Prawo rozkaz suwerennej władzy skierowany do obywatela pod groźbą stosowania przymusu ( teoria imperatywu Austina )
Cechy prawa : rozkaz, suwerenność władzy, obowiązek wykonania, sankcja przymusu
Teoria Harta Prawo jest to zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwowych, na których straży stoi przymus państwowy
Teoria dworkina Za immanentny składnik prawa uznaje się zasady sprawiedliwości i racjonalności : zasada równości wobec prawa, zakaz dyskryminacji ze względu na rasę przekonania polityczne czy religijne, wolność zrzeszania się prawo do uczciwego i rzetelnego procesu, zakaz stosowania tortur i inne.
Prawo wewnętrzne, prawo międzynarodowe, w obu przypadkach prawo, ale inne roszczenia tego pojęcia
Prawo wewnętrzne- wydawane przez organy państwa, obywatel jest im bezwzględnie podporządkowany. Reguluje stosunki na terytorium danego państwa
Prawo międzynarodowe- źródłem tych norm są umowy między państwami lub organami społeczności międzynarodowej. Państwo, które nie podpisało umowy międzynarodowej nie jest jej podporządkowane,[w prawie wewn. nie ma dobrowolnego przystąpienia jak w prawie międzynarodowym]. Traktaty konwencje
Funkcje prawa
kontrola zachowań 2. kontrola dóbr i ciężarów 3. regulacja konfliktów
ad 1. normatywne środki regulacji - działają poprzez ludzką świadomość ( norma nie może wpływać na nasze zachowanie ) - przepisy
nienormatywne środki regulacji - działają gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy - ( prawo podaży i popytu, )
normy stymulują nasze zachowania nakładając różne obowiązki lub przyznając nam uprawnienia
Sankcja - dolegliwość, którą poniesie adresat normy na wypadek gdyby nie zachował się zgodnie z normą ( sankcje karne ) - systemy represyjne operują przede wszystkim zakazami i sankcjami są nastawiane na ochronę porządku
Gratyfikacja - to nagroda za zachowanie się zgodnie z normą - Systemy promocyjne - odwołują się do nakazów i nagród, a ich zadaniem jest realizowanie określonych programów społecznych takich jak rozwój gospodarczy czy opieka socjalna.
Ad 2.
Dział uprawnień i obowiązków społeczeństwa
Zasada sprawiedliwości formalnej ( reguła równej miary ) - osoby i instytucje które są pod istotnymi względami podobne powinny być podobnie traktowane. Grupa obywateli powinna byś równie traktowana
Reguły sprawiedliwości materialnej
reguła sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej)
- każdemu stosownie do potrzeb, pracy, zasług, pozycji społecznej, każdemu to samo
zasady te są nieodzownym elementem porządku prawnego w tych państwach gdzie rozwinięta jest funkcja opiekuńcza
reguła sprawiedliwości komutatywnej ( wymiernej ) : każdemu stosownie do zobowiązań, które na siebie dobrowolnie przyjął ( sprawiedliwy podział to taki jaki wynika z zawartej umowy )
Reguły sprawiedliwości proceduralnej przedmiotem jest problem jak należy zorganizować procesy podejmowania decyzji aby podjęta decyzja mogła być uważana za fair.
Standardy sprawiedliwości proceduralnej
zasada bezstronności i niezawisłości sądu
zasada równości stron
prawo do obrony, które obejmuje prawo do przedstawiania własnych argumentów oraz ustosunkowania się do argumentów drugiej strony, oraz prawo do korzystania z pomocy prawnej
ad 3. Regulacja konfliktów
konflikt to sytuacja w której jedna ze stron występuje z jakimiś żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami które druga strona kwestion7uje. Mogą być dwubiegunowe i wielobiegunowe.
Możemy podzielić na indywidualne i kolektywne ( w zależności od reprezentacji )
Sposób rozwiązywania konfliktu
kontraktowy - strony same rozwiązują konflikt zachowując pełną autonomie zarówno co do zasad jaki i procedury, porozumienie następuje w drodze konsensusu
mediacyjno-koncyliacyjny - obok stron konfliktu występuje mediator. Nie ma on uprawniań władczych. Strony zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby mediatora, procedury rokowań oraz zasad rozwiązywania konfliktu
arbitrażowy - strony zachowują pełny wpływ na wybór arbitra, procedury, zasad rozwiązywania sporu. Decyzja arbitra ma charakter władczy jest wiążąca dla stron moiże być przymusowo wyegzekwowana
adjudykacyjny - postępowaniae toczy się wg zasad z góry określonych. Modelem jest postępowanie sądowe
Prawo a moralność
Ogół norm społecznych regulujących zachowania danego społeczeństwa to etos
Sankcje moralne (potępienie i dezaprobata)
Typy relacji między prawem a moralnością
Przedmiotowe - chodzi o to jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej
Prawo to minimum moralności lub zakresy regulacji prawnej krzyżują się
Walidacyjne - odnoszą się do kwestii w jaki sposobów niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych
Relacje funkcjonalne - chodzi ot w jaki sposób normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie. Systemy prawne rozwinęły techniki za pomocą których inkorporują wartości moralne : bezpośrednia inkorporacja - pewne normy prawne stają się z woli prawodawcy normami prawnymi ( większość norm w kodeksach karnych ) ; przepisy odsyłające - przepisy odsyłają do reguł moralnych takich jak zasady słuszności sprawiedliwości dobre obyczaje , zasada współżycia społecznego; terminy wartościujące - dobra wiara , niskie pobudki szczególne okrucieństwo
Normy prawne i przepisy
Zdanie w sensie logicznym to wypowiedzi oznajmujące którym można przypisać prawdę lub fałsz. Zdanie w sensie gramatycznym to zdanie pytające i rozkazujące, którym nie można przypisać prawdy lub fałszu.
Norma Nie odpowiada jak jest ale jak być powinno, jak powinno się zachować w określonych okolicznościach. Podmiot x w okolicznościach y powinien się zachować w sposób z.
TEKST PRAWNY- zespół wypowiedzi występujących po sobie powiązane ze sobą od strony budowy (morfologicznej) oraz treściowo, wyst.w różnych organach promulgacyjnych: "Dziennik Ustaw", "Dziennik Polski"- teksty prawa.
Tekst każdego aktu normatywnego (np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie, statut...) jest tekstem prawnym.
Tekst prawny to tekst danego aktu normatywnego, przypisujemy mu moc obowiązywania- nie został uchylony.
NORMA PRAWNA- dyrektywa postępowania zalecona przez adresata z grożącymi karami za ich nieprzestrzeganie.
Stosunek normy do poszcz. jednostek jest b.różny np.(kilka przepisów może składać się z na część normy prawnej). Większość wypowiedzi tekstu jest prawem
PRZEPIS: reguła która określa obowiązek lub uprawnienia postępowania.
Podst. elementy, kategorie wyróżniające przepisy normatywne od nienormatywnych
Elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego.
Koncepcja budowy normy prawnej.
Norma Prawna. Jaki jest stos. pojęcia normy prawnej do podziału; jednostek legislacyjno-technicznych ?. Istnieją 2 poglądy:
Norma prawna w stos. do tekstu, to znaczenie wypowiedzi ustawodawcy bez możliwości wyodrębnienia normy prawnej poza wypowiedzi ustawodawcy.
Norma prawna to pewna konstrukcja ponad tekstowa, ale nie pozatekstowa (gdyby była pozatekstowa nie byłaby normą prawną)- pogląd przeważający.
Przepisy prawne traktujemy jako wypowiedzi ustawodawcy.
Normy prawne trakt. jako konstrukcję powstałą w procesie formowania budowy normy prawnej.
1. Norma składa się z ( koncepcja 2- członowa):hipotezy i dyspozycji lub sankcji.
415 k.c. Kto z winy swojej wyrządza drugiemu szkodę (h) zobowiązany jest do jej naprawienia (d)
165 par1 k.k. kto pozbawia człowieka wolności (h) podlega każe pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat (s)
Wyróżnia się : normy sankcjonowane i sankcjonujące.
