieku produkcyjnego

• Państwa wieku poprodukcyjnego

Wiek produkcyjny dzieli się na zawodowo czynny i bierny.

Stopień aktywizacji - udział procentowy ludności zawodowo czynnej do ludność i w wieku produkcyjnym.

Sektory Zatrudnienia:

• Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo

• Przemysł i budownictwo

• Usługi

• Usługi wyższego rzędu (nauka wyższa, kultura)

Wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne:

• Rolnictwo do 15%

• Usługi 50 - 80%

• Przemysł 20 - 25 %

Kraje post komunistyczne (Polska):

• Rolnictwo 15 - 20%

• Przemysł 20 - 30%

• Usługi 50% i więcej

Kraje rozwijające się:

• Rolnictwo 70 - 90%

• Przemysł 20 - 30%

• Usługi 25 - 50%

Stopa bezrobocia - stosunek osób bezrobotnych (w wieku produkcyjnym) do osób zawodowo czynnych, średnio 14,7%.

Polonia - Zbiorowość etniczna poza granicami kraju, posiadająca poczucie więzi z krajem ojczystym. Na świeci jest około 20 mln Polonii, najwięcej w USA oraz Kanadzie, Niemczech i Francji.

Proces Urbanizacji

Poziomy urbanizacji:

• Niski - kraje, w których w miastach mieszka do kilkudziesięciu % ludności (kraje rozwijające się)

• Średni - poziom 40 - 60%, kraje europy środkowo-wschodniej oraz Szwajcaria, Finlandia, Egipt, Algier, Bułgaria, Czechy, Polska

• Wysoki - wysokorozwinięte kraje kapitalistyczne 70-90% USA, Francja, Belgia 98%, Wielka Brytania 93%, Izrael 91%

Powstawanie miast w Polsce:

• XIII wiek - osiedla wiejskie uzyskały prawa miejskie

• XIII/XIV wiek - największa liczba zakładanych miast

Dynamika wzrostu liczby ludności

• 1800 - 1950 - ludność świata wzrasta 26 razy liczba ludności, 26 razy liczba miast

• 1900 - 2000 - ludność świata wzrasta 40 razy liczba ludności, 50 razy liczba miast

Rok	Miasta pow. 100 tyś	Miasta pow. 1 mln
1800	45	-
1950	875	49
1982	1800	225
1993	2500	320
2000	3000	400

Liczba miast w Polsce - 886

Kryterium miasta:

• Kryterium prawno administracyjne

• Kryterium fizjonomiczne (obiektywne)

• Kryterium techniczne (infrastrukturalne)

• Kryterium ekonomiczne

• Kryterium socjalne

• Kryterium kulturalne

• Kryterium wielkościowe

Czynniki miastotwórcze:

• Endogeniczne (wewnętrzne) - usługowe, żywieniowe, kulturalne, rekreacyjne, edukacyjne

• Egzogeniczne (zewnętrzne) - administracyjne, turystyczne, przemysłowe, handlowe

Funkcje miast:

• Funkcja polityczna

• Funkcja administracyjna - stolice państw, województw itd.

• Funkcja handlowa - miasta targowe np. Poznań

• Funkcja przemysłowa

• Funkcja kulturalno-naukowa (Padwa, Bolonia)

• Funkcja rekreacyjna (Floryda, Kalifornia)

• Funkcja transportowa (Suez)

• Funkcja kultu religijnego (Częstochowa, Jerozolima)

• Funkcja militarna (Gibraltar, Hel)

Wskaźnik urbanizacji - jest to udział procentowy ludności zamieszkującej miasta. Urbanizacja to proces polegający na rozwoju miast.

Procesy i struktura przestrzenna rolnictwa i gospodarki żywnościowej Polski i świata

Istota rolnictwa polega na świadomym, bezpośrednim lub pośrednim kierowaniu procesami biologicznymi (technicznymi i mechanicznymi) w celu wytwarzania żywności dla człowieka i niektórych surowców dla przemysłu zwłaszcza dla spożywczego i włókienniczego.

