1. Podstawowe zagadnienia

1. Społeczność międzynarodowa

• sensu stricto - ogół państw suwerennych, utrzymujących wzajemne stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe

• sensu largo - ogół państw suwerennych oraz innych uczestników stosunków międzynarodowych, wyposażonych w zdolność do działań w płaszczyźnie międzynarodowej, a których prawa i obowiązki są określone przez prawo międzynarodowe.

2. Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej

• mała liczba członków

• oparcie stosunków wzajemnych podmiotów na zasadzie równości:

• równość wobec prawa - np. państwa mają z reguły po jednym głosie w organizacjach lub na konferencjach; Prawa w społeczności międzynarodowej muszą być tak samo respektowane bez względu na to czy chodzi o wielkie mocarstwa, czy o małe państwa

• organy państwa w stosunkach zewnętrznych korzystają z takiego samego zakresu immunitetów

• par in parem non habet imperium - akty państwa nie podlegają jurysdykcji drugiego państwa

• nakaz okazywania sobie wzajemnego szacunku (nie tylko kurtuazja ale i regulowane normami prawnymi zasady stosunków dyplomatycznych, konsularnych, czy morskich)

• równość wobec prawa nie ma charakteru niezbywalnego i można się jej zrzec (np. wchodząc do organizacji, gdzie obowiązuje tzw. głosowanie ważone)

• równość praw - decyduje o tym nie tylko zgoda, ale także elementy faktyczne

• „pierwsi wśród równych” w społeczności międzynarodowej - to wielkie mocarstwa, których szczególna rola podkreślona została przez to, że maja stałe miejsca i prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa - za zgodą wszystkich państw jakie weszły do ONZ

• niezbyt zaawansowany stopień zorganizowania wewnętrznego - nie ma ani władzy ustawodawczej, ani wykonawczej, ani obowiązkowego sądownictwa

• ONZ nie ma takiej władzy - państwa nie są mu podporządkowane - spełnia bowiem głownie funkcje koordynujące

• normy są tworzone przez same państwa - ich zgoda jest podstawą obowiązywania tego prawa

• brak obowiązkowego sądownictwa

3. Społeczność międzynarodowa a wspólnota.

Wspólnoty - grupy państw, wyodrębnione ze społeczności międzynarodowej, a połączone ze sobą ściślejszymi więzami politycznymi, gospodarczymi, wojskowymi.

1. wspólnoty regionalne - oparte są zazwyczaj na organizacji regionalnej,

• np. Organizacja Państw Afrykańskich, Unia Afrykańska, Liga Państw Arabskich, Rada Nordycka

• poza sąsiedztwem łączy je często wspólna historia, język, religia.

2. wspólnoty funkcjonalne - tworzą je państwa należące do organizacji międzynarodowej mającej na celu bezpośrednie koordynowanie prowadzonych działań w dziedzinie gospodarczej czy wojskowej.

• np. NATO, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Wspólnota Europejska

• cecha wspólna wspólnot funkcjonalnych - czasem daleko idące ograniczenia wykonywania kompetencji państw na rzecz organizacji w regulowanej przez nią dziedzinie gospodarki

4. Normy uniwersalne i regionalne

• Normy uniwersalne - normy odnoszące się do całej społeczności

• Normy regionalne - normy odrębne dla jakiejś wspólnoty regionalnej lub subregionalnej

• często są bardziej zaawansowane w porównaniu z normami uniwersalnymi

5. Prawo międzynarodowe (publiczne)

• sensu stricto - zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami

• sensu largo - zespół norm prawnych regulujących wzajemne stosunki miedzy państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego

6. Podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego - doktryna

1. doktryna naturalistyczna - doktryna podstawowych, zasadniczych praw państwa

• odwołuje się do prawa natury - państwo, z samego faktu istnienia ma przyrodzone podstawowe prawa, które musza być respektowane przez inne podmioty (np. prawo do istnienia, niepodległości, równości, uczestniczenia w obrocie międzynarodowym),

• ale nadmierne akcentowanie swobód i praw państw, przy pomijaniu obowiązku respektowania praw innych obraca się przeciwko prawu międzynarodowemu

doktryna pozytywistyczna (woluntarystyczna) - podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego jest wspólna wola państw

• Stały Trybunał Sprawiedliwości w sprawie statku Lotos (1927) - normy prawa obowiązujące państwa pochodzą z ich woli wyrażonej w umowach lub w praktyce. Państwo przyjmuje obowiązki z własnej woli, jeśli jednak wyraziło swa zgodę - to wywołuje ona skutki prawne i stwarza zobowiązanie międzynarodowe, które istnieje niezależnie od jego zgody.

• normy prawa międzynarodowego mogą być zmieniane, ale tylko za zgodą wszystkich związanych nimi państw

• Powody przestrzegania prawa międzynarodowego

• siła, która gwarantuje ich wykonanie - w wypadkach norm prawa zawartych w traktatach pokoju

• wzajemność - prawo dyplomatyczne, konsularne, komunikacyjne

• wspólny interes całej społeczności międzynarodowej.

8. Zasada efektywności

Zasada efektywności (zasada rzeczywistości) - istnienie pewnych, przewidzianych przez prawo międzynarodowe sytuacji faktycznych wywołuje:

• bądź ipso facto skutki prawne

• bądź jest warunkiem niezbędnym do ich powstania

• wpływa więc na przestrzeganie norm prawa międzynarodowego

9. Cechy charakterystyczne PMP

• brak ustawodawcy w rozumieniu prawa krajowego - normy prawne tworzą same państwa, ich zgoda jest podstawą obowiązywania tego prawa.

• brak zorganizowanego aparatu przymusu - system sankcji nie jest spójny. Nie ma takiego aparatu który był by uregulowany z urzędu (chociaż istnieje - to nie jest spójny). To państwa decydują, czy aparat przymusu zostanie uruchomiony

• brak obowiązkowego sądownictwa - kompetencja sądów opiera się na zgodzie państw, albo wyrażona ad hoc przy okazji spotkań, czy w umowie międzynarodowej

• brak hierarchii norm

10. Rodzaje norm

• powszechne - obowiązujące wszystkich, całą społeczność międzynarodową;

• normy międzynarodowe, które maja w 100 % charakter powszechny to takie, które przyjęły wszystkie państwa, w tym Stolica Apostolska, np. Konwencja Genewska o traktowaniu jeńców wojennych (……)

• wielostronne - przyjmowane przez większa grupę państw (więcej niż 2)

• Konwencja praw dziecka - 2 państwa jej nie ratyfikowały (USA - można tam wykonywać karę śmierci na osobach poniżej 18 roku życia, i Somalia)

• dwustronne - przyjęte przez dwa państwa

Wszystkie ww. normy sa na równym poziomie - są tak samo ważne i nie ma między nimi żadnej hierarchii

11. Normy o szczególnym charakterze

1. ius cogens - normy bezwzględnie obowiązujące (art. 53, 64 Konwencji o prawie traktatów z 1969 r.), nie można podać pełnego katalogu tych norm, np.:

• zakaz agresji

• zakaz ludobójstwa

• zakaz zabijania jeńców wojennych

Jeśli taka norma, sprzeczna w normami ius cogens, pojawi się w umowie - umowa jest nieważna.

2. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r. - nadrzędność jej norm w stosunku do wszystkich norm tworzonych między sobą przez państwa członkowskie (art. 103 KNZ)

• stąd charakter konstytucyjności karty ONZ - bo jeśli inne normy tworzone przez państwa członkowskie będą sprzeczne z KNZ - to pierwszeństwo mają normy KNZ.

12. Sankcje

Sankcja w prawie międzynarodowym - negatywna reakcja społeczności międzynarodowej, z jaka spotyka się państwo naruszające normy prawa międzynarodowego. System sankcji zależy od woli państw.

1. zorganizowane - wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe, które określają dokładnie sytuacje, w jakich można je zastosować, rodzaj sankcji, sposób w jaki mają być podjęte oraz organ decydujący o ich zastosowaniu:

• sankcje organizacyjne - odnoszą się do uczestnictwa państwa w dalszej współpracy międzynarodowej; mogą polegać na zawieszeniu w członkostwie, wykluczeniu, udzieleniu ostrzeżenia, wezwaniu do przestrzegania postanowień umowy

• sankcje korygujące - mają wyrównywać, likwidować skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego przez nielojalnego kontrahenta; np. przez pozbawienie spodziewanych korzyści naruszającego przez zawieszenie wykonania postanowień stawiających go w korzystnym położeniu, nałożenie kary, wycofanie pomocy

• środki przymusu bezpośredniego - stosowane przeciwko państwu winnemu naruszenia normy zakazującej uciekania się do groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe, mają zupełnie wyjątkowy charakter. System środków przymusu bezpośredniego opiera się na zasadzie centralizmu i jest podporządkowany Radzie Bezpieczeństwa ONZ (np. Irak 1990-1991)

2. niezorganizowane - nie są przewidziane w umowie, chociaż wszyscy sygnatariusze liczą się z ich istnieniem:

• psychologiczne (socjologiczne) - stwierdzenie naruszeń i napiętnowanie przez opinię publiczną - najczęstsze i najmniej skuteczne - maja wydźwięk moralny, a nie prawny

• odwetowe - stosowane przez państwa w postaci zawieszenia świadczeń, zastosowania środków socjalnych

• retorsje - dozwolone - np. zniesienie taryf celnych wobec innego państwa

• represalia - bezprawne - np. jedno państwo znosi wizy wobec obywateli drugiego, a to drugie państwo szykanuje jego obywateli, którzy u niego przebywają

13. Dualizm a monizm

1. dualizm (Triepel, Anzilotti) - prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią dwa całkowicie różne i odrębne systemy prawa. Normy takie mogą uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji:

• transformacja zwykła - każda ratyfikowana umowa międzynarodowa ogłaszana jest w odpowiednim dzienniku urzędowym

• transformacja generalna - na podstawie klauzuli ogólnej, znajdującej się zwykle w konstytucji - wszystkie normy wiążące państwo włączone są do prawa wewnętrznego

Nie dopuszcza się tu możliwości kolizji norm.

2. monizm (Zorn, Larson, Kelsen) - prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy prawne pozostają w hierarchii

Dopuszcza się tu możliwość kolizji pomiędzy normami

14. Stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego w praktyce międzynarodowej

Ze względu na brak normy prawa międzynarodowego, która regulowała by wzajemny stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego - praktyka jest taka, że państwa wyrażają stanowiska w tej sprawie zamieszczając odpowiednią klauzulę w konstytucji.

Każde państwo ma w tym zakresie swobodę, nie może jednak przyjąć rozwiązania uznającego wyższość prawa wewnętrznego.

Uwaga! Państwa mogą przekazywać organizacjom o charakterze integracyjnym uprawnienia do stanowienia prawa, które jest stosowane bezpośrednio w wewnętrznym porządku prawnym państw członkowskich.

15. Stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego w praktyce międzynarodowej

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.

Art. 89. 

1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

  1)   pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

  2)   wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

  3)   członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

  4)   znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

  5)   spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

Art. 91. - art. ten określa relacje między prawem wewnętrznym a międzynarodowym

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Konstytucja nie wypowiada się na temat norm zwyczajowych, jednak art. 9 stwierdza: Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego - co można interpretować, jako odnoszące się również do norm zwyczajowych.

Jednak międzynarodowe normy zwyczajowe nie maja pierwszeństwa nad normami prawa wewnętrznego (tak samo jak umowy niepodlegające ratyfikacji)

2. Zarys historii

• Starożytność

1. Typy historyczne prawa międzynarodowego

1. klasyczne prawo międzynarodowe - typ prawa międzynarodowego, jaki wykształcił się w okresie przejścia od średniowiecza do czasów nowożytnych (do XX w.)

• cechy: wielość państw suwerennych o wspólnych lub podobnych cechach ustroju ekonomiczno-społecznego

• współczesne prawo międzynarodowe - nowy typ historyczny - pierwsza wojna światowa i rewolucja w Rosji, a następnie II wojna światowa - wprowadziły nowe elementy:

• wykształcenie układu międzynarodowego, złożonego z państw kapitalistycznych, socjalistycznych, nowopowstałych (głównie w wyniku likwidacji systemu kolonialnego)

• nowa technika wojenna (broń jądrowa, rakiety) - wojna nie mogła już być instrumentem polityki narodowej

• Hugon Grocjusz - „ojciec prawa narodów”

• podstawą ekskluzywizmu politycznego i prawnego w okresie starożytności - był kult bogów. Starożytni nie byli w stanie sobie wyobrazić, że stosunki z zagranicą mogły by być regulowane prawem, które określano jako prawo obywateli (ius civile)

2. Bliski Wschód

Najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego - pochodzą z Bliskiego Wschodu

• koniec 4 tysiąclecia p.n.e. - tekst traktatu zawartego przez zwycięskiego władcę Lagasz (Mezopotamia) z mieszkańcami miasta mezopotamskiego Umma - traktat nakładał na strony obowiązek respektowania rowu granicznego

• 2 tysiąclecie p.n.e. - tabliczki gliniane (Tell El Amarna) i tekst traktatu zawartego między królem Hattuszilem IV a Ramzesem II - wzajemne zobowiązania dot. zakazu napaści na druga stronę oraz obowiązek udzielenia pomocy w wojnach obronnych i zaczepnych

3. Grecja

Stosunki między państwami-miastami starożytnej Grecji:

• umowy zawierane miedzy miastami dotyczyły różnych dziedzin

• były dyskutowane na zgromadzeniach poszczególnych miast i spisywane na tablicach spiżowych

• często zawierano przymierza (symmachie)

• najstarszymi umowami były zawieszenia broni (z czasem - traktaty pokoju zawierane „na wieczne czasy”)

• w stosunkach wzajemnych - stosowano represalia, wymuszając respektowanie praw:

• androlepsja - schwytanie obywateli drugiego państwa i więzienie ich do czasu uzyskania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia prawa

• asylia (azyl) - wyjęcie jednostki spod zastosowania do niej represaliów (w umowach międzynarodowych zapewniano obywatelom drugiego państwa bezpieczeństwo i azyl

• proksenia - polegała na tym, że obywatel jednego miasta, zwykle znana osobistość, podejmował się udzielenia gościny i opieki obywatelom drugiego miasta, przybywającym w sprawach handlu i innych - pierwowzór opieki konsularnej

• arbitraż - często stosowany w sporach między miastami greckimi:

• zasada nietykalności posłów - nie była ugruntowana

• izopolitije - umowy o przyznaniu obywatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemności praw obywatelskich

• amfiktionie - organizacje międzynarodowe - związki państw o charakterze religijno-politycznym, mające na celu ochronę miejsc kultu religijnego

• amfiktionia pylijsko-delficka

• jej organem - Rada Amfiktionów

• podejmowali zobowiązania ograniczające wybór środków w prowadzonych między sobą wojnach oraz uprzywilejowanego traktowania swych obywateli

• w czasie wojen z Persją - były radami federalnymi, podejmującymi decyzje w sprawie wspólnych akcji

• związek ateńsko-delijski i związek peloponeski

• od początku - instrument hegemonistycznej polityki Aten i Sparty

4. Chiny

• rozwój prawa międzynarodowego - w okresie rozbicia Chin na wiele państw (770-221 r. p.n.e.)

• w stosunkach międzychińskich obowiązywała zasada równości prawnej i zasada suwerenności (nie absolutna)

• przestrzegano nietykalności posłów

• państwa dobrowolnie płaciły daninę, z której udzielano pomocy w wypadku głodu, powodzi lub trzęsienia ziemi

• znano pojęcie wojny sprawiedliwej - nie były sprawiedliwe wojny zaczepne i zaborcze

5. Rzym

• zawierano z innymi państwami umowy o charakterze międzynarodowym:

• amicitia - traktaty przyjaźni

• societas, fodeus - traktaty przymierza

• fodeus iniquum - charakterystyczne, nierównoprawne umowy przymierza, na mocy których Rzym zapewniał słabszemu kontrahentowi obronę przed wrogiem w zamian za dostarczanie posiłków zbrojnych i określone świadczenia rzeczowe (pierwowzór protektoratu międzynarodowego)

• przestrzegana zasada nietykalności posłów (iure gentium sanci sunt)

• zasada przestrzegania umów - pacta sunt servanda

• znane było pojęcie wojny sprawiedliwej (bellum iustum) - była to wojna wypowiedziana wg przepisanej procedury sakralno-prawnej, a nie wojna obronna, czy zgodna z innymi normami moralno-politycznymi

• do kraju w którym wybuchł spór - wysyłani kapłani - fecjałowie

• żądali zadośćuczynienia za rzekome czy rzeczywiste krzywdy (przedstawiał je pater petratus - szef misji kapłańskiej)

• po przedstawieniu żądań - wracali do kraju o odczekiwali 33 dni

• jeśli nie otrzymano zadośćuczynienia - wracali do strony przeciwnej by stwierdzić, że jej postępowanie jest niesprawiedliwe

• składali sprawozdanie w senacie, który podejmował decyzję w sprawie wszczęcia wojny

• w procedurze tej chodziło o zapobieżenie zbyt pochopnemu i nierozważnemu wszczynaniu wojen

• nie stosowano tej procedury w przypadku napaści na państwo rzymskie, w wojnach domowych oraz wojnach z ludami niezorganizowanymi w państwa

• w Rzymie wykształciło się pojęcie prawa narodów ius gentium - powołano sędziego praetor peregrinus - do rozstrzygania sporów pomiędzy Rzymianami a cudzoziemcami. Sędzia stosował tu ogólne zasady przyjęte w różnych systemach prawnych, często kierując się zasadą słuszności

• Średniowiecze

1. „Rodzina narodów chrześcijańskich

• po upadku cesarstwa rzymskiego - okres rozdrobnienia lennego

• nie sprzyjał rozwojowi stosunków między państwami

• ale utrwaliła się struktura międzynarodowego układu średniowiecznego i powstało środowisko państw o podobnym ustroju politycznym i społeczno-gospodarczym

• tzw. „Rodzina narodów chrześcijańskich” obejmowała

• obszary dawnego cesarstwa rzymskiego, Polskę, Ruś Kijowską, Nowogród, Czechy, Litwę, Węgry. Szwecję, Danię.

• cecha charakterystyczna układu politycznego:

• dualizm w stosunkach wewnętrznych państwa - władza podzielona pomiędzy monarchie i stany

• dualizm w stosunkach międzynarodowych - papieże i cesarze rywalizują ze sobą o supremacje w świecie chrześcijańskim

• tendencje do humanitaryzacji wojen

• pokoje boże i pokoje cesarskie, królewskie

• łagodzenie losu jeńców - zamiast zabijać czy czynić z nich niewolników - osadzano na roli jako chłopów pańszczyźnianych

• tendencje humanitaryzacji raczej nie obejmowały wojen przeciwko „niewiernym”

• Stosunki z państwami muzułmańskimi

• zwyczaje muzułmańskie zakazywały zawierania traktatów pokoju z chrześcijanami

• dlatego zawierano układy rozejmowe na krótkie okresy (do 10 lat) - faktycznie jednak często były one milcząco przedłużane (tzw. zimna wojna)

• 1953 r. - zawarcie pomiędzy państwami chrześcijańskimi i państwami islamu umowy międzynarodowej zwanej kapitulacją (król francuski Franciszek I i sułtan turecki Soliman Wspaniały)

• kapitulacja ta określiła prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego - wyłączyła ich spod jurysdykcji sądów miejscowych i zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich

3. Rozwój kontaktów międzynarodowych

• zwoływane przez kościoły sobory i synody - stopniowo przekształcały się w zjazdy z udziałem władców świeckich

• omawiano węzłowe problemy ówczesnej polityki międzynarodowej

• w związku z rozwojem handlu - nastapiło ożywienie kontaktów między większymi miastami, które zaczęły tworzyć związki miast w celu obrony swych interesów:

• Wielka Hanza - jednocząca miasta położone nad Bałtykiem i Morzem Północnym

• występowała jako podmiot prawa i polityki międzynarodowej, nawet prowadziła wojny

• ius albinagii - panujący dziedziczył cały majątek po zmarłym cudzoziemcu, przekształcił się z czasem w:

• ius detractus - obowiązek płacenia podatku spadkowego

• zbiory prawa morskiego: Tablice Amalfitańskie, Wyroki lub Zwoje Orleańskie, Ustawy Wizbueńskie, Konsulat Morski (najbardziej znany zbiór)

• narody odkrywców i konkwistadorów:

• Hiszpania, Portugalia, Holandia, Anglia. Francja

• Papież Aleksander VI w bulli Inter Caetra (1493) - dokonał podziału obszarów kolonialnych już odkrytych i tych, które miały być odkryte, pomiędzy Hiszpanię i Portugalię. podziału tego nie chciały zaakceptować pozostałe państwa

4. Nauka prawa międzynarodowego

• początkowo - stosunek chrześcijaństwa do wojny - zdecydowanie negatywny

• w IV w. - zmiana poglądów - wiązało się to z objęciem władzy w Rzymie przez chrześcijan

• chrześcijańska koncepcja wojny sprawiedliwej:

• św. Augustyn (zwany Ojcem Kościoła) - do wojny, która jest obiektywnym złem wolno się uciekać w okolicznościach usprawiedliwionych względami moralnymi, a więc dla ukarania dopuszczających się bezprawia, jeśli inny naród lub państwo odmawia zadośćuczynienia. Wojna sprawiedliwa powinna zmierzać do zapewnienia pokoju.

• św. Izydor Sewilski (VIIw.) - wojna sprawiedliwa powinna być poprzedzona prawidłowym wypowiedzeniem

• Rajmund z Perjafort (XIII w.) - objął pojęciem wojny sprawiedliwej w niektórych przypadkach także wojny zaczepne

• Henryk z Seguzy (XIII w.) - wojna sprawiedliwa - to w zasadzie wojna przeciwko niewiernym, natomiast wojny pomiędzy państwami chrześcijańskimi są wojnami prywatnymi, dozwolonymi jedynie w obronie koniecznej lub z upoważnienia władzy wyższej

• św. Tomasz z Akwinu - dla stwierdzenia wojny sprawiedliwej konieczne są trzy elementy: autorytet panującego, z którego upoważnienia prowadzi się wojnę, sprawiedliwa przyczyna i prawa intencja

• wysuwano projekty utworzenia związku państw europejskich:

• Piotr Dubois w rozprawie De recuperatione Terre Sanctae (1305) - proponował zawarcie trwałego przymierza wszystkich państw europejskich dla odzyskania Ziemi Świętej

• w XV wieku - król czeski Jerzy z Podiebradu wysunął projekt utworzenia federacji państw europejskich z sejmem zbierającym się w Bazylei, złożonym z delegatów państw czonkowskich

5. Nauka prawa międzynarodowego w Polsce

• wiek XV i XVI - okres bujnego rozwoju myśli politycznej wokół polityki i prawa wewnętrznego, ale obejmowała ona także problematykę międzynarodową

• wojna sprawiedliwa - niżej wymienieni (pierwsi dwaj) sformułowali wiele tez dot. wojny sprawiedliwej i stosunków pomiędzy państwami chrześcijańskimi a pogańskimi (tzw. polska szkoła prawa wojny):

• Stanisław ze Skarbimierza (II poł. XV w.) -

• profesor prawa kanonicznego i rektor Akademii Krakowskiej

• 1410 r. - Kazanie o wojnach sprawiedliwych (poruszał tu kwestie dopuszczalności przymierzy z państwami pogańskimi, dozwolone sposoby walki i brania łupów, sprawy dyscypliny wojskowej),

• przeciwstawił się panującej opinii, jakoby przymierza z poganami były zabronione - uważał, że prawo naturalne jest takie samo dla wszystkich

• Paweł Włodkowic z Brudzenia (II poł. XV w.) -

• rektor Akademii Krakowskiej

• przedtawił poglądy w związku z procesami pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim, zbijał argumenty, na których Krzyżacy opierali swe roszczenia

• określał wojnę sprawiedliwa jako wojnę dla uzyskania zwrotu zagrabionych przedmiotów i w obronie ojczyzny

• przestępstwem jest prowadzenie wojny w celach uzyskania łupów

• poganie mogą tworzyć państwa (zgodnie z prawem narodów)

• bronił tezy, że wiara nie powinna pochodzić z przymusu (fides ex necessitate esse non debet)

• Andrzej Frycz Modrzewski -

• książka De republica emenanda (1551-1554)

• za przyczynę usprawiedliwiająca wojnę - uważał usunięcie bezprawia i obronę ludności

• zalecał procedurę rozjemczą

• głosił, że porozumienia (conferedationes) mające na celu utrzymanie pokoju dozwolone są nie tylko pomiędzy narodami wyznającymi tę samą religię

• domagał się prowadzenia wijny w sposób humanitarny

• Arianie (bracia polscy) -

• rozwijali poglądy pacyfistyczne

• występowali przeciwko karze śmierci i wojnie

• arianie Krakowscy (Grzegorz Paweł z Brzezin) - bardziej radykalne stanowisko

• arianie litewscy (Szymon Budny) - bardziej umiarkowani

• Jakub z Szadka -

• prekursor zasady narodowościowej

• na konferencji toruńskiej w 1466 r. bronił prawa do zjednoczenia historycznych ziem polskich (Pomorze i Warmia)

• Zygmunt August -

• jego korespondencja z lat 1563-1565 zawiera jedno z pierwszych sformułowań zasady wolności mórz

• usiłował dla obrony zasady wolności żeglugi - zorganizować koalicję przeciwko Szwecji dążącej do opanowania Bałtyku

• Krzysztof Warszewski -

• De legato et lagatione (1959) - praca o prawie i praktyce dyplomatycznej

• Od średniowiecza do XVIII wieku

1. Formowanie się nowego układu politycznego i klasycznego prawa międzynarodowego

• następują zmiany zapowiadające upadek feudalizmu

• wykształciło się państwo w swej nowożytnej postaci - jako organizacja terytorialna, niepodległa, kierowana przez władzę centralną

• nowe koncepcje prawnopolityczne przedstawiono w pracach:

• J. Bodinus - O państwie

• M. Machiavelli - Książę

• w stosunkach pomiędzy państwami suwerennymi utrwaliła się zasada równości prawnej

• zasada wolności mórz - równe prawa państw do korzystania z obszarów morskich w celach żeglugi i rybołówstwa

• kształtuje się zasada równowagi politycznej - która zmierzała do tego, żeby w rzeczywistości państwa suwerenne jako równe wobec prawa - nie były zbyt zróżnicowane - tzn. by jedno mocarstwo nie wyrastało nadmiernie ponad inne (tzw. koncert europejski)

• dochodziło wówczas do zawarcia sojuszu przeciwko państwu najsilniejszemu

• np. przeszkodzono w taki sposób Ludwikowi XIV w uzyskaniu hegemonii Francji na kontynencie europejskim, czy Napoleonowi

• zasadą ta kierowały się też mocarstwa przy rozbiorach Polski

• zasada cuius regio eius religio - oznaczała wzmocnienie władzy świeckiej, która miała decydować o tym, jaka religia ma być obowiązująca na danym obszarze

• Wojna trzydziestoletnia

• zakończyła się podpisaniem w 1648 r. traktatów westfalskich w Munster (przez katolików) i w Osnabruck (przez protestantów)

• w traktatach tych uznano niepodległość 332 państw i miast niemieckich, które miały tworzyć luźna konfederację z cesarzem na czele

• uznano także Szwajcarii i Holandii za niepodległe państwa

• Dalsze zmiany w prawie międzynarodowym

• II poł. XVIII w. - walka o niepodległość 13-stu kolonii angielskich w Ameryce Północnej - w wyniku której powstały Stany Zjednoczone

• powstała I Liga Neutralności (1780r.) -za sprawa Katarzyny II

• II Liga Neutralności (1800) - powstała w czasie wojen napoleońskich

• działalność obu lig przyczyniła się do rozwoju prawa wojny morskiej i prawa neutralności

• II poł. XVIII r. - Prusy, Rosja i Austria - dokonują rozbiorów Polski

• XVIII w. - epoka oświecenia - wysuwane postulaty dot. złagodzenia sposobu prowadzenia wojen:

• J.J. Rosseau i Portalis

• ich doktryna - państwo prowadzi wojne przeciwko państwu, więc prawa obywateli powinny być respektowane. W czasie wojny jednostki są wrogami nie jako ludzie czy obywatele, ale jako żołnierze

2. Nauka prawa międzynarodowego

• Hugo Grocjusz

• O prawie wojny i pokoju (De iure belli et pacis) - 1625

• O prawie łupu (Die iure praedae)

• Wolność morza (Mare Liberum) - 1609

• odróżniał prawo boskie od prawa naturalnego, które wolne jest od elementów religijnych i które istniałoby nawet gdyby uznać, że nie ma Boga

• zdaniem Grocjusza - obok prawa naturalnego istnieje prawo pozytywne, które dzieli się na cywilne i prawo narodów

• przyjmował istnienie stanu przedpaństwowego, z którego ludzie przeszli, w drodze umowy społecznej - do stanu społecznego - umowę tą należy przestrzegać

• istnienie niewolnictwa i panowanie jednego narodu nad innym - uznał za zgodne z prawem naturalnym

• Szkoła prawa naturalnego - źródła prawa naturalnego wywodzili z natury człowieka na zasadach rozumowania filozoficznego, nie przykładając wagi do umów i zwyczajów

• Samuel Pufendorf -

• Elementa iurisprudentiae universalis (1660);

• De iure naturae et gentium (1672)

• Jan Chrystian Wolff

• Emeryk de Vattel

• Prawo narodów, czyli zasady prawa naturalnego (1758)

• Pozytywiści - uważali przepis prawny za przejaw woli państwa, a w konsekwencji umowę międzynarodową i zwyczaj - za źródła prawa międzynarodowego

• Ryszard Zouche - posługiwał się określeniem ius inter gentes

• Korneliusz van Bykershoek

• ww. byli jednak pod wpływem praw natury

• Jakob Moser - zdecydowany pozytywista

• Jan Fryderyk Martens

3. Nauka prawa międzynarodowego w Polsce

• ks. Hieronim Stroynowski

• rektor Uniwersytetu Wileńskiego

• Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodów (1785)

• bronił własności osobistej i wolności jednostki oraz suwerenności i niepodległości narodów

• Tadeusz Morski

• Myśli o potrzebie i sposobach przysposobienia młodzieży do służby dyplomatycznej w Polszcze (1792)

• poglądy zbliżone do pozytywizmu, zaleca studiowanie traktatów

• Stanisław Leszczyński

• Memoriał w sprawie utrwalenia pokoju

• Adam Czartoryski

• przypisuje mu się autorstwo projektu Ligi Europejskiej

• Zbiór deklaracji, not i czynności główniejszych (1773)

• zawiera obszerną polemikę szambelana Feliksa Łojki z roszczeniami zaborców do ziem polskich

• Wiek XIX i początek XX wieku

1. Oddziaływanie rewolucji francuskiej

• wojny prowadzone przez Francję doprowadziły do upadku wielu rządów feudalnych

• zasada suwerenności zostaje zastąpiona zasadą zwierzchnictwa narodowego i prawem narodów do suwerenności

• zasady nienaruszalności terytorium i nieinterwencji wsprawy wewnętrzne drugiego państwa

Ww. zasady zostały wymienione w postanowieniach konstytucji uchwalonych w czasie rewolucji.

Najpełniejszy wyraz znalazły w Deklaracji Prawa Narodów (1795)

2. Kongres wiedeński

Kongres wiedeński (1815r.) - zebrał się po zakończeniu wojen napoleońskich w celu ustalenia nowego porządku w Europie.

Decyzje należały do mocarstw, które zwyciężyły Napoleona: Anglia, Rosja, Austria, Prusy

• decyzje w sprawie Niemiec i w sprawie Polski:

• zapowiedziano utworzenie Związku Niemieckiego, jako luźnego zrzeszenia państw niemieckich z cesarstwem Austrii na czele

• organem związku miał być sejm zbierający się we Frankfurcie nad Menem

• usankcjonowano rozbiory Polski

• zapowiedziano utworzenie wolnego miasta Krakowa (istniało do 1848r.) i Królestwa Polskiego

• postanowiono, że Polacy, poddani któremuś zaborcy otrzymają przedstawicielstwo i instytucje narodowe, unormowane stosownie do trybu bytu politycznego, który każdy z rządów zaborczych uzna za stosowne im nadać

• postanowienia w dziedzinie międzynarodowej

• uznanie trwałej neutralności Szwajcarii

• przyjęcie regulaminu randg dyplomatycznych

• uznanie w traktacie zasady wolności żeglugi na rzekach wspólnych, poczynając od miejsca, gdzie zaczynają być żeglowne, aż do ujścia

• dołączono aneks zawierający poszczególne postanowienia dotyczące żeglugi na Renie, Nekarze, Menie, Skaldzie i Mozie

• wydano deklarację w sprawie handlu Murzynami z Afryki - cel - położyć temu kres

• „Święte Przymierze” - wrzesień 1815 r. z inicjatywy cara Aleksandra I zawarto pakt Rosji, Austrii i Prus.

• w pakcie tym monarchowie oświadczyli, że uważają się za wyznaczonych przez Opatrzność do rządzenia trzema gałęziami narodu chrześcijańskiego

• w listopadzie 1815 r. podpisano pakt 4 mocarstw - Rosji, Anglii, Austrii, Prus

• 1818 r. - dopuszczono do paktu (tzw. dyrektoriatu europejskiego) Francję

• w praktyce głównym celem politycznym „Świętego Przymierza” było tępienie idei wolnościowych szerzących się w Europie

3. Doktryna Monroego

James Monroe - prezydent Stanów Zjednoczonych, w 1823 r. wystąpił z orędziem, w którym sformułował zasadę nieinterwencji państw europejskich w sprawy amerykańskie. Chodzi tu o:

• samą zasadę nieinterwencji państw europejskich

• i orędownictwo Stanów Zjednoczonych nad kontynentem amerykańskim

4. Traktat paryski

Traktat paryski - 1856r. - kończył wojnę krymską. Wojna krymska oznaczała rozpad „Świętego Przymierza”.