2. Koncepcja 3- członowa: hipoteza; dyspozycja; sankcja
Na gruncie różnych doktryn prawnych, autorzy stawiali sobie pytania o funkcje prawa i części składowych normy prawnej, stąd różnice w poglądach normy prawnej.
Formuły normy prawnej powstałe na gruncie różnych koncepcji:
3- członowa koncepcja: H→D albo S
183 par 1 k.k. Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (h) nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (d) bądź zostanie4 mu wymierzona kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat (s)
2- członowa koncepcja:
Koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych H1D/H2S pierwsza to reguła sankcjonowana druga sankcjonująca
Hipoteza- warunki, które muszą być wyrażane przez ustawodawcę, aby można było mówić o dyspozycji (podmiotach).
Sankcja- osobna norma prawna, norma sankcjonująca ma ujemne skutki. Jakie konsekwencje nastąpią w sytuacji gdy adresat zachowa się niezgodnie z normą
Koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych H1D/H2S pierwsza to reguła sankcjonowana druga sankcjonująca
296 par 1 k.k. Jeżeli ktoś zobowiązany jest do zajmowania się sprawami majątkowymi innej osoby (h1) nie powinien wyrządzić szkody majątkowej (d) bądź jeżeli ktoś będąc zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi innej osoby wyrządził jej szkodę majątkową (h2) podlega każe pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (s)
PRZEPIS PRAWNY A NORMA PRAWNA.
P.P.- pewna jednostka konwencjonalna tekstu( prolongat, artykuł, punkt).
N.P.- może składać się z kilku lub kilkunastu przepisów.
np. art. 945§1 Testament jest nieważny gdy został sporządzony:- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji;- pod wpływem błędu...;- pod wpływem groźby..
Słowo "nieważne" to dyspozycja (pokrywa się z sankcją).
Art. 958 Dyspozycja lub sankcja dot. To rozdz.2 (949-957§1).
Jaki jest stosunek normy prawnej do poszcz. elementów prawnych tekstu- art., prolongaty,...
Art. 945- norma prawna złożona z hipotezy i dyspozycji (sankcji).
D- testament jest nieważny (1 sankcja), warunki określone w Hipoteza- pod wpływem błędu, groźby,...(3 hipotezy)
W 1 przypisie- 1 sankcja, dyspozycja i 3 hipotezy.
Art. 949 rozdz.2- art.957: warunki sporządzenia testamentu (1 hipoteza z którą związana sankcja [dyspozycja]). Art.958rozdz.2-dyspozycja i sankcja- warunki nieważności testamentu
Bywa, że 1 normie odpowiada tylko 1 przepis lub odwrotnie, np.art.353§1 K.c."Zobowiązanie polega na tym, że..."
Norma dwustronna (2 podmioty)- norma która pokrywałaby się od strony teoretycznej z tym przepisem.
Bywa, że w 1 przepisie znajduje się kilka norm; art. 354§1§2 (1norma i 2norma) - normy te są niepełne, gdyż nie ma przepisów o egzekucji+dyspozycji normy sankcjonującej lub sankcji
Podział przepisów prawnych (materiałów pochodzących od ustawodawcy); Ustawodawca musi użyć uprawnienia lub obowiązku.
Przepisy zredagowane jednostronnie: 1. Nakazujące; 2.zakazujące; 3.uprawniające.
1+2 (obowiązek) ; 3(uprawnienie)
Przepisy zredagowane od strony uprawnienia: art.222§1-2 K.c. "Właściciel może żądać od osoby..."; "Przeciwko osobie która narusza..."
Drugim podmiotem jest ORGAN PAŃSTWA np. sąd, organ administracyjny)
Przepisy zredagowane od strony obowiązku- zredagowane od formy: nakazu lub zakazu, np. (nakaz nie zabijania, zakaz zabijania)- 2 kategorie obowiązków wzajemnie się wykluczające, /jak jest nakaz to nie może być nakazu/.
Podział na przepisy
Przepisy imperatywne IUS COGENS - bezwzględnie obowiązujące; obowiązują bez wzgl. na odmienną wolę stron np. przepisy o ważności testamentu
Przepisy dyspozytywne IUS DISPOSITIVUM - względnie obowiązujące; obowiązują wówczas, gdy strony nie postanowiły inaczej np. przepisy o dziedziczeniu ustawowym.
Przepisy karne są bezwzgl. Obowiązujące.
Przepisy o dziedziczeniu ustawowym: przepisy, które mówią kto ma dziedziczyć w przypadku sporządzenia testamentu ( ustawodawca nie wchodzi w przyczyny nie ustanowienia testamentu, mówi tylko kto ma dziedziczyć ustawowo). Pierwsze do spadku są dzieci i współmałżonek.
Obowiązują równie ważnie jak przepisy o testamencie, ale wchodzą w grę dopiero gdy testamentu nie będzie.
Podział na: 1.przepisy odsyłające; 2 przepisy blankietowe.
1.- same nie normują jakiegoś postępowania, a tylko odsyłają do innych przepisów, nie zawierają dyspozycji- nie maja charakteru normatywnego.
2.-upoważniają pewne organa do tworzenia przepisów norm, zawierają dyspozycje mówią że szczegółowe przepisy poleca się innym organom- mają charakter normatywny.
Podział na: 1.n. ogólne; 2.p. indywidualne.
1.-adresat jest określony przez wskazanie jego cech : każdy człowiek, żołnierz
2.-adresat oznaczony jest nazwą indywidualną : Lech Wałęsa, Stomil Olsztyn S.A.
Podział ze 2względu na sposób określenia czynu 1. n abstrakcyjne, 2.n. konkretne
1.-odnoszą się do zachowań powtarzalnych : Każda osoba wezwana w charakterze świadka
2.-odnoszą się do zachowań jednorazowych : wzywa się X do Y e dniu Z o godz. K
Przepisy kompetencyjne - zalicza się przepisy które upoważniają organy państwowe do stanowienia określonych norm, wydawania decyzji lub dokonywania czynności.
IN CONCRETO.
Przepisy wyróżnione ze wzgl. na rodzaj sankcji:- sankcja nieważności;- kara;- sankcja nieważności lub kara;- przepis bez sankcji czy kary.
Przepisy więcej niż doskonałe LEGES PLUS QUAM PERFECTAE, ich naruszenie powoduje ukaranie podmiotów naruszających i czynności, np. zawarcie dwu prawnego małżeństwa (bigamia)- przepisy te powodują nieważność 2 małżeństwa i karę
(sankcja + kara)
Przepisy doskonałe LEGES PERFECTAE, nie przewidują kary, ale przewidują nieważność czynności prawnej, np. nieważność testamentu, czy nieważność czynności małoletniego (sankcja nieważności), art.14§1
P. mniej niż doskonałe LEGES MINUS QUAM PERFECTAE, przewidują karę a nie przewidują nieważności czynności prawnej np.(zapłacimy karę za brak biletu, lecz nikt nas z pociągu nie wyrzuci)
P. niedoskonałe LEGES IMPERFECTAE, nie pociągają za sobą ani kary ani nieważności czynności prawnych np.- ustawa z dn.7.04.1940r"o likwidacji analfabetyzmu w Polsce"- nie określa ona żadnych ujemnych skutków, -wszelkie normy programowe które określają cel długotrwały art.65,74,75. ;Art.65p.5-przepis programowy (nie ma on sankcji);
art.55 Konstytucji marcowej 1921r." za czynności urzędowe Prezydenta RP nie odpowiada...; art.1 Konstytucji Kwietniowej 1935r.
normy programowe - nie wskazują jak powinien zachować się adresat a jedynie wskazują jaki cel powinien osiągnąć pozostawiając kwestię wyboru środków realizacji art. 74 konstytucji : Władze popierają rozwój kultury fizycznej .