Znaczenie rolnictwa:

• Egzystencjalne - wytwarzanie żywności

• Społeczne - zatrudnianie i utrzymanie 50% ludzi świata

• Gospodarcze - produkcja zwierzęce, roślinna i surowcowa

• Naukowe - miejsce na postęp naukowej techniki

Warunki przyrodnicze rolnictwa:

• Położenie geograficzno-ekonomiczne

• Rzeźba terenu

• Klimat

• Warunki wodne

• Gleby

Warunki poza przyrodnicze rolnictwa:

• Przeszłość gospodarcza

• Poziom rozwoju gospodarczego

• Urbanizacja i uprzemysłowienie

• Dostępność komunikacyjna

• Przemysł spożywczy

• Interwencjonizm państwowy

Uwarunkowania zewnętrzne:

• Produkcyjne

• produkcja globalna

• produkcja towarowa

• Organizacyjno techniczne

• system użytkowania ziemi

• płodozmian

• mechanizacja

• melioracje, systemy nawadniania

• nawożenie mineralne i organiczne

• intensywność

• Społeczno własnościowe

• Ludność rolnicza

• Systemy władania ziemią

• Struktura wielkości gospodarstw

Uprawy zbożowe na świecie:

• Pszenica 570 mln ton

• Ryż 600 mln ton

• Kukurydza 640 mln ton

• Jęczmień 142 mln ton

• Owies 42 mln ton

Ilość osób wyżywionych przez rolnictwo:

• Świat 3,5 osoby

• Ameryka Północna 50 osób

• Europa 12 osób

• Ameryka Południowa 5 osób

• Afryka 2 osoby

• Bliski wschód 3 osoby

• Daleki wschód 2 osoby

• Ameryka Łacińska 5 osób

Używki podstawowe:

• Kakao - strefa okołorównikowa Afryki i Azji

• Herbata - strefa zwrotnikowa i równikowa Azji

• Kawa - strefa okołorównikowa Ameryki, Afryki i częściowo Azji

Przyczyny głodu na świecie:

• Nadmierny przyrost naturalny

• Niekorzystne warunki przyrodnicze

• Zmniejszenie się obszaru żywicielskiego

• Niska wydajność pracy, ziemi, kapitału

• Kryzys energetyczny

• Inwazja szkodników i chorób

• Zmniejszenie produkcji żywności w krajach postkomunistycznych

• Wzrost cen na niektóre artykuły żywnościowe

• Zmniejszenie światowych połowów ryb

• Zmniejszenie eksportu niektórych środków żywnościowych

• Zmniejszenie zapasów żywności

• Zmiany w strukturze produkcji i importu

• Wzrost zapotrzebowania na niektóre artykuły żywnościowe (warzywa, owoce, tłuszcze szlachetne)

Możliwości wzrostu żywności na kuli ziemskiej:

• Poprawa warunków przyrodniczych (nawożenie, melioracje)

• Zwalczanie erozji gleby (orka konturowa)

• Zbiegi rekultywacyjne

• Zielona rewolucja (rozwój i ulepszenie materiału genetycznego)

• Zintegrowana ochrona roślin

• Właściwe zabiegi agrotechniczne na trwałych użytkach zielonych

• Właściwe zabiegi agrotechniczne na gruntach ornych

• Wzrost obszaru żywicielskiego

• Zastosowanie biotechnologii w produkcji żywności

• Zmiany w strukturze agrarnej

• Zmniejszenie strat w przechowalnictwie

• Wzrost przetwórstwa rolno-spożywczego

• Rozwój rolnictwa ekologicznego i biodynamicznego

• Światowa pomoc FAO

• Wzrost światowego bezpieczeństwa żywności

• Regulacja urodzeń

• Wzrost wydajności pracy, ziemi, kapitału

• Marikultura (uprawa mórz)

• Współpraca rolnictwa z innymi rodzajami gospodarki (leśnictwem, turystyką, rekreacją, przemysłem, usługami)

Obszar żywicielski - ilość terenów rolniczych na jednego mieszkańca w danym państwie.