Ważniejsze postanowienia Traktatu Paryskiego:

• wyraźnie dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej (do udziału w korzyściach prawa publicznego i koncertu europejskiego)

• utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji

• neutralizacja Morza Czatnego

• w 1870 Rosja wypowiedziała jednostronnie postanowienia dot. neutralizacji Morza Czarnego, a w 1871 r. mocarstwa zachodnie przyjęły to do wiadomości oświadczając jednocześnie, że żadne mocarstwo nie może się zwolnić z zobowiązań inaczej jak tylko za zgodą układających się stron

• Utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju

• demilitaryzacja wysp Alandzkich

• wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej

Inne wydarzenia

• 1866r. - rozwiązanie Związku Niemieckiego i utworzenie Związku Północnoniemieckiego pod hegemonią Prus

• doszło do zjednoczenia Niemiec i utworzenia cesarstwa

• 1878r. - traktat berliński - kończył wojnę rosyjsko-turecką:

• proklamowano niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii

• zapowiedziano utworzenie Bułgarii jako państwa wasalnego Turcji

• 1908 książę Bułgarii aktem jednostronnym proklamował niepodległość Bułgarii i ogłosił się jej carem

• 1912r. - pierwsza wojna Bałkańska:

• utworzenie niepodległego księstwa Albanii

5. Rozwój współpracy międzynarodowej i prawa międzynarodowego

• II poł. XIX w. - utworzenie stałych organizacji międzynarodowych, np.:

• Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865)

• Powszechny Związek Pocztowy (1874)

• Międzynarodowe Biuro Wag i Miar (1875)

• W 1864r. w Genewie podpisano konwencję w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (konwencja Czerwonego Krzyża)

• W 1968 r. - w deklaracji petersburskiej - państwa wyrzekły się używania pocisków małego kalibru, wybuchających lub zawierających materiały piorunujące lub zapalne

• 1890r. - Akt Antyniewolniczy - konwencja w sprawie zwalczania handlu niewolnikami

• 1904r. i 1910r. - konwencje w sprawie zwalczania handlu kobietami i dziećmi

• 1906r. - konwencja w sprawie zakazu pracy nocnej kobiet

• 1906 - konwencja zakazująca używania białego fosforanu przy produkcji zapałek

6. Konferencje haskie

Pokojowe konwencje haskie - z lat: 1899r. i 1907r.

1. I. Konwencja haska - 1899 r.

• zebrała się z inicjatywy cara Mikołaja II

• obradowali przedstawiciele 26 państw

• uzgodniono i podpisano trzy konwencje dotyczące:

• pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych

• praw i zwyczajów wojny lądowej

• zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzyża z 1864 r.

• uzgodniono także trzy deklaracje:

• w sprawie zakazu w okresie 5 lat rzucania pocisków i środków wybuchowych z balonów lub w inny sposób

• w sprawie zakazu używania kul, które łatwo rozszerzają się lub spłaszczają w ciele ludzkim

• w sprawie rozbrojenia - ograniczono się do ogólnikowej rezolucji, w której uznano za pożądane ograniczenie wydatków na wojsko

2. II Konwencja haska - 1907 r.

• uczestniczyli w niej przedstawiciele 44 państw

• uzupełniono na niej i rozwinięto postanowienia prawa ustalonego na I Konwencji haskiej

• podpisano 13 konwencji i 1 deklarację

• I, IV i X - powtórzenie, z korektami, konwencji z 1899r.

• VI, VII, XIII, XIX i XI - dotyczyły poszczególnych kwestii wijny morskiej

• V i XII - określały prawa i obowiązki państw neutralnych czasie wojny

• II - dot. ograniczenia prawa użycia siły dla ściągnięcia długów międzynarodowych

• III - dotyczyła rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich

• Deklaracja z 1907r. dotyczyła przedłużenia zakazu rzucania pocisków i środków wybuchowych z balonów

7. Nauka prawa międzynarodowego

• 1873 - założono w Belgii dwa stowarzyszenia:

• Stowarzyszenie Reformy i Kodyfikacji Prawa Międzynarodowego

• które w 1895r. przybrało nazwę Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego

• Instytut Prawa Międzynarodowego

• I. Kant - O wiecznym pokoju (1795)

• E. Girardin - Rozbrojenie europejskie (1853)

• Okres współczesny

1. Pierwsza wojna światowa (1914-1918)

• 22 styczeń 1918 r. - Prezydent Stanów Zjednoczonych T. Woodrow Wilson w orędziu określił cele wojny, zamieszczając wśród nich:

• zasadę jawności umów międzynarodowych,

• zasadę wolności żeglugi na morzach,

• usunięcie barier hamujących rozwój handlu międzynarodowego,

• redukcję zbrojeń,

• „wspaniałomyślne i bezstronne” załatwienie spraw dotyczących kolonii z uwzględnieniem ludów kolonialnych,

• sprawiedliwe uregulowanie spraw terytorialnych w Europie (m.in. utworzenie niepodległego państwa polskiego),

• zapowiedział utworzenie Ligi Narodów

• I. wojna światowa zakończyła się zawarciem traktatów pokoju, przygotowanych na Konferencji Pokojowej w Paryżu

• Państwa Koalicji w Wersalu, 28 czerwca 1919r. podpisały traktat z Niemcami

• w tym samym dniu podpisano traktat z Polską (tzw. mały traktat wersalski), zawierający zobowiązania Polski do ochrony mniejszości

• 10 września 1919 - traktat pokojowy z Austrią (Saint Germain-en-Laye)

• 27 listopada 1919 - traktat pokojowy z Bułgarią (Neuilly)

• 4 czerwca 1920 - traktat pokojowy z Węgrami (Trianon)

• 10 sierpnia 1930 - traktat pokojowy z Turcją (Sevres) - nie wszedł w życie, ale został zastąpiony znacznie korzystniejszym dla Turcji traktatem z 24 lipca 1923 (Lozanna)

• do każdego z tych traktatów włączono jako część I Pakt Ligi Narodów

2. Okres międzywojenny

1. Liga Narodów

• w 1924r. - Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło tzw. protokół genewski, zobowiązujący do załatwiania wszystkich sporów w drodze pokojowej - protokół ten nie został jednak ratyfikowany przez państwa

• 1928r. - Pakt Paryski - tzw. Pakt Branda-Kelloga

• zawierał uroczyste wyrzeczenie się wojny i zobowiązanie do załatwiania sporów drogą pokojową

• brak jednak sankcji za niewypełnienie tych zobowiązań

• Stany Zjednoczone - nie ratyfikowały traktatu wersalskiego i nie były członkami Ligi Narodów

2. Umowy lokarneńskie - 1925r.

• pakt reński (zawarty przez Anglię, Francję, Włochy, Niemcy i Belgię),

• dwa traktaty o wzajemnej pomocy (Francja z Polską i Czechosłowacją)

• traktaty koncyliacyjno-arbitrażowe (Niemcy, Francja, Belgia, Polska i Czechosłowacja)

• pakt organizacyjny Małej Ententy (1933): - dla zacieśnienia współpracy regionalnej

• Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia,

• porozumienie bałkańskie (Grecja, Turcja, Rumunia, Jugosławia)

• pakt bałtycki (Litwa, Łotwa i Estonia)

• układ monachijski

• Andlia, Francja, Włochy i Niemcy

• bez udziału Czechosłowacji postanowiono o nowych granicach Czechosłowacji

• 1939 - Niemcy zlikwidowały państwo czechosłowackie, proklamując protektorat Czech i Moraw

3. Druga wojna światowa

• 3 wrzesień 1939 - Francja i Wielka Brytania wypowiedziały Niemcom wojnę

• 17 września Związek Radziecki, łamiąc swe zobowiązania z Polsko-radzieckiego paktu i nieagresji (1932r.) - dokonał inwazji na wschodnie obszary Polski

• stosownie do tajnego protokołu Ribbentrop-Mołotow (23 sierpień 1939r.) przeprowadzono podział terytorium Polski omiędzy Niemcy i Związek Radziecki

• 8 maja 1945r. - akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec

• 2 września 1945 - akt kapitulacji Japonii

• Włochy w 1943r. - podpisały zawieszenie broni i wypowiedziały wojnę Niemcom

• 14 sierpnia 1941r. - na wodach Atlantyku - prezydent Stanów Zjednoczonych Roosevelt i premien Wlk. Brytanii W. Churchill wydali deklarację zwaną obecnie pod nazwą Karta Atlantycka

• Karta Atlantycka została 1 stycznia 1942r. podpisana przez przedstawicieli wszystkich państw pozostających w wojnie z państwami Osi

• stwierdzono w niej, że państwa nie będą dążyły do ekspansji terytorialnej i nie godzą się na zmiany terytorialne, które nie były by zgodne z wolą zainteresowanych ludów

• 30 października 1943r. (Moskwa) - Związek Radziecki, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania - wydano deklarację zapowiadającą utworzenie nowej organizacji międzynarodowej zamiast Ligi Narodów

• Konferencje: - podjęto na nich decyzje w zakresie kluczowych problemów politycznych w powojennym świecie

• Teheran - (listopad-grudzień 1943)

• Jałta - (luty 1945)

• Poczdam (lipiec-sierpień 1945)

• 1944, Dumbarton Oaks - przedstawiciele wielkich mocarstw przyjęli projekt statutu nowej organizacji ds. bezpieczeństwa międzynarodowego

• 26 czerwca 1945, San Francisco - podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych (ONZ)

• wejście w życie KNZ - 24 październik 1945 r. - powoływała równocześnie ONZ

• 24 październik - Świętem Narodów Zjednoczonych

• 2 sierpień 1945 - układ poczdamski - uregulowanie spraw związanych z likwidacją skutków wojny

• podział Niemiec na strefy

• przekazanie Polsce administracji obszarów na wschód od Odry i Nysy

• utworzenie Rady Kontroli nad Niemcami

4. Rozpad imperiów kolonialnych

W 1960 r. - Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym

5. Okres powojenny

• 1949 - USA doprowadziły do powstania Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)

• 1955 - włączenie RFN do NATO

• a państwa Socjalistyczne - zawarły Układ Warszawski - obowiązywał do 1991r.

3. Źródła prawa międzynarodowego

1. Źródła prawa międzynarodowego

1. w znaczeniu materialnym (wewnętrzne, realne) - czynniki, które doprowadziły do powstania norm - mają charakter pozaprawny

• głównym takim źródłem jest wola państw, nakazy rozumu, więź społeczna, świadomość i emocje ludzi;

2. w znaczeniu formalnym (zewnętrzne, pozytywne) - zewnętrzny wyraz procesu, jaki doprowadził do powstania normy prawnej; formy prawne, w których tworzone są normy prawne - należą do sfery prawnej

• przede wszystkim zwyczaj i umowy międzynarodowe

• w znaczeniu poznawczym - zbiory dokumentów prawa międzynarodowego (nie ma tajnych umów, protokołów) - każda zawarta umowa jest rejestrowana w Sekretariacie Generalnym ONZ

2. Katalog źródeł prawa międzynarodowego

1. Art. 38 Statutu MTS - podstawy wyrokowania MTS (tzw. sąd światowy)

• umowy międzynarodowe

• zwyczaj międzynarodowy

• 
  ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

• 
  orzecznictwo

• doktryna

2. inne:

• uchwały organów organizacji międzynarodowych

• akty jednostronne państw

Międzynarodowy Trybunał Stanu nie orzeka wg common law, tylko na podstawie prawa. Sam norm tworzyć nie może.

Art. 38 par. 1 statutu MTS wymienia podstawy wyrokowania ale nie jest to katalog zamknięty (patrz pkt b) Par. 2 tego artykułu przewiduje możliwość orzekania ex aequo et bono, jeżeli strony się na to zgodzą.

3. Umowy międzynarodowe

Umowy międzynarodowe:

1. Art. 2. Konwencji wiedeńskiej z 1969 r. o prawie traktatów: „porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach i bez względu na jej szczególną nazwę”

2. ponadto także umowy między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego, albo pomiędzy tymi podmiotami

• Kontrahentami umowy międzynarodowej - obok państw mogą być inne podmioty prawa międzynarodowego (strona wojująca w wojnie domowej, ruchy narodowowyzwoleńcze, międzynarodowe organizacje rządowe, Stolica Apostolska) - jednak z tym zastrzeżeniem, że przepisy Konwencji wiedeńskiej z 1969 r. nie mają do takich umów zastosowania.

• Nie są umowami międzynarodowymi umowy zawierane pomiędzy państwem a spółkami i korporacjami zagranicznymi.

3. Gentelmen's agreement - porozumienie dżentelmeńskie (w formie umowy ustnej), zawierane częściej przez przywódców niż przez państwa. Przywódcy swym autorytetem gwarantują, że dojdzie do porozumienia między tymi państwami

4. Różne nazwy umów międzynarodowych

• traktaty - umowy o większym znaczeniu, zawierane w bardziej uroczystej formie

• układ, konwencja, pakt, porozumienie, protokół, protokół dodatkowy, deklaracja, akt końcowy konferencji, konkordat i inne

5. Ważniejsze akty prawne - znać tytuł, tok i miejsce przyjęcia oraz organ wydający

1. Karta Narodów Zjednoczonych

2. Deklaracja Praw Człowieka i obywatela

• Konstytucja RP

• Konwencja o prawie traktatów pomiędzy państwami a organizacjami międzynarodowymi

• Konwencja o prawie traktatów pomiędzy organizacjami ….

6. Rodzaje umów międzynarodowych

1. podział wg kryterium procedury:

• zawierane w trybie prostym - kończą się podpisaniem

• zawierane w trybie złożonym - wymagają ratyfikacji bądź zatwierdzenia

2. podział wg kryterium organów występujących:

• państwowe - zawierane przez głowę państwa

• rządowe - zawierane przez rząd

• resortowe - zawierane przez ministra

• podział wg kryterium liczby stron:

• dwustronne (bilateralne)

• wielostronne (multilateralne)

• podział wg możliwości przystąpienia:

• zamknięte (dwustronne)

• pół-zamknięte (wielostronne regionalne, np. tylko państwa europejskie)

• otwarte

• warunkowo - statuty organizacji międzynarodowych

• bezwarunkowo - umowy uniwersalne - jedynym warunkiem jest tu wola państwa

• podział wg okresu obowiązywania:

• terminowe - także na 99 lat - np. dzierżawa terenu na bazę wojskową

• bezterminowe (wieczyste) - nap. traktaty ustanawiające granice między państwami

• podział ze względu na treść:

• polityczne

• ekonomiczne

• gospodarcze

7. Forma umowy międzynarodowej

Forma umowy międzynarodowej nie gra roli. Ważna jest jej treść - czyli normy, które wiążą strony. Praktyka wykształciła jednak elementy, które w prawie każdej umowie się znajdują:

1. tytuł - nazwa i przedmiot umowy - np. Konwencja o prawie morza

• czas i miejsce zawarcia umowy

• nazwy stron

2. inwokacja - rzadko - są to odwołania do Boga, wartości wyższych (gł. Stolica Apostolska, państwa muzułmańskie)

3. Intytulacja - oznaczenie stron umowy

• w umowach otwartych - rzadko występuje

• jeśli przystępuje grupa państw - wymienia się te państwa - sygnatariuszy tej umowy

• Preambuła

• wstęp, wskazujący, dlaczego zawiera się tę umowę, co państwem kieruje

• jakie zasady przyjęto

• nie ma charakteru prawnie wiążącego, ale jest pomocny przy interpretacji celowościowej norm zawartych w takiej umowie

• Dyspozycja - właściwa, merytoryczna część umowy

• Postanowienia końcowe

• klauzule ratyfikacyjne

• wejście w życie

• termin obowiązywania

• ilość egzemplarzy umowy

• w jakich językach została sporządzona

• jakie teksty umowy są autentyczne

• Podpisy i pieczęcie

8. Języki umów międzynarodowych

To jakimi językami posłużono się przy zawieraniu umowy - zależy od woli stron

Przy umowach dwustronnych - z reguły umowa zawarta została w obu tych językach kontrahentów, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne i każdy z nich może podlegać interpretacji

• niekiedy, gdy języki tych kontrahentów są mało rozpowszechnione - sporządza się je również w trzecim języku, przy czym ten trzeci język rozstrzyga w razie wątpliwości interpretacyjnych

Przy umowach wielostronnych:

• początkowo stosowano język łaciński, potem francuski (XVII w.), a od czasów I wojny światowej - język angielski;

• obecnie dla umów międzynarodowych uniwersalnych otwartych, „około ONZ” zasadą jest zawieranie ich w 6 językach międzynarodowych: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński (w tych językach została sporządzona KNZ) + język arabski.

• każdy z tych tekstów jest jednakowo autentyczny i może podlegać wiążącej interpretacji

• jednak nie wszystkie umowy międzynarodowe są zawierane w tych 6-ciu językach - najczęściej zawiera się je w językach urzędowych danej organizacji

9. Kolejność składania podpisów

1. Umowy wielostronne

• porządek alfabetyczny - sporządzony alfabetycznie spis państw - nazwa państwa w każdym języku, a jakim jest sporządzona umowa (może więc być 6 spisów alfabetycznych)

• reguła Pele-Mele - pod tekstem umowy, w dowolnym miejscu; rzadko stosowana - raczej tam, gdzie jest mała liczba państw

2. Umowy dwustronne

• reguła alternatu - jako pierwszy podpisuje się przedstawiciel tego państwa, dla którego jest przeznaczony egzemplarz umowy

Niezależnie od sposobu podpisania umowy - każde państwo jest równoważne.

10. Proces zawierania umów międzynarodowych

Zawarcie umowy - to finalny punkt procesu - oznacza wyrażenie zgody. Cały proces może być bardzo długi (nawet kilka lat), może też być krótki.

1. rokowania (negocjacje) - strony uzgadniają tekst umowy, treść norm.

• przy umowach dwustronnych mogą mieć charakter ustny lub pisemny (wymiana not)

• przy umowach wielostronnych może to być np. konferencja (taka konferencja miała miejsce przy ustalaniu Prawa Morza - trwała 10 lat) - tu: przyjęcie tekstu może nastąpić w drodze głosowania (co do zasady - zgoda 2/3 obecnych i głosujących)

• inna forma - przyjęcie tekstu na obradach organu - chociaż wcześniej są uzgodnienia między państwami

2. parafowanie - oznacza zatwierdzenie tekstu (zgodę na tekst) - to nie jest wyrażenie zgody na związanie się umową, chociaż strony mogą uzgodnić inaczej.

• parafuje się przez postawienie pierwszych liter imienia i nazwiska przedstawiciela danego państwa

• głosowanie przeprowadza się po to by sprawdzić, które państwa zgadzają się na ustalony tekst - 2/3 obecnych i głosujących (za i przeciw) - wg prawa traktatów nie liczy się wstrzymujących się

• można też przyjąć inną procedurę głosowania

• podpisanie - występuje w 99% umów

• podpisuje upoważniony przedstawiciel państwa.

• podpisanie oznacza zgodę państwa na związanie się umową

• 1% nie podlega podpisaniu - Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy są przyjmowane za formą Konwencji Ogólnej MOP. Państwa głosują za tekstem, są państwami członkowskimi - nie podpisują jej - a taka umowa od razu idzie do ratyfikacji w każdym państwie członkowskim

• jeśli umowy nie wymagają ratyfikacji - od tej pory mają charakter prawnie wiążący

• ratyfikacja/zatwierdzenie

• ratum habeo - zatwierdzam

• ratyfikacja - instrument kontroli przez władzę ustawodawczą, oraz wpływu na politykę zagraniczną prowadzoną przez rządy

• ratyfikacja oznacza zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, przy czym w odniesieniu do ważniejszych umów - wymagana jest zgoda parlamentu

• zatwierdzenie ma miejsce w przypadku umów zawieranych na niższym szczeblu (umowy resortowe)

• w Polsce z reguły umowy takie są zatwierdzane przez rząd, a ratyfikowane przez prezydenta

Państwo nie ma obowiązku ratyfikacji umowy, nawet jeśli ją podpisało. Ale musi wyraźnie odmówić tej ratyfikacji - bo do tego czasu nie może utrudniać czy udaremniać przedmiotu/celu umowy. Sama ratyfikacja jest aktem prawa wewnętrznego

Od tej chwili umowa międzynarodowa podlegająca ratyfikacji wywołuje skutek

5. uzewnętrznienie ratyfikacji (wymiana dokumentów ratyfikacyjnych lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych do depozytariusza)

• ratyfikacja wywołuje skutki międzynarodwoprawne dopiero wówczas, gdy o jej dokonaniu zostaną formalnie powiadomione państwa umawiające się

• dokonanie wymiany stwierdza się protokolarnie

• jeśli umowa podlega zatwierdzeniu - strony notyfikują wzajemnie fakt zatwierdzenia umowy przez kompetentny organ

• depozytariusz - albo głowa państwa, na terenie którego zawarto umowę, albo sekretarz generalny organizacji; może być więcej niż 1 depozytariusz

• funkcje depozytariusza:

• troska o przechowywanie oryginalnego tekstu umowy

• sporządzanie uwierzytelnionych odpisów

• przyjmowanie podpisów pod umową

• przyjmowanie innych dokumentów dotyczących stron

• informowanie stron oraz innych państw upoważninych do stania się stronami

• kiedy depozytariuszem jest Polska - funkcję tę wykonują:

• w stosunku do umów państwowych i rządów - Minister Spraw Zagranicznych

• w stosunku do umów resortowych - właściwy minister

• złożenie umowy do depozytariusza uskutecznia ją (Piłsudski jednej umowy, mimo ratyfikacji - nie złożył do depozytariusza)

• złożenie do depozytariusza nie oznacza, że umowa weszła w życie (są różne terminy):

• z chwilą podpisania

• z dniem wymiany dokumentów ratyfikacyjnych

• moment ten jest określony w umowie

• rejestracja (art. 102 KNZ)

Art. 102 KNZ nakłada na państwa członkowskie obowiązek rejestracji umów „możliwie najprędzej” w Sekretariacie Generalnym ONZ i przezeń ogłoszona

• sankcją niezarejestrowania jest niemożność powoływania się na tę umowę przez strony wobec jakiegokolwiek organu ONZ (poza ONZ zachowuje pełną moc wiążącą)

• mimo niezarejetrowania - umowa nie jest nieważna!

Sekretariat ONZ publikuje takie umowy w zbiorze traktatów

11. Umowy nie podlegające ratyfikacji

W praktyce przyjęło się, że nie podlegają ratyfikacji

• deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (np. Karta Atlantycka z 14 sierpnia 1941 r.)

• umowy resortowe lub administracyjne zawierane przez ministerstwa i inne urzędy w zakresie ich działania

• umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych (tzw. kartele_, np. dotyczące zawieszenia broni dla ewakuacji rannych i zabitych, kapitulacji twierdzy lub bronionego miasta

12. Klauzule ratyfikacyjne

• zazwyczaj w treści umowy zaznacza się, że dana umowa podlega ratyfikacji

• umowy, w których brak takiej klauzuli dochodzą do skutku w wyniku ich podpisania lub zatwierdzenia

• przyjęcie - łączne oznaczenie ratyfikacji i zatwierdzenia

13. Skutki prawne braku ratyfikacji

Umowa podlegająca ratyfikacji - po podpisaniu a przed ratyfikacją

• w tym okresie postanowienia umowy nie są dla stron wiążące

• ale z obowiązku przestrzegania dobrej wiary wynika, że należy się powstrzymać od wszelkich czynności, które mogły by utrudnić jej wykonywanie po ratyfikacji (dopóki wyraźnie państwo nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną tej umowy)

• odmowa ratyfikacji oznacza, że umowa nie została zawarta

• państwa nie mają obowiązku ratyfikacji umów

14. Kompetencje do zawierania umów międzynarodowych

• osoba posiadająca pełnomocnictwo - osoba, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwo, albo taka osoba, którą, na podstawie praktyki, państwa uważają za przedstawiciela bez pełnomocnictwa (z tytułu pełnionych funkcji)

• pełnomocnictwo - dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową. Wyraźnie musi być wskazane, kto jest upoważniony i do czego

• osoba, za którą przemawia domniemanie kompetencji

• 
  
  głowa państwa

• szef rządu

• Minister spraw zagranicznych

• szef misji dyplomatycznej - może jedynie przyjąć tekst umowy (parafować), ale tylko umowy dwustronnej pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

• przedstawiciel akredytowany przez państwo przy organizacji międzynarodowej, jej organie lub na konferencji międzynarodowej - może przyjąć tylko tekst umowy, i tylko takiej umowy, która jest przedmiotem obrad

Czynności związane z zawarciem mowy, dokonane przez osoby nieupoważnione - mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeżeli zostaną później przez dane państwo zatwierdzone.

W Polsce pełnomocnictwa podpisują:

• do prowadzenia rokować, parafowania - minister spraw zagranicznych bądź właściwy minister

• do podpisania umów - Prezydent RP (w odniesieniu do umów rządowych) i właściwy minister (w odniesieniu do umów resortowych)

1. Typowe klauzule występujące w umowach

1. klauzula wzajemności - zobowiązanie każdej strony do traktowania obywateli, osób prawnych, statków, towarów) układającej się drugiej strony w ten sam sposób, w jaki jej obywatele są traktowani przez tp państwo

2. klauzula narodowa - zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli, osób prawnych, statków, towarów drugiej strony tak jak traktuje własnych obywateli (nie obejmuje praw politycznych)

3. klauzula największego uprzywilejowania - zobowiązanie od przyznania drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały przyznane lub zostaną przyznane jakiemukolwiek trzeciemu państwu (zastosowanie w umowach handlowych, konsularnych, nawigacyjnych)

4. klauzula arbitrażowa (koncyliarna) - zobowiązuje do przekazywania wszelkich sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sąru rozjemczego bądź do rozpartzenia przez komisję koncyliarną

5. klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu

6. klauzule dotyczące wejścia w życie umowy lub określające czas jej obowiązywania

2. Wejście umowy międzynarodowej w życie

1. zgodnie z jej postanowieniami

2. nie koniecznie z chwilą dojścia umowy do skutku, bo:

• moment wymiany dokumentów ratyfikacyjnych

• złożenie dokumentów ratyfikacyjnych przez określoną w umowie liczbę państw

• moment podpisania umowy

• powiadomienie o zatwierdzeniu umowy

3. Obowiązywanie umowy

1. obowiązywanie w czasie - umowa obowiązuje od momentu uprawomocnienia do momentu wygaśnięcia oraz: art. 28 Kpt

• art. 28 Kpt: obowiązuje zasada lex retro non agit - traktaty nie mają mocy wstecznej, chyba, że odmienny zamiar wynika z traktatu

• czy umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy wcześniejszej (lex derogat legi priori)?

• czy, w wypadku gdy umowa późniejsza pozostaje w sprzeczności ze zobowiązaniami zaciągniętymi przez jedną ze stron wobec państwa trzeciego - należy uznać umowę późniejszą za nieważną (nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet)?

• jeśli wszystkie strony umowy wcześniejszej są zarazem stronami umowy późniejszej - umowa wcześniejsza ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim jej postanowienia nie są sprzeczne z postanowieniami umowy późniejszej,

• podobnie - jeśli umowa reguluje stosunki między państwami, które są stronami obu umów, mimo, że nie występuje identyczność stron w obu umowach;

• jeśli strony umowy późniejszej nie obejmują wszystkich stron umowy wcześniejszej - w stosunkach między państwem, które jest stroną obu umów a państwem, które jest stroną tylko jednej z nich - wzajemne stosunki określa ta umowa, której oba państwa są stronami

• obowiązywanie w przestrzeni - umowa obowiązuje na całym terytorium państwa, za wyjątkiem umów zlokalizowanych (dotyczących ściśle określonych obszarów), chyba, że co innego wynika z umowy

• zakres podmiotowy obowiązywania - umowa obowiązuje z zasady tylko strony, ale:

• istnieją umowy przyznające prawa państwom trzecim (zgoda domniemana)

• umowy nakładające obowiązki na państwa trzecie (wymagana zgoda pisemna, wyjątek - w stosunku do państwa-agresora)

• zakres przedmiotowy obowiązywania - z zasady obowiązuje niepodzielność tekstu umowy, ale

• istnieje możliwość związania się fragmentem umowy (np. KNZ, Statut MTS)

• składanie zastrzeżeń - def. art. 2 ust. 1 pkt. d Kpt - modyfikacja bądź wykluczenie określonych skutków podpisywanej umowy, np. strona przystępuje do umowy, ale albo nie płaci składki, albo płaci ją w mniejszej wysokości.

• dotyczy tylko umów wielostronnych

• możliwość składania zastrzeżeń - art. 19 Kpt

• prawo przyjęcie zastrzeżeń

• prawo sprzeciwu i jego skutki

4. Kiedy zastrzeżeń składać nie wolno?

Zastrzeżenie - państwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub w związku z przystąpieniem do umowy mogą zgłaszać zastrzeżenia (rezerwacje) dotyczące poszczególnych postanowień umowy.

Zgodnie z opinią MTS zastrzeżenia są dopuszczalne pod warunkiem zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji.

Zastrzeżeń nie wolno zgłaszać, jeżeli:

• gdy umowa tego zabrania (np. Karta NZ)

• jeśli umowa wyklucza jakiś konkretny rodzaj zastrzeżeń (np. konwencja z 1951 r. dot. statusu uchodźców)

• jeśli zastrzeżenie było by sprzeczne z przedmiotem lub celem umowy (np. Konwencja o Prawach Dziecka - USA nie ratyfikowały jej, bo mają karę śmierci)

Zastrzeżenia na które pozwala umowa - nie wymagają przyjęcia przez pozostałe strony (chyba, że umowa tego wymaga)

Akt wyrażający zgodę na związanie się umową, a zawierający zastrzeżenie - staje się skuteczny z chwilą, gdy co najmniej jedno państwo przyjmuje zastrzeżenie.

Jeśli zastrzeżenie dotyczy aktu konstytucyjnego organizacji międzynarodowej - wymagana jest zgoda właściwego organu organizacji.

5. Prawo przyjęcia zastrzeżeń albo odmowy przyjęcia zastrzeżeń

Prawo to przysługuje innym państwom-stronom umowy. To prawo przyjęcia ma z reguły charakter milczący. Jest 12 miesięcy na wniesienie sprzeciwu (od notyfikowania zastrzeżeń).

6. Skutki sprzeciwu

Skutki sprzeciwu mogą być różne, zależnie jak sprzeciw został sformułowany:

1. tzw. sprzeciw kwalifikowany - umowa może w ogóle nie wejść w życie - tylko między państwem wobec którego zastrzeżenia złożono sprzeciw, a państwem, które ten sprzeciw złożyło

2. sprzeciw zwykły - postanowienia objęte zastrzeżeniem nie wchodzą w życie w zakresie tego zastrzeżenia; pozostała część umowy wiąże

Zastrzeżenia i sprzeciwy - powinny być wniesione na piśmie i zakomunikowane umawiającym się stronom.

7. Zakres mocy obowiązującej umowy wobec państw trzecich

• obowiązuje zasada ius facit inter partes (umowa międzynarodowa wiąże strony - i nie wpływa na sytuację prawną państw trzecich)

• ale postanowienia umów, które formułują przepisy prawa zwyczajowego są obowiązujące dla państw trzecich - bowiem czerpią moc obowiązującą ze zwyczaju - który obowiązuje wszystkie państwa, nie tylko związane umową

Umowy wpływające na sytuacje prawną osób trzecich:

• umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich (pacta in favorem tertio)

• zgoda państwa trzeciego jest domniemana - tzn. w braku sprzeciwu przyjmuje się, że ta zgoda jest

• państwo nie może się jednak domagać wykonania takiej umowy - bo nie jest jej stroną (chyba, że umowa wyraźnie daje mu takie prawo)

• umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (pacta in detrimentum tertii)

• zgody państwa trzeciego nie można domniemywać, ale istnieje wyjątek - który dotyczy państwa-agresora

8. Nieważność umowy

Nieważność umowy oznacza, że umowa w ogóle nie wchodzi w życie, nie istnieje od samego początku (ex tunc) - więc nie wywołuje skutków prawnych. Stwierdzenie nieważności może nastąpić od razu, ale też i po wielu latach.

Przyczyny nieważności umowy

1. nieważności względnej - nieważność taka może być konwalidowana

• przekroczenie określonej w normie prawa krajowego kompetencji do zawierania umów

• przekroczenie pełnomocnictwa

• błąd dotyczący faktu lub sytuacji, który stanowił istotną podstawę wyrażenia zgody na związanie się umową

• oszustwo (podstęp)

• przekupstwo przedstawiciela państwa

Państwo nie może powoływać się na sprzeczność zawartej umowy z prawem wewnętrznym z wyjątkiem przekroczenia kompetencji.

2. nieważności bezwzględnej - umowa jest nieważna z mocy prawa, czy strony tego chcą, czy nie, bez możliwości konwalidacji

• przymus wobec przedstawiciela państwa

• przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły, np. zakręcenie kurka z ropą

• sprzeczność umowy z normą ius cogens np. zakaz tortur, ludobójstwa, zbrodni wojennych, zakaz użycia siły (z wyjątkiem przypadków dozwolonych w KNZ), zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw, zasada wolności morza otwartego

• ale - z chwilą pojawienia się nowej normy ius cogens - każda umowa pozostająca z nią w sprzeczności traci ważność i wygasa (art. 64 KW)

9. Wygaśnięcie umowy

Wygaśnięcie umowy oznacza utratę przez umowę mocy obowiązującej (ex nunc).

Przyczyny wygaśnięcia umowy:

1. przewidziane w tekście samej umowy

• upływ czasu, na jaki umowę zawarto

• spełnienie warunku rozwiązującego (np. układ warszawski z 1955 przestanie obowiązywać, jeśli zostanie zawarte ogólnoeuropejskie porozumienie o bezpieczeństwie, czyli gdy NATO i układ warszawski się połączą)

• wypowiedzenie umowy zgodnie z jej treścią

2. nie przewidziane w tekście umowy

• uchylenie umowy zgodną wolą stron (uznanie umowy za wygasłą)

• całkowite wykonanie umowy

• niezgodność umowy z nową normą ius cogens

• istotne pogwałcenie umowy przez drugą stronę

• trwała niemożność wykonania umowy

• zasadnicza zmiana okoliczności faktycznych - rebus sic stantibus - (które były istotną podstawą do zawarcia umowy) - nie dotyczy traktatów granicznych, które są wieczyste

Dwa warunki muszą być spełnione łącznie:

- zasadnicza zmiana okoliczności faktycznych

- zmieniła się sytuacja stron = zmieniły się obowiązki stron

Państwo nie może się na tą klauzulę powoływać, jeżeli samo swoim bezprawnym działaniem doprowadziło do zmiany okoliczności faktycznych

10. Wypowiedzenie umowy

• umowy mogą zawierać klauzule określające warunki i tryb wypowiedzenia umowy

• umowy w których brak klauzul dot. wypowiedzenia umowy -

• Konwencja wiedeńska - dopuszcza wypowiedzenie umowy, w której brak takiej klauzuli tylko wówczas gdy można ustalić, że strony dopuszczały taką możliwość, albo charakter umowy pozwala domniemywać prawo wypowiedzenia

• jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia umowy - notyfikacja dotycząca zamiaru wypowiedzenia powinna być złożona na min. 12 miesięcy naprzód (na piśmie)

11. Zawieszenie stosowania umowy

Zawieszenie stosowania umowy (o ile nie ustalono inaczej) zwalnia strony, pomiędzy którymi stosowanie umowy zostało zawieszone - z obowiązku wypełnienia jej postanowień w okresie zawieszenia.