Obowiązywanie prawa
Reguły określające kryteria obowiązywania aktów normatywnych to reguły walidacyjne
Koncepcje obowiązywania norm prawnych :
obowiązywanie w sensie normatywnym (systemowym) - obowiązują tlko te które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone.
w sensie faktycznym - obowiązują tylko za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności
w sensie aksjologicznym- obowiązują tylko te które spełniają przyjęte kryteria etyczne
Norma prawna by obowiązywać musi zostać prawidłowo ogłoszona - dzienniki promulgacyjne Obowiązują nie tylko normy explicite ustanowione ale także takie, które stanowią ich konsekwencje.
Nie obowiązują normy, które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone ( derogowanie) Derogacja milcząca i wyraźna. Reguły kolizyjne derogacji milczącej : 1. reguła hierarchiczna,
chronologiczna, 3. Merytoryczna
1.- norma wyższa uchyla niższą 2.- akt wydany później uchyla akt wydany wcześniej.
3. stosuje się do norm których zakresy zastosowania pozostają w stosunku zawierania się . Zakres lex specjali zawiera się w lex generalis Norma specjalna nie uchyla w sensie pozbawienia mocy obowiązującej normę ogólną a jedynie wyłącza jej zastosowanie w przypadku zbiegu norm.
Reguła Desuetudo - norma prawna traci moc obowiązującą w skutek jej niestosowania przez dłuższy okres czasu lub w skutek radykalnej zmiany
Formuła Radbuch - nie obowiązują te normy prawne które w rażący sposób naruszają elementarne i niekontrowersyjne zasady moralne.
Norma wchodzi w życie albo z momentem jej ogłoszenia w dzienniki promulg. Albo w momencie późniejszym, który ona sama określa.
Vacatio legis - to czas pomiędzy ogłoszeniem normy a datą wejścia w życie.
Prawo nie działa wstecz
SYSTEM PRAWA
System-(pojęcie), przedmiotem tego podziału są różne elementy. System to układ uporządkowanych elementów w oparciu o różne kryteria. Elementami systemu mogą być różne rzeczy i zjawiska oraz normy (prawne).
uporządkowanie, porządek- to pojęcie względne, porządek czegoś w stosunku do czegoś. Musimy zdawać sobie sprawę co jest przedmiotem porządku.
Może on mieć:- charakter empiryczny, (gdy porządek odnajdujemy już w otaczającym nas świecie przyrodniczym)- pozwala odwzorowywać istniejący stan rzeczy;
charakter racjonalny, (gdy uporządkowanie elementów wchodzących w skład systemu ma charakter racjonalny)- pomaga zdać sobie sprawę, że kryteria uporządkowania pochodzą od naszego umysłu.
Pojęcie systemu zawiera zawsze pewne elementy i zasady porządkowania (przy czym elementy są nieuporządkowane, ale całość jest uporządkowana)-jest to system[układ].
System prawa, system norm prawnych.
System prawa- układ norm uporządkowany w oparciu o różnorodne kryteria (treści- na które składają się k. podmiotowe i k. przedmiotowe, oraz k. Metody regulacji.
System prawa kapitalistycznego : 1. Własność prywatna i gospodarka jako podstawa ustroju ekonomicznego, 2. Demokracja parlamentarna podstawa ustroju politycznego, 3. System prawa wolności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania się jako podstawa porządku społecznego.
System socjalistyczny : 1. Własność państwowa podstawą ustroju ekon. 2. Dyktatura partii politycznej podstawą ustroju polit. , 3. Negacja praw i wolności obywatelskich.
Civi law - zasada prymatu ustawy, oddzielenie tworzenia i stosowania prawa, zakaz tworzenia prawa przez sądy (od kodeksu Justyniana), źródłem historycznym jest prawo rzymskie. Do źródeł prawa zaliczamy konstytucje ustawy , akty podustawowe, umowy międzynarodowe
Common law - zasada prymatu ustawy, brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa, sądy mogą tworzyć prawo, brak recepcji prawa rzymskiego.
Decyzję sądu która tworzy prawo nazywamy Precedensem. P. nie jest jednak cały wyrok, ale sformułowana w wyroku reguła ogólna ( ratio decidendi). Sądy niższe obowiązane są stosować precedensy ustanowione przez sądy wyższe
Uporządkowania hierarchii norm, kryteria zwierzchnictwa - systematyzacja pionowa
Akty hierarchii najwyższe:1-Konstytucja[ustawa zasadnicza];2-ustawy zwykłe;
3-rozporządznia;4-zarządzenia;5-uchwały;6-akty organów terenowych;7-akty organów prawa terenowego[samorządowego];8-statuty;9-regulaminy
Moc prawna ( może być wyższa lub niższa ), Moc obowiązująca ( jest cechą niestopniowaną albo obowiązuje albo nie )
Nw może uchylić lub zmienić Nn nie odwrotnie
Nn powinna być zgodna ( nie może być sprzeczna ) z Nw
Nw może stanowić podstawę obowiązywania Nn ale nie odwrotnie
Nw może upoważniać do utworzenia Nn ale nie odwrotnie
Nw dotyczy spraw większej wagi niż Nn
Systematyzacja pozioma
/k. podmiotowe i k. przedmiotowe= k. treści/
k.podmiotowe- kryteria wg których klasyfikujemy normy prawne w zależności do tego, do kogo się one odnoszą, kto jest adresatem tych norm. Np. część wojskowa w K.K.
Dzisiaj mniejsze zastos. niż w starożytności i średniowieczu, gdzie system prawa dzielony wg tych kryteriów. W Prawie Rzymskim podział [podział oparty oprawo podmiotowe], na:
IUS CIVILE- prawo cywilne odnoszące się do obywateli rzymskich
IUS GENTIUM- prawo cywilne regulowało stosunki między obywatelami i nie będącymi obywatelami (PERYGRYMI); odgrywało dużą rolę ,gdyż rzymian było stosunkowo niewielu. Pozostali uważali że państwo rzymskie daje pokój i spokój, dlatego rzymianie nie musieli stosować okupacji wojskowej
W Średniowieczu:[podział oparty o kryteria podmiotowe, gdyż ze wzgl. na to do kogo się one odnoszą].: 1-Prawo ziemskie (dla szlachty); 2-prawo miejskie (dla mieszczan);
3-prawo wiejskie (dla chłopów).
Kryteria przedmiotowe, podstawą podziału prawa jest treść regulowanych stosunków społecznych : p.karne;p.cywilne;p.adm.;p.finansowe;p.konstytucyjne -.
Kryterium metody regulacji
Pełni rolę kryterium posiłkowego do przedmiotowego. Podstawowe metody regulacji to
metoda cywilna 2. Administracyjna 3. Karna
Stosuje się tam gdzie respektuje się autonomię woli stron w granicach określonych przez normy imperatywne ( umowy są stosunkiem regulacji stosunków stron )
Stosuję się gdy jeden z podmiotów jest w sensie prawnym podporządkowany drugiemu
Stosuje się w przypadkach gdy pewne czyny są zabronione przez ustawę pod grożźbą kary. Podstawą odpowiedzialności karnej może być wyłącznie indywidualnego sprawcy.
Instytucją prawną nazywamy kompleks norm stanowiących funkcjonalną całość która reguluje typowy zespół stosunków społecznych.
Kodeksem nazywamy akt normatywny zawierający podstawowe dla danej gałęzi prawa zasady i normy prawne. KC, KPC,KK,KPK,KKW,KP,KRiO, KPA, KH,
(Prawo publiczne, Prawo prywatne)- podział ten datowany już w starożytności.