Orka konturowa - uprawa wzdłuż poziomic

Zielona rewolucja - nowe wysokoplenne, odporne odmiany kukurydzy, pszenicy, ryżu itd. Ojcem rewolucji jest prof. Norman Borlang.

Procesy i Struktura Przestrzenna Uprzemysłowienia Polski i Świata

Czynniki lokalizacji przemysłu:

• Czynniki ekonomiczne

• Baza surowcowa

• Baza energetyczna

• Siła robocza

• Woda

• Rynek zbytu

• Transport

• Kooperacja

• Aglomeracja przemysłu (zespół zakładów przemysłowych)

• Inwestycje towarzyszące

• Alokacja (ulokowanie na danym obszarze)

• czynniki poza ekonomiczne

• kulturowe

• polityczne

• społeczne

• psychologiczne

• środowiskowe (ekologiczne)

Struktura branżowo-gałęziowa:

• przemysł wydobywczy (górnictwo)

• przemysł przetwórczy

Inny podział:

• przemysł ciężki (górnictwo, hutnictwo, energetyka)

• przemysł lekki (włókienniczy, spożywczy)

Podział statyczny przemysłu (np. w Polsce):

• przemysł paliwowo-energetyczny

• przemysł metalurgiczny

• przemysł elektromaszynowy

• przemysł chemiczny

• przemysł mineralny

• przemysł spożywczy

• przemysł drewno-papierniczy

• przemysł inny np. paszowy, utylizacyjny

Najważniejsze źródła energetyczne to drewno, węgiel kamienny, ropa naftowa. Źródłem energii odnawialnej są: słońce, wiatr, woda, paliwa roślinne i zwierzęce. Energia nieodnawialne to: węgiel, ropa, gaz.

Źródła odnawiające się:

• źródła nieorganiczne

• energia słoneczna

• energia wiatru

• energia wód lądowych

• energia wód morskich

• energia geotermalna

• źródła organiczne

• energia paliw zwierzęcych

• energia mięśni ludzkich i zwierzęcych

Źródła nieodnawialne:

• stałe - węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf

• płynne - ropa naftowa

• gazowe - gaz ziemny

Komunikacja

Komunikacja - technika przewozu ludzi i ładunków oraz przekazywania informacji. Komunikacja = transport + łączność.

Podział transportu

Podział ekonomiczny:

• transport drogowy

• transport szynowy

• transport przesyłowy

• transport morski

• transport śródlądowy wodny

• transport powietrzny

• transport pionowy

Podział według środka transportu:

• transport kołowy

• transport liniowy

• transport rurociągowy

• transport przewozowy

• transport taśmociągowy

• transport samolotowy

• transport śmigłowcowy

• transport balonowy

• transport rakietowy

• transport satelitarny

• transport wahadłowcowi-kosmiczny

Inne rodzaje i kryteria podziału:

• zmechanizowany i niezmechanizowany (uliczny)

• rodzaj napędu - parowy, spalinowy itd.

• Charakter przewozu - pasażerski, towarowy, regularny, nieregularny, publiczny, prywatny itd.