Zawieszenie nie wpływa na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami.

W okresie zawieszenia strony powinny powstrzymywać się od działań, które mogą przeszkodzić wznowieniu stosowania umowy.

Przyczyny zawieszenia stosowania umowy - podobne do przyczyn wygaśnięcia

12. Wpływ wybuchu wojny na umowy międzynarodowe

Umowy wielostronne nie tracą mocy obowiązującej w następstwie wybuchu wojny, a tylko ich moc obowiązująca ulega zawieszeniu w stosunkach między państwami wojującymi. Po przywróceniu pokoju - nadal są stosowane.

Co do umów dwustronnych - z reguły po zakończeniu wojny strony ustalają, którym umowom przywrócić moc obowiązującą, którym nie.

13. Obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych

Pacta sunt servanda

• obowiązek przestrzegania zawartych umów - „żadne mocarstwo nie może zwolnić się z zobowiązań traktatu ani zmienić jego postanowień inaczej jak tylko za zgodą układających się stron przez przyjazne porozumienia”

14. Interpretacja umów międzynarodowych

1. szkoła subiektywistyczna - (Ehrlich) - należy przywiązywać wagę bardziej do tego, co strony chciały wyrazić niż do słów

2. szkoła obiektywistyczna (tekstualna) - należy zwracać uwagę przede wszystkim na sam tekst umowy

3. szkoła teleologiczna (funkcjonalna) - należy przywiązać uwagę do przedmiotu i celu umowy jako całości, podporządkowując tym elementom wyjaśnienie ich poszczególnych postanowień. Umowa powinna być interpretowana w sposób odpowiadający potrzebom społeczności międzynarodowej w czasie jej stosowania - nie ma istotnego znaczenia, jaki był zamiar stron w czasie jej zawierania.

• Interpretacja autentyczna - dokonana przez strony umowy - ma największe znaczenie

• Interpretacja sądowa

• Interpretacja sądowa

• Interpretacja urzędowa - dokonywana przez jedno z umawiających się państw

Konwencja wiedeńska:

• traktaty należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem użytych w nich wyrazów, w świetle przedmiotu i celu tej umowy

• specjalne znaczenie można przypisywać użytym słowom, jeżeli ustalono, że taki był zamiar stron

• należy brać pod uwagę

• późniejsze postanowienia między stronami umowy dotyczące interpretacji umowy lub stosowania jej postanowień

• późniejszą praktykę stosowania umowy, która wskazuje na porozumienie stron w sprawie jej interpretacji

• wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, obowiązujące w stosunkach między stronami

• in claris cessat interpretatio - nie interpretować przepisów jasnych

• zobowiązania państw interpretować w sposób ścieśniający

• w umowach dwustronnych postanowienia niejasne interpretować na niekorzyść strony, która je zaproponowała

• należy uwzględniać preambułę, określającą cele, jakie przyświecały stronom umowy

15. Zwyczaj międzynarodowy - elementy

Zwyczaj - dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo. Podstawą obowiązywania zwyczaju jest zgoda państw, dlatego zwyczaj często nazywa cię milczącą zgodą (tacitus consensus).

1. Praktyka państw (usus)

• jednolita (zgodna)

• nieprzerwana

• powszechna - nie może być jednostronna

2. Przekonanie państw, że praktyka tworzy prawo (opinio iuris sive necessitatis)

• sprawa statku „Lotus”, orzeczenie STSM z 1928 r.

• pewne normy prawa zwyczajowego mogą wykształcić się w poszczególnych kręgach państw - za możliwością istnienia zwyczajów obowiązujących tylko państwa określonego regionu opowiedział się MTS w orzeczeniu z 1950 r. w sprawie sporu między Kolumbią a Peru (dot. azylu terytorialnego)

Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą:

• na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy prawa zwyczajowego, lub umownej

• odstąpienia państw od praktykowania (desuetudo)

Umowa wiąże tylko strony, a zwyczaj - wszystkich. Umowa może zmienić normę zwyczajową i odwrotnie.

16. Kurtuazja międzynarodowa

Kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium) - reguły kurtuazji, czyli grzeczności przestrzeganej w stosunkach międzynarodowych, oparte na wzajemności, nie mające jednak charakteru prawnego.

• postępowanie wbrew tym regułom nie prowadzi do naruszenia prawa międzynarodowego

• reguły te najczęściej spotykane są w dziedzinie stosunków dyplomatycznych i konsularnych i obrocie morskim

• Ogólne zasady prawa, uznane przez narody cywilizowane

1. Chodzi o zasady prawa międzynarodowego - bowiem zasady prawa wewnętrznego czy zwyczajowego nie są źródłem prawa międzynarodowego.

2. Do zasad, na których opiera się większość porządków na świecie należą:

• Lex retro non agit

• Ne bis in idem

• Lex specialis derogat legi generali

• Nemo iudex incausa sua

Do tej pory MTS nie wydał jeszcze orzeczenia, które opierałoby się wyłącznie na ogólnych zasadach prawa międzynarodowego, uznawanych przez narody cywilizowane.

18. Orzecznictwo sądów międzynarodowych

Sąd międzynarodowy nie może oprzeć orzeczenia wyłącznie na poprzednich wyrokach, może je tylko wykorzystać dla ustalenia treści nie dość jasnej normy prawa zwyczajowego lub umownego.

Orzecznictwo sądów nie jest źródłem prawa, ale sądy w istotny sposób oddziaływają na rozwój prawa.

19. Doktryna

Doktryna wyjaśnia i precyzuje przepisy obowiązującego prawa, ale nie ma charakteru źródła prawa.

MTS traktuje doktrynę i orzecznictwo jako środki pomocnicze do stwierdzenia przepisów prawnych.

20. Ustawodawstwo państw

Akty ustawodawcze poszczególnych państw dotyczące stosunków międzynarodowych nie są źródłem prawa międzynarodowego i nie mogą nakładać obowiązków na inne państwa.

21. Akty jednostronne państw

Akty jednostronne państw, wydawane przez państwa w celu wywołania określonych skutków prawnych:

1. notyfikacja - polega na oficjalnym pisemnym powiadomieniu drugiego podmiotu o pewnym wydarzeniu, z którym prawo międzynarodowe łączy określone skutki prawne

2. uznanie - stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego

3. protest - stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym.

4. zrzeczenie się (renonciaton)- wyraźna rezygnacja z pewnych swoich uprawnień. Samo niewykonywanie swoich uprawnień nie jest zrzeczeniem się.

• czasami nie można się zrzec - np. dyplomata nie może zrzec się immunitetu dyplomatycznego, jeniec wojenny nie może zrzec się takiego statusu

22. Uchwały organów organizacji międzynarodowych - rodzaje i warunki

Nie wszystkie takie uchwały mogą być uznane za źródła prawa międzynarodowego, mimo, że wywołują określone skutki prawne.

Tzw. miękkie prawo międzynarodowe - prawo programowe, prawo celowości

• uchwały organów organizacji międzynarodowych adresowane do państw członkowskich (zwłaszcza uchwały ZO ONZ)

• porozumienia międzypaństwowe, którym strony nie nadały rygoru umów międzynarodowych w pełnym tego słowa znaczeniu

• umowy, które jeszcze (albo w ogóle) nie zostały ratyfikowane/zatwierdzone

• Pro foro interno - prawo wewnętrzne organizacji - odnoszą się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem organizacji. Raczej nie zalicza się do źródeł prawa międzynarodowego. Wiąże tylko członków, funkcjonariuszy danej organizacji międzynarodowej - np. dot. składek członkowskich

• Pro foro externo - dotyczą stosunków między państwami członkowskimi - wydawane na podstawie wyraźnego upoważnienia

Warunki, konieczne aby dana uchwała miała charakter źródła prawa międzynarodowego:

• muszą być prawnie wiążące - rzadko (w ONZ tylko RB i to w ściśle określonych sytuacjach)

• muszą mieć charakter prawotwórczy, tzn. tworzyć normy dla państw na przyszłość (ale też i konkretnych osób.

Z reguły uchwały organów międzynarodowych mają charakter zaleceń i nie ma tu znaczenia system głosowania i jego wynik.

Jeżeli Rada Bezpieczeństwa ONZ chce nałożyć embargo na dostawy broni - to musi wydać decyzję prawnie wiążącą dane państwa - nie zalecenie.

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ - mogą przekształcić się w zwyczaj międzynarodowy. Tak było z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka.

23. Miejsce źródeł prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym

• Art. 9. Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ja prawa międzynarodowego”

Przepis ten dotyczy nie tylko ratyfikowanych umów międzynarodowych, ale wszystkich wiążących RP umów, prawa zwyczajowego, uchwał organizacji lub organów międzynarodowych i innych aktów prawa międzynarodowego

Pacta sunt servanda - ogólna zasada prawa międzynarodowego, obecnie interpretowana jest jako odnosząca się nie tylko do umów międzynarodowych, ale i do wszystkich innych zobowiązań międzynarodowych. Wymaga ona od państwa podjęcia wszelkich działań niezbędnych do wykonania tych zobowiązań, w tym również na płaszczyźnie prwa krajowego

24. Prawo zwyczajowe

• w Konstytucji RP z 1997 r. brak wyraźnego wskazania jaki jest stosunek prawa krajowego do międzynarodowego prawa zwyczajowego

• zgodnie z doktryną i praktyką - jest to jednak źródło powszechnie obowiązującego prawa polskiego

• praktyka w tym zakresie jest jednak skromna

• do tej pory prawo zwyczajowe stosowano głównie na podstawie odesłania zawartego w ustawie lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej

• brak w Konstytucji RP przepisów dotyczących kompetencji TK do badania zgodności ustaw z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, stąd TK może odmówić kontroli prawa krajowego z prawem zwyczajowym

• istnieją wątpliwości co do badania zgodności prawa zwyczajowego z Konstytucją

• Brak w Konstytucji RP także określenia pierwszeństwa prawa zwyczajowego w stosunku do innych źródeł prawa; można jednak przyjąć, że w razie kolizji norm - prawo międzynarodowe zwyczajowe przeważa co najmniej nad ustawami

25. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Art. 87.  ust. 1. Konstytucji RP „Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia”

Cztery rodzaje umów międzynarodowych:

1. tzw. duża ratyfikacja:

Art. 89. ust. 1. Konstytucji RP „Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

  1)   pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

  2)   wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

  3)   członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

  4)   znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

  5)   spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy”

2. tzw. mała ratyfikacja

art. 89 ust. 2. Konstytucji RP „O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.”

3. umowy przekazujące kompetencję organów władzy państwowej na rzecz organizacji lub organu międzynarodowego, ratyfikowane za zgodą uprzednio wyrażona w ustawie

Art. 90. Konstytucji RP ust. 1. „Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.”

4. umowy przekazujące kompetencje ratyfikowane za zgodą wyrażoną w referendum ogólnokrajowym

Art. 90. Konstytucji RP ust. 3. „Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.”

Skuteczność umów ratyfikowanych względem pozostałych źródeł prawa krajowego uzależniona jest od trybu ich ratyfikacji.

Art. 91. Konstytucji RP

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Art. 188. Konstytucji RP

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

  3)   zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

Interpretacja ww. art. może być dwojaka:

• umowa ratyfikowana w trybie tzw. małej ratyfikacji nie ma przewagi nad ustawą, a jedynie nad rozporządzeniami i innymi aktami niższej niż ustawa rangi

• prymat wszystkich umów ratyfikowanych w stosunku do ustaw w oparciu także o art. 9 Konstytucji. Art. 188 pkt 3. Konstytucji nie wyklucza traktowania tych umów na równi z ustawą, gdyż umowa może być lex specialis w stosunku do ustawy

• tzw. mała ratyfikacja nie oznacza jednak braku aprobaty parlamentu dla ratyfikacji - brak jedynie ustawy, ale aprobata wynika z procedury art. 89 ust. 2

26. Nieratyfikowane umowy międzynarodowe

Ustawa o umowach międzynarodowych z 2000 r. stanowi, że zgoda na związanie się RP umową międzynarodową wymaga weryfikacji bądź zatwierdzenia

• umowa musi być opublikowana w Monitorze Polskim

• takie umowy nie są samodzielnym źródłem powszechnie obowiązującego prawa polskiego - nie maja pierwszeństwa wobec ustaw

• nie mogą przyznawać praw i nakładać obowiązków na jednostki

• wiążą jednak państwo w stosunkach zewnętrznych, muszą być przestrzegane i wykonywane także na płaszczyźnie prawa krajowego (art. 9 Konstytucji RP)

Podmioty prawa międzynarodowego - Państwo

27. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa

Podmiotowość prawno-międzynarodowa - oznacza posiadanie praw i obowiązków wynikających z norm prawa międzynarodowego

Części składowe podmiotowości prawnomiędzynarodowej:

• zdolność prawna - zdolność do posiadania praw i obowiązków

• międzynarodowa zdolność do czynności prawnych - możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków

• zdolność traktatowa - czyli do zawierania umów międzynarodowych

• prawo legacji - prawo do przyjmowania obcych przedstawicieli, czynne prawo wysyłania własnych przedstawicieli

• prawo występowania z roszczeniami do sądów międzynarodowych

• odpowiedzialność międzynarodowa (państw i organizacji międzynarodowych)

28. Rodzaje podmiotowości

1. podmiotowość pierwotna - konsekwencja powstania - nie zależy od czyjejkolwiek woli, jest następstwem suwerenności

• taką podmiotowość maja państwa

2. podmiotowość wtórna - podmiotowość nadana, stworzona przez państwa

• organizacje międzynarodowe - jeżeli ma zdolność do działania na płaszczyźnie międzynarodowej

• naród walczący o niepodległość - uzyskuje podmiotowość dopiero po wykształceniu zrębów państwowości

• powstańcy

• strona wojująca

Oprócz tego podmiotowość prawnomiędzynarodową posiadają:

• Stolica Apostolska

• suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich

29. Państwo

1. Definicje:

Państwo - może istnieć tylko wtedy, gdy posiada pewne terytorium, społeczność ludzką żyjącą na tym terytorium, rząd wykonujący władzę nad tą społecznością i terytorium a także zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

2. najważniejsze atrybuty państwa:

• stała ludność

• określone terytorium

• efektywny i ustabilizowany rząd

• zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami

• suwerenność jako nieodłączna cecha państwa - prawna niezależność od czynników zewnętrznych

30. Suwerenność

Suwerenność - samowładność - zdolność do samodzielnego, niezależnego od jakiegokolwiek podmiotu występowania w stosunkach międzynarodowych;

• jest formalnym kryterium podmiotowości prawnomiedzynarodowej

Suwerenność:

• samowładność - prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych

• całowładność - kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa

31. Powstanie i upadek państwa

Karta Narodów Zjednoczonych - potwierdza prawo narodów do samostanowienia

Sposoby powstania państwa:

• zjednoczenie dwóch lub więcej państw, prowadzące do powstania nowego państwa

• np. Tanganika i Zanzibar utworzyły Tanzanię (1964)

• zjednoczenie Niemiec w XIX w.

• państwa nie mogą się jednoczyć, jeżeli zagrażało by to państwo sąsiedniemu (zakaz jednoczenia Niemiec i Austrii w traktacie z 1955, przyznającym Austrii neutralność)

• rozpad państwa

• np. Jugosławia (1992), ZSRR (1991)

• po rozpadzie całkowitym wszystkie państwa są nowe, są sukcesorami państwa rozpadającego się (Jugosławia)

• rozpad niecałkowity - nowe państwa powstały na skutek aktów secesji - odłączyły się od dawnego państwa, ale pozostało też „coś” z państwa rozpadającego się (ZRSS-Rosja)

• oderwanie lub wyodrębnienie się z istniejących podmiotów

• podział państwa dobrowolny, umowny

• np. Czechosłowacja (1993)

• dekolonizacja

• nadanie niepodległości przez obszary powiernicze

• np. Afryka i Azja (lata 50-te i 60-te XX w.)

• powstanie na terytorium res nullius

• inkorporacja - musi być zgodne z prawem międzynarodowym (nie jako wynik agresji, okupacj)

• np. zjednoczenie Niemiec (1990)

• system mandatowy - przewidywał procedurę prowadzącą do usamodzielnienia niektórych obszarów zależnych (Pakt Ligi Narodów)

• system powierniczy- przewidywał, że celem jego jest doprowadzenie obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego

32. Sukcesja

Sukcesja:

• przejście praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium

• rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego

Przedmiotem sukcesji mogą być:

• umowy międzynarodowe

• zobowiązania i prawa traktatowe

• członkowstwo w organizacjach międzynarodowych

Sukcesja traktatów:

• teoria „tabula rasa” - państwo nowe nie jest związane żadnymi dotychczasowymi umowami międzynarodowymi

• teoria prawa wyboru - nowe państwo dokonuje wyboru - jakie umowy uznać dalej za wiążące

Sukcesja długów państwowych - tu: obowiązuje zasada dobrej wiary.

33. Klasyfikacja państw

1. wg. konwencji prawa morza (1982 r.) - położenie geograficzne:

• śródlądowe - bez dostępu do morza

• nadbrzeżne

• o niekorzystnym położeniu geograficznym - morze jest małe, więc państwa nie mogą ustanowić 200 milowej strefy ekonomicznej - np. Polska i inne kraje nadbałtyckie)

• archipelagowe

2. wg ustroju terytorialnego

• jednolite - na arenie międzynarodowej występują jako całość - np. Polska

• złożone - może występować zarówno jako państwo-całość, jak i części składowe tego państwa (np. landy niemieckie, landy szwajcarskie - mogą w ograniczonym zakresie występować na arenie międzynarodowej; wynika to z konstytucji danego państwa federalnego)

• istota - podział suwerenności między całością państwa a jego części składowe

• konfederacje - luźne związki państw, oparte na umowie międzynarodowej, zawartej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej, obronnej - państwa wchodzące w skład konfederacji pozostają suwerennymi podmiotami na arenie międzynarodowej

• federacje - posiadają wspólne centralne organy - występują jako jeden podmiot prawa międzynarodowego

• wg ograniczenia praw suwerennych (ograniczenia zdolności do czynności prawnych)

• trwale neutralne - mają taką neutralność zagwarantowaną przez społeczność międzynarodową, bo spełniają następujące warunki:

• nie mogą angażować się w żadne konflikty zbrojne ani brać strony żadnego z państw, biorącego udział w konflikcie (może mieć armię i brać udział jedynie w wojnie domowej)

• nie może angażować się w żadne organizacje militarne, zbrojne, nawet o charakterze obronnym

• nie może zezwolić na przemarsz wojsk

• nie może na jego terytorium znajdować się żadna obca baza wojskowa ani punkty kontrolne wojsk obcych

• dla uzyskania statusu państwa stale neutralnego nie wystarcza sama jednostronna decyzja - status ten musi być zaakceptowany i zagwarantowany przez inne państwa

• w razie naruszenia takiego państwa - społeczność międzynarodowa broni tej neutralności, chroni ją.

• obecnie są to: Szwajcaria (trwała neutralność od 1815) i Austria (w konsekwencji II wojny światowej - od 1955)

• minipaństwa - nie prowadzą własnej polityki zagranicznej, państwa karłowate

• wszystkie zostały przyjęte do ONZ i jako członkowie Rady Europy

• często niektóre z nich są nazywane protektoratami terytorialnymi

• ich interesy są prowadzone przez inne państwa - wynika to z umowy, np. Republika San Marino, Księstwo Monako, Liechtenstein (reprezentowane przez Szwajcarię), Andora (rep. przez Francję i biskupstwo hiszpańskie)

• państwa zależne - państwa, których zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu

• państwami zależnymi są protektoraty oraz państwa wasalne,

• protektoraty - opierają się na umowie międzynarodowej, zawartej przez dwa suwerenne podmioty. W umowie tej państwo protegowane zrzeka się w całości lub części swej zdolności do działania w płaszczyźnie zewnętrznej i przekazuje je państwu-protektorowi - obecnie - Bhutan (protektorem są Indie)

• państwa wasalne - ma względem państwa suwerennego różne zobowiązania (wcześniej państwami wasalnymi Turcji były Bułgaria, Rumunia, Serbia, Czarnogóra. Obecnie - Andora - w pływy w niej mają Francja i biskup Urgel)

34. Podmiotowość narodu

Wszystkie narody mają prawo do stanowienia - na mocy tego prawa określają wg własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne.

• ale - nie można tego rozumiec jako zachętę do podjęcia działań prowadzących do rozbicia integracji terytorialnej lub jedności państw suwerennych i niepodległych, które postępują zgodnie z zasadą równouprawnienia i samostanowienia narodów

Naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, jest traktowany jako swego rodzaju państwo in statu nascendi

35. Podmiotowość organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe są z reguły uznawane za podmiot prawa międzynarodowego - o ile za kryterium podmiotowości uznaje się zdolność do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej.

Zdolność taką ma ONZ. Poza tym - organizacje wyspecjalizowane, regionalne i integracyjne.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowych ma pochodny charakter. Korzysta z podmiotowości w takim zakresie - w jaki została wyposażona przez tworzące ja podmioty

36. Podmiotowość Stolicy Apostolskiej

Stolica Apostolska - jest podmiotem sui generis - ani państwo, ani organizacja międzynarodowa

• wspólna podmiotowość Stolicy Apostolskiej i państwa watykańskiego (kościelnego)

• Stolica Apostolska - zespół centralnych organów kościoła rzymsko-katolickiego z papieżem na czele

• Państwo watykańskie - jednostka geopolityczna utworzona na mocy Traktatu laterańskiego z 1929 r. pomiędzy Stolicą Apostolską i Włochami, podlega suwerennej władzy papieża

• Miasto-Watykan znajduje się pod wyłączną suwerennością Stolicy Apostolskiej

• Pełna podmiotowość, jak w przypadku państw (zdolność traktatowa, prawo legacji)

• Stały obserwator przy ONZ, Radzie Europy, w zależności od materii, którą regulują - podmiot ten występuje jako:

• Stolica Apostolska - podpisuje konkordaty, korzysta z prawa legacji, jest stroną konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny, o stosunkach dyplomatycznych, o prawie traktatów

• Państwo Watykańskie - raczej występuje w stosunkach międzynarodowych o charakterze technicznym - jest członkiem np. Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego

Nie można łączyć funkcji ambasadora przy Stolicy Apostolskiej i we Włoszech

Odpowiedzialność międzynarodowa Stolicy Apostolskiej to duży znak zapytania - oficjalnie tak, ale w praktyce nie (podobnie z dochodzeniem roszczeń)

Podobnie - Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich

37. Podmiotowość osób fizycznych i prawnych

Normy adresowane do jednostek - kierowane do osób fizycznych

• zakaz piractwa - osoby dopuszczające się piractwa podlegają represji wszechświatowej i mogą być ukarane przez państwo, które je zatrzymało.

• odpowiedzialność za zbrodnie międzynarodowe -

• zbrodnie wojenne

• zbrodnie przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkości

• zbrodnie ludobójstwa

• zbrodnie apartheidu

• pociągają za sobą odpowiedzialność karną osób fizycznych, wynikającą z naruszenia norm prawa międzynarodowego

Zdolność do działań na płaszczyźnie międzynarodowej

• istnienie norm adresowanych do osób fizycznych, posiadanie praw i obowiązków nie wystarcza do uzyskania podmiotowości

• za naruszenie norm zawartych w umowach traktujących o prawach jednostki - państwo ponosi odpowiedzialność nie wobec jednostki, której prawo naruszyło, lecz wobec innych stron umowy

• osoby fizyczne nie mają zdolności do czynności prawnomiędzynarodowych - nie są więc podmiotami prawa międzynarodowego

Prawo petycji

• prawo petycji i zwracania się do organów międzynarodowych przewidują niektóre umowy o ochronie praw człowieka:

• Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

• Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

• Protokół opcyjny do Międzynarodowego Paktu praw Obywatelskich i Politycznych

• petycje mogą składać jednostki utrzymujące że padły ofiarą pogwałcenia ich praw przez państwo, którego jurysdykcji podlegają

• prawo to ma charakter fakultatywny i istnieje tylko w stosunku do tych państw, które są jego stronami

38. Uznanie międzynarodowe

Uznanie międzynarodowe - jednostronny akt prawny, w którym podmiot prawa międzynarodowego stwierdza istnienie określonych faktów i przyznaje im określone skutki prawne. Nie ma prawnego obowiązku uznania nowopowstałego państwa, rządu.

Uznanie przedwczesne - udzielone, gdy w chwili uznawania istnieją poważne wątpliwości co do stabilności organizacji terytorialnej (np. w czasie wojny) - jest naruszeniem reguł prawa międzynarodowego.

Przedmiotem uznania może być: rząd, państwo, powstańcy, naród, strona wojująca

1. Rodzaje uznania

• de iure - pełne, bezwarunkowe, ostateczne

• Polska dokonała takiego uznania względem Kosova

• de facto - odwołalne, warunkowe, niepełne

2. formy uznania

• wyraźne - oświadczenie państw uznającego, np. nota dyplomatyczna

• dorozumiane - określone postępowanie państwa uznającego - np. zawarcie umowy

39. Konsekwencje uznania państwa

1. teoria deklaratywna - państwo staje się podmiotem z chwilą powstania, a uznanie jedynie potwierdza ten stan

2. teoria konstytutywna - uznanie jest koniecznym warunkiem nabycia podmiotowości. Państwo nie uznane nie jest właściwie państwem sensie prawa międzynarodowego

Kryterium pozwalającym na rozstrzygnięcie wątpliwości, czy uznanie w danym momencie powinno być już udzielone, czy nie - jest tzw. teoria efektywności.

• Efektywność - czyli stabilność i skuteczność władzy najwyższej nowopowstałego państwa, zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych

• Legitymizm - zasada przeciwstawna do teorii efektywności - postuluje nieuznawanie tych rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną - teoria ta jest odrzucana w prawie międzynaordowym

Z chwilą powstania państwo nabywa zdolność prawną, ale dopiero z chwilą uznania nabywa zdolność do czynności prawnych

1. Uznanie rządu

Wyróżnia się różne sytuacje, w których dochodzi do zmiany rządu:

1. wybory zgodne z prawem - chociaż przykład Austrii z lat 90-tch - nawet taki rząd może się niespodobać społeczności międzynarodowej.

2. wojna, sytuacja, gdy państwo jest okupowane, okupacja ma charakter tymczasowy

• poza granicami tego państwa tworzy się rząd, który chce reprezentować państwo i naród na emigracji

• uznanie jest możliwe, a nawet wskazane, aby państwo mogło być uznane na arenie międzynarodowej (zawierać umowy, mieć przedstawicieli - np. rząd Sikorskiego w Wlk. Brytanii)

3. gdy na terytorium państwa jest więcej niż jeden rząd -lata 1944-1945 w Polsce

• rząd emigracyjny w Londynie do lipca 1944 uznawany był przez Francję, i Wlk. Brytanię i drugi rząd w Polsce uznawany przez ZSRR

• rządowi na emigracji odmówiono uznania ¾ lipca 1944 najpierw przez USA. Stąd powstał rząd komunistyczny

• w sytuacji, gdy rząd dochodzi do władzy w sposób niekonstytucyjny

• Kryterium obiektywne - efektywność - kto rzeczywiście sprawuje władzę lub rzeczywiście nawiązuje stosunki

Doktryny: istnieją dwa podejścia do kwestii uznania takiego rządu:

5. Tobara (1907) - legalizm demokratyczny - nie należy uznawać rządu, który doszedł do władzy w wyniku przewrotu, dopóki swobodnie wybrany organ przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego rządu

6. Estrady (1930) - państwa powinny jak najdłużej utrzymywać ze sobą stosunku, bez względu na zmiany rządów

Żadna z tych doktryn nie jest w 100% dobra

2. Powstańcy i strona wojująca

Ich podmiotowość jest bardzo krótkotrwała. Jako grupa - występuje przeciwko legalnej władzy. Taki status jest potrzebny do obrony przez legalnymi i nielegalnymi atakami ze strony rządowej.

1. uznanie za powstańców - z zewnątrz:

• grupa powstańcza nie jest upoważniona do uzyskania statusu strony wojującej, jeżeli:

• walczy dopiero o stworzenie warunków do powołania własnych organów rządowych

• nie ma pod rzeczywistą władzą części terytorium

• jej siły nie działają pod jednolitym dowództwem bądź nie przestrzegają obowiązujących sposobów prowadzenia wojny

• Skutki prawne uznania za powstańców:

• brak obiektywnych warunków uznania - subiektywna decyzja państwa uznającego

• uznanie oznacza, że powstańcy nie mogą być traktowani przez państwo uznające jako przestępcy (piraci) - ale nie mogą popełniać zbrodni

• państwo trzecie nie musi zachowywać neutralności

• bardzo ograniczona podmiotowość

W latach 90-tych taki status uzyskała Organizacja Wyzwolenia Palestyny, co pozwoliło jej uzyskać nawet status obserwatora przy ONZ, mimo, że USA uznały ją za organizację terrorystyczną.

Cel - chodzi o to, żeby doprowadzić do uznania powstańców przez stronę rządową wewnętrzną.

2. uznanie za stronę wojującą:

• kryteria obiektywne:

• własny rząd i organizacja wojskowa

• kontrola rządu nad terytorium państwa - w sposób rzeczywisty (tzn. teren ma być okupowany i administrowany przez władze powstańcze)

• jednolite odpowiedzialne dowództwo

• przestrzeganie praw o zwyczajów wojennych

• gdy brak jednego z tych elementów - uznanie przedwczesne

• kryteria subiektywne:

• prawdopodobieństwo sukcesu

• istnienie bezpośredniego własnego interesu

• konsekwencje uznania za stronę wojującą:

• status państwa prowadzącego wojnę (to nie jest tożsame z uznaniem za państwo)

• państwa trzecie (te, które uznają) zachowują neutralność - nie mogą np. dostarczać broni

• odpowiedzialność za terytorium kontrolowane ponosi strona wojująca, a nie strona rządowa

3. Uznanie za naród

• Miało miejsce w czasie I wojny światowej w stosunku do Czechów i Polaków.

• Umożliwiało korzystanie przez komitety narodowe z pewnych ściśle ustalonych przez państwo uznające, kompetencji rządowych - prawo armii, trybunałów wojskowych, posiadania i używania flagi narodowej

• Uznanie za naród nie jest jednoznaczne z uznaniem przyszłej państwowości

4. Odpowiedzialność międzynarodowa państwa

Odpowiedzialność międzynarodowa państw powstaje tylko w konsekwencji naruszenia zobowiązania międzynarodowego

• Rodzaje naruszeń -

• przynoszące szkodę jednemu państwu

• przynoszące szkodę całej społeczności międzynarodowej

• zbrodnie - zbrodnie międzynarodowe - takie bezprawne działania, które powoduja naruszenie zobowiązania międzynarodowego istotnego dla fundamentalnych interesów całej społeczności międzynarodowej

• delikty - inne formy bezprawnej działalności

• Rodzaje odpowiedzialności:

• bezpośrednia (pierwotna) - za działanie własny, czyli własnych organów:

• państwo jest tu zobowiązane do odszkodowania

• pośrednia (pochodna) - za działalność osób prywatnych (obywateli i cudzoziemców):

• państwo musi ukarać winnych, skłonić ich do naprawienia szkody

• jeśli tego nie uczyni - popełnia delikt międzynarodowy - i odpowiedzialność pośrednia zmienia się w odpowiedzialność bezpośrednią

• Formy odpowiedzialności:

• naprawienie szkody (reparacja), a tym:

• restytucja - przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy lub powstrzymanie się od dalszego bezprawnego działania

• odszkodowanie - zapłacenie odpowiedniej sumy lub danie ekwiwalentu

• satysfakcja - wynagrodzenie niematerialnych szkód (np. w formie przeprosin, ubolewania)

• sankcja - np. RB ONZ może nałożyć sankcję, EWG, Organizacja Państw Amerykańskich

Organy państwa w stosunkach międzynarodowych. Prawo dyplomatyczne

5. Prawo dyplomatyczne

Prawo dyplomatyczne - dział powszechnego prawa międzynarodowego, na który skada się ogół norm określających status, organizację oraz działalność organów państwowych i zespołu ludzi powołanych do realizacji stosunków dyplomatycznych państwa.