W Starożytności niejaki Ulpian uważał, że prawem publicznym jest prawo chroniące byt państwa rzymskiego, prawo przedmiotowe- chroni korzyści jednostki, interes
(Corpus Iuric Civilus)
W XIX w. Kryterium E. Berlinga, Jellinka, F.Somló, A.Thon
Kryterium Podmiotowe Bierling i Smoló- podstawa do rozdziału praw są typy stosunków społecznych, które regulowane przez pewne normy[trzy typy]:
Stos. między organami państwowymi
Stos. między organami państwowymi a obywatelami
Stos. między samymi obywatelami
Kryterium Przedmiotowe Jellinek- wprowadza poprawki, modyfikuje pojęcie swoich poprzedników[jw.]
Normy prawa publ.- normy stosunku podpo. 1 i 2 są stosunkami podporządkowania.
Normy prawa prywatnego- regulują stosunki równorzędne (gdzie podmioty są równorzędne).
Kryterium Jellinka krytykowane, gdyż państwo na równi z obywatelami oraz tam gdzie podmioty są równorzędne istnieje podporządkowanie (dzieci podporządkow. się rodzicom).
A.Thon- kryterium sposobu dochodzenia roszczeń, związane z jej uruchomieniem. Sposób dochodzenia swoich roszczeń jest dwojaki:
Może się dochodzić organ państwowy- prokurator
Osoba prywatna
Proponuje, aby normy regulujące sposób dochodzenia roszczeń przez organ państwowy- to prawo publiczne, natomiast sposób dochodzenia roszczenia przez os. prywatną- to prawo prywatne.
TWORZENIE PRAWA
Akt tworzenia prawa jest to władczy akt organu władzy państwowej składający się z norm ogólnych
Prawo może być stanowione na drodze jednostronnych decyzji organu państwowego lub instytucji upoważnionej przez taki organ.
Formy prawa :
stanowione sensu stricto, 2. Kontraktowe, 3. Precedensowe, 4. Zwyczajowe, 5. Religijne,
6. Prawnicze
1.- akty parlamentów i organów rządowych są najważniejszym źródłem prawa - przyjmuje ono określoną formę i budowę ( tekst prawny)
2.-umowa jest rzadko bezpośrednim źródłem prawa. Do bardziej znanych należą tzw. Umowy taryfowe układy zbiorowe pracodawców i pracowników zawiązywane przez przedstawicieli.
3.- Precedens to zawarta w decyzji sądowej norma ogólna która de iure lub de facto wpływa na podejmowanie innych decyzji przez sądy. Ustawa może uchylić każdy precedens. Jest on jednak podstawowym instrumentem interpretacji prawa tym samym podstawowym toposem prawniczym.
4.- odgrywa dużą rolę w państwach afrykańskich i azjatyckich. Było dominującym formą prawa w średniowieczu. Można jest stosować kiedy zagadnienie nie jest unormowane ustawą
Prawo zwyczajowe to te zwyczaje które państwo uznało za wiążące. Przykłady 287 i 298 KC zakres i sposób wykonywania służebności musi brać pod uwagę miejscowe zwyczaje.
5.- prawo islamu. Niektóre kraje bezpośrednio posiłkują się Koranem jak źródłem prawa.
6.- Doktryna prawnicza nie jest zaliczana do źródeł jednak wpływ na praktykę prawniczą jest duży
Źródła prawa
W sensie formalnym - nazywamy każdy akt, dokument, decyzję którą w danym systemie uważa się za źródło norm prawniczych. Usatwa/rozporządzenie/uchwała
Źródła poznania prawa są dokumenty i obiekty na podstawie, których możemy ustalić treść norm prawnych.
Oficjalne źródła to wyłącznie dzienniki urzędowe promulgacyjne. DzU ustawy/rozporządzeni/umowy międzynarodowe i MPuchwały RM i zarządzenia ministrów
Nieoficjalne źródła prawa inne dokumenty i informacje : telewizja, gazety, radio, książki, internet.
Samoistnym źródłem prawa nazwiemy każdą decyzję lub zasadę która może stanowić samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej wszystkie inne to niesamoistne (reguły egzegezy, poglądy doktryny, materiały komisji legislacyjnej, orzeczenia sądowe, materiały komparatystyczne, zasady i reguły pozaprawne).
STOSOWANIE PRAWA
Stosowanie prawa nazywamy działalność organów państwa polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa) czyli zastosowanie normy prawnej do indywidualnego przypadku.
Typy : 1. Sądowy 2. Administracyjny 3. Quasi-sądowy 4. Quasi-administracyjny
1.- organ stosujący jest niezawisły i bezstronny. Sądy podlegają tylko ustawie. W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą sąd może odmówić stosowania. Nie może jednak uchylić. Sąd nie podlega żadnym dyrektywom organów administracyjnych i innych instytucji co do tego jak rozstrzygnąć spór.
2.- organ jest związany dyrektywami i poleceniami swego zwierzchnika co do decyzji
3.- jest postępowaniem przed sądami polubownymi, rozjemczymi arbitrażowymi i innymi
4.- państwo zezwala na podejmowanie decyzji władczych przez agendy publiczne a nawet przez instytucje pozapaństwowe
etapy stosowania prawa
wybór normy prawnej
ustalanie obowiązywania normy prawnej
wykładnia normy prawnej
ustalenie stanu faktycznego
subsumcja - podciągnięcie stanu faktycznego pod normę prawną
wybór konsekwencji prawnych
sformułowanie i uzasadnienie decyzji : część historyczna, podstawa faktyczna, podstawa prawna
Sylogizm prawniczy : kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia X z winy swojej wyrządził szkodę Y X jest zobowiązany naprawić szkodę Y
Luz decyzyjny - sytuacja w której tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór, co do tego jaką decyzję podjąć
Luzy 1. Wyboru przepisu prawnego 2. Interpretacyjny 3. Dowodowe 4. Konsekwencji prawnych
1.- gdy decyzja sądu nie jest do końca wyznaczona przez przepisy prawa ( umowa o nauczanie języka jest umową o dzieło czy umową o świadczenie usług )
2.- gdy przepisy prawa są niejasne, nieostre, wieloznaczne można im przypisać wiele znaczeń
3.- na gruncie dostępnych reguł dowodowych nie daje się jednoznacznie określić czy dany fakt miał miejsce. Sędzia decyduje czy dany fakt miał miejsce.
4.- określenie konsekwencji prawnych nie jest do końca określone np. .KK stosuję się oczywiście zasady stopnia szkodliwości, motywację, rozmiar szkody, recydywę. Inaczej jest to swobodne uznanie. Należy podejmować racjonalne i słuszne decyzje.
WYKŁADNIA PRAWA
Jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego - proces rozumienia przepisów prawa
Wykładnia-to ustalenie na drodze różnych metod określonego znaczenia treści przepisów prawnych lub rezultat takiego ustalenia.
Powody dokonywania wykładni prawa i zakres wykładni prawa:
-niejasne przepisy i pojęcia, wieloznaczne pojęcia to gł. powód, że teksty powinno się poddawać wykładni. Def. legalne (w tekście), obowiązek stos. tych definicji oznacza, że przepisy są niejasne.
Gł. powodem poddawania tekstów pr. wykładni jest to, iż język etniczny, w którym tekst jest napisany stale ewoluuje, zmienia się, nie jest językiem stałym(gdyż jest jego naturalne prawo do zmian). Zmienia się jego strona syntetyczna i semantyczna. Zmienia się też sytuacja empiryczna, stanowiąca przedmiot regulacji, zmieniają się stosunki społeczne będące przedmiotem regulacji.
zmiany języka etnicznego
zmienia się sytuacja empiryczna, będąca przedmiotem regulacji (zmienia się szybciej niż język) Stosunki empiryczne- stosunki społeczne będące przedmiotem regulacji.
T- czas; N- norma; J- język; E- sytuacja empiryczna.
[J N T]- język w którym zbudowano normę po jakimś czasie.
J(N)T/E→J'(N')T'/E' -sytuacja empiryczna→ po jakimś czasie nowa sytuacja.