Podział łączności:

• Poczta

• Telegrafia

• Telefonia

• Telekomunikacja bezprzewodowa oparta o infrastrukturę naziemną

• Telekomunikacja za pomocą sztucznych satelitów

Transport Lądowy

Transport drogowy:

• Rodzaje dróg

• Drogi gruntowe

• Drogi o nawierzchni twardej (drogi bite tzw. Kocie łby, drogi o nawierzchni twardej ulepszonej np. betonowe, asfaltowe, brukowane kostką kamienną)

• Autostrady

• Mierniki (wskaźniki):

• Długość dróg

• Gęstość dróg

• Liczba samochodów

• Liczba pasażerów

• Liczba ładunków

Transport szynowy (USA 16%, Rosja 10%):

• Linie kolejowe

• Normalno torowe

• Szerokotorowe

• Wąskotorowe

Ameryka Południowa, Afryka, Azja - długość linii kolejowych się wydłużą

Ameryka Północna, Europa, Australia i Nowa Zelandia długość linii ulega skróceniu.

• Mierniki

• Długość

• Zelektryzowanie linii kolejowych

• Gęstość

• Liczba pasażerów

• Liczba ładunków

Transport przesyłowy:

• Walory transportu przesyłowego

• Ciągłość przesyłu

• Szybkość przetaczania

• Niskie koszty transportu

• Duża niezawodność

• Pokonywanie stromizn

Ropociągi - ponad 500 tyś km długości na świecie (USA 2/3 światowej długości ropociągów 430 tyś km, Rosja 1/3 światowej długości ropociągów 100 tyś km).

Gazociągi - 3 mln km długości (Rosja 200 tyś km długości)

Laktociągi - rurociągi służące do przesyłania mleka (Szwajcaria, Holandia)

Metro - szybka kolej elektryczna podziemna i naziemna, pierwsze metro powstało w Londynie 1890 roku i ma ono długość 400 km - jest najdłuższe na świecie.

Autostrady - pierwsze powstały 76 lat temu we Włoszech, Niemczech (w USA ok. 100 tyś km, Japonia ok. 50 tyś km)

Kolej - pierwsza powstała w Anglii w 1825 roku i USA 1830 rok. Łączna długość linii kolejowych na świecie 1,3 mln km, w tym USA 16%, Rosja 10%.

Transport Wodny Śródlądowy

• Rosja ponad 100 tyś km dróg wodnych (Wołga, Dniepr, Jenisej, Irtysz)

• USA - system wielkich jezior - Missisipi, Missouri

• Chiny - Jangcy

• Indie - Ganges, Indus

Transport Morski

Morska flota handlowa:

• Liberyjska (największa)

• Panamska

• Grecka

• Norweska

• Japońska

• Cypryjska

• USA

• Bahamska

• Rosyjska

Kanały morskie:

• Sueski - 1860

• Panamski (USA)

• Kiloński (Niemcy)

• Koryncki

Transport lotniczy

Cechy:

• Wysokie koszty produkcji i eksploatacji samolotów

• Bezkonkurencyjność w szybkości

• Bezkonkurencyjność w długości trasy

• Bezkonkurencyjność w bezpieczeństwie

• Bezkonkurencyjność w przelotach nad górami, rzekami, cieśninami, kanałami

Tabor lotniczy - to samoloty małe, średnie i wielkie. Największy samolot to Airbus A380 oraz Boeing 747 (zasięg 14, 2 tyś km, lot Londyn - Nowy Jork 8.5 h, prędkość 912 km, liczba pasażerów do 600).

System Cargo - służy do przewozów towarów. Największe porty towarowe to Los Angeles, Hongkong, Seul, Frankfurt i Tokyo. Najwięcej pasażerów przewozi się w USA, Wielkiej Brytanii, Chinach, Niemczech, Japonii, Rosji.

Przewoźnicy światowi:

• Jata - zrzeszenie transportowe

• Air France

• KLM

• British Airlines

• Luft Hansa

• American Airlines

• Linie Skandynawskie

Łączność

Telefonia stacjonarna:

• 2000 rok 11 mln abonentów

• 2005 rok 13 mln abonentów

Telefonia komórkowa:

• 1997 rok 1 mln abonentów

• 2000 rok 6 mln abonentów

• 2005 rok 20 mln abonentów

Najwięcej telefonów komórkowych jest w:

• USA 100 mln

• Chiny 70 mln

• Japonia 70 mln

• Niemcy 60 mln

• Wilka Brytania 50 mln

• Rosja, Turcja, Polska

Łączność Kosmiczna

Pierwszy satelita bezzałogowy został wysłany 1957-10-04 z Kosmodromu Bajkonur z byłym ZSRR.