Prawo dyplomatyczne reguluje:

• położenie prawne misji, przedstawicieli i delegacji

• zakres ich funkcji, przywilejów i immunitetów, klasy i rangi szefów misji, zasady mianowania i odwoływania szefów i członków misji, zakres ich funkcji

• formy stosunków dyplomatycznych

• podstawy prawne zapewniające normalne warunki do działalności i prawidłowego realizowania funkcji misji dyplomatycznych opierających się na zasadzie suwerennej równości państw

Oficjalna działalność organów państwowych za granicą, reprezentujących w różnych dziedzinach państwo wysyłające - jest działalnością urzędową

6. Źródła prawa dyplomatycznego

1. wielostronne umowy międzynarodowe

• regulamin wiedeński o rangach przedstawicieli dyplomatycznych

• konwencja hawańska o przedstawicielach dyplomatycznych 1928

• konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych w ONZ 1947

• konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych 1961

• konwencja o misjach specjalnych 1969

• konwencja o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej 1973

• konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym 1975

2. umowy dwustronne

3. akty prawa wewnętrznego

• ustawa o służbie zagranicznej 2001

• zwyczaj międzynarodowy - obecnie ma znaczenie zwłaszcza w dziedinie przywilejów immunitetów

• praktyka sądowa i dyplomatyczna - znaczenie ze względu na interpretacje norm prawa zwyczajowego

• doktryna prawa dyplomatycznego - czynnik rozwoju prawa oraz środek pomocniczy przy jego interpretacji

7. Organy w prawie dyplomatycznym

• wewnętrzne - działają i mają swoją siedzibę na terytorium państwa - głowa państwa, parlament, szef rządu, rząd, minister spraw zagranicznych, minister współpracy gospodarczej z zagranicą

• zewnętrzne

• stałe - ambasady, poselstwa, urzędy konsularne, stałe misje przy organizacjach międzynarodowych i inne

• tymczasowe - misje ad hoc o charakterze dyplomatycznym i inne misje specjalne oraz oddziały wojskowe i okręty wojenne

8. Organy państwa działające za granicą

• stałe misje dyplomatyczne

• kurierzy dyplomatyczni

• specjalne organy quasi-dyplomatyczne i quasi-konsularne

• urzędy konsularne - zawodowe i honorowe

• biura radcy (attache) handlowego, ekonomicznego lub finansowego

• instytuty kultury, ośrodki informacyjne

• stałe misie państw przy organizacjach międzynarodowych i delegacje na konferencje

• misje specjalne ad hoc

• oddziały wojskowe

• okręty wojenne

• przedstawiciele państw w komicjach międzynarodowych

• doraźne siły ONZ

9. Reprezentacja państwa

Osoby reprezentujące państwo bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw (Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów):

1. głowy państw, szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych

• do dokonywania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu

2. szefowie misji dyplomatycznych

• do przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

• przedstawiciele akredytowani przez państwa na konferencji międzynarodowej lub przy organizacji międzynarodowej, albo jednym z jej organów

• do przyjęcia tekstu (parafowania) traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie

10. Głowa państwa

• najwyższy organ władzy państwowej

• ius repraesentationis omnimodae - nieograniczone, pełne prawo reprezentowania państwa w stosunkach zewnętrznych oraz zespół przywilejów i immunitetów

Uprawnienia głowy państwa:

• z reguły wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, zawieraniu umów międzynarodowych, ogłaszanie stanu wojny, zawieranie pokoju

• w Polsce:

• Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach międzynarodowych

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

• mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach

• przyjmuje listy uwierzytelniające akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

• w zakresie polityki zagranicznej współdziała z PRM i właściwym ministrem

• stoi na straży suwerenności i niepodzielności terytorium RP

Przywileje i immunitety

• cel - umożliwienie nieskrępowanego reprezentowania i funkcjonowania w charakterze organu państwa (dlatego trwają tak długo, jak długo jest sprawowany ten urząd)

• na terytorium obcym, jeżeli nie podróżuje incognito:

• nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej i z wyjątkami - cywilnej

• wyłączności te rozciągają się na rodzinę i ze względów kurtuazyjnych - osoby towarzyszące (świta)

• jest bezwzględnie nietykalny (dot. także rezydencji, środków transportu, korespondencji)

• zamachy na jego głowę - traktowane jako zamachy przeciwko innemu państwu - zagrożone są sankcją karną

• szczególna ochrona przez zniesławieniem i atakami na cześć

11. Parlament

• Sejm RP decyduje o stanie wojny i o zawarciu pokoju

Udział parlamentu z realizacji polityki zagranicznej:

• stanowienie i kontrola polityki zagranicznej

• bezpośrednia jej realizacja:

• wzajemne kontakty miedzy parlamentami, wymiana wizyt

• prowadzenie rokowań

Unia Międzyparlamentarna - powołana w 1889 r. w Paryżu - jej cel to popieranie kontaktów osobistych między członkami wszystkich parlamentów, jednoczenie się dla wspólnego działania w celu rozwoju współpracy między państwami.

• w skład Unii Parlamentarnej wchodzą obecnie jej narodowe grupy parlamentarne

• Polska należy od 1921r.

12. Rząd i szef rządu

1. Kompetencje rządu

• Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

• zawiera umowy wymagające ratyfikacji,

• zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe

• zatwierdza umowy międzynarodowe

2. Uprawnienia szefa rządu

• prawo zawierania umów międzynarodowych

• prowadzenie rokowań

• składa oświadczenia woli państwa - wiążą one państwo

• przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych

• wystawia pełnomocnictwa przedstawicielom państwa w organizacjach (i ich organach) oraz delegatom na konferencje

„Spotkania na szczycie” - spotkania szefów państw, rządów i przywódców partii dla załatwienia najważniejszych problemów

13. Minister i ministerstwo spraw zagranicznych

1. Minister Spraw Zagranicznych reprezentuje państwo stosunkach zagranicznych

• może prowadzić rokowania, podpisywać umowy bez okazywania pełnomocnictw

• jego oświadczenia ustne i pisemne są wiążące dla państwa

• utrzymuje stały kontakt z przedstawicielami dyplomatycznymi

• bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających

• uczestniczy w podejmowaniu delegacji rządowych i państwowych

• towarzysze głowie państwa i premierowi w czasie wizyt oficjalnych za granicą

• powołuje własnych i przyjmuje obcych charge d'affaires

• kontrasygnuje listy uwierzytelniające wystawiane przez głowę państwa dyplomatom wyższych rang

• może wystawiać listy komisyjne i udzielać exequatur obcym konsulom

• zmiany na stanowisku ministra są niezwłocznie podawane do wiadomości innym państwom

• nowomianowany minister po objęciu urzędu zawiadamia o tym korpus dyplomatyczny we własnym kraju, a za pośrednictwem swych placówek - notyfikuje ten fakt rządom innych państw

• korzysta co najmniej z takich przywilejów i immunitetów, jakie przysługują przedstawicielom dyplomatycznym

• protokolarnie - jego ranga - co najmniej jak ambasador

14. Minister właściwy ds. gospodarki

• koordynacja działań w zakresie współpracy gospodarczej z zagranicą

• kontrola obrotu z zagranicą towarami i technologiami

• podejmowanie i rozwijanie działań na rzecz dostępu do rynków zagranicznych dla polskich towarów,, usług i kapitału

• promocja polskiej gospodarki za granicą

• współpraca z właściwymi organizacjami, tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicą

15. Stałe przedstawicielstwa misji dyplomatycznych

Istota - są to urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu

16. Misje specjalne

Misje specjalne (ad hoc) - doraźne delegacje i przedstawiciele, wysyłani w celu załatwienia spraw określonego rodzaju.

• misje specjalne suwerenów i książąt należących do rodziny królewskiej, szefów państw, prezydentów, w tym kolegialnej głowy państwa

• misje specjalne szefa i członków rządu oraz misje specjalne osobistości reprezentujących głowę państwa

• misje specjalne o charakterze dyplomatycznym, na czele których stoją przedstawiciele resortu spraw zagranicznych, minister spraw zagranicznych, sekretarz i podsekretarz stanu, ambasadorowie

• misje specjalne, na których czele nie stoją powyższe osoby, a które reprezentują państwo zgodnie z KMS z 1969 r.

Cele misji specjalnych (podział wg. formy, charakteru misji specjalnej)

• polityczno-ceremonialne rządowe (resortowe) - załatwianie spraw spornych, omawianie stanu i perspektyw stosunków dwustronnych, udział w koronacjach, ślubach, pogrzebach

• dyplomatyczne - prowadzenie rokowań negocjowanie umów

• techniczne - kierowane przez specjalistów określonych dziedzin - ich celem jest rozwiązywanie konkretnych problemów specjalistycznych

17. Zakres osobowy misji specjalnych

• decyzja należy do państwa wysyłającego

• skład może być jedno- lub wieloosobowy:

• szef misji specjalnej - wyznaczony przez państwo wysyłające

• przedstawiciele państwa wysyłającego w misji specjalnej

• członkowie personelu misji

• personel dyplomatyczny

• personel administracyjno-techniczny

• personel służby misji

Państwo wysyłające ma obowiązek poinformowania państwa przyjmującego o zamiarze wysłania misji, o składzie osobowym i liczebności oraz podania nazwisk i stanowisk osób wysyłanych.

Istnieje możliwość odmowy przyjęcia misji przez państwo przyjmujące w razie zastrzeżeń co do składu liczbowego misji oraz odmowy zgody na przyjęcie określonej osoby bez podania powodów

18. Misje wojskowe

Misje wojskowe - wszelkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe, morskie przebywające poza granicami swego kraju

• w związku ze stanem okupacji i pełnieniem funkcji kontrolnych

• w związku z wizytą kurtuazyjną

• okręty wojenne poza swoimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym - korzystają z pełnego immunitetu,

• na obszarze morza otwartego funkcjonują jako organy zewnętrzne państwa

• mają także uprawnienia władcze w stosunku do statków innych bander w związku ze zwalczaniem niewolnictwa i piractwa

• działają jako organy społeczności międzynarodowej

Rodzaje misji wojskowych:

• doraźne

• stałe

19. Stosunki dyplomatyczne

Stosunki dyplomatyczne - oficjalne stosunki między uznającymi się nawzajem suwerennymi państwami lub innymi podmiotami prawa międzynarodowego, utrzymującymi miedzy sobą normalne, pokojowe relacje. Ustanawiane sa dobrowolnie, na podstawie pisemnego porozumienia i realizowane przez upoważnione specjalne organy.

20. Funkcje misji dyplomatycznych

Funkcje dyplomatyczne - urzędowa działalność misji dyplomatycznej, związana z utrzymaniem stosunków dyplomatycznych i realizacją oficjalnych stosunków między podmiotami prawa międzynarodowego

Mogą dotyczyć stosunków bilateralnych jak i multilateralnych, np. reprezentacja państwa przy organizacji międzynarodowej.

• Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych - najważniejsze funkcje dyplomatyczne:

• reprezentacja państwa wysyłającego

• ochrona interesów państwa i jego obywateli

• prowadzenie rokowań z państwem przyjmującym

• informowanie państwa o warunkach rozwoju w państwie przyjmującym

• popieranie przyjaznych stosunków między państwami

• funkcje konsularne

• ww. Konwencja wiedeńska mówi o zobowiązaniu państwa przyjmującego do udzielenia ułatwień w wykonywaniu przez misję jej funkcji

21. Klasy szefów misji dyplomatycznych

Przedstawiciele dyplomatyczni

• stali - zwyczajni - działają w misjach dyplomatycznych

• tymczasowi - nadzwyczajni - wysyłani w misjach specjalnych (tzw. dyplomacja ad hoc)

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18.04.1961 r. - wprowadza
trzy klasy:

• pierwsza klasa - posiadają generalne pełnomocnictwa do reprezentowania spraw swojego państwa. Mandat jest im udzielany aktem nominacji, a potwierdzony przyjęciem listów uwierzytelniających przez głowę państwa przyjmującego

• ambasadorowie (nadzwyczajni i pełnomocni)

• nuncjusze Stolicy Apostolskiej stojący na czele nuncjatury

• inni szefowie misji równorzędnego stopnia, (np. wysocy komisarze reprezentujący państwa należące do Wspólnoty Narodów)

• druga klasa - w praktyce następuje zanikanie tej klasy

• posłowie nadzwyczajni i pełnomocni

• ministrowie pełnomocni

• Internuncjusze Stolicy Apostolskiej, stojący na czele internuncjatury

• trzecia klasa

• Charges d'affaires

• Charges d'affaires en pied (en titre) - stały

• Charges d'affaires ad interim - tymczasowo pełni funkcję ambasadora

Poza sprawami pierwszeństwa i etykiety nie będzie się czyniło żadnych różnic między szefami misji w zależności od ich klasy.

Klasy - pierwsza i druga - akredytowana przy głowie państwa, trzecia - przy ministrze spraw zagranicznych

22. Zasada precedencji

Precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek

W obrębie każdej klasy miejsce w porządku pierwszeństwa jest ustalane odrębnie i uzależnione od czasu oficjalnego objęcia funkcji

• co do ambasadora i posła - od dnia i godziny złożenia listów uwierzytelniających

• co do charges d'affaires - od daty złożenia listów wprowadzających - bo są akredytowani nie przy głowie państwa, lecz przy ministrach spraw zagranicznych

Przedstawiciel dyplomatyczny Stolicy Apostolskiej, niezależnie od klasy i daty akredytacji korzysta z przywileju pierwszeństwa (zwyczaj rozpowszechniony w państwach katolickich utrzymujących stosunki ze Stolicą Apostolską)

Ustalenie pierwszeństwa ma znaczenie w tym, kto stoi na czele korpusu dyplomatycznego

Artykuł 13 Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych

1. Uważa się, że szef misji objął swoje funkcje w państwie przyjmującym, gdy złożył swoje listy uwierzytelniające bądź gdy notyfikował o swoim przybyciu, a wierna kopia jego listów uwierzytelniających została złożona w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub w innym ministerstwie uznanym za właściwe, zgodnie z praktyką panującą w państwie przyjmującym, która powinna być stosowana w jednolity sposób.

2. Kolejność składania listów uwierzytelniających lub ich wiernych kopii jest ustalana według daty i godziny przybycia szefa misji.

Artykuł 15

Państwa uzgodnią między sobą klasę, do której powinni należeć szefowie ich misji.

Artykuł 16

1. Szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swojej klasy w kolejności dat i godzin objęcia swych funkcji zgodnie z artykułem 13.

2. Zmiany w listach uwierzytelniających szefa misji nie powodujące zmiany klasy nie wpływają na jego pierwszeństwo.

3. Niniejszy artykuł nie stoi na przeszkodzie w stosowaniu praktyki, która jest lub mogłaby być przyjęta przez państwo przyjmujące w odniesieniu do pierwszeństwa przedstawiciela Stolicy Apostolskiej.

23. Personel misji

• dyplomatyczny

• korzysta z przywilejów i immunitetów, z jakich korzysta szef misji:

• radcowie, sekretarze, attache zwykli (najniższy rangą dyplomata) i specjalni (np. wojskowy)

• administracyjny i techniczny:

• kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze, szyfranci

• służba misji - zatrudniani przez państwo wysyłające:

• kierowcy, dozorcy, sprzątaczki

24. Przywileje i immunitety dyplomatyczne

Przywileje - ulgi, ułatwienia, prerogatywy

Immunitety - wyłączenie spod jurysdykcji państwa przyjmującego

Przywileje i immunitety = status uprzywilejowany

1. przywileje i immunitety rzeczowe - obejmują pomieszczenia misji, środki transportu, archiwa, dokumenty, korespondencję

2. przywileje i immunitety osobowe - przysługują szefowi misji, personelowi misji oraz członkom ich rodzin (członek rodziny musi pozostawać we wspólnocie domowej, tzn. musi mieszkać razem z członkiem personelu przyjmującego, nie może być obywatelem państwa przyjmującego ani mieć w nim miejsca stałego zameldowania)

25. Rodzaje przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

1. rzeczowe (dotyczące misji)

• prawo używania flagi i godła

• nietykalność - bez zgody szefa misji - nie ma prawa wstępu na jej teren

• państwo przyjmujące ma obowiązek zapobiegać wszelkim zamachom przeciwko misji

• nietykalność pomieszczeń rozciąga się na środki transportu misji (oznakowane literami CD), na archiwa, dokumenty - niezależnie od czasu i miejsca, w którym się znajdują

• ale - nietykalność nie daje prawa do przetrzymywania kogokolwiek wbrew jego woli w pomieszczeniach misji, ani do udzielania tzw. azylu dyplomatycznego

• zwolnienie od podatków i opłat

• swoboda porozumiewania się - może np. założyć nadajnik radiowy za zgodą państwa przyjmującego

2. osobowe

• prawo używania flagi i godła

• nietykalność osobista - zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu

• rozciąga się na prywatną rezydencję, akta, korespondencję i z pewnymi ograniczeniami - na mienie

• zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczenia społecznego

• zwolnienie od rewizji - także bagażu

• immunitet jurysdykcyjny

• w sprawach karnych (szef misji, członkowie personelu dyplomatycznego, członkowie personelu administracyjno-technicznego + członkowie ich rodzin - mają pełny immunitet - w ogóle nie podlegają ściganiu)

• w sprawach cywilnych i administracyjnych - można wszcząć postępowanie w sprawie, ale już nie przeciwko takiej osobie - wtedy trzeba umorzyć postępowanie. Nie można zmusić do składania zeznań w charakterze świadka, chyba, że osoba chce. Jedyne co można zrobić w takiej sytuacji - to uznać za persona non grata lub za osobę niepożądaną

• immunitet jurysdykcyjny może być uchylony przez państwo wysyłające - ale uchylenie takie musi być wyraźne.

26. Wyjątki od immunitetu w sprawach cywilnych i administracyjnych

Powództwa w sprawach cywilnych i administracyjnych są możliwe (art. 31 KW) w przypadku:

• powództwo z prawa rzeczowego dotyczącego prywatnej własności położonej na terytorium państwa przyjmującego nieruchomości

• spadkobranie (gdzie przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca, zapisobierca w charakterze osoby prywatnej

• roszczeń z tytułu zawodowej lub handlowej działalności

27. Zakres przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

1. osobowy - tylko osoby będące członkami misji dyplomatycznej i wypełniające jej funkcje urzędowe oraz członkowie ich rodzin

• szef i członkowie personelu dyplomatycznego oraz członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej i nie posiadający obywatelstwa państwa przyjmującego ani nie mający w nim miejsca stałego zamieszkania - pełny zakres

• członkowie personelu administracyjno-technicznego oraz członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej i nie posiadający obywatelstwa państwa przyjmującego ani nie mający w nim stałego miejsca zamieszkania - pełny zakres tylko w przypadku immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach karnych, w pozostałych sprawach w zakresie czynności urzędowych - tylko służbowych

• członkowie personelu misji nie będący obywatelami państwa przyjmującego - tylko w zakresie czynności urzędowych, służbowych (nie jeśli działa jako osoba prywatna)

• prywatni służący - nie korzystają z przywilejów i immunitetów

• członkowie misji posiadający obywatelstwo państwa przyjmującego - nie korzysta z przywilejów i immunitetów

2. terytorialny - korzystanie na terytorium państwa przyjmującego, w tym na pokładach statków morskich i powietrznych, korzystanie w tranzycie przez państwo trzecie (w drodze z państwa wysyłającego do przyjmującego i odwrotnie)

• nie na wakacjach

• czasowy - przysługuje z chwilą przekroczenia granicy państwa, w czasie przejazdu przez państwo trzecie, aż do momentu opuszczeni granic państwa przyjmującego oraz w czasie przejazdu w drodze powrotnej przez państwo trzecie aż do momentu przekroczenia granicy państwa wysyłającego

28. Przywileje i immunitety

1. zakres rzeczowy - obejmują pomieszczenia misji specjalnej i w zasadzie są zbliżone do tych, jakie przysługa misji dyplomatycznej

• brak jednak absolutnego charakteru nietykalności (możliwość domniemania zgody szefa w sytuacjach nadzwyczajnych)

2. zakres czasowy - od chwili opuszczenia terytorium swego państwa, na całym terytorium państwa przyjmującego aż do opuszczenia terytorium państwa przyjmującego w wyznaczonym lub rozsądnym terminie (przysługują nawet w czasie konfliktu zbrojnego)

• zerwanie stosunków dyplomatycznych czy konsularnych nie oznacza automatycznego przerwania działań misji specjalnych

• zakres terytorialny - terytorium państwa przyjmującego oraz państwa trzeciego, po powiadomieniu go

• możliwość odbycia misji specjalnej w państwie trzecim, ale tylko za jego wyraźną zgodą

Przywileje i immunitety rozciągają się także na członków rodziny, kurierów i pocztę misji specjalnej.

29. Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych

• poszanowanie praw i przepisów prawa państwa przyjmującego

• zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne

• zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej przeznaczeniem

30. Korpus dyplomatyczny

• w węższym znaczeniu - wszyscy szefowie misji dyplomatycznych akredytowani w państwie przyjmującym oraz ich współmałżonkowie

• w szerszym znaczeniu - wszyscy szefowie misji dyplomatycznych, akredytowani w państwie przyjmującym oraz ich współmałżonkowie, a także członkowie personelu dyplomatycznego i ich współmałżonkowie (posiadają stopień dyplomatyczny, np. sekretarz, radca, attache)

Korpus dyplomatyczny - cechy:

• regulacja zwyczajem międzynarodowym

• brak osobowości prawnej

• pełni funkcje reprezentacyjne, protokolarne

• na czele korpusu dyplomatycznego stoi DZIEKAN

• szef misji dyplomatycznej najwyższej klasy zajmujący pod względem pierwszeństwa w tej klasie pierwsze miejsce, albo:

• nuncjusz apostolski w krajach katolickich, gdzie przyjęte jest to zwyczajowo

• dziekan nie ma żadnych specjalnych funkcji politycznych lecz reprezentacyjne, np. składa życzenia, kondolencje w imieniu całego korpusu

31. Ustanowienie misji dyplomatycznej - początek funkcji

1. porozumienie między państwem przyjmującym a państwem wysyłającym

2. mianowanie szefa misji - tryb i uprawniony organ określone przez prawo wewnętrzne

• Polska - ambasador i poseł mianowani przez Prezydenta na wniosem Ministra Spraw Zagranicznych i za zgodą Premiera

3. Agrement - zgoda państwa przyjmującego na konkretną osobę, która ma pełnić funkcję ambasadora, nuncjusza lub internuncjusza (nie jest wymagana w stosunku do charges d'affaires- bowiem są oni tylko notyfikowani)

Elementy Agrement

• wystąpienie państwa wysyłającego do państwa przyjmującego z zapytaniem a akceptację proponowanej osoby

• wstępna zgoda na przyjęcie kandydata (odmowa nie wymaga uzasadnienia ze strony państwa przyjmującego) udzielona najczęściej w ciągu 2-5 tygodni, może być podana do publicznej wiadomości

• ostateczna zgoda następuje w momencie przyjęcia od osoby desygnowanej listów uwierzytelniających

• listy uwierzytelniające - wystawione przez głowę państwa wysyłającego

• obok agrement złożenie listów jest warunkiem koniecznym do objęcia stanowiska

• uroczysta audiencja z zastosowaniem specjalnego ceremoniału (dla wszystkich szefów jednakowa - żeby nikogo nie rozgniewać

• mianowanie członków personelu misji

• należy do wyłącznej decyzji państwa wysyłającego (wyjątek - attache wojskowu - tu państwo przyjmujące może się nie zgodzić)

• ich liczba powinna być „rozsądna”

• obowiązek notyfikacji każdej nominacji

• członkowie personelu powinni mieć obywatelstwo państwa wysyłającego

• zmiany w składzie osobowym misji - winny być notyfikowane

• siedziba misji dyplomatycznej - zgodnie z zasadą powinna znajdować się w siedzibie głowy i rządu państwa (stolica)

• inaczej jest w Holandii - stolica Amsterdam, a ambasady, rząd, królowa - Haga

32. Ustanowienie misji dyplomatycznej - koniec funkcji

1. na skutek notyfikacji

• państwa wysyłającego - o zakończeniu misji

• państwa przyjmującego - o zaprzestaniu uznawania przedstawiciela dyplomatycznego za członka misji

2. zawieszenie stosunków dyplomatycznych - art. 45 KW

• odwołanie misji na stałe

• odwołanie misji czasowo

Powody zawieszenia stosunków dyplomatycznych:

• polityczne - zaostrzenie stosunków między państwami

• pozwala na reaktywowanie stosunków bez całkowitego ich zerwania, co może wywołać niepożądane skutki prawne

• ekonomiczne - brak możliwości finansowych utrzymania misji - realizacja stosunków dyplomatycznych w innych formach, np. za pośrednictwem państwa trzeciego (za zgodą wszystkich zainteresowanych

• zerwanie stosunków dyplomatycznych - art. 45 KW nie określa przyczyn, ale mogą to być:

• znaczne pogorszenie stosunków między państwami, czasami poprzedzające konflikt zbrojny

• upadek jednego z państw

• na podstawie sankcji Rady Bezpieczeństwa z art. 41 KNZ

• tak było przy Jugosławii w latach 90-tych - obniżono rangi swoich przedstawicieli o 2 klasy jako brak akceptacji dla działań Jugosławii

33. Ustanowienie misji dyplomatycznej - koniec funkcji

Tymczasowe wycofanie szefa misji

• „wezwanie na konsultacje” - jako środek nacisku i demonstracji niezadowolenia

• brak jest skutków prawnych, ale może oznaczać obniżenie rangi misji i postawienie na jej czele charge d'affaires

Definitywne wycofanie szefa misji - obniżenie reprezentacji dyplomatycznej do szczebla charge d'affaires

• stałe lub tymczasowe wycofanie misji dyplomatycznej

• ewakuacja w związku z istniejącym dla misji zagrożeniem

• po ustaniu zagrożenia istnieje możliwość wznowienia działalności misji

• istnieje obowiązek ochrony pomieszczeń misji przez państwo przyjmujące

• brak stosunków dyplomatycznych - dotyczy państw nowopowstałych, z którymi mimo uznania nie doszło do nawiązania stosunków dyplomatycznych

• istnieje możliwość rozwijania innych kontaktów, głównie gospodarczych, konsularnych, kulturalnych

• utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej przez państwo (dopuszczalna i legalna)

• zmiany konstytucyjne, zmiana na stanowisku głowy państwa

• mogą spowodować faktyczną przerwę w reprezentowaniu przez misję dyplomatyczną lub konieczność ponownego złożenia listów uwierzytelniających (na żądanie nowych władz)

• uznanie za persona non grata lub osobę niepożądaną

• możliwe jest w każdej chwili bez podania motywów, ale z zachowaniem obowiązku notyfikacji w przypadku szefa misji

• listy odwołujące - oficjalny dokument wystawiany przez głowę państwa wysyłającego, powiadamiający o zakończeniu misji ambasadora lub posła w państwie przyjmującym

• w praktyce - list taki jest przekazywany wraz z listami uwierzytelniającymi przez nowego szefa misji

• listy zwalniające - formalne potwierdzenie przez głowę państwa przyjmującego odbioru listów odwołujących

34. Uznanie za persona non grata lub za osobę niepożądaną

1. persona non grata (dot. osób posiadających stopień dyplomatyczny)

• szef misji dyplomatycznej oraz członkowie jego rodziny

• członkowie personelu dyplomatycznego oraz członkowie ich rodzin

2. osoba niepożądana

• pozostali członkowie personelu misji oraz członkowie ich rodzin

Istnieje obowiązek państwa wysyłającego odwołania członka misji w wyznaczonym przez państwo przyjmujące lub w rozsądnym terminie.

Po upływie takiego terminu państwo przyjmujące może przestać go traktować jako szefa misji. Musi on wtedy uważać, żeby nie naruszyć porządku prawnego państwa przyjmującego, bo wtedy może wszcząć przeciwko niemu postępowanie. (brak prawa deportacji).

Ekspulsja - wydalenie jako środek stateczny, gdy działania przewidziane w KW nie dały żadnych rezultatów. Stanowi naruszenie nietykalności osobistej, a jej nadużycie pociąga odpowiedzialność międzynarodową państwa.

• brak jest regulacji w KW

• 1939 na Litwie - 24 godziny na opuszczenie Litwy dla nuncjusza apostolskiego. Zrobiono mu wojskowy szpaler aż do granicy.

35. Skutki zerwania stosunków dyplomatycznych

• likwidacja misji dyplomatycznych w obu państwach

• przejęcie opieki przez państwo trzecie

• obowiązek pieczy państwa trzeciego nad majątkiem pozostawionym przez państwo odwołujące (przy zagrożeniu)

• np. ambasada polska w Iranie reprezentowała interesy amerykańskie przez kilka lat

• równoczesne zerwanie oficjalnych stosunków między państwami

• nie oznacza automatycznego zerwania stosunków konsularnych

• zerwane stosunki muszą być nawiązane ponownie a nie ratyfikowane

• procedurę rozpoczyna się od początku - nowa umowa, nowy kandydat

36. Prawo konsularne

Prawo konsularne to dział prawa międzynarodowego w którym główne znaczenie mają normy dwustronne, które określają zakres przywilejów i immunitetów konsularnych.

• Obok tego są umowy wielostronne, głównie: Konwencja Wiedeńska z 1963 r. o stosunkach konsularnych + akty prawa wewnętrznego, np. ustawa o funkcjach konsulów z 1984 r.

Stosunki konsularne są nawiązywane w drodze porozumienia między państwami. Porozumienie to może nastąpić niezależnie od nawiązania stosunków dyplomatycznych. Misje dyplomatyczne mogą wykonywać funkcje konsularne.

• Często państwa nie nawiązują stosunków dyplomatycznych, a nawiązują stosunki konsularne, które mają bardziej praktyczny wymiar niż dyplomatyczne.

• Umowa o nawiązaniu stosunków konsularnych musi określać ile urzędów konsularnych państwa będą miały, określa również okręgi konsularne, kto stoi na czele urzędu konsularnego.

Kandydat na kierownika urzędu konsularnego:

• list komisyjny (patent) - wystawiany przez głowępaństwa, premiera czy ministra spraw zagranicznych - proponuje nazwisko konkretnego kandydata. Państwo wysyłające pyta o zgodę w tym liście państwo przyjmujące.

• zgoda taka nazywa się EXEQUATUR (tak jak agrement w prawie dyplomatycznym)

• albo w odrębnym dokumencie, albo pieczęć o tej treści na liście komisyjnym

W prawie konsularnym też obowiązuje zasada precedencji w danej klasie. Decyduje data udzielenia exequatur.

Zakończenie funkcji konsularnych :

- w razie zawiadomienia przez państwo wysyłające o zakończeniu czynności przez funkcjonariusza konsularnego

- w razie cofnięcia exequatur przez państwo przyjmujące

- w razie notyfikacji państwu wysyającemi o tym, że państwo przyjmujące przestało uważać daną osobę za członka personelu konsularnego

- w razie zdarzeń losowych

- zerwanie stosunków konsukarnych

37. Funkcje urzędników konsularnych

• ochrona interesów obywateli, osób prawnych państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

• kierownik urzędu konsularnego działa jak kierownik USC - może udzielać ślubów, wydawać akty zgonu, zgody na przewóz zwłok itp.

38. Immunitety i przywileje konsularne

1. dotyczące placówki

• prawo używania flag i godła

• nietykalność placówki konsularnej - w przypadku urzędu konsularnego można domniemywać zgody jego kierownika na wejście na teren w razie zagrożenia

• prawo porozumiewania się

2. dotyczące osób

• nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu z wyjątkiem przypadków ciężkich zbrodni i tylko na mocy postanowienia właściwej władzy sądowej

• mogą być pozbawieni wolności tylko w wykonaniu ostatecznego i prawomocnego orzeczenia sądowego

• funkcjonariusze konsularni i członkowie służby administracyjnej i technicznej nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych w odniesieniu do czynności wykonywanych w toku pełnienia funkcji konsularnych

• mogą być wzywani na świadków w postępowaniu administracyjnym, ale nie maja obowiązku składania zeznań w sprawach związanych z pełnionymi funkcjami

• korzystają z pewnych zwolnień podatkowych i celnych

39. Klasy szefów placówek konsularnych

Wprowadzono klasy urzędników konsularnych (art. 9)

• konsul generalny

• konsul

• wicekonsul

• agent konsularny

Funkcjonariusz konsularny - działa w składzie placówki jako pomocnik szefa.

40. Korpus konsularny

Korpus konsularny - szefowie placówek konsularnych, znajdujących się w określonym mieście państwa przyjmującego + funkcjonariusze konsularni (w szerszym znaczeniu).

Na czele korpusu stoi najstarszy klasą szef, który najwcześniej otrzymał exequatur.

Na terenie państwa może istnieć więc kilka korpusów konsularnych

41. Konsulowie zawodowi i honorowi

Konsul zawodowy - powinien być obywatelem państwa wysyłającego - ma za to wypłacaną pensję.

Konsul honorowy - posiada obywatelstwo lub przynajmniej stałe miejsce zamieszkania w państwie przyjmującym. Pozostaje bez wynagrodzenia. Otrzymuje zwrot kosztów, wydatków poniesionych w związku z tą funkcją. Pomieszczenia konsulatu honorowego są chronione, ale przywileje i immunitety są związane tylko ściśle z wykonywaniem funkcji urzędowych i zawodowych. Konsul honorowy nie może wystawiać dokumentów, przedłużać wiz, paszportów itp.

4. Terytorium

Państwo może istnieć, nawet, jeśli przejściowo terytorium nie posiada (ale jest ludność i władza). Nie może istnieć państwo bez ludności i władzy.

1. Terytorium

1. Pojęcie terytorium państwowego

• przestrzeń, na która rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa

• przestrzeń, w granicach której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń

2. skład terytorium:

• obszar lądowy, w tym rzeki, jeziora - zawsze musi być

• obszar morski

• przestrzeń powietrzna

• wnętrze ziemi

Nie podlegają suwerenności państwowej:

• morze otwarte

• przestrzeń kosmiczna

• dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwa

• ww. nie podlegają zawłaszczeniu

• obszary niczyje - ale podlegają zawłaszczeniu

2. Zwierzchnictwo terytorialne

Zwierzchnictwo terytorialne - całkowita i wyłączna władza państwa na jego terytorium, obejmująca wszystkie osoby i rzeczy na nim się znajdujące (wyłączenia na podstawie prawa międzynarodowego, np. immunitet jurysdykcyjny przedstawiciela dyplomatycznego

Obowiązki wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego

• przestrzeganie norm o charakterze ius cogens

• zapobieganie zbrodniom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennych

• przestrzeganie zasad dobrosąsiedzkich (sprawa Trail Smelter 1930/1941)

• np. nie można zanieczyszczać wody, gleby, powietrza, nie wolno zmieniać biegu rzeki bez zgody sąsiada

3. Szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego

Podstawa prawna - umowa międzynarodowa, np.

• demilitaryzacja (całkowita, częściowa) - np. Antarktyka, Wyspy Alandzkie, pas przygraniczny między państwami koreańskimi - obowiązek zlikwidowania, zakaz budowy obiektów wojskowych

• neutralizacja - np. Antarktyka, Wyspy Alandzkie, Cieśnina Magellana, Kanał Sueski, Kanał Panamski - umowne wyłączenie możliwości prowadzenia działań wojennych

• bazy wojskowe - np. amerykańska baza wojskowa Guantanamo na Kubie

• dzierżawa, np. Hong-Kong, Makalu - czasowa zgoda suwerena terytorialnego na wykorzystanie części jego terytorium przez ine państwo na warunkach zawartych w umowie

• z ludnością

• bez ludności

4. Nabycie terytorium

1. nabycie pierwotne - nabycie obszaru, który nienależny do innego państwa

• zawłaszczenie, pod warunkiem:

• ziemia niczyja

• efektywność wykonywania władzy

• jawność (obowiązkowa notyfikacja)

• przyrost (przymulisko, oderwisko, osuszanie części obszaru morskiego, budowanie falochronów

2. nabycie pochodne - nabycie obszaru, który kiedyś był częścią terytorium innego państwa

• cesja terytorialna - odstąpienie przez państwo części swego terytorium drugiemu państwu; przeniesienie zwierzchnictwa terytorialnego. Elementy cesji, które muszą wystąpić łącznie:

• prawny - umowa międzynarodowa

• faktyczny - opuszczenie terytorium przez cedenta o faktyczne jegoobjęcie przez cesjonariusza

• cesja jest skuteczna erga omnes

• może być odpłatna (np. kupno przez USA Alaski od Rosji w 1867)

• może być wzajemna - wymiana terytoriów (umowa między ZSRR a RP o zmianie odcinków terytorialnych z 1951 r.