Zarówno zmiany języka jak i sytuacji empirycznej to gł. powody dokonywania wykładni prawa. Wykładnia nie jest zatem złem koniecznym, ale wzbogaca ona tekst ustawodawcy przez treść. Pogląd ten stoi na stanowisku, że nie było i nie ma ustawodawcy i tekstu ustawodawcy doskonałych.
Wykładnia prawa wzbogaca tekst prawny poprzez przypisanie 1 mowie wielu znaczeń.
Ten sam stan rzeczy musi się mieścić w granicach ducha prawa i litery prawa.
Model wykładni operatywnej wg. Wróblewskiego
Ustalenie czy przepis prawny budzi wątpliwości
Ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego - odwołanie do dyrektyw wykładni I stopnia - językowej, systemowej, funkcjonalnej
Jeżeli prowadzi to do zgodnych rezultatów można formułować decyzję jeżeli dyrektywy prowadzą do rozbieżności to dalej
Mamy kolizję interpretacyjną. Musimy rozstrzygnąć które ze znaczeń przepisu jest właściwym która dyrektywa jest właściwa. Dyrektywy II stopnia mają charakter reguł preferencyjnych, wskazują jakie znaczenie jest właściwe w przypadku kolizji
Dalej można przejść do decyzji
INTERPRETATIO SECUNDUM LEGEM- zgodna z prawem.
Interpretatio secundum legem- zgodna z prawem,
Interpretatio prater legem- wynik interpretacji jest na pograniczu zgodności z prawem
Interpretatio contra legem- wykładnia sprzeczna z duchem i literą prawa
Normie możemy przypisać różne znaczenia (Z1, Z2, Z3, Z). Znaczenia mogą wychodzić z 1 i z 2 i nie mogą być sprzeczne z 3. Różnice znaczenia nie wymagają wykładni (są to przepisy niemalże doskonałe, nie wymagają interpretacji). Jest to hołdowanie zasadom powstałym na gruncie prawa rzymskiego. "Cloranon sunt interpretanta, interpretatio cessat in claris"-
"Wykładnia jest niepotrzebna w przypadku jasności przepisów".
Podział wykładni. [Kryteria podziału]
Ze wzgl. Na jej moc wiążącą
Ze wzgl. na sposoby dokonywania wykładni)
Ze wzgl. na wyniki osiągnięte w procesie wykładni (ze wzgl. na rezultat wykładni)
Ze wzgl. na materiały, którymi posługujemy się w procesie wykładni
Ad.1-ze wzgl. Na jej moc wiążącą:
Rodzaje wykładni w tej sferze:- w.autentyczna;- w.legalna;- w.operatywna;- w.doktrynalna .
W związku z powyższym wyst. rozróżnienie ze wzgl. na podmiot wykładni i na moc wiążącą (czy jest ona bezwzględnie wiążąca, czy nie).
w. autentyczna- zakłada się, że wykładni autentycznej dokonuje organ, który wydał interpretowaną normę.
"a majore ad minus"- zasada- "co można więcej to można i mniej"
[więcej]-tworzenie prawa, [mniej]-interpretowanie prawa.
"cuius es condere eius intrpretori"- "do kogo należy tworzenie prawa, do tego należy też interpretacja" /condere-tworzyć/
Ten rodzaj wykładni posiada bezwzględną moc wiążącą, wykładnia ta obowiązuje na równi z przepisami prawa.
w. legalna- wykładnia, której dokonuje organ, który nie wydał interpretowanej normy (ktoś inny dokonuje interpretacji, ktoś inny tworzy normę)-ma moc bezwzględnie obowiązującą. np. Trybunał Konstytucyjny mógł dokonywać wiążącej wykładni prawa przez jakiś czas w konstytucji kwietniowej z 1977r.
w. operatywna -dokonywana przez sądy do których strony się odwołują i przez sąd najwyższy. Wykładnia ta dot. konkretnej sprawy i wtedy jest bezwzględnie obowiązująca. W zwykłych warunkach jest względnie obowiązująca.
Czy istnieje analogia- czy sprawa powoływana przez Sąd może być powołana przez inny Sąd.
Sądy interpretują prawa-dokonują wykładni prawa.
Sąd Najwyższy- wydaje uchwały, uzyskują one moc zasad prawnych, wpisywanych do "Księgi Zasad Prawnych", wiążą wszystkie składy Sądu Najwyższego, ale nie wiążą sądów niższej instancji.
Bezwzględnie wiążącą jest wykładnia sądu wyższej instancji w stos. do sądu niższe instancji. (dotyczy to wszystkich wyższych instancji sądów), ale tylko w konkretnej sprawie.
w. doktrynalna- pochodzi od słowa doktryna. Doktryna to rodzaj teorii, doktrynalny tzn. teoretyczny, doktrynalnie rozstrzyga się różne wyniki teoretyczne, w przeciwieństwie do praktyki. Przedmioty dogmatyczne-mówią jakie jest prawo i jakie powinno być nasze zachowanie, aby było z nim zgodne. Dokonywana jest ona (w. Doktrynalna) przez uczonych i teoretyków, przez dogmatyków także gdyż nikt im nie może zabronić, chociaż wyobraża on to sobie zupełnie inaczej. Cecha w. Doktrynalnej- ma charakter ogólny, wykonywana bez odniesienia do jakiegoś kazusu.
w. Doktrynalna bazująca na kazusach przyjmuje formę Glosy- krytyka orzeczeń sądowych i podanie argumentacji (tylko spraw rozstrzygniętych tylko w ostatniej instancji, sprawy zamknięte). Glosy w Starożytnym Rzymie uznawano za normy prawa, bezwzględnie obowiązywały; ówcześnie Glosy to wypowiedzi uczonych.
Ad.2-Podział wykładni ze wzgl. na sposoby jej dokonywania- dyrektywy wykładni rodzaje
a). w.językowa; b).w.logiczna (kryje w sobie szereg metod quasi logicznych);
c).w. systemowa; d).w. funkcjonalna
a)-w. Językowa: wyróżniona w oparciu o metody językowe (charakterystyczne dla semantyki, syntetyki, jest ona b. istotna ponieważ materia, przedmiot rozważany jest językiem prawnym- język ten jest inny od języka prawniczego, którym posługują się prawnicy, sędziowie)
/Najważniejsze dyrektywy w.językowej/:- stos. się do znaczę pojęć, które sam ustawodawca ustala w postaci definicji legalnych (oznacza to stosowanie się do przepisów prawnych, oraz że mamy do czynienia z domniemaniem j. prawnego, domniemujemy, że j. prawny ma postać def. legalnych, domniemanie znaczenia języka potocznego w taki sensie, że bez dostatecznych powodów nie można przypisać zwrotom prawnym szczególnego znaczenia, a jeśli się je przypisze, to należy się do niego w sposób b. konsekwentny stosować w ramach jednego aktu normatywnego.
-identycznym sformułowaniom nie można nadawać różnego znaczenia (może to dotyczyć aktów ustawodawczych jednego podmiotu lub wielu)
-przy ustalaniu znaczenia normy nie można opuścić jej jakiejkolwiek części, nie można omijać żadnej części aktu normatywnego przy wykładni jego części.
b)-w. Logiczna- posługuje się metodami logicznymi (logika wielowartościowa, formalna[Arystoteles]. Metody quasi logiczne zbliżone do logicznych, ale nie są do końca pewne, są bardziej powszechne niż m. Logiczne. Met. Pewne- oparte na sylogizmach prawnych, prawniczych. Posługujemy się zasadą sprzeczności: A...-A:(to jest A, to nie jest A)
Inną zasadą- argument acontrario- są pewne A, są pewne B, są pewne C (jeśli zanegujemy A, to nie może być B, lub C jeśli zanegujemy B to może to być A lub C)- jedni uważają że jest to zasada logiczna, inni że jest quasi logiczna.