Satelity pełnią funkcję:

• Meteorologiczną

• Komunikacyjną

• Nawigacyjną

• Służą do badań geofizycznych ziemi

• Służą do badań geodezyjnych

• Służą celom militarnym

Europejska Organizacja Kosmiczna powstała w 1973 roku.

Usługi internetowe:

• Poczta internetowa

• Grupy dyskusyjne

• Chaty

• Przekazywanie wiadomości

• Masowa wymiana danych

Liczba internautów na świecie ok. 500 mln

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze = Handel Zagraniczny + Międzynarodowy przepływ Kapitału i Siły Roboczej

Wielkość eksportu i importu w mld. USD 2001/2002

Kraj	Eksport	%	Import	%
USA	731	12,6	1142	19
Niemcy	570	9,8	493	8,2
Japonia	403	6,9	349	5,8
Francja	294	5,1	299	5
Wielka Brytania	271	4,7	325	5,4
Chiny	267	4,6	244	4,1
Kanada	260	4,5	222	3,7
Włochy	241	4,2	233	3,9
Holandia	216	3,7	196	3,3
Belgia i Luksemburg	198	3,4	189	3,2

25 krajów UE (bez Bułgarii, Rumunii) daje 47% światowego eksportu. Około 20% pochodzi z Ameryki Północnej (USA, Kanada, Meksyk). Łącznie, można powiedzieć, że aż 67% światowego eksportu pochodzi z dwóch kontynentów.

Międzynarodowy przepływ kapitału (inwestycje) - w tym zakresie największym odbiorcą są Stany Zjednoczone (mają u siebie 300 mld USD inwestycji zagranicznych). Drugim odbiorcą są Niemcy (180 mld USD). Następnie Wielka Brytania 13 mld USD, Chiny 100 mld USD, Holandia 55 mld USD, Francja 44 mld USD, Brazylia 34 mld USD.

Najwyższe obroty handlu zagranicznego na jednego mieszkańca - Singapur, Hongkong, Belgia, Irlandia, Holandia, Szwajcaria.

Eksport surowców mineralnych:

• Węgiel kamienny - Australia + USA = 50% światowego eksportu

• Ruda żelaza - Brazylia + USA = 60% światowego eksportu

• Ropa naftowa - Arabia saudyjska + Rejon Zatoki Perskiej = 25% światowego eksportu

Eksport surowców i nisko przetworzonych artykułów rolno-spożywczych

• Pszenica - USA, Kanada, Francja = 70%

• Ryż - Tajlandia, USA, Wietnam, Pakistan = 70%

• Cukier - Kuna, Tajlandia, Brazylia, Francja, Australia = 70%

• Kawa - Brazylia, Kolumbia = 50%

• Herbata - Chiny, Indie, Sri Lanka, Kenia, Indonezja = 75%

• Kauczuk naturalny - Tajlandia, Indonezja, Malezja = 95% (monopoliści w eksporcie kauczuku)

Międzynarodowe obroty handlowe w Polsce = 0,5%

Polska importuje:

• Leki

• Samochody

• Sprzęt komputerowy

• Surowce (ropa, gaz, rudy żelaza, manganu)

Polska eksportuje:

• Statki

• Meble

• Artykuły pochodzenia rolniczego

• Surowce (węgiel kamienny, miedź, srebro, siarka, sól kamienna)

W latach 90-tych ponad 50% eksportowanego węgla kamiennego szło do ZSRR. Obecnie główne kierunki eksportu węgla to kraje skandynawskie i kraje UE.