• plebiscyt - o przynależność terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkującej to terytorium, np.

• 1791 r. - plebiscyt w Awignonie i hrabstwie Venaissin

• 1920 r. - Warmia i Mazury

• 1921 r. - Górny Śląsk

• zasiedzenie - nabycie suwerenności przez efektywne, ciągłe i pokojowe wykonywanie we własnym imieniu kompetencji państwowych

• zawojowanie - obecnie nielegalne

5. Granica państwowa

Granica państwowa - powierzchnia prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów

Ustalenie granicy - etapy:

• decyzja polityczna o przyznaniu terytorium (ogólne określenie przebiegu granicy)

• delimitacja - umowa międzynarodowe (bardzo szczegółowy opis przebiegu granicy oraz naniesienie na mapę)

• demarkacja - wytyczenie granicy w terenie

• jeżeli okazuje się w terenie, że gdzieś nie da się wbić słupa - komisja sporządza protokół i państwa muszą zaakceptować daną propozycję komisji, aby zmiana mogła nastąpić

• na morzu żadnych znaków granicznych się nie ustawia

• na rzece nieżeglownej - z reguły granica na środku rzeki - tzw. mediana

• na rzece żeglownej - granica biegnie Talwegiem, czyli najgłębszym korytem, żeby każde państwo w równym stopniu mogło korzystać z żeglugi

• redemarkacja - ponowne ustawienie, odnowienie znaków granicznych tylko i wyłącznie w obecności dwustronnej komisji

Granice naturalne - np. rzeki, góry, stepy, pustynie - nie wymagają dokładnej demarkacji

6. Rzeki

Rodzaje rzek

• narodowe - zwykle pozostawione do własnego użytkowania przez państwp

• graniczne - wspólne użytkowanie wymaga regulacji (umowa międzynarodowa)

• wielonarodowe - przepływają przez co najmniej dwa państwa - mogą mieć statuc międzynarodowy

Rzeka międzynarodowa:

• jest rzeką graniczną lub wielonarodową

• jest żeglowna lub spławna

• jest połączona z morzem bezpośrednio lub pośrednio (dopływ)

• zawarto umowę międzynarodową ustanawiającą wolność żeglugi na tej rzece dla statków handlowych wszystkich państw

• obecnie każda rzeka, jeśli przecina lub rozgranicza terytorium min. 2 państw

7. Rzeki międzynarodowe

• Dunaj

• traktat paryski (1856)

• konwencja belgradzka (1948)

• Ren

• akt końcowy Kongresu wiedeńskiego (1815)

• konwencja z Mannheim (1868)

• Niger

• akt generalny konferencji berlińskiej z 1885

• konwencja dot. swobody żeglugi (1963)

• Indus

• traktat regulujący wykorzystanie wód Indusu (1960)

• Amazonka

• traktat o współpracy państw dorzecza Amazonki (1978)

8. Arktyka

Arktyka - obszar wokół bieguna północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowy Północny oraz przylegające morza w wyspami

Teoria sektorów - po raz pierwszy wysunięta została przez Kanadą w 1925 r. (zniesiona konwencją o prawie morza z 1982 r.) Sektory posiadają:

• Kanada

• Rosja

• Dania

• Norwegia

• USA

9. Antarktyka

Antarktyka - obszar wokół bieguna południowego obejmujący Antarktykę, przylegające don wyspy oraz część Oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego

• układ w sprawie Antarktyki (1959) - Waszyngton

• wykorzystanie w celach pokojowych

• wolność badan naukowych

• „zamrożenie” roszczeń terytorialnych

• tzw. wspólne dziedzictwo ludzkości

10. Prawo morza

1. źródła prawa morza

• zwyczaj międzynarodowy

• umowy międzynarodowe

2. kodyfikacja prawa morza

• Konferencja kodyfikacyjna prawa morza, Haga 1930

• I Konferencja Genewska Prawo Morza 1958

• konferencja o morzy terytorialnym i strefie przyległej

• konferencja o morzu otwartym

• konferencja o rybołówstwie i ochronie zasobów morza otwartego

• konferencja o szelfie kontynentalnym

• II Konferencja Genewska Prawo Morza 1960

• III Konferencja Prawo Morza

• konferencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, Montego Bay na Jamajce, (1982), wymagała 60 ratyfikacji

11. Klasyfikacja obszarów morskich

1. obszary należące do terytorium państwa nadbrzeżnego

• morskie wody wewnętrzne - zatoki, zatoki historyczne, wody portów, ujścia rzek - tu nie obowiązuje prawo swobodnego przepływu

• wody archipelagowe

• morze terytorialne

2. obszary nie należące do terytorium państwa - tzw. strefy specjalne, - podlegające częściowej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego

• strefa przyległa

• strefa wyłącznego rybołówstwa

• wyłączna strefa ekonomiczna

• szelf kontynentalny

• obszary nie podlegające jurysdykcji żadnego państwa

• morze otwarte

• dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

Zatoki wewnętrzne - takie, której brzegi należą tylko do 1 państwa, a odległość między punktami ujścia nie przekracza 24 mil.

12. Wyznaczanie linii podstawowej

1. normalna linia podstawowa - linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża - inaczej - linia najdalszego odpływu

2. proste linie podstawowe - łączenie najdalej wysuniętych w morze punktów, gdy linia wybrzeża jest poszarpana i głęboko wcina się w ląd lub gdy wzdłuż wybrzeża w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się pasmo wysp

3. archipelagowi linia podstawowa - dotyczy państwa archilepagowego

13. Morskie wody wewnętrzne

1. Całkowita jurysdykcja państwa nadbrzeżnego

• są to wody pomiędzy lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego (linia podstawowa)

2. Morskie wody wewnętrzne obejmują:

• wody portów

• ujścia rzek

• wody zatok historycznych (np. zatoka Hudsona, Zatoka piotra I, Morze Karskie, Morze Białe)

• wody zatok, jeśli obydwa brzegi należą do jednego państwa, a odległość między najdalej wysuniętymi w morze punktami nie przekracza 24 mil morskich.

14. Morze terytorialne

• część terytorium państwa nadbrzeżnego wraz z przestrzenią powietrzną nad nim

• szerokość - maksymalnie 12 mil morskich od linii podstawowej

• władza suwerenna państwa nadbrzeżnego

• jurysdykcja ograniczona jedynie prawem nieszkodliwego przepływu, przysługującym obcym statkom i okrętom wojennym

• podwodne muszą być wynurzone, z podniesioną banderą

• prawo nieszkodliwego przepływu - przepływ (nie może kotwiczyć!) jest szkodliwy, jeżeli zagraża pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego

• przepływ - nie może się zatrzymać, chyba, że ma miejsce wymagająca tego katastrofa lub warunki pogodowe itp.

15. Znaczenie terminu nieszkodliwy przepływ

1. Przepływ jest nieszkodliwy dopóty, dopóki nie narusza pokoju, porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Taki przepływ powinien odbywać się zgodnie z niniejszą konwencją oraz innymi normami prawa międzynarodowego.

2. Przepływ obcego statku uważa się za naruszający pokój, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwa nadbrzeżnego, jeżeli statek podejmuje na morzu terytorialnym jakiekolwiek z niżej wymienionych działań, polegających na:

• groźbie użycia siły lub użyciu siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego, jego terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości albo innych naruszeniach zasad prawa międzynarodowego zawartych w KNZ

• manewrach lub ćwiczeniach z użyciem broni jakiegokolwiek rodzaju;

• zbieraniu informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego;

• propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego;

• czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego;

• czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład jakiegokolwiek urządzenia wojskowego;

• przyjmowaniu na pokład lub wydawaniu jakichkolwiek towarów lub walut albo przyjmowaniu bądź wysadzaniu ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych, sanitarnych państwa nadbrzeżnego;

• umyślnym i poważnym zanieczyszczaniu, sprzecznym z niniejszą konwencją;

• dokonywaniu jakichkolwiek połowów;

• prowadzeniu działalności badawczej lub obserwacji hydrograficznych;

• zakłócaniu funkcjonowania systemu łączności albo innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego;

• wszelkich innych działaniach niezwiązanych bezpośrednio z przepływem.

1. Strefa przyległa

1. Morski pas przyległy - obszar morza otwartego, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków - kontrolę w pewnym zakresie

2. nie wchodzi w skład terytorium państwa nadbrzeżnego

3. szerokość - maksymalnie 24 mile morskie od linii podstawowej

4. państwo nadbrzeżne może w tej strefie sprawować kontrolę konieczną dla:

• zapobieganie naruszeniom jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych

• karania naruszeń tych przepisów

2. Strefa wyłącznego rybołówstwa

1. Państwo nadbrzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym

2. szerokość - maksymalnie 200 mil morskich od linii podstawowej

3. konwencja o prawie morza z 1982 r. nie reguluje tej strefy

3. Wyłączna strefa ekonomiczna

Wyłączna strefa ekonomiczna zastąpiła strefę wyłącznego rybołówstwa rozszerzając uprawnienia państwa nadbrzeżnego także na eksploatacje dna morskiego i wnętrza ziemi

Szerokość - maks. 200 mil morskich od linii podstawowej (Bałtyk zbyt mały)

Zasady eksploatacji zasobów:

• mineralnych (nieodnawialnych) - wyłączne suwerenne prawo państwa nadbrzeżnego

• żywych (odnawialnych) - zasada optymalnego ich wykorzystania - jeśli państwo nadbrzeżne nie pozyskuje całego dopuszczalnego odłowu - powinno dopuścić rybaków innych państw do nadwyżki połowowej

4. Morze otwarte (pełne)

• nie podlega jurysdykcji żadnego państwa

• nie może być zawłaszczone

Sześć wolności morza otwartego:

• wolność żeglugi

• wolność przelotu

• wolność rybołówstwa

• wolność układania kabli podmorskich i rurociągów - z zastrzeżeniem praw państwa nadbrzeżnego na szelfie

• wolność badan naukowych

• wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

• Szelf kontynentalny (półka)

Szelf kontynentelny - dno morskie, przybrzeżne obszary morskie stanowiące przedłużenie lądu, rozciągające się poza morze terytorialne

• Wyłączne prawo państwa nadbrzeżnego do poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych dna i podziemia morskiego (szelfu kontynentalnego)

• Prawa państwa nadbrzeżnego do szelfu nie wpływają na sytuacje prawna wód pokrywających szelf ani na sytuację prawną przestrzeni powietrznej nad tymi wodami

Granica zewnętrzna szelfu kontynentalnego:

• minimalna szerokość szelfu (bez względu na ukształtowanie dna morskiego) wynosi 200 mil morskich od linii podstawowej - prawa suwerenne

• maksymalna szerokość szelfu może sięgać do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentu, gdzie obrzeże to rozciąga się poza granicę 200 mil morskich, ale nie może przekraczać 350 mil morskich od linii podstawowej lub 100 mil morskich od izobaty 2500 metrów - obowiązek notyfikacji i wnoszenia tytułów eksploatacji

6. Dno mórz o oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

Jest to „obszar„ (międzynarodowy), który rozciąga się poza zewnętrzną granicę szelfu kontynentalnego, tam, gdzie kończy się jurysdykcja państwa nadbrzeżnego

„Obszar” nie podlega władzy ani jurysdykcji żadnego państwa i przez nikogo nie może być zawłaszczony. Wraz z jego zasobami naturalnymi „Obszar” stanowi „wspólne dziedzictwo ludzkości” a nadzór nad jego prawidłowym wykorzystaniem sprawuje Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego.

7. Obszary morskie RP

Ustawa o obszarach morskich RP z 1991 r. określa:

• morskie wody terytorialne

• morze terytorialne - 12 mil morskich

• morska strefę przyległą - BRAK

• Strefę wyłącznego rybołówstwa - BRAK

• wyłączna strefę ekonomiczną - szerokość określona umowami zawartymi z innymi państwami nadbałtyckimi

• morze otwarte - BRAK

• szelf kontynentalny - Brak (morze szelfowe)

Prawo wizyty - tylko na morzu otwartym

Prawo rewizji - przeszukania statki - podejrzenia muszą być uzasadnione, bo jeśli nie są - to reperkusje mogą być duże.

Prawo pościgu - można pościg wszcząć za obcym statkiem, jeśli statek ten narusza przepisy. Warunki, aby pościg mógł być podjęty:

• na gorącym uczynku

• pościg powinien być nieprzerwany

• jest przerwany, jeśli statek wpłynie, choćby na chwilę, na morze terytorialne obcego lub własnego państwa

• po przerwaniu pościgu - nie może być kontynuowany

1. Międzynarodowe cieśniny

1. cieśniny morskie - naturalne drogi (przesmyki) wodne łączące morza i oceany

2. cieśniny międzynarodowe - łączą morza, nad których brzegami znajdują się terytoria różnych państw

• stanowią w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne

• cieśniny terytorialne - nie można tu zawieszać nieszkodliwego przepływu obcych statków

• prawo przejścia tranzytowego - polega na korzystaniu z wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieśniny

Cieśnina międzynarodową jest Cieśnina Magellana.

2. Międzynarodowe kanały morskie

Międzynarodowe kanały morskie - sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskiej.

Wolność żeglugi obowiązuje obecnie na 3 międzynarodowych kanałach:

• Kanał Sueski

• Kanał Panamski

• Kanał Kiloński

• Kanał Koryncki:

• reżim prawny jest ustanowiony przez wewnętrzne ustawodawstwo Grecji i w pewnym stopniu przez dwustronne porozumienia

• jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej

3. Przestrzeń powietrzna

• podlega wyłącznej i pełnej suwerenności państwa, nad którego lądem, wodami wewnętrznymi i terytorialnymi jest położona

• nie ma tu nieszkodliwego przelotu nad morzem terytorialnym

• każdy statek powietrzny musi posiadać określoną przynależność państwową

• regulacja - umowy międzynarodowe

4. Przestrzeń kosmiczna

Przestrzeń kosmiczna - wraz z księżycem i innymi ciałami niebieskimi jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i na zasadach wolności

• wyłączona jest możliwość zawłaszczania

• państwo zachowuje jedynie jurysdykcję nad wypuszczonym w przestrzeń kosmiczną obiektem i jego załogą

• obowiązuje zasada wykorzystania w celach pokojowych i dla dobra całej ludzkości

Granice przestrzeni kosmicznej

• zewnętrzna - nie ustalona

• wewnętrzna - przyjmuje się, że ok. 80-100 km

Odpowiedzialność za szkody kosmiczne:

• zasada odpowiedzialności absolutnej państwa wypuszczającego obiekt kosmiczny za szkodę wyrządzoną na Ziemi lub statkowi powietrznemu

• Ludność w prawie międzynarodowym

1. Ludność państwa

Ludność państwa - ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji:

• obywatele

• cudzoziemcy

W skład ludności nie wchodzą tzw. cudzoziemcy uprzywilejowani, tzn. osoby korzystające z przywilejów i immunitetów.

2. Obywatelstwo

Obywatelstwo - trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z państwem. Jego konsekwencją jest zwierzchnictwo personalne państwa.

• regulacje prawne pozostawione do wyłącznej kompetencji państwa z zastrzeżeniem, że muszą być zgodne z obowiązującym państwo prawem międzynarodowym.

• konwencja haska dotycząca obywatelstwa (1930)

• opinia doradcza STSM z 1923 r. w sprawie dekretów o obywatelstwie w Tunisie i Maroku

• Orzeczenie MTS z 1955 w sprawie Nottenbohma (Liechtenstein v. Gwatemala)

3. Nabycie i utrata obywatelstwa

1. sposoby nabycia obywatelstwa

• pierwotne (przez urodzenie)

• ius sanguinis (prawo krwi) - np. państwa europejskie

• ius soli (prawo ziemi) m.in. USA, państwa Ameryki Południowej

• pochodne

• naturalizacja - nadanie - następuje wówczas, gdy obywatelstwo nabywa osoba nie mająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego państwa (w tym zakresie - regulacja w prawie wewnętrznym państw)

• zamążpójście - obywatelstwo żony określone przez obywatelstwo męża (dawniej) - zasada ta została odrzucona przez większość państw

• konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 r. - małżeństwo samo przez się nie ma wpływu na obywatelstwo małżonka

• adopcja - z reguły adoptowany uzyskuje obywatelstwo adoptującego (warunki uzyskania obywatelstwa przez adoptowanego są określane w prawie wewnętrznym państw)

• opcja - wybór między uzyskaniem nowego obywatelstwa lub utrzymaniem poprzedniego (może dotyczyć zmian terytorialnych; regulacja - w umowach międzynarodowych)

• repatriacja - uzyskanie obywatelstwa prze osoby przebywające na terytorium państwa z zamiarem osiedlenia się na stałe, pod warunkiem, że posiadają określoną narodowość lub pochodzenie

• reintegracja - odzyskanie obywatelstwa poprzedniego. Częto jest tu stosowany tryb uproszczony

W Polsce zasadą główną jest „prawo krwi”, ale ius soli jest zasadą stosowaną posiłkowo (dla uniknięcia mnożenia bezpaństwowości.

2. utrata obywatelstwa

• przez nabycie obcego obywatelstwa

• zwolnienie z dotychczasowego obywatelstwa

• zamążpójście

• wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej innego państwa

• odmowa spełnienia obowiązku służby wojskowej

• pozbawienie

• zrzeczenie się (w Polsce nie następuje automatycznie - potrzebna jest zgoda Prezydenta RP)

• niedopuszczalne jest pozbawienie obywatelstwa ze względów rasowych, religijnych, narodowościowych itp.

• regulacje w prawie wewnętrznym, z uwzględnieniem obowiązujących norm prawa międzynarodowego

4. Obywatelstwo podwójne i wielorakie

1. Różne źródła

• pozytywny zbieg ustaw o obywatelstwie

• zamążpójście

• naturalizacja, jeśli nie wymaga zrzeczenia się dotychczasowego obywatelstwa

2. problemy z tym związane:

• prawo sprawowania opieki dyplomatycznej

• służba wojskowa - np. obowiązek służby w wojsku 2 państw, więzienie za służbę w obcym wojsku

• rozstrzyganie przez sądy państwa trzeciego kwestii prawnych wg prawa ojczystego danej osoby

• zasada efektywnego obywatelstwa, czyli rzeczywistej więzi danej osoby z państwem (np. gdzie na stałe zamieszkuje, ma miejsce pracy

• konwencja haska o obywatelstwie z 1930 r. - orzeczenie MTS z 1955 z sprawie Nottenbohma (Liechtenstein v. Gwatemala)

5. Bezpaństwowość - apartyda

1. źródła bezpaństwowości

• negatywny zbieg ustaw o obywatelstwie

• zamążpójście

• utrata dotychczasowego obywatelstwa, nie połączona z nabyciem nowego

2. niekorzystna sytuacja prawna:

• brak paszportów, brak opieki dyplomatycznej, gorsze traktowanie - posługuje się często b. ściśle określonym „dokumentem podróży”

• konwencja dotycząca statusu prawnego bezpaństwowców z 1954 r.

• ograniczenie bezpaństwowości

• konwencja w sprawie ograniczenia bezpaństwowości z 1961 r.

• konwencja haska dotycząca obywatelstwa z 1930 r.

• konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 r.

Nie wszystkie państwa podpisały te konwencje.

6. Uchodźstwo

Konwencja Genewska z 28 lipca 1951r. o statusie prawnym uchodźców jest podstawowym aktem regulującym status tej grupy. W jej rozumieniu do kategorii uchodźców należą osoby, które w związku z wydarzeniami, jakie miały miejsce przed 1 stycznia 1951r., obawiając się prześladowań ze względu na swą rasę, religię, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej lub swe poglądy polityczne, opuściły państwo, którego są obywatelami.

Uchodźca - definicja z art. 1 Konwencji genewskiej z 1951 r. - ta definicja do dzisiejszej rzeczywistości raczej nie przystaje. Była stworzona po II wojnie światowej(ucieczka przed wojną, ucieczka związana ze zmianami klimatycznymi - to obecne problemy

• tzw. paszporty nansenowskie, ograniczenia możliwości wydalania uchodźców

• Nansen - to dokumenty podróży dla uchodźcy

• wniosek o nadanie statusu uchodźcy składa się najpóźniej na granicy państwa, do którego się uchodzi

• podstawowe prawo to zapewnienie uchodźco prawa do sądu

• konwencja dotycząca statusu uchodźców z Niemiec z 1938 r. (dot. gł. Żydów)

• konwencja dotycząca międzynarodowego położenia uchodźców

• Międzynarodowa Organizacja do Spraw Uchodźców (1946-1952) - jej głównym zadaniem jest przygotowanie dokumentu

• Wysoki Komisarz NZ ds. uchodźców (powołany przez ZO NZ w 150 i działa od 01.01.1951 r. do dziś). Jego status jest … nie wiadomo, czy to jest organ, organizacja, czy agenda

• Konwencja genewska dotycząca statust uchodźców z 1951 r.

• Protokół dodatkowy dotyczący statusu uchodźców z 1967 r.

7. Cudzoziemcy

Cudzoziemcy - to osoby posiadające obywatelstwo innego państwa.

Zasady wjazdu i pobytu cudzoziemców, a także ich prawa i obowiązki reguluje w zasadzie prawo wewnętrzne państwa ale także umowy międzynarodowe.

• w Polsce - obowiązuje Ustawa o cudzoziemcach z 2003 r., zmieniona ustawą z 2006 r.

Traktowanie cudzoziemców:

• na podstawie klauzuli narodowej - najczęściej z niej wyłączone są prawa polityczne (czynne i bierne prawo wyborcze)

• na podstawie klauzuli największego uprzywilejowania

• specjalne

Prawa cudzoziemców:

• tendencja do zrównywania praw i obowiązków cudzoziemców z prawami i obowiązkami obywateli

• art. 2 MPPOiP z 1966 r. zakazuje dyskryminacji cudzoziemców - tu mają zastosowanie prawa człowieka a nie prawa obywatela

• ograniczenia praw - prawa wyborcze, dostęp do służby publicznej, nabywanie własności, dostęp do wykonywania określonych zawodów

Obowiązki cudzoziemców:

• przestrzeganie prawa wewnętrznego

• płacenie podatków i ceł

• w razie klęsk żywiołowych - świadczenia taki jak obywatele

• służba wojskowa - (?) - taki obowiązek przewidywała Wlk. Brytania w czasie II wojny światowej

Wydalanie cudzoziemców - art. 23 MPPiOP z 1966 r. - nie można wydalać cudzoziemców masowo.

8. Azyl terytorialny

Azyl terytorialny - udzielenie zezwolenia na wjazd oraz pobyt cudzoziemcowi dyskryminowanemu czy prześladowanemu za swe przekonania i działalność polityczną, religijną czy naukową.

Państwo może udzielić azylu tylko na swoim terytorium (nie na terenie placówek dyplomatycznych)

Udzielenie azylu wiąże się z odmową ekstradycji cudzoziemca do państwa jego obywatelstwa.

Prawo do ubiegania się o azyl jest określone w:

• art. 14 Powszechnej Deklaracj Praw Człowieka z 1948 r. (prawo do ubiegania się o azyl, a nie prawo do azylu)

• deklaracji w sprawie azylu terytorialnego z 1967 r. (wyjśnia, kiedy azyl nie może być udzielony i dopuszczalna jest ekstradycja odpowiedzialnych za zbrodnie wojenne, ludobójstwa,

• charakter prawny ww. dwóch aktów jest różny

• brak norm prawnomiędzynarodowych, stąd zasadniczo państwa regulują tę instytucję swoim prawem wewnętrznym

9. Ekstradycja przestępców

Ekstradycja przestępców - wydanie podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna, w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej już kary

Zasady ekstradycji

• podstawę ekstradycji może stanowić tylko czyn, który jest zagrożony karą w obu państwach

• osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania,, jak również można ją poddać karze wyłącznie takiej, do wykonania której została wydana

• nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z azylu

Przestępstwa ekstradycyjne - to najpoważniejsze przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu, piractwo morskie i powterzne, terroryzm (wymieniane w umowach międzynarodowych w drodze szczegółowego wyliczenia bądź przez podanie klauzuli ogólnej z pewnymi wyjątkami)

• stanowią one podstawę wydania

Do przestępstw, które nie uzasadniają ekstradycji należą:

• przestępstwa polityczne - wyjątek - klauzula zamachowa

• rzadziej - przestępstwa wojskowe (dezercja)

Procedura ekstradycyjna - jest regulowana w drodze umownej, najczęściej wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacją jest przekazywany w drodze dyplomatycznej. Ostatnią czynnością jest wydanie przestępcy przez władze policyjne.

Polska jest stroną Europejskiej Konwencji o Ekstradycji z 1957 r.

• zobowiązuje ona do wzajemnego wydawania, zgodnie z postanowieniami i na warunkach przez nią określonych, wszystkich ściganych za popełnienie przestępstwa lub poszukiwanych w celu wykonania kary lub środka zabezpieczającego.

• każda ze stron ma prawo do odmowy wydania swojego obywatela.

Ekstradycja konstytucyjna (wydanie konkretnemu państwu nie jest tożsame wydaniu (przekazaniu) osoby międzynarodowemu organowi sądowemu.

10. Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Antecedencje - postanowienia w umowach międzynarodowych, chroniące pewne grupy wyznaniowe, narodowościowe, czy służące zwalczaniu niewolnictwa i handlu niewolnikami

• 1955 - Traktat Augsburski - ochrona mniejszości religijnych

• 1878 - Traktat berliński - dot. ochrony mniejszości narodowych

• 1919-1920 traktaty dotyczące ochrony mniejszości (m.in. tzw. Mały Traktat wersalski z Polską - 28.06.1919 r.) - chodziło głównie o mniejszość niemiecką - ochrona grupy bez wzajemności - brak charakteru wzajemnego

• XIX/XX wiek - rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego - ochrona jednostki w czasie konfliktu zbrojnego

• 26.06.1945 - Karta Narodów Zjednoczonych

• preambuła

• art. 1 ust. 3

• art. 55 i 56

11. Europejski system ochrony praw człowieka

1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ZO ONZ, 10.12 1948 r.)

• Rada Europy

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950)

• Europejska Karta Socjalna (1961)

• Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu Traktowaniu i Karaniu (1987)

• Unia Europejska

• Traktat o UE

• Karta Praw Podstawowych o Unii Europejskiej (2000, 2007)

• prawo wtórne

• orzecznicwo

• OBWE

• tzw. ludzki wymiar KBWE/OBWE

12. Inne systemy regionalne ochrony praw człowieka

1. KNZ

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ZO ONZ, 10.12.1948 r.)

• System amerykański (OPA) (Organizacja Państw Amerykańskich) - wadą tego systemu jest to, że nie obejmuje on całego kontynentu amerykańskiego, m.in. nie obejmuje USA (a system europejski obejmuje całą Europę z wyjątkiem Białorusi)

• Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (1969)

• Protokół dodatkowy do AKPC dotyczący praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (1988)

• System afrykański (OIA/UA) (Organizacja Jedności Afryki/Unia Afrykańska)

• Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (1981)

• System Arabski (LPA - Liga Państw Arabskich) - odwołuje się do Koranu

• Arabska Karta Praw Człowieka (1994, 2004)

Brak jest systemu azjatyckiego - nie ma organizacji azjatyckiej o takim charakterze i celach ogólnych. Brak jest tam punktów stycznych (różne interesy, poziom gospodarczy)

6. Organizacje międzynarodowe

Organizacje międzynarodowe - zrzeszenia państw lub innych osób prawnych czy fizycznych z różnych krajów, powołane do życia dla realizowania zadań określonych w statucie.

1. Organizacje międzynarodowe

1. rządowe - zrzeszające państwa (GO - Govermental Organizations)

• utworzone z reguły na podstawie umowy międzynarodowej

• ale np. OBWE - nie na podstawie umowy, lecz decyzji

• zrzeszają państwa

• posiadają strukturę

• mogą być podmiotami prawa międzynarodowego (nie wszystkie są)

• posiadanie i zakres podmiotowości zależy od państw

2. pozarządowe - zrzeszające inne podmioty prawne lub fizyczne (NGO - Non-Govermental Organizations)

• nie zostały założone w grodze umowy międynarodowej

• powstają na podstawie porozumień zawartych przez osoby fizyczne lub prawne

• podlegają reżimowy prawa kraju, na terenie którego znajduje się siedziba danej organizacji (np. Amnesty International z siedzibą w Londynie)

• zrzeszają osoby fizyczne lub/i prawne

• nie są podmiotami prawa międzynarodowego

• zakres zawierania umów przez takie organizacje zależy od zakresu kompetencji, jakie przysługują takiej organizacji

Bierne prawo legacji - organizacja takie raczej przyjmują, ale nie wysyłają przedstawicieli

Odpowiedzialność międzynarodowa organizacji międzynarodowych - konwencja z 1971 r. dot. odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez obiekty kosmiczne …

Prawo do występowania do sądów międzynarodowych - raczej organizacje międzynarodowe takiego prawa nie mają, ale to wynika ze statutu organizacji. Przez MTS organizacje międzynarodowe nie mogą występować.

2. Organizacje uniwersalne i organizacje regionalne

1. Organizacje uniwersalne - głównie organizacje należące do systemu ONZ

2. Organizacje regionalne - rozwinęły się zwłaszcza w regionie Europy, Ameryki i Afryki

3. Struktura miedzynarodowych organizacji rządowych

1. zebranie przedstawicieli wszystkich państw członkowskich (zbiera się stosunkowo rzadko):

• Zgromadzenie Ogólne ONZ

• Konferencja Ogólna MOP

• Kongres w Powszechnym Związku Pocztowym

2. Rada lub Komitet, zbierający się częściej:

• w organizacjach obejmujących wielką liczbę państw - składa się z ograniczonej liczby członków, wybieranych na ZO

• w organizacjach mniej licznych - składa się często z przedstawicieli wszystkich państw

• organ administracyjny

• Sekretariat, Biuro

4. Międzynarodowa Organizacja Pracy

• każde państwo członkowskie wysyła na Ogólna Konferencję Pracy 4 delegatów

• 2 - reprezentuje rząd

• 1 - organizacje pracowników (zw. zaw.)

• 1 - organizacje pracodawców

• każdy z nich głosuje indywidualnie

• Rada Administracyjna - 48 członków, z czego:

• 24 - reprezentuje rząd

• 12 - związki zawodowe

• 12 - organizacje pracodawców

5. Zakres działania poszczególnych organizacji

Zakres działania poszczególnych organizacji ustalają:

• statuty, uchwały, regulaminy i inne porozumienia oraz praktyka oparta na zgodnym stanowisku państw członkowskich

6. Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Organizacje wyspecjalizowane ONZ, łącznie z ONZ i autonomicznymi agencjami i funduszami - tworzą „system Narodów Zjednoczonych”, zwany „rodziną ONZ”.

Najważniejsze z nich:

• Powszechny Związek Pocztowy (1874)

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919)

• Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1932)

• ONZ do spraw Wychowania, Nauki i Kultury - UNESCO

• Światowa Organizacja Zdrowia - WHO

• Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO)

• Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO)

• Międzyrządowa Doradcza Organizacja Morska (IMO)

• Międzynarodowy Fundusz Monetarny (IMF)

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)

• Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

• Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO)

• Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC)

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA)

Organizacje wyspecjalizowane działają w powiązaniu z Radą Gospodarczo-Społeczną.

• Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) - ma charakter zbliżony do organizacji wyspecjalizowanych - powiązana jest nie z Radą G-S, ale ze Zgromadzeniem Ogólnym i Radą Bezpieczeństwa

Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju - UNCTAD (1964)

• jest organem ZO ONZ

Światowa Organizacja Handlu WTO (z 1994, Marakesz)

7. Liga Narodów

• powstała w 1919 r. jako organizacja o charakterze ogólnym

• cel - utrzymanie pokoju i współpracy międzynarodowej

• ale nie spełniała swoich zadań, po wojnie zastąpiona przez ONZ

8. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa rządowych organizacji międzynarodowych

1. organizacje rządowe - występują jako podmioty prawa międzynarodowego

• podmiotowość ta ma jednak charakter ograniczony - nie może wykraczać poza granice ich działalności wyznaczone w umowach międzynarodowych

• organizacja o najszerszym zakresie podmiotowości jest ONZ

• żadna jednak organizacja nie posiada pełnej podmiotowości, takiej jak państwa

9. Funkcje organizacji rządowych

• regulacyjne - ustanawianie norm o wzorców moralnych, politycznych, prawnych

• kontrolne - konfrontowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami

• operacyjne - świadczenie usług na podstawie własnych decyzji przy użyciu zasobów ludzkich i materiałowych, znajdujących się w dyspozycji danej organizacji

• funkcje typu forum (organizowanie spotkań, dyskusji)

• funkcje typu usługowego

10. Uchwały organów międzynarodowych organizacji rządowych

Rodzaje uchwał

1. uchwały zawierające powtórzenie norm prawa międzynarodowego obowiązującego jako prawo umowne lub zwyczajowe

• w takich przypadkach uchwała oznacza potwierdzenie normy prawnej już uprzednio obowiązującej

• źródłem prawa jest tu umowa lub zwyczaj a nie uchwała

2. uchwały organów organizacji międzynarodowych dotyczące ściśle wewnętrznych spraw danej organizacji, umożliwiających jej funkcjonowanie

• jest to tzw. „prawo wewnętrzne” organizacji

• ma ono charakter wiążący dla członków danej organizacji

• uchwały wykraczające poza treść obowiązującego prawa międzynarodowego i nie należące do kategorii spraw wewnątrzorganizacyjnych

• mogą one wyjaśniać lub konkretyzować obowiązujące normy prawne

• obejmować dziedziny nieobjęte dotychczas normami prawa międzynarodowego

• zawierać treść kolidującą z obowiązującymi normami prawa międzynarodowego

Podjęcie uchwały przez organ organizacji międzynarodowej, w braku wyraźnego postanowienia statutu w tym względzie, nie nadaje postanowieniom zawartym w uchwale mocy obowiązującego prawa.

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ mają charakter i nie rodzą dla państw obowiązków natury prawnej.