Atrgumentum a fortiori -(dwie zasady)
1-"argumentum a major ad minus"- "co wolno więcej to tym bardziej wolno mniej"
(zasada rozumowania z większego na mniejsze)
2-"argumentum aminore ad maius"-"czego nie wolno mniej to tym bardziej nie wolno więcej
(zasada rozumowania z mniejszego na większe)
Porównuje się tu dwie wartości (1 jest jak gdyby "mniejsza" a 2 "większa")
Do rozumowań quasi logicznych należą:
1. onalogia legis - analogia z ustawy
onalogia juis - analogia z prawa
lex legis - ustawa, to co obowiązuje bezwzględnie
ius juris - prawo ogólne, prawo danego kraju jak i poza nim. Analogię stosuje się gdy brakuje konkretnego przepisu, którego wydania nie zapowiedział ustawodawca (luka techniczna, brak przepisu), również gdy dana gałąź prawna może tę analogię stosować.
W prawie karnym zakaz stosowania analogii, ze wzgl. na ochronę wartości, które mogłyby być wieloznacznie interpretowane.
Mamy jakiś kazus, który nie jest uregulowany, (C) ale mamy kazus podobny (C'), gdy nie ma zakazu stosowania danej analogii wtedy C przechodzi na C'
Norma→[C=C'] : analogia legis ; Zasada prawna→[C=C'] : analogia juis
Przy wykładni logicznej
Sylogizm logiczny- zamiast zdań stwierdzających wstawiamy normy i wniosek jest normą. Takie rozumowania są dopuszczalne także na normach (wtedy quasi sylogizm).
c) Wykładnia systemowa zmierza do eliminacji sprzeczności w systemie prawa. Zmierza do eliminacji "luk" w systemie prawa. Musi być tak dokonywana, aby jej wynik nie był sprzeczny z (art.8 k.c.) przepisami prawa z zasadami współżycia społecznego.
Wykładnia systemowa- nazwa pochodzi od miejsca normy w systemie, które jest oznaczone różnymi współrzędnymi (norma może być pionowa, z konstytucji, z ustawy, z jakiego działu prawa, czy norma znajduje się w cz. ogólnej czy szczegółowej- miejsce normy w systemie prawa. Miejsce hierarchicznie w sferze pionu i poziomu. W ramach w systemowej wynik może być sprzeczny z systematyką prawa,(np. może chodzić o popełnienie przestępstwa tego samego rodzaju a tym samym dziale prawa (recydywy)- przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu- "Kodeksie karny".
Sprzeczne normy w ramach systemu prawa, system prawa jest sam w sobie sprzeczny- taki pogląd jest nieprawdziwy. Jeżeli przez system rozumiemy pewien uporządkowany system norm, to nie możemy powiedzieć że cały system jest sprzeczny.
Ale poszcz. normy mogą być:1.Analityczne; 2.Prakseologiczne; 3.Konfliktowe
1-między dwiema lub większą ilością norm, które wykrywamy na podstawie treści, w drodze analizy językowej, np. jedna norma nakazuje coś czynić, druga zakazuje tego samego.
2-jedna zakazuje, druga dozwala-(może coś czynić)
3-jedna zakazuje, druga dozwala
1-to prawnik musi dojść do wniosku, że dwie normy są sprzeczne ze sobą i temu zaradzić
2-prakseologia- nauka o skutecznym działaniu. W sferze tej drugiej normy sprzeczne gdy realizacja normy A, wyłącza możliwość realizacji normy B (obie normy muszą mieć charakter obowiązujący). Tej sprzeczności nie można wykryć od strony analitycznej. Sprzeczność tę można dostrzec dopiero w trakcie realizacji.
3-powstają w wyniku końcowym, stany rzeczy zostały już zrealizowane i są ze sobą "sprzeczne". Usuwanie sprzeczności, luk odbywa się na drodze wykładni prawa.
Luki w prawie-luka to sformułowany zarzut pod adresem ustawodawcy. Wg PWN: "luka w prawie to brak przepisów prawnych normujących określoną sytuację, potrzebnych dla rozstrzygnięcia danego zagadnienia prawnego". W zależności od rodzaju zarzutu możemy luki podzielić:1).luki aksjologiczne- (ocenne) robimy zarzut pod adresem ustawodawcy, że on czegoś nie uregulował, co powinno być uregulowane. W ramach luki aksjologicznej:
-luki contra lege- uregulował ale nieprawidłowa.
2).luki techniczne- łącznie z lukami swoistymi, nie ma przepisu i nie ma zapowiedzi ustawodawcy o wydaniu odpowiedniego przepisu. Luki te nie dadzą się wypełnić, gdyż ustawodawca zastrzegł się że wyda taki przepis, ale do tej pory go nie wydał.
Stosujemy tu 1|.zasady wykładni (językowej, systemowa, logiczna...). 2|reguły kolizyjne; 3|reguły takie jak analogie.
d) Wykładnia funkcjonalna - celowościowa, - posługuje się ona szczególnego rodzaju dyrektywami. Główna dyrektywa mówi, że należy tak interpretować przepisy, aby osiągnąć cel ustanowiony przez ustawodawcę i jakie cele ma ten przepis realizować.
Przed interpretatorem problem ustalenia celu, który przyświecał aktualnemu ustawodawcy (który nadaje moc obowiązującą normom i daje im określony cel), oraz funkcji jaką ma spełnić przepis ( w dużej mierze jest to konstrukcja interpretatora, który musi podbudować swoją konstrukcję materiałem pochodzącym od samego ustawodawcy).
Podział wykładni ze wzgl. na wyniki-(trzy rodzaje):
wykładnia dosłowna, literalna: "interpretatio declarativa"
wykładnia rozszerzająca:" interpretatio extensiva"
wykładnia zwężająca:" interpretatio restrictiva"
1.- rezultat to wykładnia literalna zgodna z literą prawa
każda wykładnia dająca szerszy wynik od literalnej
każda wykładnia która daje węższe znaczenia
wszystkie przepisy powinny być interpretowane literalnie, nakaz wykładni lit. Prawa karnego, nakaz wykładni lit. Prawa podatkowego, zakaz stosowani wykładn9i rozszerzającej przepisów prawa karnego/ podatkowego gdyby prowadziło by to do rozszerzenia odpowiedzialności oskarżonego / podatnika
zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków
zakaz wykładni rozszerzającej przepisów upoważniających
zakaz wykładni rozszerzającej przepisów prawnych, które stanowią lex specjalis
Dyrektywy preferencji - dyrektywy wskazujące jak rozwiązać konflikt dyrektywy wykładni II stopnia : teorie subiektywne i obiektywne wykładni
Teorie subiektywne - czy w toku wykładni interpretator powinien się orientować na wolę i intencje historycznego prawodawcy , norma prawna rozumiana jako wyraz woli suwerena misi być zgodna z wolą aktualnego suwerena
Teorie obiektywne - czy w toku wykładni interpretator powinien się orientować na aktualnego prawodawcę.
Teorie statyczne służą takim wartościom jak pewność, niezmienność prawa, jego przewidywalność dynamiczne uznają iż interpretacja powinna służyć przede wszystkim przystosowaniu prawa do zmieniających się sytuacji społecznych ekonomicznych i politycznych
Domniemania interpretacyjne - ma ten skutek, że zmienia ciężar argumentacji. Ciężar bowiem spoczywa nie na tym, kto się na domniemanie powołuje a kto je kwestionuje
Domniemanie zgodności normy z konstytucją
Zgodności normy niższego rzędu z normą hierarchicznie wyższą
Domniemanie racjonalności prawodawcy : nie stanowi on norm sprzecznych, zbędnych, dąży do społecznie aprobowanych celów, liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowania decyzji, dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną
Materiały interpretacyjne
Podział wykładni ze wzgl. na materiały:
wykładnia historyczna-mat. dot. historii danego przepisu, związanych z jego genezą (protokoły z posiedzeń komisji)
wykładnia porównawcza-korzystamy z podobnych przepisów z zewnątrz, z poza kraju
wykładnia hist.-porównawcza- korzystamy z przepisów uchylonych o podobnej treści
Pojęcie wykładni (proces zmierzający do ustalenia znaczenia istoty prawa, interpretacja prawa) a pojęcie teorii wykładni prawa
Interpretator powinien badać wypowiedzi ustawodawcy zawarte w preambułach i wstępach do ustaw (nie mają charakteru obowiązującej normy). Może szukać celu w wypowiedziach praktyków, którzy charakteryzują wydany przepis. Źródłem materiałów do określenia celów ustawodawcy są protokoły z posiedzeń komisji parlamentarnych, kolejnym źródłem oceny społeczności i społeczeństwa dla danej sprawy (np. badania opinii publicznej), oraz własne poglądy interpretatora.