Ropa naftowa i gaz ziemny:

• Główne centrum eksportu zlokalizowane jest w zatoce perskiej

• Kierunek - Ameryka Północna

• Kierunek - przez Morze Śródziemne

• Kierunek - Japonia, Tajwan, Korea Południowa

• Ameryka Południowa (Wenezuela, Kolumbia)

• Kierunek - Ameryka Północna

• Kierunek- pozostałe kraje Ameryki Południowej

• Rosja

• Kierunek - zagłębie Baku II i Baku III

• Nigeria

• Południowa Afryka

• Zagłębie Eko

Teorie Gospodarcze:

• Koncepcja merkantylizmu - rząd danego państwa powinien pobudzać działalność gospodarczą (przez handel)

• Leseferyzm - niepotrzebną są regulacje powodowane przez rząd, a przez samą gospodarkę, Motorem tej regulacji jest człowiek i praca.

• Maltuzjanizm - zaludnienie na świecie rośnie szybciej niż produkcja żywności

• Ekonomia klasyczna - kluczem do rozwiązania problemu rozwoju społeczno-ekonomicznego jest praca i rynki finansowe.

• Determinizm ekonomiczny - system wolnorynkowy jest etapem rozwoju gospodarczego, obok tego istnieje też system gospodarki planowanej

• Teoria makroekonomii - gospodarka jest systemem, w którym realizują się takie kategorie jak: cena, zatrudnienie i polityka fiskalna

• Monetaryzm - wzrost podaży pieniądza prowadzi do wzrostu inflacji, stąd potrzeba kontroli pieniądza (NBP)

Skróty:

AfDB - Afrykański Bank Rozwoju

ALADI - Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Ameryki Łacińskiej

ANZUS - Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku

APEC - Układ o współpracy gospodarczej w Azji i Rejonie Oceanii

ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

BACM - Wspólny rynek Ameryki Środkowej

BCEI - środkowo amerykański bank na rzecz integracji gospodarczej

BDEAC - Środkowo Afrykański Bank Rozwoju

BSEC - Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego

CARICOM - Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek

CBSS - Rada Państw Morza Bałtyckiego

CEPALC - Komisja Gospodarcza dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów

EBOiR - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

ECA - Komisja Gospodarcza dla Afryki

ECOWAS - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

ESCAP - Gospodarcza i Społeczna Komisja dla Azji i Pacyfiku

FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa

G7- Grupa Najbardziej Uprzemysłowionych Państw Świata

GREENPEACE - Międzynarodowa Organizacja Ekologiczna

IDA - Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

IDB - Islamski Bank Rozwoju

INTERPOL - Międzynarodowa Policja Kryminalistyczna

IRCRCM - Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

JATA - Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Lotniczego

KBWE - Konfederacja Bezpieczeństwa i Wspólnoty w Europie

LAFTA - Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej

LORCS - Liga Towarzystw Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

LPA - Liga Państw Arabskich

MAEA - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

MBOiR - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa

MFW - Międzynarodowy Fundusz Walutowy

NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu

NAM - Ruch Państw Niezaangażowanych

NAPEC - Organizacja Krajów Arabskich Eksportujących Ropę Naftową

NATO - Pakt Północnoatlantycki

OAU - Organizacja Jedności Afrykańskiej

OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

OIC - Organizacja Konferencji Islamskiej

OJA - Organizacja Jedności Afrykańskiej

ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych

OPEC - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

SADC - Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej

UCNNR - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów

UNCTAD - Konferencja Narodów Zjednoczonych Do Spraw Handlu i Rozwoju

UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury

UNHCR - Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców

UNIDO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego

UNPROFOR - Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych

WA - Wspólnota Andyjska

WHO - Światowa Organizacja Zdrowia

WNP - Wspólnota Niepodległych Państw

WTO - Światowa Organizacja Handlu

WTO - Światowa Organizacja Turystyki

1 | Strona

---