Jednak art. 25 KNZ mówi, że państwa członkowskie mają obowiązek przyjmować i wykonywać decyzje Rady Bezpieczeństwa podjęte w ramach przyznanych jej kompetencji w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

11. Międzynarodowe organizacje pozarządowe

Można wydzielić kilka grup organizacji, mających większe znaczenie polityczne w stosunkach międzynarodowych, m.in. organizacje o charakterze ideologicznym:

• kościoły i związki religijne

• największe znaczenie ma Kościół katolicki, którego kierownictwo (Stolica Apostolska) jest powszechnie uznawane jako podmiot prawa międzynarodowego

• Zakon Kawalerów Maltańskich - obecnie prowadzący działalność o charakterze humanitarnym - utrzymuje stosunki dyplomatyczne z niektórymi państwami

• Światowa Rada Kościołów - jest wspólna organizacją kościołów protestanckich i niekatolickich

• organizacje syjonistyczne

Funkcje organizacji pozarządowych - bardzo różne. Obecnie podejmowane sa próby usystematyzowania funkcji spełnianych przez te organizacje.

12. Karta Narodów Zjednoczonych

• podpisana w San Francisco 26 czerwca 1945

• jest umową międzynarodową otwartą warunkowo, obejmuje 111 artykułów

• załącznikiem do KNZ jest Statut MTS

• została sporządzona w 5 językach (angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński)

• wszystkie te języki są jednakowo autentyczne

• powołana przez KNZ organizacja nosi w rzeczywistości nazwę „Narody Zjednoczone” (UN - Unitet Nations), jednak powszechnie przyjęła się nazwa ONZ

Obecnie nie ma żadnej innej organizacji powszechnej o celach ogólnych poza ONZ. Wcześniej była jeszcze Liga Narodów - ale już nie istnieje

13. Organizacja Narodów Zjednoczonych

• Pakt Ligi Narodów - pierwsza organizacja powszechna o celach ogólnych (USA nigdy nie były jej członkem; Niemcy zrezygnowały z członkowstwa w niej)

• Deklaracja londyńska (1941, USA, Wlk. Brytania)

• Karta Atlantydzka (14 sierpnia 1941, USA, Wlk. Brytania, przyjęta na Atlantyku, stała się częścią Deklaracji Narodów Zjednoczonych)

• Deklaracja Narodów Zjednoczonych (01.01.1943 - 26 państw, w tym Polska; po raz pierwszy użyto zwrotu „Narody Zjednoczone”

• Deklaracja moskiewska (1943, min. spraw wielkiej trójki)

• pierwszy raz zadeklarowano, że zbrodniarze staną przed międzynarod. trybunałem

• Komisja NZ ds. zbrodni wojennych - zebrała dokumenty pod przyszłe procesy zbrodniarzy wojennych

• Deklaracja teherańska (1943)

• Konferencja w Durnbarton Oaks (1944)

• zaproszono Francję, ale już nie Polskę (było po Manifeście PKWN, stąd polski rząd na emigracji był spychany na margines

• po raz pierwszy wziął udział przedstawiciel Chin

• postanowiono o strukturze organizacji, że zostanie powołana Rada Bezpieczeństwa, że 5 członków w RB będzie miało specjalny status (spośród 5 państw założycielskich - mocarstw)

• Konferencja jałtańska (1945)

• postanowiono gdzie i kiedy odbędzie się konferencja założycielska nowej organizacji

• miało to być San Francisco, 24.04.1945 r.

• na tej konferencji miał być przyjęty statut nowej organizacji

• Konferencja w San Francisco (24.04 - 26.06.1945)

• 45 państw (bez Polski, mimo, że polska armia była 4-tą siłą walczącą po stronie aliantów - dlatego, że w 1945r. Polskę reprezentowały 2 rządy: rząd na emigracji oraz rząd tymczasowy w Warszawie). Ambasador Polski (rządu na emigracji) w USA jednak nieoficjalnie brał udział w tej konferencji

• 26.06.1945 - podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych

• 192 państwa do dziś podpisały KNZ. Weszła w życie 24.10.1945 r.

• 24.10 - święto Narodów Zjednoczonych

• 27 państw ratyfikowało KNZ, w tym wszyscy stali członkowie RB

• 24.10.1945 - wejście w życie Karty Narodów Zjednoczonych

• 10.01.1946 - I Zgromadzenie Ogólne w Londynie

• Londyn - jako siedziba tymczasowa (już wcześniej postanowiono, że stałą siedzibą będzie New York - od 21.03.1946r.)

• Pierwszym Sekretarzem ONZ został Tryg Vei

• 17.01.1946 - I posiedzenie Rady Bezpieczeństwa w Londynie

• 01.02.1946 - wybór pierwszego Sekretarza Generalnego ONZ

• 21.03.1946 - przeniesienie ONZ do Nowego Jorku

14. Tryb wprowadzania zmian do KNZ

1. wprowadzanie poprawek do KNZ

• na podstawie uchwały ZO

• większością 2/3 głosw

• ratyfikacja tych poprawek przez 2/3 członków, w tym wszystkich stałych członków RB

• rewizja KNZ

• wymóg uchwały specjalnej konferencji członków ONZ, zwołanej na podstawie decyzji podjętej przez ZO większością 2/3 głosów i większością którychkolwiek 9 członków RB

• ratyfikacja przez 2/3 członków ONZ, w tym wszystkich stałych członków RB

15. Moc obowiązująca przepisów KNZ

Art. 103 KNZ - wskazuje na tzw. konstytucyjny charakter norm zawartych w KNZ.

W razie sprzeczności między zobowiązaniami członków ONZ, wynikającymi z KNZ, a ich zobowiązaniami wynikającymi z jakiejkolwiek innej umowy międzynarodowej - zobowiązania wynikające z Karty maja pierwszeństwo.

• autorytatywna interpretacja przepisów KNZ - interpretacji takiej może dokonać MTS, wydając opinię doradczą, albo powołana w tym celu komisja prawnicza - ale taka interpretacja nie jest wiążąca dla państw członkowskich

16. Cele i zasady Karty Narodów Zjednoczonych

Cele zawarte w preambule - mają charakter uroczysty i służą interpretacji celowościowej

• uchronienie przyszłych pokoleń od klęski wojny oraz zjednoczenie swych sił dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• przywrócenie wiary w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych

• popieranie postępu społecznego i poprawa warunków życia w większej wolności

• postępowanie tolerancyjne i utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków

• stworzenie warunków do przestrzegania sprawiedliwości i poszanowania zobowiązań międzynarodowych

• korzystanie z organizacji międzynarodowych w celu popierania gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów

Cele zawarte w Art. 1. KNZ:

• utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami

• współdziałanie międzynarodowe w rozwiązywaniu różnych zagadnień oraz popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka

• działanie jako ośrodek uzgadniający działalność międzynarodową

Zasady KNZ - jednocześnie są zasadami prawa międzynarodowego

• suwerenna równość wszystkich podmiotów - suwerenność Państw, nie organizacji

• wykonywanie zobowiązań Karty w dobrej wierze - zwłaszcza pacta sunt servanta

• pokojowe załatwianie sporów

• zakaz stosowania groźby lub użycia siły (wyjątki - samoobrona, decyzje RB)

• udzielanie pomocy Organizacji w każdej podejmowanej akcji - z tego wynika zakaz pomocy państwu na które ONZ nałoży sankcje

• zapewnienie przestrzegania zasad Karty przez państwa nieczłonkowskie - tutaj nikt nie pytań państw trzecich o zgodę na taki zapis

• Tajwan, Kosowo - nie są członkami ONZ

• zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne państw ze strony Organizacji, chyba, że stosowane są środki przymusu zgodnie z rozdziałem VII KNZ

• sprawy wewnętrzne - pojęcie to z czasem zmienia zakres. Kwestia naruszeń praw człowieka nie jest sprawą wewnętrzną państwa

17. Członkowsto w ONZ

1. członkowie pierwotni - 51 państw - państwa, które uczestniczyły w Konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco - nie mają żadnych dodatkowych przywilejów

• albo które nie uczestniczyły w tej konferencji, ale podpisały poprzednio Deklarację Narodów Zjednoczonych z dnia 1 stycznia 1942 roku, a potem podpisały i ratyfikowały KNZ ją zgodnie z jej artykułem 110.

• punkt ten został włączony do Karty w celu umożliwienia nabycia przez Polskę członkowstwa pierwotnego.

• Polska nie uczestniczyła w konferencji w San Francisco, gdyż ówczesny Tymczasowy Rząd w Warszawie nie był uznawany przez mocarstwa zachodnie, które wciąż uznawały rząd emigracyjny w Londynie.

• członkowie przyjęci przez kompetentny organ

• Warunki członkowstwa w ONZ : Do ONZ może być przyjęte każde państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania zawarte w Karcie i zdaniem RB i ZO zdolne jest i pragnie zobowiązania te wykonywać.

• przyjęcie następuje w drodze uchwały ZO na zalecenie RB

• 1955 r. - neutralizacja Austrii - pierwsza odwilż - przyjęto 13 państw, w tym Austrię

• Stolica Apostolska nie jest członkiem ONZ - ma status obserwatora

• czerwiec 2006 - przyjęto 192 państwo - Czarnogórę

• obecnie - 192 członków-państw

• każdy członek może mieć maksymalnie 5 przedstawicieli, ale przysługuje mu zawsze tylko 1 głos

18. Utrata członkowstwa

1. Wystąpienie z ONZ

• karta milczy na ten temat, brak procedury - trzeba tylko rozliczyć się ze składek z początkiem roku budżetowego

• Indonezja - ostatecznie nie wystąpiła z ONZ - konflikt z Malezją - chodziło o to, żeby Malezji nie przyjmować, ale tego nie posłuchano, więc Indonezja postanowiła wystąpić. Jednak po roku - przyjęto ją i przywrócono w prawach i obowiązkach

2. zawieszenie członka w prawach członkowskich

• może mieć miejsce w stosunku do członka, przeciwko któremu RB zastosowała środki zapobiegawcze lub środki przymusu

• decyzją ZO na wniosek RB

Od zawieszenia w prawach członkowskich należy odróżnić pozbawienie prawa głosowania w ZO - członek ZO, zalegający z opłaceniem składek przez dwa ostatnie pełne lata nie ma prawa głosowania w ZO.

Większość państw ma zaległości składkowe (zwłaszcza USA, które pokrywają ¼ budżetu ONZ - udział wg PKB). Udziały innych państw: 20% Japonia, 10% Niemcy, 0,2% Polska, 2% Rosja.

• jednak ZO może zezwolić takiemu członkowi na udział w głosowaniu, jeśli uzna, że zaległość wynikła z okoliczności od niego niezależnych.

• minimalna składka - ok. 60.000 dolarów

• wykluczenie z ONZ

• decyzją ZO na zalecenie RB

• jeśli państwo uporczywie łamie zasady KNZ, mimo wezwań RB

• dotychczas nigdy nikogo nie wykluczono, chociaż chciano wykluczyć RPA (ze względu na okupowanie Namibii)

• sprawa członkowstwa tzw. minipaństw

• są to państwa wyjątkowo małe co do obszaru, liczby ludności oraz ludzkich i gospodarczych zasobów

19. Organy NZ

1. Zgromadzenie Ogólne, w tym organy pomocnicze

• Komisja Prawa Międzynarodowego (1947) - zajmuje się kodyfikacją prawa międzynarodowego

• Trybunał Administracyjny (1949) - swoisty sąd pracy między ONZ a jej pracownikami

• Rada Praw Człowieka (2006) - zastąpiła Komisję Praw Człowieka

2. Rada Bezpieczeństwa, w tym organy pomocnicze ds. sankcji

• Wojskowy Komitet Sztabowy - jedyny przewidziany w Karcie

• Międzynarodowy Trybunał Karny ds. b. Jugosławii (1993)

• Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Rwandy (1994)

• prace dwóch ostatnich mają zakończyć się za rok

• Rada Gospodarczo-Społeczna

• Komisja Gospodarcza dla Europy

• UNHCR (1950) - wysoki komisarz ONZ ds. uchodźców

• UNHCHR (1994) - wysoki komisarz ONZ ds. praw człowieka

• Rada Powiernicza

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• Sekretariat

• Zgromadzenie Ogólne

• składa się ze wszystkich członków ONZ - obecnie 192 członków

• każdy członek ONZ może mieć nie więcej niż 5 przedstawicieli

• każdemu członkowi (nie - przedstawicielowi!) przysługuje 1 głos

• Kompetencje ZO

• omawianie wszelkich zagadnień i spraw wchodzących w zakres działalności Organizacji lub dotyczących funkcji któregokolwiek organu ONZ

• wydawanie zaleceń we wszystkich tych sprawach pod adresem państw członkowskich i organów ONZ

• z zastrzeżeniem art. 12 - KNZ - gdy RB wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje powierzone jej przez Kartę - ZO nie może udzielać zaleceń w danej sprawie, chyba, że RB się o to zwróci

• jeśli sprawa dotycząca utrzymania pokoju wymaga podjęcia akcji - ZO ma obowiązek przekazać ją Radzie Bezpieczeństwa

• Charakter obrad - art. 20

• sesje zwyczajne w każdy 3 wtorek września - rozpoczęcie, trwają zwykle cały rok

• sesje nadzwyczajne, zwoływane przez Sekretarza Generalnego na żądanie RB lub większości członków Organizacji (np. 1956 - dot. rewolucji na Węgrzech, dot. Kanału Sueskiego, dot. terytoriów palestyńskieh

• Głosowanie

• każdy członek-państwo ma 1 głos

• w sprawach ważnych - większość 2/3 obecnych i głosujących

• w innych sprawach - zwykła większość obecnych i głosujących

• w sprawach poprawek do KNZ - większość 2/3 członków ZO

• w sprawie zwołania konferencji rewizyjnej - większość 2/3 członków ZO

• w sprawie wyboru sędziów MTS - bezwzględna większość głosów w ZO

• podejmowanie uchwał

• rezolucje tylko w formie zaleceń

• brak mocy prawnie wiążącej państwa członkowskie.

• takie uchwały należą do soft (tzw. miękkiego prawa międzynarodowego), ale mogą stać się prawnie wiążące jako normy zwyczaju międzynarodowego. Tak stało się z I Deklaracją Praw Człowieka

21. Rada Bezpieczeństwa

• Skład:

• 5 członków stałych (USA, Wielka Brytania, Francja, Rosja, Chiny) - mają prawo weta w sprawach merytorycznych

• 10 członków niestałych - wybieranych w systemie rotacyjnym przez ZO na 2 lata (5 członków zmienia się co 1 rok), bez prawa bezpośredniej reelekcji

• Funkcje i kompetencje

• opracowywanie przy pomocy Wojskowego Komitetu Sztabowego planów ustanowienia systemu regulowania zbrojeń w celu przedstawienia ich państwom członkowskim

• rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi oraz wydawanie zaleceń dotyczących sposobu załatwiania sporów

• podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania sankcji

• główna odpowiedzialność za pokój o bezpieczeństwo - reagowanie na zagrożenia, zapobieganie konfliktom

• RB ma priorytet kompetencji w stosunku do ZO (art. 12 KNZ) - np. RB ma prawo nakładać sankcje, a ZO już nie.

• członkowie Narodów Zjednoczonych zobowiązują się przyjąć i wykonać postanowienia Rady Bezpieczeństwa, zgodnie z niniejszą Kartą.

• Uchwały:

• rezolucje w formie zaleceń, ale także w formie prawnie wiążących decyzji skierowanych do państw (art. 39 KNZ w związku z art. 25)

• Obrady:

• RB zbiera się w razie potrzeby, działa w systemie ciągłym

• Głosowanie

• 1 przedstawiciel - 1 głos

• w sprawach proceduralnych - większość 9 jakichkolwiek członków (np. w sprawie porządku obrad)

• w sprawach merytorycznych - większość 9 członków, w tym wszystkich członków stałych (tzn. brak weta, ale wstrzymanie się od głosu jednego z tych członków stałych nie blokuje podjęcia uchwały)

• np. zalecenia państwom jakiegoś pokojowego załatwienia sporu, podejmowanie sankcji

• wybór sędziów MTS - bezwzględna większość głosów jakichkolwiek członków RB, czyli 8

• strona w sporze powinna wstrzymać się od głosu

• prawo weta nie przysługuje w sprawach proceduralnych ani mocarstwu w sporze, którego jest stroną

• Sankcje

• bez użycia siły (art. 41 KNZ) - np. embargo na dostawy broni, zerwanie łączności komunikacyjnej, zerwanie stosunków dyplomatycznych

• z użyciem siły (art. 42 KNZ) - np. demonstracje, blokada, operacje sił zbrojnych morskich, powietrznych, lądowych członków ONZ

• do dziś RB nie ma wypracowanych zasad sił zbrojnych

• oddziały pokojowe to coś innego - ich użycie nie stanowi sankcji, bowiem użycie sił pokojowych zawsze wymaga zgody państwa, na terenie którego są takie operacje pokojowe przeprowadzane

• Prawo do samoobrony

• państwo zaatakowane ma prawo się bronić indywidualnie, lub z pomocą sił zbrojnych innych państw (samoobrona zbiorowa - na tej zasadzie opiera się NATO)

• obowiązek powiadomienia RB, która ma prawo wezwać strony do zaprzestania działań zbrojnych. Państwa muszą się tej decyzji podporządkować

Rada Bezpieczeństwa powołuje Wojskowy Komitet Sztabowy - organ pomocniczy RB, jedyny przewidziany w Karcie NZ - jest to taki sztab wojskowy sił zbrojnych oddanych do dyspozycji RB

Kompetencje Wojskowego Komitetu Sztabowego w praktyce ograniczają się tylko do służenia radą, bowiem brak jest sił zbrojnych RB

22. Stosunki między ONZ a organizacjami regionalnymi

Postanowienia KNZ nie wyłączają istnienia układów/organizacji regionalnych, mających na celu załatwianie spraw związanych z utrzymaniem pokoju, pod warunkiem, że są one zgodne z celami i zasadami ONZ.

Karta jednak wyraźnie zastrzega, ze bez upoważnienia Rady Bezpieczeństwa żadne środki przymusu nie mogą być stosowane przez organy regionalne.

Przyjmuje się powszechnie, że państwa będące członkami organizacji regionalnej, w sporach pomiędzy sobą nie mają obowiązku zwracania się, zanim zwrócą się do RB - najpierw do organizacji regionalnej.

23. Rada Gospodarcza i Społeczna

• Skład - 54 członków-państw, wybieranych w systemie rotacyjnym przez ZO na 3 lata, z prawem reelekcji

• co 1 rok zmienia się 1/3 członków, czyli 18

• Funkcje i kompetencje

• inicjowanie i prowadzenie badań nad zagadnieniami gospodarczymi i społecznymi (sprawy gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia i pokrewne)

• zapewnienie poszanowania praw człowieka

• Komisja Praw Człowieka działała do 2006 r., gdy Libia objęła przewodnictwo. Obecnie jest Rada Praw Człowieka, ale teraz jest to organ nie Rady Gospodarczej i Społecznej, tylko organem pomocniczym ZO. Obecna siedziba - w Genewie

• współdziałanie z organizacjami wyspecjalizowanymi

• organizacje wyspecjalizowane - organizacje ustanowione na podstawie porozumień międzyrządowych o obarczone szeroką odpowiedzialnością międzynarodową w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i pokrewnych

• Uchwały

• podejmowane są w formie zaleceń

• Głosowanie

• 1 członek = 1 głos

• we wszystkich sprawach - zwykłą większością członków obecnych i głosujących (50% + 1, nie liczy się głosów wstrzymujących)

• Obrady

• sesje odbywane w razie potrzeby, zgodnie z regulaminem

• Organizacje wyspecjalizowane

Organizacje wyspecjalizowane „UN” - to organizacje utworzone na podstawie umowy międzynarodowej rządowej (zawartej przez państwa), działają na podstawie statutu i w jakiejś konkretnej dziedzinie, którą zajmuje się ONZ, mające szerokie kompetencje w tym zakresie.

• konieczne jest zawarcie umowy między tą organizacją a ONZ (RGTS). Umowa ta podlega zatwierdzeniu przez ZO

• działalność takiej organizacji jest koordynowana z działalnością ONZ.

• organizacja wyspecjalizowana składa RGiS sprawozdania

• RGiS może zalecać jej przeprowadzenie jakichś badań, może podejmować wspólne akcje

• organizacja wyspecjalizowana może kierować zalecenia do ONZ

25. Rada powiernicza

Zgodnie z KNZ - ma się składać z 5 członków stałych RB, państw zarządzających terytoriami powierzonymi oraz takiej ilości innych członków Organizacji, wybieranych przez ZO na 3 lata, by liczba państw zarządzających była równa liczbie państw niezarządzających terytoriami powierniczymi.

Obecnie nie ma obszarów powierniczych. Ostatni uzyskał niepodległość w 1994 r. (Wyspy Oceany Spokojnego - przyjęte do ONZ w 1995r.) - Obecnie Rada powiernicza składa się tylko z 5 członków stałych RB.

System powiernictw obejmował:

• terytoria mandatowe (z wyj. Namibii, gdyż PRA bezprawnie anektowała ten obszar)

• kolonie odebrane państwom zwyciężonym w II wojnie światowej

• terytoria, jakie państwa kolonialne dobrowolnie zgodzą się poddać pod ten system.

Terytoria powiernicze były administrowane przez poszczególne państwa na warunkach ustalonych w układach powierniczych zawartych przez ONZ z państwami sprawującymi zarząd powierniczy.

• deklaracja w sprawie kolonii, zwanych obszarami niesamodzielnymi wzywała państwa kolonialne to traktowania administracji tymi obszarami jak „świętego posłannictwa”

• Deklaracja z roku 1960 w sprawie przyznania niepodległości krajom i ludom kolonialnym

• proklamowano konieczność szybkiego o bezwarunkowego położenia kresu kolonializacji

• na podstawie tej deklaracji utworzono Komitet do Spraw Dekolonializacji

26. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości to główny organ sądowy ONZ. Podstawą jego działania jest Karta Narodów Zjednoczonych i Statut MTS. Siedzibą MTS jest Haga

Skład: 15 sędziów wybieranych przez ZO i RB na 9 lat z możliwością reelekcji. Sędziowie spośród siebie wybierają prezesa. (Rotacja co 3 lata 1/3 składu - czyli 5 sędziów)

Kandydatów na sędziów wybierają tzw. Grupy Narodowe

Artykuł 10.

1. Będą uważani za wybranych ci kandydaci, którzy uzyskali bezwzględną większość głosów w Ogólnym Zgromadzeniu i w Radzie Bezpieczeństwa.

2. Przy wyborze sędziów albo przy wyznaczaniu członków konferencji przewidzianej w artykule 12, nie będzie czyniona żadna różnica pomiędzy głosami stałych i nie stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

3. W przypadku, gdy więcej niż jeden obywatel tego samego państwa uzyska większość absolutną głosów zarówno Ogólnego Zgromadzenia, jak Rady Bezpieczeństwa, wybrany będzie najstarszy wiekiem spośród nich.

27. Funkcje Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

1. Opiniodawcza (opinie doradcze)

• RB i ZO mogą zwracać się do MTS w każdej kwestii prawnej

• inne organy ONZ i organizacje wyspecjalizowane mogą zwracać się w kwestiach prawnych z zakresu ich działalności oraz z upoważnienia ZO

• na pewno nie mogą zwracać się o opinię państwa

2. Sądownicza

• kompetencje rationae personae: kto może być stroną w sporze przez MTS

• wszystkie państwa i tylko państwa (tj. członkowskie)

• państwa nieczłonkowskie, które przyjęły statut MTS - na warunkach ustalonych przez RB

Artykuł 34.

1. Tylko państwa mają prawo stawać jako strony przed Trybunałem.

2. Zależnie od regulaminu i w ramach jego postanowień, Trybunał będzie mógł żądać informacyj od publicznych organizacyj międzynarodawych w sprawach, znajdujących się na jego wokandzie; będzie on również mógł przyjmować takie informacje, dostarczane przez te organizacje z własnej inicjatywy.

3. Jeżeli w sprawie, która wpłynęła do Trybunału, nasunie się zagadnienie wykładni Statutu zasadniczego takiej publicznej organizacji międzynarodowej albo wykładni zawartej w jego ramach konwencji międzynarodowej, Pisarz obowiązany jest powiadomić o tym zainteresowaną publiczną organizację międzynarodową i przesłać jej odpisy całej procedury pisemnej.

Artykuł 35.

1. Przed Trybunałem mają prawo stawać państwa, będące stronami w niniejszym Statucie.

2. Rada Bezpieczeństwa określi warunki, na jakich inne państwa będą mogły stawać przed Trybunałem, z uwzględnieniem specjalnych przepisów, zawartych w obowiązujących traktatach; w żadnym jednak razie warunki te nie mogą pociągać za sobą nierówności położenia stron przed Trybunałem.

3. Gdy państwo, nie będące członkiem Narodów Zjednoczonych, występuje w charakterze strony w jakiejś sprawie, Trybunał określi wysokość udziału tej strony w wydatkach Trybunału. Przepis ten nie ma zastosowania w przypadku, gdy państwo to ponosi część wydatków Trybunału.

• kompetencje rationae materiae - w jakich sprawach strony mogą występować przed MTS

• wszelkie sprawy

• trzy obowiązkowe kompetencje MTS

• specjalnie zawarta umowa, że wszelkie spory między nimi rozstrzyga MTS

• wnikające np. z umowy międzynarodowej (w której była klauzula jurysdykcji MTS), zawartej pomiędzy państwami pozostającymi w sporze

• klauzula fakultatywna art. 36 ust 2:

Artykuł 36.

1. Orzecznictwu Trybunału podlegają wszelkie spory, które doń wniosą strony, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie Narodów Zjednoczonych albo w obowiązujących traktatach i konwencjach.

2. Państwa, będące stronami w niniejszym Statucie, mogą w każdym czasie oświadczyć, że, w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie same zobowiązanie, uznają za przymusową ipso facto i bez specjalnego porozumienia, jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawnej, dotyczących:

a)  wykładni traktatu;

b)  każdej kwestji prawa międzynarodowego;

c)  rzeczywistości każdego faktu, który, o ile by został stwierdzony, stanowi pogwałcenie zobowiązania międzynarodowego;

d)  rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania międzynarodowego.

3. Deklaracja wyżej wymieniona może być bezwarunkowa, albo pod warunkiem wzajemności ze strony kilku lub pewnych określonych państw, albo wreszcie złożona tylko na pewien okres czasu.

4. Deklaracje takie będą składane Sekretarzowi Generalnemu Narodów Zjednoczonych, który prześle ich odpisy państwom, będącym stronami w niniejszym Statucie, oraz Pisarzowi Trybunału.

5. Deklaracje, które były złożone stosownie do artykułu 36 Statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i które są jeszcze w mocy, będą uchodziły, tak jak to się dzieje w stosunkach pomiędzy stronami niniejszego Statutu, za przyjęcie przymusowej jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości aż do ich ekspiracji i stosownie do ich brzmienia.

6. W razie sporu o to, czy dana sprawa podlega jurysdykcji Trybunału, rozstrzyga Trybunał.

• kompetencje rationae iuris - to podstawy orzekania MTS

• głównie umowy i zwyczaj

• pomocniczo - doktryna, orzecznictwo, zasada słuszności - o ile strony się zgodzą

28. Rozprawa przed MTS

• rozprawa ustna

• występują biegli, świadkowie

• MTS wydaje wyrok - orzeczenie prawnie wiążące

• jeśli państwo się uchyla od wykonania wyroki - RB może powziąć „odpowiednie środki”

• postępowanie jest I-instancyjne nie ma apelacji, wyrok jest zawsze ostateczny

• ale jest możliwość rewizji (jednak występują ograniczenia czasowe do 6 miesięcy; od odkrycia faktu mogącego mieć wpływ na rozstrzygnięsie do maksymalnie 10 lat od wyroku)

29. Sekretariat ONZ

• Skład - Sekretarz Generalny i personel przez niego mianowany (ok. 9 tys. osób), na podstawie regulaminu

• Status prawny - funkcjonariusze Organizacji (międzynarodowi) nie mogą przyjmować instrukcji od żadnego państwa (nawet swojego) ani żadnej innej władzy poza Organizacją

• Sekretarz Generalny:

• najwyższy funkcjonariusz administracyjny Organizacji

• wybierany jest przez ZO na zalecenie RB na 5 lat (z możliwością sprawowania funkcji tylko przez dwie kadencje)

• ma prawo do uczestnictwa w posiedzeniach wszystkich organów ONZ

• kompetencje Sekretarza Generalnego

• prawo uczestnictwa w posiedzeniach ZO i wszystkich Rad

• spełnianie funkcji zleconych przez te organy

• przygotowywanie i realizacja budżetu ONZ

• złożenie sprawozdania z tego budżetu

• depozytariusz umów międzynarodowych

• zarządzanie majątkiem

• troska o zbieranie skadek członkowskich

30. Funkcjonariusze ONZ

Sekretarz Generalny mianuje personel na podstawie zasad ustalonych przez ZO - „należy brać przede wszystkim pod uwagę konieczność zapewnienia najwyższego poziomu sprawności, kwalifikacji zawodowych i prawości i w należytym stopniu uwzględnić znaczenie doboru personelu na możliwie najszerszej podstawie geograficznej”

• przy wykonywaniu obowiązków ani Sekretarz Generalny, ani personel nie mogą żądać ani przyjmować instrukcji od żadnego rządu

• obowiązani są powstrzymać się od czynności niezgodnych z ich stanowiskiem funkcjonariuszy międzynarodowych, odpowiedzialnych tylko przed ONZ

• składają przyrzeczenia lojalności wobec ONZ

• zabronione jest przyjmowanie orderów i odznaczeń poza Organizacją

• nie wolno zajmować się działalnością polityczną niezgodną z niezależnością i bezstronnością

• wolno należeć do partii politycznych, pod warunkiem, że nie pociąga to za sobą obowiązków sprzecznych z niezależnością i bezstronnością

31. Sekretarze Generalni ONZ (kadencje od 1.01. do 31.12)

1. Trygve Lie (Norwegia), 1946-1953

• podczas II kadencji musiał ustąpić w związku z aferą (ugiął się pod presją McCarthego)

2. Dag Hammarskjold (Szwecja), 1953-1961

• nie skończył II kadencji; jeden z lepszych Sekretarzy; zginął w katastrofie nad Kongiem (podobno zestrzelono samolot - był to okres dekolonizacji Afryki)

• U Thant (Birma), 1961-1971

• dwie pełne kadencje; szereg dokumentów dotyczących ochrony praw człowieka

• Kurt WaldHeim (Austria), 1972-1981

• późniejszy prezydent Austrii, bohater skandalu - w młodości zdjęcia w mundurze SS, oskarżony o zbrodnie wojenne

• jako prezydent Austrii był persona non grata w USA

• Jawier Perer de Cuellar (Peru), 1982-1991

• Burtos Burtis Ghali (Egipt), 1992-1996

• trochę niezdecydowany

• I kadencja - pełna; okres jego kadencji to wojna w byłej Jugosławii, wojna domowa i ludobójstwo w Rwandzie

• Kofi Annan (Ghana), 1997-2006

• II kadencje

• jego syn był oskarżony o malwersacje finansowe “Ropa za żywność” w Iraku

• Ban Ki-Moon (Korea Południowa), 2007- …

32. Międzynarodowe organizacje rządowe poza systemem ONZ

1. organizacje współpracy politycznej i wojskowej

• Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) - utworzona w 1949 r.

• strony NATO uznały, że zbrojna napaść na którekolwiek państwo członkowskie będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim i zobowiązały się do udzielenia pomocy stronie będącej przedmiotem napaści (nawet przy użyciu siły)

• główny organ NATO - Rada

• państwa członkowskie - reprezentowane są w Radzie przez ministrów

• obradom przewodniczy Sekretarz Generalny

• Polska przystąpiła do NATO 12 marca 1999r.

• europejskie organizacje regionalne

• Unia Europejska (UE)

• Rada Europy

• Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

• Unia Zachodnioeuropejska

• Rada Nordycka

• pozaeuropejskie organizacje regionalne

• Liga Państw Arabskich

• Unia Afrykańska

• Organizacja Państw Amerykańskich

• Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

7. Pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych

1. Spór

Spór - dispute - sytuacja, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne; jest to brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami.

Konflikt - zazwyczaj nazywa się tak spory, które przybrały ostrzejszą formę i w których grozi użycie sił zbrojnych, lub takie siły zostały iż użyte.

2. Rodzaje sporów międzynarodowych

1. spory zagrażające utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• w odniesieniu do tych sporów RB została upoważniona do ingerencji i wydawania decyzji wiążących dla stron

2. spory niezagrażające utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• znajdują się poza zasięgiem kompetencji RB

3. spory międzynarodowe prawne

• jeśli strony opierają swoje pretensje na argumentach natury prawnej

4. spory międzynarodowe polityczne

• gdy brak reguł prawnych, które mogły by być zastosowane do rozstrzygnięcia sporu

• dotyczą honoru i żywotnych interesów państwa

• nie można ich rozstrzygać na podstawie przepisów prawnych (ale np. na gospodarczych, politycznych

5. spory kompleksowe - łączą elementy sporów politycznych i prawnych

6. spory zwykłe

7. spory kwalifikowane - tylko tymi zajmuje się RB

3. Spory nadające się do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego

• spory dotyczące interpelacji traktatu

• dotyczące jakiegokolwiek zagadnienia międzynarodowego

• zaistnienia faktu, który, gdyby został zatwierdzony, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego

• dotyczące charakteru lub rozmiarów odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego

4. Podział środków pokojowego załatwiania sporów

1. środki dyplomatyczne

• państwa uczestniczące w sporze współdziałają w załatwianiu sporu, zachowują dla siebie, aż do ostatniej fazy, możność podjęcia ostatecznej decyzji

• nie ma takiej sytuacji, żeby musiały dostosowywać się do prawnie wiążącej decyzji wydanej przez organ rozpatrujący sprawę

• mogą to być:

• rokowania bezpośrednie - bez udziału czynnika z zewnątrz

• mediacje

• korzystanie z komisji śledczej lub koncyliacyjnej

2. środki sądowe

5. Rokowania bezpośrednie (negocjacje)

Negocjacje - proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów, w celu osiągnięcia porozumienia.