-wypowiedzi ustawodawcy zawarte w preambułach i ustępach
-wypowiedzi polityków
-protokoły z posiedzeń komisji parlamentarnych
-oceny społeczności , społeczeństwa
-własne poglądy interpretatora
TEORIA ARGUMENTACJI
Model argumentacyjny - istotą jest wymiana argumentów wspierających daną tezę na kwestionujące ją. Argumenty contra i pro. Ważenie argumentów dokonywanie wyborów
Podstawowym argumentem jest powołanie się na normy prawne, orzecznictwo, poglądy doktryny, reguły egzegezy ( interpretacyjne, kolizyjne, wnioskowań prawniczych ) , reguły pozaprawne, opinie biegłych i ekspertów.
Reguły wnioskowań prawniczych
Argumentum a simile 2. Argumentum a contrario 3. Argumentum a fortiori 4. Dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu
1.- wnioskowanie z podobieństwa - występuje jako analogia z ustawy i analogi z prawa
tryb - ustalenie czy określony fakt nie został unormowany przez przepisy prawne ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobne do faktu nienormowanego powiązanie z faktem prawnym nienormowanym podobnych lub takim samych konsekwencji prawnych co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy. Np prowadzenie lini wysokiego napięcia jako służebność - Dopuszczalne w prawie cywilnym niedopuszczalna w karnym.
2.- wnioskowanie z przeciwieństwa - jeżeli norma wiąże konsekwencje prawne k z faktem f i dany fakt nie jest identyczny z faktem f to nie jest wolno do niego zastosować konsekwencji k i to nawet wtedy gdyby był on pod istotnymi względami podobny do fakty f . ( ”wyłącznie”, „jedynie”, „tylko” - stosujemy tą zasadę )
Podstawa prawa karnego i podatkowego
3.- wg schematu Jeżeli A to tym bardziej B. wnioskowanie z większego na mniejsze. Komu wolno więcej wolno mniej. Wnioskowanie z mniejszego na większe. Jeżeli zakazane jest mniej to tym bardziej więcej
4.- jeżeli obowiązuje określona norma to tym samym nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji normy. Np. nie można ratować życia tylko tabletką.
Inne toposy :
Argumentum a completudine - organy państwa mogą czynić to na co im prawo wyraźnie zezwala obywatele zaś na to co prawo im nie zakazuje.
Argumentum a coherentia - Każdą argumentację możemy zakwestionować wskazując ze prowadzi ona do sprzeczności.
Res iudicata pro veritate habetur - rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą
DOWODY
Przedmiotem dowodu są fakty mające dla celu rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie
Dowodzić można wyłącznie twierdzenia o faktach sprawy
Prawnicy nie dowodzą lecz uzasadniają twierdzenia o faktach sprawy
Fakty notoryjne - wydarzenia znane : historyczne
Fakty znane z urzędu - kiedy sprawa się zaczęła
Fakty przyznane - przez jedną ze stron jeżeli nie budzą one wątpliwości. Przedmiotem dowodów nie może być prawo ( oprócz międzynarodowego i specjalistycznego )
Dowód bezpośredni to taki w którym, sędzia wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu który był obserwatorem danego zdarzen9ia okazał się wiarygodny.
Dowód pośredni - uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wnioskować ( dowód poszlakowy - poszczególne fazy dowodowe wzięte z izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy dopiero zaspół zgodnych poszlak gdy wykluczono, że przebieg zdarzenia mógł być inny niż to inne sugerują )
Dowód ze słyszenia - brak jest naocznego świadka ale istnieją świadkowie którym świadek naoczny przekazał informacje
Dowody czynnościowe : zeznania świadków, przesłuchanie stron, opinia biegłych, dokumenty, oględziny,
Zasada legalnej oceny dowodów - muszą być spełnione określone warunki by dowód mógł zostać uznany za przeprowadzony
Swobodna ocena dowodów - zasady logiki, nauki i techniki oraz doświadczenia życiowego
Poznanie prawdy w procesie
Zakazy dowodu określonych faktów (tajemnica narady sędziowskiej), stosowania określonych środków dowodowych ( przesłuchanie obrońcy ,księdza), metod dowodowych ( detektor prawdy)
Formy procesu
Kontradyktoryjności - spór przed bezstronnym sądem, nie jest wszczynany z urzędu, z urzędu sąd nie może uwzględnić żadnych roszczeń z którymi strony nie wystąpiły , sąd jest związany dowodami stron nie może wszczynać postępowania dowodowego
Inkwizycyjna - postępowanie wszczynane z urzędu, sąd może uwzględnić roszczenia nie zgłoszone przez strony, sąd nie jest związany wnioskami dowodowymi stron, może uwzględniać fakty niezawnioskowane przez strony
Kasacja rewizja apelacja
Cywilne - apelacja, kasacja nadzwyczajnym środkiem jest wznowienie postępowania
Karne - apelacja nadz - wznowienie i kasacja.
STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY
/Abstrakcyjny i konkretny stan prawny/
Stan prawny abstrakcyjny- zachodzi między podmiotami praw i obowiązków w myśl normy prawnej (gdy zapoznajemy się z normą prawną lub przepisami prawnymi), np.art.353§1 K.c.-"między wierzycielem a dłużnikiem"[ma prawo żądać zwrotu długu]
Stan prawny abstrakcyjny przekształca się w konkretny stan prawny, gdy mamy do czynienia z konkretnym wierzycielem i dłużnikiem, brak rozróżnienia między tymi stosunkami pociąga za sobą szereg nieporozumień. Konkretny stan prawny- występuje w rzeczywistości z konkretnymi osobami fizycznymi lub prawnymi. Art.158 K.c.- abstr.st.pr., ale jeżeli konkretne osoby to konkretny st.pr.Stosunek u notariusza jest stosunkiem konkretnym.
Stos.pr.abstrakc. przekształca się w Stos.pr.konkretny gdy zachodzą fakty prawne, np.osoba X
Zbywa nieruchomość osobie Y (u notariusza)- umowa jest faktem prawnym, w którym jedna ze stron zmierza do wywołania skutków prawnych.
Fakty prawne- takie fakty, które powodują powstanie, przekształcenie lub wygaśnięcie stosunku prawnego, np. zaciągnięcie pożyczki- rodzi fakt prawny; spłacenie długu- wygaśnięcie faktu prawnego
Fakty prawne dzielą się na dwie kategorie:1.-działania prawne; 2.-zdarzenia prawne.
1-fakty, które są wynikiem woli człowieka, powodowane działalnością człowieka rodzące skutki prawne, np. umowa kupna, sprzedaży,[skutki prawne objęte wolą umawiającego się]; 2-fakty prawne, które są niezależne od działania człowieka (także rodzą skutki prawne), np. narodzenie się, śmierć człowieka, upływ czasu, faktyczne przeniesienie części nieruchomości jednej do innej.
Działania prawne: czynności prawne (zmierzające do wywołania skutków prawnych np. zawarcie umowy- są objęte wolą stron: inne czyny(rodzą skutki prawne, ale nie są zależne od woli człowieka, nie są objęte jego pierwotną wolą. Inne czyny to wszelkie czyny, które można podzielić na 1-dozwolone i 2-niedozwolone(zakazane).