• obie strony powinny wynieść jakąś korzyść z rokowań

• prowadzenie rokowań w „duchu wspólnych interesów”

• najczęstszy środek załatwiania sporów

• z reguły poufny charakter rokowań

• konsultacje - jedna z form rokowań

• odbywają się na żądanie jednej ze stron, w wyniku przyjętych wcześniej w tym względzie zobowiązań

Podział rokowań na dwustronne (tu łatwiej o wywieranie nacisków ze strony silniejszego państwa) i wielostronne (z udziałem większej liczby państw)

Rozważana jest kwestia, czy istnieje obowiązek przeprowadzenie rokowań bezpośrednich, zanim strony zastosują inne środki załatwienia sporu:

• jest wskazane, by strony przed oddaniem sporu ro rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego przeprowadziły rokowania dla sprecyzowania swych stanowisk

• ponadto wiele umów międzynarodowych wyraźnie zobowiązuje strony będące w sporze do przeprowadzenia rokowań zanim spór zostanie przekazany komisji badawczej, organu koncyliarnego lub sądu międzynarodowego

• art. 33 KNZ - przed przekazaniem do RB lub do ZO sporu zagrażającego utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - strony przede wszystkim powinny dążyć do jego załatwienia w drodze rokowań i innych sposobów pokojowego załatwiania sporów

Rokowania bezpośrednie mogą być zerwane albo odroczone na bliżej nieokreślony czas.

Rokowania obecnie często toczą się przy udziale opinii publicznej. Strony starają się oddziaływać na tę opinię, ale i same są poddawane presji ze strony tej opinii.

6. Dobre usługi i mediacja

Dobre usługi i mediacja (pośrednictwo) - są procedurą pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie ich zerwania. Dobre usługi i mediacja mają charakter ściśle doradczy i nigdy nie mają charakteru obowiązującego.

1. dobre usługi - państwo udzielające ich dąży do ułatwienia stronom nawiązania przerwanych rokowań, doprowadza je do stołu obrad, jest pośrednikiem w rozmowach przedwstępnych, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach

2. mediator - nie poprzestaje na skromnej roli udzielania dobrych usług, ale bierze udział w rokowaniach, kieruje nimi, daje propozycje jak załatwić spór. Funkcja mediatora może polegać na wzięciu w swoje ręce, za zgodą stron, inicjatywy w toku rokowań, na dyskutowaniu ze stronami osobni i łącznie. Przedstawia on własne propozycje załatwienia sporu

• mediatorem może być także osoba fizyczna

Dobre usługi oraz mediacja mogą mieć miejsce na skutek zwrócenia się o nie jednej lub obu stron, albo mogą też być zaoferowane przez państwo trzecie, organizację międzynarodową lub przez poszczególne jednostki.

• konwencja haska z 1907r.

• państwa zgodziły się korzystać w miarę możliwości z dobrych usług oraz mediacji jednego lub więcej państw zaprzyjaźnionych

• prawo proponowania dobrych usług lub mediacji przysługuje państwom nie biorącym udziału w sporze nawet w czasie działań wojennych

• art. 8 - „art. sekundantów” - każde z państw uczestniczących w sporze wybiera oddzielnie jedno z państw, które podejmuje się mediacji. Podczas wypełniania tego mandatu (do 30 dni) państwa uczestniczące w nim nie kontaktują się (ale nie zrywają stosunków dyplomatycznych)

7. Komisje badań

W przypadku, gdy w rokowaniach między stronami powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego, strony mogą powołać komisję badań (zwaną komisją śledczą) w celu wyjaśnienia kwestii spornej.

Wynik badań nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego dla stron.

8. Koncyliacja

Koncyliacja - metoda załatwiania sporów międzynarodowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z którą strony powołują komisję bądź na podstawie stałej, bądź ad hoc, dla zajęcia się sporem. Komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje próbę ustalenia warunków rozwiązania, które mogłyby być przyjęte przez strony, albo też dostarczenia stronom pomocy w załatwieniu sporu, o jaką się one zwrócą.

Koncyliacja różni się od mediacji tym, że:

• komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu

• a nie wspólnie ze stronami uczestniczącymi w sporze

Koncyliacja różni się też od postępowania rozjemczego czy sądowego, bowiem:

• wnioski, do jakich doszła komisja koncyliacyjna są tylko propozycją skierowaną do stron,

• natomiast postępowanie rozjemcze czy sądowe kończy się wydaniem orzeczenia wiążącego strony

• ponadto komisja koncyliacyjna nie musi opierać się na obowiązującym prawie - może także zaproponować zmianę obowiązującego stanu prawnego

• a sądy międzynarodowe wydają orzeczenia na podstawie obowiązującego prawa międzynarodowego

9. Sądy międzynarodowe - rozwój historyczny

Sądy międzynarodowe można podzielić na sądy rozjemcze (czyli arbitraż międzynarodowy) i sądy stałe.

Na konferencji haskiej z 1899 r. uzgodniono, że powołany zostanie do życia Stały Trybunał Rozjemczy, który istnieje do dziś (siedziba - Haga). Stały Trybunał rozjemczy ma stałe biuro w Hadze, ale nie ma stałego składu. Zgodnie z postanowieniami konwencji - każde państwo będące jej sygnatariuszem - ma prawo wyznaczyć 4 osoby (własnych obywateli lub cudzoziemców), mających odpowiednie kwalifikacje sędziowskie

Stałe sądy międzynarodowe - po I wojnie światowej Komitet Prawników powołany przez Radę Ligi przygotował projekt Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. STSM rozpoczął działalność w 1922 r. Po II wojnie światowej na jego miejsce powołano Międzynarodowy Trybunał Stanu, którego statut jest załącznikiem do KNZ.

10. Arbitraż międzynarodowy

Arbitraż międzynarodowy - rozjemstwo - polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów, wybranych przez strony i na zasadzie poszanowania prawa.

Arbitraż może mieć charakter:

• fakultatywny - jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron

• obligatoryjny - jeżeli strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór zostanie oddany pod arbitraż

• fakultatywny niezorganizowany - gdy strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów

• fakultatywny zorganizowany - gdy istnieje stały sąd rozjemczy, któremu osoby przekazują spory

Podstawę działalności sądy rozjemczego stanowi umowa stron, zwana kompromisem lub zapisem na sąd. Obowiązuje zasada, że arbitrzy w swej działalności nie mogą wykroczyć poza zakres oznaczony w kompromisie.

Od wyroku rozjemczego nie ma odwołania, chyba, że strony w kompromisie postanowiły inaczej. Jeżeli sąd rozjemczy jest kolegialny - wyrok zawiera motywy. Jeśli pochodzi od szefa państwa - nie zawiera motywacji.

11. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości to główny organ sądowy ONZ. Podstawą jego działania jest Karta Narodów Zjednoczonych i Statut MTS.

Siedzibą MTS jest Haga

Skład: 15 sędziów wybieranych przez ZO i RB na 9 lat z możliwością reelekcji. Sędziowie spośród siebie wybierają prezesa. (Rotacja co 3 lata 1/3 składu - czyli 5 sędziów).

W MTS nie mogą zasiadać jednocześnie dwaj sędziowie będący obywatelami tego samego państwa.

Kandydatów na sędziów wybierają tzw. Grupy Narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Żadna grupa narodowa nie może zaproponować więcej niż 4 kandydatów, z czego nie więcej niż dwie mogą mieć to samo obywatelstwo.

ZO i RB dokonując wyboru sędziów muszą mieć na uwadze:

• osobiste spełnianie przez kandydatów wymaganych warunków

• skład sędziowski musi reprezentować główne formy cywilizacji i zasadnicze systemy prawne świata

Za wybrane uważa się te osoby, które zyskały bezwzględną większość głosów w ZO i RB, przy czym w głosowaniu w RB nie czyni się różnicy między stałymi a niestałymi członkami Rady.

W przypadku, gdy więcej niż jeden obywatel tego samego państwa uzyska większość absolutną głosów zarówno ZO jak i RB, wybrany będzie najstarszy wiekiem spośród nich.

Trybunał zasiada w pełnym składzie 15 sędziów (regulamin może jednak obniżyć skład kompletu do 11). Do ważności posiedzenia konieczna jest obecność 9 sędziów.

MTS może tworzyć izby specjalne (złożone z 3-5 sędziów), do zajmowania się określonymi rodzajami spraw. MTS jest zobowiązany do tworzenia corocznie 5-osobowej izby do spraw orzekania w trybie przyspieszonym (za zgodą stron).

• W sytuacji, gdy w sporze przed MTS jedno z państw ma swego reprezentanta, a drugie nie - statut MTS przewiduje dla takiej strony prawo delegowania sędziego do danej sprawy,

• dopuszczono także delegowanie sędziów narodowych przez obie strony, jeżeli żadna z nich nie jest reprezentowana w składzie osobowym Trybunału.

1. Funkcje Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

1. Opiniodawcza (opinie doradcze)

• RB i ZO mogą zwracać się do MTS w każdej kwestii prawnej

• inne organy ONZ i organizacje wyspecjalizowane mogą zwracać się w kwestiach prawnych z zakresu ich działalności oraz z upoważnienia ZO (obecnie o. 16 takich organizacji oraz International Atomic Enegry Agency)

• na pewno nie mogą zwracać się o opinię państwa

2. Sądownicza

• kompetencje rationae personae: kto może być stroną w sporze przez MTS

• tylko państwa

• państwa członkowskie ONZ i inne państwa, które są stronami Statutu MTS

• pozostałe państwa mogą oddać spór do rozstrzygnięcia przez MTS - na warunkach ustalonych przez RB

• kompetencje rationae materiae - w jakich sprawach strony mogą występować przez MTS

• wszelkie sprawy, które strony doń wniosą

• oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ, albo obowiązujących traktatach i konwencjach:

• trzy obowiązkowe kompetencje MTS

• specjalnie zawarta umowa, że wszelkie spory między nimi rozstrzyga MTS

• wnikające np. z umowy międzynarodowej (w której była klauzula jurysdykcji MTS), zawartej pomiędzy państwami pozostającymi w sporze

• tzw. klauzula fakultatywna art. 36 ust 2 - możliwość zaciągnięcia przez państwo zobowiązania ustanawiającego kompetencję obligatoryjną (tzn. stworzenia sytuacji, w której MTS będzie działał na wniosek tylko jednej strony). Państwo może w każdym czasie oświadczyć, że w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie samo zobowiązanie - uznaje za obowiązującą ipso facto i bez specjalnego porozumienia, jurysdykcję MTS w sporach natury prawnej, dotyczących:

• wykładni umowy międzynarodowej

• jakiegokolwiek innego zagadnienia prawa międzynarodowego

• istnienia faktu, który w razie stwierdzenia, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego

• rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego z tyt. naruszenia zobowiązania międzynarodowego

Oświadczenie takie może być składane bezwarunkowe lub pod warunkiem.

Trybunał działa tylko wtedy, gdy strony przedstawią mu spór do rozstrzygnięcia. Zgoda może obejmować konkretny sporów, albo może być wyrażone w tzw. klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej.

• kompetencje rationae iuris - to podstawy orzekania MTS

• konwencje międzynarodowe (ogólne, specjalne),

• zwyczaj międzynarodowy

• ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

• pomocniczo - doktryna, orzecznictwo, zasada słuszności - o ile strony się zgodzą

Statut pozwala MTS na orzekanie wg zasady słuszności (ex aequo et bono) o ile strony isę na to zgodzą.

1. Funkcje MTS - podsumowanie

• sąd o dobrowolnej kompetencji, rozstrzygający spór między państwami, przedłożony mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony (zapisu na sąd)

• w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli sądowej

• sąd o kompetencji obowiązkowej - opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art. 36 ust. 2 Statutu MTS, działający na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron

• doradca prawny ONZ i organizacji wyspecjalizowanych ONZ

• wydaje opinie doradcze na żądanie ZO, RB lub innych organów i organizacji upoważnionych przez ZO

• sąd polubowny orzekający ex aequo et bono, jeśli strony się na to zgodziły

2. Postępowanie przez MTS - rozprawa

Postępowanie składa się z dwóch części:

1. pisemnej

• strony przedkładają Trybunałowi memoriały, kontrmemoriały, w razie potrzeby repliki i inne akty i dokumenty

2. ustnej

• rozprawa jest publiczna, chyba, że Trybunał zarządzi inaczej, albo strony tego zażądają

• rozprawą kieruje prezes albo wiceprezes (lub sędzia najstarszy wiekiem)

• strony są reprezentowane przez przedstawicieli i mogą korzystać przez Trybunałem z pomocy doradców i adwokatów

• gdy jedna ze stron nie stawi się przed Trybunałem, albo nie podejmie obrony - druga strona może zwrócić się o wydanie wyroku zaocznego na korzyść

• w takim wypadku Trybunał powinien upewnić się, że sprawa podlega jego kompetencji i że roszczenie jest należycie uzasadnione

• językami urzędowymi są j. angielski i francuski

• na wniosek strony Trybunał może upoważnić ją do używania innego języka

• wyrok zapada większością głosów, w przypadku równości - rozstrzyga głos przewodniczącego

• wyrok jest ostateczny

• rewizja wyroku jest możliwa tylko w przypadku odkrycia faktu nieznanego Trybunałowi i stronie żądającej rewizji w chwili wydania wyroku (fakt ten musi mieć istotne znaczenie, a jego nieznajomość nie może wynikać z niedbalstwa)

• żądanie rewizji powinno być zgłoszone w ciągu 6 miesięcy od odkrycia nowego faktu, ale nie później niż 10 lar od wydania wyroku

• wyrok jest zawsze motywowany

• wiąże tylko strony i tylko w odniesieniu do rozstrzygniętego sporu

• Trybunał nie jest związany precedensami

3. Postępowanie przez MTS - opinie doradcze

W przypadkach zwrócenia się o opinię doradczą sekretarz Trybunału zawiadamia zainteresowane państwa i ewentualnie także organizacje międzynarodowe, które mają prawo wypowiadać się w danej sprawie.

Trybunał przy wykonywaniu funkcji doradczych ma się opierać na przepisach statutu stosowanych w sprawach spornych w takim zakresie, w jakim uzna to za możliwe do zastosowania.

Trybunał ogłasza swe opinie doradcze na posiedzeniu publicznym, zawiadamiając o tym uprzednio Sekretarza Generalnego ONZ oraz przedstawicieli państw i organizacji międzynarodowych bezpośrednio zainteresowanych daną sprawą.

4. Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza

• utworzony w 1996 r. zgodnie z konwencją z Montego Bay

• złożony z 21 niezawisłych sędziów reprezentujących główne systemy prawne świata, wybranych przez strony konwencji na specjalnie w tym celu zwołanym spotkaniu

• w jego składzie nie powinno być dwóch obywateli tego samego państwa

• każda z grup regionalnych winna być reprezentowana przez przynajmniej 3 członków Trybunału

• Trybunał powołał Izbę ds. sporów dotyczących Dna Mórz i Oceanów (11 członków)

• kompetencja - spory dotyczące interpretacji lub stosowania konwencji o prawie morza

• decyzje Trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla stron sporu i w danej sprawie

• języki robocze - angielski i francuski

5. Stałe sądy regionalne

1. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

• utworzony na podstawie traktatu rzymskiego z 1957 r.

• siedziba - Luksemburg

• kompetencje:

• rozpatrywanie skarg jednego państwa członkowskiego przeciwko drugiemu państwu członkowskiemu dot. niewywiązywania się ze zobowiązań przyjętych w Traktacie rzymskim

• rozpatrywanie innych sporów dot. spraw objętych tym traktatem, a które strony zgodzą się mu przekazać

• rozpatrywanie skarg Komisji przeciwko państwu członkowskiemu niewywiązującemu się ze zobowiązań zaciągniętych w Traktacie rzymskim

• rozpatrywanie odwołań organów Wspólnot, osób fuzycznych i prawnych od decyzji poszczególnych Wspólnot wykraczających poza przyznane im kompetencje

• rozpatrywanie innych spraw przekazanych przez Radę, zgodnie z przepisami konwencji

2. Europejski Trybunał Praw Człowieka + Europejska Komicja Praw Człowieka

• utworzony na podstawie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.

• siedziba - Strasburg

• od 1.11.1998 r. organy te zostały zastąpione przez nowy Trybunał, działający permanentnie

• skład - Sędziowie w liczbie równej stronom Konwencji - 45

• Sędziowie wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne większością głosów (z listy 3 kandydatów przedstawionych przez państwa-strony) na okres 6 lat

• mogą być wybierani ponownie

• każde państwo-strona może wnieść skargę do Trybunału, jeśli uważa, że druga strona naruszyła jej postanowienia

• Trybunał może przyjmować skargę każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez państwo-stronę Konwencji zawartych w niej lurb protokołach praw

• Trybunał może rozpatrywać skargę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym

• sprawa powinna być przedłożona w ciągu 6 miesięcy od daty ostatecznej decyzji odwoławczej

• Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka

• utworzony na podstawie Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka (1969)

• siedziba - San Jose (Kostaryka)

• skład - 7 sędziów mających obywatelstwo państw będących członkami OPA, 6-letnia kadencja

• jurysdykcja - wszystkie sprawy sporne, odnoszące się do interpretacji czy stosowania konwencji w stosunku do spraw, które przyjęły jego kompetencje

• prawo do wnoszenia spraw mają: wyłącznie państwa oraz komisja; nie przysluguje ono osobom fizycznym

• państwa członkowskie OPA mają prawo do korzystania z opinii Trybunału w sprawach dotyczących konwencji i innych traktatów dot. ochrony praw człowieka w państwach amerykańskich

6. Załatwianie sporów w systemie Ligi Narodów

Pakt Ligi Narodów nałożył na państwa członkowskie obowiązek

• kierowania sporów powstałych między nimi na drogę postępowania rozjemczego

• lub sądowego,

• albo do rozpatrzenia przez Radę Ligi,

przy czym w żadnym wypadku nie powinny się one uciekać do wojny przed upływem 3 miesięcy od wyroku sądu rozjemczego lub sądowego albo decyzji Rady Ligi.

7. Załatwianie sporów w świetle KNZ

KNZ zobowiązuje państwa członkowskie do załatwiania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, pozostawiając jednocześnie stronom uczestniczącym swobodę wyboru tych środków.

Środki pokojowego załatwiania sporów wg KNZ:

• rokowania

• badania

• mediacje

• koncyliacja

• rozjemstwo

• rozstrzygnięcia sądowe

• odwołania do organów lub układów regionalnych

• inne środki pokojowe wg własnego wyboru

RB może wezwać strony do uregulowania sporu takimi środkami, z tym, że RB powinna wziąć pod uwagę sposoby postępowania zastosowane już przez strony. Jeżeli chodzi o spory natury prawnej - winny być przekazane do MTS.

Każdy członek ONZ ma prawo zwrócenia Radzie Bezpieczeństwa uwagi na spór lub sytuację, mogące zagrażać utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa

• także państwo nie będące członkiem ONZ (w zakresie sporu, w którym uczestniczy) ale pod warunkiem, że przyjmie z góry obowiązek pokojowego załatwienia sporu wg. KNZ.

Stwierdzając zagrożenie lub naruszenie pokoju lub aktu agresji - RB wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia wykonania tych decyzji stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych (ewentualnie z ich użyciem).

System ONZ nie zna przypadków wojny legalnej, w której strony nie były by zobowiązane do załatwienia sporu w drodze pokojowej i do zastosowania się do decyzji lub zalecenia organu, któremu przedstawiono spór.

Decyzje RB w sprawach innych niż proceduralne - winny być podejmowane większością 9 głosów w stosunku do ogólnej liczny 15 członków Rady

• z tym, że w tych 9 głosach muszą się zawierać głosy 5 mocarstw (stałych członków RB)

• w zakresie pokojowego załatwiania sporów strona biorąca udział w sporze winna wstrzymać się od głosowania. Jednomyślność pozostałych mocarstw pozwala na skuteczną akcję RB.

• kategorie sporów wyłączone spod kompetencji ONZ

• sprawy wewnętrzne któregokolwiek państwa - przy czym akcja jest dopuszczalna w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji

• ograniczenie dot. „państw nieprzyjacielskich” - tj. prawo podejmowania działań przez sygnatariuszy KNZ, skierowanych przeciwko powrotowi państw nieprzyjacielskich do polityki agresji, dopóki ONZ nie będzie mogła przyjać za to odpowiedzialności

• uprawnienia i obowiązki państw nieczłonkowkich, wynikające z KNZ

• zgodnie z KNZ Organizacja ma zapewnić, by państwa nie będące jej członkami postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• uprawnienie - państwa takie na równi z państwami członkowskimi niebędącymi członkami RB mogą brać udział (bez prawa głosowania) w omawianiu każdej sprawy przekazanej RB, jeśli Rada uzna, że sprawa bezpośrednio dotyczy interesów tego państwa

• jeśli państwo nieczłonkowskie jest stroną sporu - zostanie zaproszone przez RB do uczestniczenia w omawianiu tego sporu bez prawa głosowania

8. Załatwianie sporów w świetle praktyki ONZ

W praktyce organy ONZ zmierzają nie tyle do pojednania stron co do zapobiegania i łagodzenia konfliktów zbrojnych poprzez wysyłanie misji obserwacyjnych

9. Międzynarodowy Ośrodek Regulowania Sporów Inwestycyjnych

• powstał na podstawie Konwencji o regulowaniu sporów dotyczących inwestycji między państwami a obywatelami innych państw (1965)

• novum - uznanie zdolności osoby fizycznej lub spółki do uczestniczenia bezpośrednio w procesie toczącym się na forum międzynarodowym

• w przypadkach, gdy inwestor i państwo-gospodarz zgodziły się oddać spór do załatwienia przez Międzynarodowy Ośrodek - państwo inwestora nie może w danej sprawie sprawować opieki dyplomatycznej

• z wyjątkiem sytuacji, w których państwo-gospodarz nie zastosuje się do orzeczenia

• przystąpienie do Konwencji nie pociąga obowiązku poddania sporów z zagranicznymi inwestorami procedurom oznaczonym w Konwencji

10. Środki przymusu niebędące wojną

Środki nacisku na stronę przeciwną to przede wszystkim środki odwetu. Wśród środków odwetowych rozróżnia się:

• Retorsję

• Represalia

Retorsja - polega na zastosowaniu wobec państwa, które naruszyło interesy drugiego państwa, podejmując środki zgodne z prawem międzynarodowym (środki podobnej natury).

• np. nieuzasadnione ograniczenie wiz dla obywateli drugiego państwa

• odebranie konulowi exequatur

• nałożenie specjalnie wysokich ceł na towary przywożone z drugiego państwa

Zastosowanie środków retorsji nie stanowi naruszenia prawa międzynarodowego.

Represalia - są bezprawnym działaniem, będącym odwetem za dokonane uprzednio podobne bezprawie, Prawo zwyczajowe pozwala na stosowanie represaliów przy spełnieniu pewnych warunków:

• przestrzeganie zasady proporcjonalności

• przestrzeganie zasady humanitarności - ofiarą odwetu nie może być ludność, a jedynie rzeczy

• represalia należy stosować tylko wówczas, gdy w inny sposób nie można otrzymać zadośćuczynienia.

Represalia mogą polegać na dokonaniu działania tego samego rodzaju (in kind) lub innego rodzaju (not in kind). Można je stosować w czasie wojny oraz w czasie pokoju.

Państwa mają obowiązek powstrzymania się od stosowania represaliów pociągających za sobą użycie siły.

Do represaliów należą:

• Embargo - polega na zajęciu statków obcego państwa i znajdujących się na nich ładunków (należy odróżnić od tzw. embarga na broń (zakaz wywozu broni), czy embarga finansowego (zakazu dysponowania rachunkami bankowymi)

• Blokada pokojowa - oznacza przerwanie komunikacji morskiej z portami jakiegoś państwa za pomocą okrętów wojennych niedopuszczających statków handlowych do portów - statki nie mogą wpływać do portów państwa objętego blokadą

• obecnie stosowanie blokady pokojowej pozostaje w sprzeczności z postanowieniami KNZ, dotyczącymi zakazu użycia siły i zakazu interwencji

• KNZ w art. 42 dopuszcza stosowanie blokady jako jednej z sankcji zarządzonych przez RB.

• Konwencja londyńska (1933) uznała państwo stosujące blokadę wybrzeża lub portów za napastnika - analogicznie - ZO w uchwale z 1974 r. definiującej agresję

• Okupacja pokojowa - polega na zajęciu części terytorium lądowego drugiego państwa bez wypowiedzenia wojny i bez oporu zbrojnego ze strony państwa okupowanego (odróżnić od okupacji wojennej!).

• okupacja pokojowa ma na celu wymuszenie od drugiego państwa spełnienia określonych żądań

• obecnie pozostaje w kolizji z postanowieniami KNZ dotyczącymi zakazu użycia siły i interwencji

8. Prawo konfliktów zbrojnych

1. Wojna, konflikt zbrojny, użycie siły

Wojna - tradycyjnie oznacza stan walki orężnej między państwami i jest pojęciem przeciwstawianym stanowi pokoju. Obecnie używa się pojęcia „konflikt zbrojny”.

Podział konfliktów zbrojnych

1. konflikty międzynarodowe -

• konflikty wymienione w art. 2 konwencji z 1949 r.

• konflikty zbrojne, w których narody walczą przeciwko panowaniu kolonialnemu i obcej okupacji oraz przeciwko reżimowi rasistowskiemu w wykonaniu prawa narodów do samostanowienia

2. konflikty nie mające charakteru międzynarodowego - takie konflikty, które toczą się między siłami zbrojnymi państwa a rozłamowymi siłami zbrojnymi i innymi zorganizowanymi grupami uzbrojonymi, dowodzonymi przez odpowiednie dowództwo

• konflikty nieobjęte art. 2 konwencji genewskiej z 1949r, i art. 1 prot. dodatkowego I.

• z wyjątkiem sytuacji, zamieszek wewnętrznych i napięć wewnętrznych, rozruchów itp

Użycie siły - jest to pojęcie szersze od pojęć „wojna” i „konflikt zbrojny” = obejmuje nie tylko przypadki, w których ma miejsce starcie się sił zbrojnych dwóch lub więcej przeciwników, ale także akcje zbrojne, które nie napotykają zbrojnego oporu (np. przy interwencjach zbrojnych, demonstracjach o charakterze wojennym)

2. Zakaz użycia siły zbrojnej w rozwoju historycznym

1. doktryna wojny sprawiedliwej

W średniowieczu i czasach nowożytnych - tendencje do ograniczenia użycia siły w stosunkach międzynarodowych miały wyraz w chrześcijańskiej doktrynie wojny sprawiedliwej.

• zgodnie z tą doktryną państwa mają prawo wszczynać wojny tylko wówczas, gdy istnieje sprawiedliwa przyczyna, a w szczególności w celu uzyskania zadośćuczynienia za dokonane bezprawia

Poczynając od XVIII w. - ustala się pogląd, że prawo międzynarodowe przyznaje państwu nieograniczone prawo prowadzenia wojen, a wskazania szkoły prawa natury należy traktować jako zalecenia moralne

Powszechnie przyjmowano, że na suwerenność państwa w stosunkach międzynarodowych składają się: ius tractatuum, ius legationis et ius ad bellum (prawo zawierania traktatów, prawo wysyłania i przyjmowania posłów i prawo do wojny

2. Pakt Ligi Narodów

Pakt Ligi Narodów znał przypadki wojny legalnej. Państwa nie miały prawa wszczynania wojen przed wyczerpaniem procedury załatwiania sporów, w szczególności nie wolno państwom Ligi odwoływać się do wojny w następujących przypadkach:

• jeżeli spór przekazano do rozstrzygnięcia na drogę arbitrażu lub drogę sądową i jeżeli druga strona zastosowała się do orzeczenia

• jeżeli spór przekazano do załatwienia Radzie Ligi, a Rada przyjęła sprawozdanie jednomyślnie(nie biorąc w rachubę głosy stron uczestniczących w sporze) i jeżeli strona przeciwna zastosowała się do wniosków zawartych w sprawozdaniu

• jeśli spór na żądanie Rady lub jednej ze stron został przekazany Zgromadzeniu Ligi, a sprawozdanie zostało przyjęte przez członków Rady i przez większość pozostałych członków Ligi (nie biorąc pod uwagę stron uczestniczących w sporze) i jeżeli strona przeciwna zastosowała się do wniosków zawartych w sprawozdaniu

Państwa członkowskie w żadnym wypadku nie powinny uciekać się do wojny przez upływem 3 miesięcy od wyroku rozjemczego lub sądowego albo sprawozdania Rady.

Powszechnie przyjmowano, że nie budzi zastrzeżeń legalność wojny domowej.

3. Pakt Paryski z roku 1928

Pakt Paryski o wyrzeczeniu się wojny - zwany Paktem Kelloga lub Paktem Brianda-Kelloga:

• zawarty w 1928 r., ratyfikowany przez prawie wszystkie państwa, w tym Niemcy

• zawiera uroczyste oświadczenie potępiające uciekanie się do wojny w celu załatwiania sporów międzynarodowych i wyrzekające się jej jako narzędzia polityki narodowej we wzajemnych stosunkach

• załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów i konfliktów powinno być zawsze osiągane tylko za pomocą środków pokojowych

• państwo uciekające się do wojny - ma być pozbawione korzyści wynikających z Traktatu Paryskiego

3. Zakaz użycia siły zbrojnej w świetle obecnie obowiązującego prawa międzynarodowego

1. Karta Narodów Zjednoczonych

• wszyscy członkowie powstrzymują się w swoich stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub jej użycia przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa (bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami ONZ)

• istnieje obowiązek załatwiania sporów środkami pokojowymi

• wyjątki od zasady zabraniającej stosowania groźby użycia siły lub użycia siły:

• prawo każdego członka ONZ, na którego dokonano napaści - do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje konieczne środki

• prawo samoobrony przysługuje więc tylko do momentu podjęcia skutecznej akcji przez RB

• upoważnienie do działań przeciwko któremukolwiek z państw nieprzyjacielskich z okresu II wojny światowej, podjętych lub sankcjonowanych w wyniku tej wojny przez rządy, które za te działania odpowiadają

• Deklaracja zasad prawa międzynarodowego z 24.10.1970

• na państwach ciąży obowiązek powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia w celu naruszenia istniejących granic międzynarodowych, jak również linii demarkacyjnych, lub jako środka rozstrzygania sporów

• państwa mają obowiązek powstrzymania się od wszelkiej przemocy, pozbawiającej prawa do samostanowienia, wolności i niepodległości

• na państwach ciąży obowiązek powstrzymania się od stosowania represaliów pociągających za sobą użycie siły

• narody, korzystając ze swego prawa do samostanowienia - jeżeli podejmują działania przeciwko aktowi przemocy mających na celu pozbawienie ich tych praw - maja prawo zabiegać o pomoc i otrzymać ją zgodnie z celami i zasadami Karty

• zakaz użycia siły z art. 2 ust. 4 Karty nie obejmuje wojen narodowowyzwoleńczych

2. Zasada nieinterwencji

Interwencja - mieszanie się do spraw drugiego państwa w sposób władczy, zwłaszcza w drodze zastosowania groźby użycia siły lub jej użycia.

• pozostaje w sprzeczności z prawem państw do niezawisłości

• stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego

Na państwach ciąży obowiązek nieinterweniowania w sprawy należące do wyłącznej kompetencji jakiegokolwiek państwa. Żadne państwo lub grupa państw nie ma prawa interweniować, bezpośrednio czy pośrednio w wewnętrzne sprawy jakiegokolwiek innego państwa. Działanie wbrew tej zasadzie stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego.

Intercesja - udzielanie przyjacielskich rad i wskazówek.

Zawarta w KNZ zasada zabraniająca stosowania groźby użycia siły lub jej użycia obejmuje zakaz interwencji zbrojnej. Państwa obowiązane są powstrzymywać się od organizowania lub zachęcania:

• do organizowania nieregularnych sił lub zbrojnych grup, nie wyłączając najemników, w celu wtargnięcia na terytorium innego państwa

• do organizowania, podżegania, wspomagania lub uczestniczenia w aktach wojny domowej lub w aktach terrorystycznych w innym państwie

• bądź zezwolenia na zorganizowaną działalność na jego własnym terytorium obliczoną na dokonanie takich czynów, jeśli wiążą się one z groźbą użycia siły lub jej użyciem

3. Wojny domowe

Prawo międzynarodowe nie zawiera zakazu wszczynania wojen domowych. Ani powstańcy walczący wz rządem legalnym ani też rząd legalny, uczestnicząc w wojnie domowej nie naruszają obowiązującego obecnie prawa międzynarodowego.

• wyjątek - użycie siły przeciwko prawu narodów do samostanowienia uznanego w KNZ i innych aktach międzynarodowych

Inne państwa nie mogą uczestniczyć w wojnach domowych w drodze udzielenia pomocy jednej czy drugiej stronie walczącej.

4. Samoobrona indywidualna i zbiorowa

Prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowa - naturalnym prawem każdego z państw.

KNZ stanowi, że żadne z jej postanowień nie narusza naturalnego prawa każdego członka ONZ, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

• środki podjęte przez członków w wykonaniu tego prawa - powinny być niezwłocznie podane RB do wiadomości

Ograniczenia prawa do samoobrony:

• przedmiotowe - prawo do użycia sił w celach samoobrony przysługuje państwu, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści (tylko w celach samoobrony przez bezprawnym użyciem siły)

• czasowe - tylko do czasu podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa środków koniecznych dla utrzymania pokoju

5. Określenie napaści (agresji)

Napaść - użycie siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności , terytorialnej integralności lup politycznej niezawisłości drugiego państwa albo w inny sposób niezgodny z KNZ.

Dowód napaści - użycie przez państwo jako pierwsze siły zbrojnej wbrew KNZ.

Do aktów uważanych za atak napaści, niezależnie od tego czy wypowiedziano wojnę czy nie należą przede wszystkim:

• inwazja lub atak dokonany przez siły jednego państwa na terytorium drugiego państwa

• okupacja wojskowa, nawet czasowa, będąca następstwem takiej inwazji lub ataku

• aneksja przy użyciu siły terytorium drugiego państwa

• bombardowanie przez siły zbrojne jednego państwa terytorium drugiego państwa

• użycie przez państwo jakiejkolwiek broni przeciwko terytorium drugiego państwa

• blokada portów lub wybrzeża państwa przez siły zbrojne drugiego państwa

• atak dokonany przez siły zbrojne jednego państwa na siły lądowe, morskie, powietrzne albo flotę morską lub powietrzna drugiego państwa

• użycie sił zbrojnych jakiegoś państwa, które znajdują się na terytorium drugiego państwa na mocy porozumienia z państwem przyjmującym w sposób naruszający warunki ustalone w tym porozumieniu lub przedłużenie obecności tych sił zbrojnych na danym terytorium poza okres przewidziany w porozumieniu

• działalność państwowa polegająca na udzieleniu zezwolenia w odniesieniu do terytorium oddanego do dyspozycji drugiego państwa tak, aby było ono użyte przez to państwo do dokonania aktu napaści przeciwko państwu trzeciemu

• wysyłanie przez jakieś państwo w imieniu tego państwa zbrojnych band, grup, oddziałów nieregularnych lub najemników, które dokonują zbrojnych działań przeciwko drugiemu państwu

4. Rozbrojenie

1. Rozwój historyczny

Pierwsze akcje dyplomatyczne w sprawie rozbrojenia przypadają na II poł. XIX w.:

• 1863r, - z inicjatywą zwołania kongresu dla rozważenia możliwości redukcji zbrojeń wystąpił Napoleon III

• 1899-1907 - z inicjatywy cara Mikołaja II - doszło do zwołania dwóch konferencji haskich

• rezultat - ogólnikowe zalecenia redukcji wydatków na zbrojenia

• Pakt Ligi Narodów - państwa członkowskie uznały, że utrzymanie pokoju wymaga zmniejszenia zbrojeń narodowych do minimum tak aby pogodzić to z bezpieczeństwem narodowym

• 1922r. - konferencja waszyngtońska - porozumienie dotyczące ograniczenia zbrojeń morskich

• Rozbrojenie w świetle KNZ

KNZ nie nałożyła na państwa obowiązków prawnych w zakresie rozbrojenia.

Deklaracja zasad z 1970r. ogłosiła natomiast, że wszystkie państwa będą prowadziły w dobrej wierze rokowania w celu szybkiego zawarcia uniwersalnego traktatu w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia pod skuteczną kontrolą międzynarodową

Akt Końcowy KBWE - państwa postanowiły przedsiębrać skuteczne środki, które maja za cel kwestię całkowitego rozbrojenia

3. Rokowania rozbrojeniowe

• I faza - 1945-1949

• Komisja Energii Atomowej i Komisja Zbrojeń Konwencjonalnych

• plan Barucha (KEA) - zmierzający do przekazania międzynarodowemu organowi produkcji atomowej, przy czym organ ten mógłby udzielić poszczególnym państwom zezwoleń na produkcje energii atomowej w celach pokojowych

• propozycje radzieckie - zawarcie konwencji zabraniającej produkcji i stosowania broni atomowej i zniszczenia istniejących zapasów, powiązanie prac związanych z ta kwestia Radzie Bezpieczeństwa

• poglądy USA - przekazanie prac ZO - gdzie USA miały większość

• II faza - 1954-1955

• zbliżenie poglądów mocarstw na sprawy rozbrojenia - ZSRR zaakceptował wyrzeczenie się przez mocarstwa broni atomowej i określenie maksymalnej liczebności sił zbrojnych

• III faza - 1957-1963

• ożywienie w rokowaniach rozbrojeniowych

• 1959 - zawarcie traktatu w sprawie Antarktyki - demilitaryzacja tego obszaru

• 1963 - podpisanie w Moskwie traktatu o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową

• począwszy od 1962 - rokowania rozbrojeniowe prowadzone w Genewie (obecnie - Komitet Rozbrojeniowy)

• opracowanie traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (podpisany w 1968r.)

• opracowanie traktatu o nierozprzestrzechnianiu broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz ich zniszczeniu (podpisany w 1972r.)

• SALT I i SALT II - porozumienia radziecko-amerykańskie w sprawie redukcji sił zbrojnych

• 1967 - układ dotyczący przestrzeni kosmicznej, zabraniający wprowadzenia na orbitę wokół Ziemi obiektów z bronią nuklearną i innymi rodzajami broni masowego zniszczenia (a także umieszczania takiej broni na ciałach niebieskich)

• 1971 - układ zabraniający j.w. a dotyczący dna mórz i oceanów

• 1978 i 1980 - dwie sesje ZO ONZ poświęcone tematyce rozbrojenia - przyjęto Dokument końcowy obejmujący Deklarację i Program działania w sprawie rozbrojenia

• Plan Rapackiego - polska inicjatywa - przewidywał utworzenie strefy bezatomowej na obszarze dwóch państw niemieckich, Polski i Czechosłowacji - nie urzeczywistniony

5. Rozwój historyczny prawa wojennego

Prawo wojenne powstało w drodze zwyczajowej poprzez stopniowe ograniczanie samowoli wojujących. W II poł XIX w. podjęto prace zmierzające do kodyfikacji prawa wojennego oraz do nadania mu charakteru bardziej humanitarnego.

W wyniku konferencji genewskiej z 1864r. podpisano konwencję w sprawie polepszenia losu rannych i chorych, zwana Konwencją Czerwonego Krzyża, która głosi zasadę, że: „ranni i chorzy będą zbierani i pielęgnowani bez względu na to, do jakiego narodu należą”. Wprowadzono znak wyróżniający personelu lekarskiego - czerwony krzyż na białym polu.

1874r. - w Brukseli - tzw. deklaracja brukselska - projekt kodyfikacji prawa wojny lądowej

1868r. - deklaracja petersburska - państwa wyrzekły się stosowania pocisków wybuchających małego kalibru

1. konwencje haskie

• najważniejsze - konwencje z 1907r. - większość dotyczyła prawa wojennego

• najważniejsza jest IV konwencja z dołączonym do niej regulaminem praw i zwyczajów wojny lądowej

• konwencja III - dotyczyła rozpoczęcia kroków wojennych

• konwencje V i XIII - dot. neutralności wojennej w wojnie lądowej i morskiej

• konwencja VI - dot. stanowiska prawnego statków handlowych nieprzyjacielskich po rozpoczęciu wojny

• konwencja VII dot. przemiany ww. statków w okręty wojenne

• konwencja VIII - dot. zakładania min wybuchających za dotknięciem

• konwencja IX - dot. bombardowań morskich

• konwencja X - dot. zastosowania do wojny morskiej konwencji genewskiej o polepszeniu losu rannych

• konwencja XI - dot. ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu

2. klauzula Martensa

• kodyfikacja haska dotycząca prawa wojny lądowej nie stanowi jedynego źródła prawa wojny lądowej.

• tzw. klauzula Martensa - zamieszczona w preambule do IV konwencji haskiej stwierdza, że w wypadkach nieobjętych przepisami obowiązującymi- ludność i wojujący pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów ustanowionych między narodami cywilizowanymi

3. konwencje genewskie

• 1925 - podpisanie protokołu genewskiego w sprawie używania gazów i środków bakteriologicznych oraz konwencji genewskiej z roki 1929 o traktowaniu jeńców i polepszeniu losu rannych i chorych

• 1949 - konwencja o ochronie ofiar wojny

• dwie pierwsze - stanowią rozwinięcie przepisów dotyczących konwencji o polepszeniu losu rannych i chorych w wojnie lądowej i morskiej

• trzecia - przepisy prawa dotyczącego jeńców

• czwarta - dot. ochrony ludności cywilnej

• 1977 - dwa protokoły dodatkowe - rozszerzenie zakresu ochrony ofiar wojny a) dot. konfliktów międzynarodowych, b) dot. konfliktów mniemających charakteru międzynarodowego

• 1954 - konwencja dotycząca ochrony dóbr kulturalnych w konfliktach zbrojnych

6. Zakres mocy obowiązującej prawa wojennego

Konwencje genewskie z 1949 r. znajdują zastosowanie w konfliktach o charakterze międzynarodowym, a także we wszystkich przypadkach okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron, nawet, gdyby ta okupacja nie napotkała na żaden opór zbrojny

1. W konfliktach mniemających charakteru międzynarodowego -

2. IV konwencja haska zawiera klauzulę powszechnego udziału (si omnes), która poważnie ogranicza zakres Mozy obowiązującej:

• stwierdzono, że postanowienia Regulaminu praw i zwyczajów wojny lądowej obowiązują tylko w stosunkach pomiędzy układającymi się mocarstwami i tylko, jećli wszystkie strony wojujące należą do tej konwencji

• ogólnie przyjmuje się, że Regulamin haski jest zbiorem prawa zwyczajowego o charakterze powszechnego prawa międzynarodowego, jednak Międzynarodowy Trybunał Wojskowy stwierdził, że klauzula si omnes straciła znaczenie

Obecnie siły ONZ tylko w wyjątkowych okolicznościach mogą prowadzić działania o charakterze wojennym (w granicach samoobrony), natomiast normalne ich funkcje są określane jako bierna obecność sił paramilitarnych.

Teren (obszar) wojny - terytorium lądowe i morskie państw wojujących oraz morze otwarte, również przestrzeń powietrzna nad tymi obszarami.

„Teatr wojny” - obszar, na którym rzeczywiście prowadzone są działania wojenne.

Państwa wojujące mają obowiązek wstrzymać się od prowadzenia działań wojennych na terytorium państw neutralnych.

Nie wolno prowadzić działań wojennych na obszarach zneutralizowanych na podstawie umów międzynarodowych

Poglądy ograniczające moc obowiązującą prawa wojennego

• zasada konieczności wojennej - państwa obowiązane są przestrzegać prawa wojennego tylko w zakresie, w jakim nie koliduje ono z koniecznością wojskową

• zasada proporcjonalności - wojujący może być zwolniony od przestrzegania niektórych przepisów prawa wojennego, jeśli szkody wyrządzone nieprzyjacielowi są niewspółmiernie mniejsze od korzyści wojskowej

7. Rozpoczęcie wojny

Wojna rozpoczyna się:

• z chwilą jej wypowiedzenia

• z chwilą rozpoczęcia działań wojennych

Trzecia konwencja haska zabrania rozpoczynania działań wojennych bez uprzedniego i niedwuznacznego zawiadomienia w formie:

• umotywowanego wypowiedzenia wojny

• ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny

Prawo wojenne obowiązuje zarówno w wojnie wypowiedzianej zgodnie z prawem haskim, jak i w wojnie rozpoczętej z naruszeniem tego prawa.

• stosunki dyplomatyczne i konsularne zostają przerwane (przedstawiciele opuszczają kraj)

• opiekę nad obywatelami państwa nieprzyjacielskiego oraz nad budynkami i archiwum przedstawicielstwa dyplomatycznego przejmują

• placówki dyplomatyczne jednego z państw neutralnych, tzw. mocarstw opiekuńczych

• internowanie obywateli państw nieprzyjacielskich może nastąpić jedynie wówczas, gdy wymaga tego bezwzględnie bezpieczeństwo państwa

• statki handlowe - należy pozwolić odpłynąć im swobodnie natychmiast lub w wyznaczonym terminie

• statki takie (oraz statki handlowe nieprzyjacielskie spotkane na morzu) nie mogą być skonfiskowane, ale:

• mogą zostać zarekwirowane z obowiązkiem odszkodowania

• zajęte - bez obowiązku odszkodowania

• statki nieprzyjacielskie spotkane na morzu, które opuściły port i są nieświadome działań nieprzyjacielskich można zniszczyć, ale należy zapewnić bezpieczeństwo załodze, pasażerom i dokumentacji okrętowych

8. Porozumienie między państwami wojującymi

Prawo wojenne dopuszcza zawieranie porozumień między państwami nieprzyjacielskimi i zakłada przestrzeganie zasad dobrej woli. Porozumienia mogą być zawierane przez rządy albo przez dowódców wojsk.

Rozejm - wstrzymanie działań wojennych za wzajemną zgodą stron wojujących

• ogólny - jeśli wstrzymuje wszędzie działania wojenne

• miejscowy - zwany zawieszeniem broni, np. na określonej przestrzeni lub pomiędzy koreślonymi oddziałami

Kartele - porozumienia dowódców stron wojujących. Mogą dotyczyć wymiany jeńców, transportu rannych, pogrzebania zabitych i innych spraw.

Statki kartelowe - służą do wymiany jeńców, do porozumiewania się między wojującymi.

Kapitulacje wojskowe - rodzaj porozumień między wojującymi - umowy kończące na uzgodnionych warunkach lub bezwarunkowo obronę bądź wszystkich wojsk strony wojującej, bądź poszczególnych oddziałów

Faktyczne poddanie się - jedna ze stron rezygnuje z walki, informując o tym białą flagą - co zobowiązuje drugą stronę do zaprzestania działań.

• nietykalnośc parlamentarzy - osób przybywających z białą flagą w celu wszczęcia rokować

• nietykalność obejmuje także dobosza, trębacza i niosącego flagę.

• druga strona nie ma obowiązku przyjęcia parlamentarza

Wolny glejt - dokument wydawany przez dowódców wojskowych upoważniający osoby do swobodnego poruszania się po określonym terenie

9. Mocarstwa opiekuńcze

Instytucja mocarstw opiekuńczych - służy potrzebie kontaktowania się wojujących ze sobą państw.

• są nimi państwa neutralne, które na skutek zwrócenia się do nich państw wojujących - podejmą się opieki nad interesami danego państwa na terenie państwa nieprzyjacielskiego

• sa pośrednikami w przekazywaniu protestów, propozycji rokowań wymiany jeńców itp.

• zobowiązane do ochrony interesów jeńców i osób internowanych

• zobowiązane do ogólnego nadzoru nad wykonaniem konwencji genewskich

• mogą posługiwać się personelem dyplomatycznym i konsularnym oraz wyznaczonymi przez siebie delegatami

10. Organizacje Czerwonego Krzyża

1. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

• bezstronna organizacja humanitarna, która może świadczyc usługi stronom uczestniczącym w konflikcie

• powstał - 1863, siedziba - Genewa

• składa się wyłącznie z obywateli szwajcarskich

• działa jako centrum informacji o jeńcach, osobach internowanych i zaginionych osobach cywilnych

• występuje z interwencjami o charakterze humanitarnym do właściwych władz

2. Liga Towarzystw Czerwonego Krzyża

• powołana w 1919 r., siedziba - Genewa

• zrzesza krajowe organizacje Czerwonego Krzyża i czerwonego Półksiężyca

• personel krajowy Organizacji Czerwonego Krzyża i innych organizacji pomocy korzysta z takiego samego statusu prawnego jak personel sanitarny

3. Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego półksiężyca obejmuje:

• Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

• Ligę Towarzystw Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

• Najwyższy organ uchwałodawczy Międzynarodowego Ruchu czerwonego krzyża i Czerwonego Półksiężyca - Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża

• w Polsce od 1919 działa Polski Czerwony Krzyż

• zasady PCK:

• humanitaryzm

• bezstronność

• neutralność

• niezależność

• dobrowolność

• jedność

• uniwersalność

11. Jeńcy

• status jeńca przysługuje:

• członkom sił zbrojnych regularnych i nieregularnych oddziałów spełniających warunki określone w regulaminie haskim

• członkom zorganizowanych ruchów oporu, należącym dojednej ze stron uczestniczących w konflikcie

• wszystkim członkom sił zbrojnych, mającym prawo uczestniczenia w działaniach wojennych

Siły zbrojne - składają się z wszelkich zorganizowanych grup i jednostek, które pozostają pod dowództwem odpowiedzialnym przed stroną za postępowanie swych poddanych także wówczas, gdy strona ta nie jest reprezentowana przez rząd lub władze nieznaną przez stronę przeciwną

• Jeńcy znajdują się we władzy państwa nieprzyjacielskiego (nie dowódców, czy innych osób)

• powinni zawsze być traktowani w sposób humanitarny

• wolno zatrudniać zdrowych jeńców za wynagrodzeniem godziwym, do pracy nieupokarzającej dla członka sił zbrojnych państwa zatrzymującego

• nie wolno zatrudniać oficerów, a podoficerów można jedynie przy pracach nadzorczych

• jeńcy maja prawo do wysyłania korespondencji i do jej otrzymywania (i otrzymywania paczek z żywnością i rzeczami określonymi w konwencji

• jeniec ujęty podczas ucieczki podlega tylko karze dyscyplinarnej

• delegaci Międzynarodowego Komitetu Czerwonego krzyża maja prawo wizytowania obozów i miejsc pracy jeńców

12. Ranni i chorzy

• I konwencja genewska zapewnia ochronę rannym i chorym w wojnie lądowej

• II konwencja genewska zapewnia opiekę rannym, chorym i rozbitkom w wojnie morskiej.

Ranni i chorzy, będący członkami sił zbrojnych powinni być traktowani w sposób humanitarny i korzystać z ochrony we wszystkich okolicznościach, niezależnie od różnicy płci, rasy, narodowości, religii, poglądów i innych.

• zabronione jest dokonywanie na nich eksperymentów i doświadczeń

• pozostawianie ich z premedytacja bez pomocy lekarskiej i bez opieki

• nikt nie może być ukarany za udzielanie pomocy rannym

Formacje i zakłady sanitarne oraz personel sanitarny korzystają z ochrony:

• nie mogą być przedmiotem ataków

• jeśli wpadną w ręce nieprzyjaciela - mogą nadal sprawować swoje czynności, dopóki strona sama nie zapewni właściwej opieki chorym i rannym

Na równi z personelem sanitarnym z ochrony korzysta personel krajowych organizacji Czerwonego Krzyża i innych dobrowolnych organizacji pomocy uznanych przez rząd

Ochrona ustaje gdy:

• obiekty oznaczone znakiem czerwonego krzyża używane są wbrew ich zadaniom do działań na szkodę nieprzyjaciela.

Nie uważa się za powód do pozbawienia ochrony sytuacji, gdy:

• personel sanitarny jest uzbrojony i używa broni w obronie własnej lub w obronie swych rannych i chorych

• w przypadku braku uzbrojonych funkcjonariuszy - zakładu strzeże pikieta, warta lub konwój

• w formacji lub zakładzie znajduje się broń ręczna i amunicja zarekwirowana chorym, a nie oddana jeszcze właściwej władzy

• formacje i zakłady i ich personel rozciągają swą działalność na rannych i chorych cywilnych

13. Ochrona ludności cywilnej

• atakowania i zakaz bombardowania niebronionych miast, wsi, domów mieszkalnych i budowli

• zabronione jest szerzenie terroru

• nie wolno stosować metod walki, które nie rozróżniają ludności i dóbr cywilnych i wojskowych

• zawsze należy rozróżniać ludność cywilną i kombatantów oraz dobra o charakterze cywilnym i dobra wojskowe

• osoby cywilne - osoby nie należące do jednej z kategorii sił zbrojnych konwencji (w tym pracownicy przemysłu zbrojeniowego (tzw. quasi-kombatanci)

• akty muszą być ograniczone tylko do celów wojskowych

• nie wolno atakować dóbr niezbędnych ludności cywilnej do przeżycia (zapasy żywności, zasiewy, zbiorniki wody itp.)

• zakaz bombardowania i niszczenia zakładów i urządzeń ujarzmiających niebezpieczne siły (np. zapory wodne, tamy)

• ludność cywilna winna być ostrzeżona o mającym nastąpić ataku

• możliwość wyznaczania stref sanitarnych - dla starców dzieci, chorych, rannych matek dzieci do lat 7

Doktryna dojny zniewalającej - polega na stwarzaniu dla ludności cywilnej sytuacji nie do zniesienia, aby w ten sposób nakłonić rząd strony przeciwnej do rezygnacji ze zbrojnego oporu - ZABRONIONE!!!

14. Zakończenie wojny i likwidacja skutków wojny

Wojny zazwyczaj kończą się:

1. zawarciem traktatów pokoju

2. faktycznym zakończeniem działań wojennych

3. jednostronnym aktem stwierdzającym zakończenie stanu wojny

Tzw. zawojowanie (debellatio) - pozostaje w kolizji z zasadami prawa międzynarodowego)

Reparacje wojenne - obowiązek wyrównania szkód

Restytucja - zwrot przedmiotów zabranych przez władze okupacyjne z obszarów okupowanych (w zasadzie tylko przedmioty zidentyfikowane).

Restytucja zastępcza - polega na przekazaniu państwu poszkodowanemu przedmiotów tego samego rodzaju i o zbliżonej wartości

15. Odpowiedzialność za przestępstwa wojenne

Zasady norymberskie

1. każdy, kto dopuścił się czynu, który wg prawa międzynarodowego stanowi przestępstwo - jest odpowiedzialny za ten czyn i podlega ukaraniu

2. okoliczność, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który wg prawa międzynarodowego stanowi przestępstwo - nie uwalnia osoby, która dopuściła się tego czyni oa odpowiedzialności zgodnie z prawem międzynarodowym

3. nie zwalnia od odpowiedzialności okoliczność, że czynu dopuścił się szef państwa lub odpowiedzialny funkcjonariusz rządowy

4. nie zwalnia od odpowiedzialności okoliczność, że przestępstwo popełniono na rozkaz rządu lub zwierzchnika

Konwencje genewskie z 1949 r. o ochronie ofiar wojny

• za ciężkie naruszenie konwencji uważa się:

• umyślne zabójstwo

• tortury albo nieludzkie traktowanie,

• doświadczenia biologiczne

• umyślne sprawianie wielkich cierpień lub ciężkie zamachy na nietykalność cielesną albo zdrowie

• bezprawne i samowolne niszczenie i przywłaszczenie sobie rzeczy, nieusprawiedliwione koniecznościami wojskowymi

Nieprzedawnialność zbrodni wojennych dotyczy:

• zbrodni wojennych określonych w statucie Trybunału Norymberskiego oraz ciężkich naruszeń konwencji

• zbrodni przeciwko ludzkości, popełnionych w czasie pokoju lub wojny

• nieludzkich czynów, będących rezultatem polityki apartheidu i zbrodni ludobójstwa

16. Wojna lądowa

1. Siły uczestniczące w wojnie lądowej

Ustawy, prawa i obowiązki wojenne stosuje się do

• armii

• do pospolitego ruszenia i oddziałów ochotniczych, o ile:

• maja na czele osobę odpowiedzialną za swych podwładnych

• noszą stałą i dająca się rozpoznać z daleka odznakę wyróżniającą

• jawnie noszą broń

• przestrzegają w swych działaniach praw i zwyczajów wojennych

Ludność terytorium niezajętego, która przy zbliżeniu się nieprzyjaciela dobrowolnie chwyta za broń, aby walczyć z wkraczającymi wojskami i nie miała czasu, żeby się zorganizować - będzie uważana za wojującą, jeżeli jawnie nosi broń i zachowuje prawa i zwyczaje wojenne.

Oddziały partyzanckie - w praktyce odmawiano im statusu ludności wojującej.

Ale III konwencja genewska przyznała status jeńców członkom zorganizowanych ruchów oporu, należących do jednej ze stron konfliktu, o ile spełnia ww. cztery warunki.

Najemnik - osoba, która:

• została specjalnie zwerbowana na miejscu lub za granica do walki w konflikcie zbrojnym

• uczestniczy faktycznie w działaniach wojennych

• motywem uczestniczenia w tych działaniach jest korzyść i faktycznie uzyskała ona obietnice wynagrodzenia (znacznie lepszego niż wypłacane kombatantom podobnej rangi

• nie jest obywatelem strony w konflikcie ani stałym mieszkańcem

• nie jest członkiem sił zbrojnych strony w konflikcie

• nie jest wysłana przez stronę niebędąca w konflikcie w misji oficjalnej jako członek sił zbrojnych tej strony

• najemnikom nie przysługuje status jeńca wojennego

• Metody i środki walki

• strony nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków prowadzenia wojny

• zabronione jest używanie broni, pocisków i innych środków, mogących zadać niepotrzebne cierpienia

• zakaz używania trucizny lub broni zatrutej

• zakaz zabijania lub zadawania ran nieprzyjacielowi, który złożył broń lub nie mając środków obrony zdał się na łaskę

• zakaz oświadczania, że nikomu nie da się pardonu

• zakaz wydawania na łup miast i miejsc zdobytych szturmem

• zakaz zdradzieckiego zabijania i ranienia osób należących do ludności lub wojsk nieprzyjaciel

• ale fortele wojenne i inne sposoby niezbędne do otrzymania wiadomości o nieprzyjacielu - są dozwolone

Szpieg - tylko taka osoba, która działając potajemnie lub pod fałszywymi pozorami zbiera lub stara się zbierać wiadomości w obrębie działań jednej strony wojującej z zamiarem wykorzystania ich dla drugiej.

Nie są szpiegami - wojskowi, którzy bez przebrania przedostali się dla zbierania wiadomości do strefy nieprzyjaciela.

Nie jest zabroniona działalność wywiadowcza lotników spełniających zadania wywiadowcze.

Nie ma zakazu karania za szpiegostwo, ale szpieg pojmany na gorącym uczynku nie może być ukarany bez uprzedniego sądu

• jeśli szpieg wróciwszy do armii, do której należy, został wzięty do niewoli - nie podlega karaniu za szpiegostwo - a powinien być traktowany jako jeniec

3. Okupacja wojenna

Terytorium okupowane - terytorium, które faktycznie znajduje się pod władzą armii nieprzyjacielskiej.

• władza okupanta ma charakter przejściowy

• okupant nie może decydować jednostronnie o losie okupowanego terytorium

• nie może zmieniać zasad porządku prawnego na tym terytorium

• okupant powinien podjąć wszelkie działania w celu przywrócenia i zapewnienia porządku życia społecznego

• terytorium okupowane pozostaje pod zwierzchnictwem państwowym a wykonywanie władzy należy faktycznie do okupanta

• okupant może pobierać podatki w miarę możliwości zgodnie z obowiązującym w tym zakresie ustawodawstwem, przy czym z podatków powinien pokrywać koszty administracji danego terytorium

• nadzwyczajne daniny mogą być nakładane jedynie na potrzeby armii lub administracji danego terytorium

• majątek gmin, kultury, religii, lasy, rolny - traktować jak własność prywatną - nawet jeśli jest publiczny

• armia zajmująca daną miejscowość może zabrać gotówkę, fundusze i papiery wartościowe stanowiące własność państwową, składy broni, środki transportu, magazyny i zapasy zaprowiantowania i inny majątek ruchomy - mogący służyć do celów wojskowych

• zabrania się przesiedlania masowego jak i indywidualnego oraz deportacji ludności

17. Wojna morska

1. odrębność wojny morskiej

• bardziej wojna gospodarcza

• nieprzyjacielska własność prywatna na morzu nie jest chroniona i podlega prawu łup

• także własność osób mających obywatelstwo państw neutralnych (w niektórych okolicznościach)

2. koncepcje wojny

• kontynentalna - nacisk na działanie przeciwko siłom zbrojnym nieprzyjaciela; w zasadzie respektuje własność prywatną

• anglosaska - zmierza do gospodarczego osłabienia przeciwnika

3. metody i środki wojny

• miny i torpedy

• zakaz zakładania min automatycznych, wybuchających za dotknięciem

• niezakotwiczonych, chyba, że staja się nieszkodliwe najpóźniej w godzinę od utraty kontroli nad nimi

• min automatycznych zakotwiczonych, wybuchających za dotknięciem, które nie stają się nieszkodliwe z chwilą zerwania się z uwięzi

• korsarstwo (kaperstwo) - polega na upoważnieniu statków prywatnych do zajmowania statków nieprzyjacielskich, które stawały się ich łupem

• blokada wojenna - operacja wojenna podjęta przez okręty jednego z państw wojujących z zamiarem przerwania wszelkiej komunikacji drogą morską z pewnym odcinkiem wybrzeża lub portem strony przeciwnej

• dla swej ważności wymaga oficjalnego ogłoszenia

• statek neutralny schwytany na przerwaniu blokady podlega konfiskacie wraz z ładunkiem

• nielegalna jest tzw. blokada papierowa - ogłoszenie blokady bez działań faktycznych

• użycie okrętów podwodnych - dozwolone przy spełnieniu określonych warunków

• nie wolno im zatopić statku handlowego bez uprzedniego zapewnienia załodze, pasażerom o dokumentom okrętowym odpowiedniej ochrony

• wyjątek - jeśli statek handlowy uporczywie odmawia zatrzymania lub stawia opór przy rewizji

• wizytowanie i rewizja - wykonywane w celu sprawdzenia, czy statek okazujący banderę państwa neutralnego faktycznie takim jest

• wizytowanie - wysłanie oficera w celu sprawdzenia dokumentów okrętowych

• rewizja - przeszukanie statku handlowego przez członków załogi okrętu wojennego

• wizyta i rewizja w czasie pokoju są dopuszczalne tylko przypadkach wyjątkowych, przewidzianych przez prawo międzynarodowe (piractwo, handel niewolnikami, wywieszanie tej samej bandery co okręt wojenny obcej bandery)

4. prawo łupu

Prawu łupu podlega własność nieprzyjacielska, z wyjątkiem własności nieprzyjacielskiej znajdującej się na statku neutralnym (chyba, że stanowi kontrabandę wojenną)

Nie podlega prawu łupu własność obywateli państw neutralnych, z wyjątkiem kontrabandy.

Prawo łupu nie obejmuje:

• statków przybrzeżnych rybackich,

• statków kartelowych,

• statków żeglugi lokalnej,

• statków sanitarnych służących bezpieczeństwu żeglugi

• przeznaczonych do zadań religijnych, naukowych albo dobroczynnych

Uwaga - zmiana bandery z nieprzyjacielskiej na inną w czasie wojny oraz w czasie bezpośrednio poprzedzającym wojnę - stanowi pogwałcenie prawa.

Tylko sąd może zatwierdzić zabór statku lub towaru tytułem prawa łupu

5. kontrabanda wojenna

Kontrabanda wojenna - towary przeznaczone na cele wojskowe i dostarczane stronom konfliktu wbrew zakazowi.

Kontrabanda podlega zaborowi także wówczas, gdy stanowi własność neutralną.

• kontrabanda bezwzględna - przedmioty i materiały przeznaczone wyłącznie na użytek wojny (np. broń, amunicja, umundurowanie itp) - mogą być zajęte, jeśli są przeznaczone do kraju nieprzyjacielskiego, przy czym nie ma znaczenia, czy miały tam być dostarczone bezpośrednio, czy pośrednio

• kontrabanda warunkowa - przedmioty i materiały, które mogą służyć zarówno do użytku wojennego jak i pokojowego (odzież, żywność, leki, złoto, środki transportu, paliwa itp) - mogą być zajęte tylko gdy miały za przeznaczenie trafić do kraju nieprzyjacielskiego i to drogą bezpośrednią

• lista wolna - przedmioty, które nie mogą służyć do użytku wojennego - i nie stanowią kontrabandy

18. Wojna powietrzna

Lotnictwo wojskowe podlega przepisom prawa wojennego obowiązującego w wojnie lądowej i morskiej

• zakaz bombardowania jakimikolwiek sposobami miast, wsi, domów mieszkalnych i budowli, które nie są bronione

• ochrona lotniczych transportów sanitarnych

19. Konflikty zbrojne niemające charakteru międzynarodowego

1. konwencje genewskie z 1949 r.

Ogólne obowiązki ciążące na państwach w konfliktach zbrojnych mniemających charakteru międzynarodowego

• osoby niebiorące bezpośredniego udziału w dziedzinach wojennych, włącznie z członkami sił zbrojnych, którzy złożyli broń oaz osobami, które stały się niezdolne do walki - powinny być we wszystkich okolicznościach traktowane humanitarnie. Zakaz:

• zamachów na życie i nietykalność cielesną

• brania zakładników

• zamachów na godność osobistą

• skazywania na karę śmierci i egzekucje bez uprzedniego wyroku skazującego wydanego przez należycie ukonstytuowany sąd

• ranni i chorzy i rozbitkowie - powinni być zbierani i leczeni

• Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża może oferować swą pomoc

• protokół dodatkowy II z 1977 r.

• zobowiązuje do poszanowania i ochrony ludności cywilnej,

• ochrony dóbr niezbędnych do przeżycia ludności cywilnej

• urządzeń i budowli ujarzmiających niebezpieczne siły przyrody

• zabrania przymusowego przesiedlania ludności poza przypadkami wymagającymi tego ze względu na bezpieczeństwo

• zakaz stosowania kar zbiorowych

• zakaz działań terrorystycznych

• zakaz niewolnictwa i handlu niewolnikami

• szczególna ochrona dzieci

• ułatwienia w łączeniu rodzin

• powstańcy walczący z rządem po ujęciu przez stronę przeciwną, nawet jeśli są zorganizowani - nie mają statusu jeńca

• umiędzynarodowione konflikty wewnętrzne

Konflikty umiędzynarodowione - konflikty wewnętrzne, w których uczestniczą siły zbrojne innych państw

20. Neutralność wojenna

1. pojęcie

Państwo neutralne - państwo które nie uczestniczy w wojnie - jest to stan faktyczny

Stała neutralność - polega na zobowiązaniu się w umowach międzynarodowych do nieuczestniczenia w wojnach (Szwajcaria, Austria)

Państwo nie ma obowiązku zachowania neutralności w czasie wojny, chyba, że zobowiązało się do tego w umowie międzynarodowej.

Państwo neutralne nie ma obowiązku deklarowania swego zamiaru zachowania neutralności.

2. prawa i obowiązki państw neutralnych

• na państwach wojujących ciąży obowiązek respektowania nietykalności terytorium państwa neutralnego

• państwom wojującym nie przysługuje prawo przejścia przez terytorium państw neutralnego

• państwom wojującym nie wolno zakładać na terytorium państwa neutralnego stacji radiotelegraficznych i innych urządzeń do komunikowania się z siłami zbrojnymi wojującymi

• nie wolno im korzystać z urządzeń o charakterze wojskowym nie otwartych do użytku publicznego

• państwo neutralne nie powinno tolerować ww. działań na własnym terytorium i powinno winnych tego karać

• obywatele państw neutralnych, którzy wstąpią w szeregi armii jednej ze stron wojujących - nie mogą korzystać z przywilejów neutralności, ale nie mogą być traktowani gorzej niż obywatele państwa nieprzyjacielskiego

• państwo wojujące może dopuścic do wywozu i tranzytu, na koszt strony wojującej, broni, amunicji i materiałów wojennych, a także zezwolić na korzystanie z kabli telefonicznych, telegraficznych i komunikacji radiowej, pod warunkiem, że ograniczenia lub zakazy w tych sprawach będą równomiernie stosowane wobec stron wojujących

• państwom wojującym nie wolno na wodach terytorialnych państw neutralnych prowadzić działań wojennych (ani stosować prawa łupu, wizyt czy rewizji)

• nie wolno im też zakładać baz wojennych na tych wodach ani tworzyć sądów łupów

Neutralność nie jest naruszona przez zwykłe przejścia okrętów wojennych i statków zabranych jako łup przez jego wody terytorialne.

Prawo Międzynarodowe Publiczne - opracowanie by rubin

środki pomocnicze do ustalania norm - mogą, znajdując normę ustalać jej treść, np. w zwyczaju

mogą, wg prawa traktatów (nie prawa wewnętrznego) dokonywać wszelkich czynności przy zawieraniu umowy

130

---