1- skutek ich nie jest objęty wolą, są także niezamierzone,art.180-194, np. znalezienie rzeczy (nie jest to czyn zakazany, ale nie jest objęty wolą; atr.83"kto znalazł rzecz zgubioną,
powinien natychmiast zawiadomić osobę, która rzecz zgubiła, jeżeli nie zna tej osoby powinien znaleźć odpowiedni organ państwowy)
2-naruszenie przepisów drogowych, czyn ten nie był objęty jago wolą, ale rodzi on skutki prawne.
Czynności prawne zmierzające do wywołania skutku prawnego dzielą się na 3 kategorie:
czynności prawne SENSU STRICTO
Orzeczenia sądowe: a).konstytutywne[stworzony zostaje nowy stan rzeczy]
b). dektoratoryjne[stwierdzają istniejący stan rzeczy]
3. Akty administr.: a).dektoratoryjne[np. zaświadczenie przedstawia stan faktyczny]
b).konstytutywne[podmioty postawione są w nowej sytuacji, uzyskują prawa?]
------------------------------------------------------------------------------------------------------
ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO
Podmiot stosunku prawnego
Treść stosunku prawnego (uprawnienia i obowiązki)
Przedmiot stosunku prawnego
Ad.1-Podmiot stosunku prawnego
Podmiotowość prawa- zdolność prawna ogólna. Zdolność do czynności prawnych (osób fiz. i prawnych). Zdolność prawna ogólna- możność posiadania praw i obowiązków przez osoby fiz. i prawne. Jest ona zagwarantowana obowiązującym prawem potywnym.Atr.8§1"Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną"
Zdolność do czynności prawnych-możność realizacji praw i obowiązków własnym działaniem lub we własnym imieniu, mówiąc o własnym działaniu obejmujemy w pewnym sensie kategorie czynów.
Podział podmiotów osób fizycznych z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych:
-do13lat: nie mają zdolności czynności pr.;13-18lat:ograniczona zdolność; 21lat mąż i 18lat żona-pełna zdolność.
-nałogowy pijak, narkoman-ubezwłasnowolniona, pozbawienie czynności prawnych, os.chora psych.- całkowicie lub częściowo ubezwł.
Ogólna zdolność prawna jak i podmiotowość prawna są kategoriami normatywnymi (określone w prawie). Od zdolności prawnej ogólnej należy odróżnić pojęcie prawa podmiotowego ludzi (są niesłusznie utożsamiane z podmiotem, prawem pozytywnym ustanowionym przez ustawodawcę).
Do praw podmiotowych jednostki należą:- prawo do życia i zachowania zdrowia;- prawo do wolności; -prawo do równości; -prawo do własności prywatnej;- prawo do sprawiedliwości.
Prawo pozytywne jeśli chce mieć status ustawowy (prawa) sprawiedliwego, nie może być sprzeczne z prawami naturalnymi.
Os.fiz. i os.prawne na gruncie prawa pozytywnego, są to też konstrukcje prawne.
Formuła przyjęta przez prawo, że- "człowiek od urodzenia do śmierci ma zdolność prawną" nie jest do końca prawdziwa (jest to konstrukcja teoretyczna i prawna).
(ogólna zdolność czynności pr.). Podmiotowość osób fiz. bywa ograniczona w krajach stosujących politykę rasową. Pojęcie osoby fiz. nie odpowiada pojęciu człowieka w znaczeniu psychobiologicznym. NASCIRUTUS- ten który ma się narodzić, a jeszcze się nie narodził.
/Pojęcie osoby fiz. jest konstr.prawną - DOWODY/ w przepisach o uznaniu za zmarłego, art.29§1-2 K.c.
Osoba fizyczna- nie jest to cecha jaką czł. posiada z natury (z samego faktu urodzenia), za tym pojęciem kryją się inne podmioty. Osoba prawna- kryje za osoba pewna konstrukcję; konstrukcja normatywna, prawna; związki osób fiz., których majątek traktowano jako oddzielny od majątku osób fiz.
Jeśli jest spółka złożona z osób fiz. to majątek spółki traktuje się oddzielnie od majątku osobistego. Mają oni podwójną osobowość-osobowość fizyczną (są matkami, mają rodzinę, własny majątek), oraz osobowość prawną (mogą reprezentować inny majątek- majątek spółki)
Jak powstaje osoba prawna?- rejestracja os. prawnej w rejestrze, od momentu zarejestrowania staje się osoba prawną.
Istnieją 3 podst. kategorie osób prawnych:
Korporacje (ludzie zrzeszeni dla pewnych celów- na pierwszym miejscu ludzie)
Zakłady (fundacje np. Nobla; gł. elementem w fundacji jest majątek)
Spółdzielnie, spółki (np. handlowe, kapitałowe; ludzie i majątek)
Art.33 K.c.-os.pr. są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną
Destynariusz- korzystający z majątku
Osobami prawnymi są także:- przedsiębiorstwa państwowe,- spółdzielnie,- spółki różnego rodzaju[akcyjne, z o.o.,itd.],-fundacje,- stowarzyszenia,- związki zawodowe,- uczelnie wyższe,- uznane przez państwo zw. religijne,- zarejestrowane partie polityczne.
W skład os. pr. wchodzą os. fiz. ale także działalność i skutki tej działalności. Działalność tę przypisuje się osobie prawnej (a nie osobom fiz.). Gdy os. pr. uzyskuje podmiotowość (zarejestruje się) ale nie przejawia swojej działalności- os. pr. na papierze.
Sposoby powstawania i likwidacji osób prawnych:
Tryb elekcyjny; 2. Tryb koncesyjny; 3.Tryb rejestracyjny (normatywny).
1.-podstawą jest akt normatywny powołujący do życia osobę prawną. Może on też być podstawą likwidacji os. prawnej.
2.-os. prawna powstaje z inicjatywy osób fiz. lub prawnych, po uzyskaniu zezwolenia (koncesji)- udziela go organ państwa do tego upoważniony.
3.-tryb normatywny (także rejestracyjny) podstawą jest ustawa, która określa warunki które musza być spełnione aby mogła powstać osoba prawna.
Teorie osób prawnych:
Papież Innocenty IV w XIII w.- pierwszy twórca koncepcji os. pr. jako fikcja.
1-Teorie fikcji; 2-Teorie realistyczne
Ad.1- Pierwszym twórcą Papież Innocenty, teoria ta do XIX w., gł. reprezentant- Karol von Savigny, twierdził on że reguły odnoszące się do osób fiz. prawo przenosi na inne zjawiska i takie przenoszenie jest fikcją (nie można przenieść czegoś naturalnego)
Ad.2- mówiły, że os. pr. to twory realne a nie żadna fikcja (XIX w. )-egzystencja do dziś.
Teorie realistyczne: teorie organiczne
a).Teorie kolektywu osobowego, b). t. Majątku celowego, c).t. Własności zbiorowej, d). t. wspólnego interesu, d).t. Wspólnego celu
Teorie te przyrównywały os. pr. do organizmu czł.[tak jak w organiźmie różne organy-różne funkcje] Otto von Ginke, Spencer
a).mówili, że istotą os. pr. jest grupa ludzi, ich działalność(majątek na drugim miejscu)
b).fundacje są przykładem majątku celowego np. fundacja Nobla- Nobel twórca, założyciel, aktualnie zarząd, fundacja ma swój statut, destynariusze (majątek jest tu najważniejszy)
c).kolektywna własność, własność zbiorowa, powstała w ZSRR
d).i e).korporacje, wspólny interes i wspólny cel, działalność ludzi zmierzająca do określonego celu na pierwszym miejscu.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO
1). Uprawnienie; 2). Obowiązek
Na czym polega postępowanie nakazane lub zakazane (objęte ogólną formą obowiązku) oraz postępowanie uprawnienia?
2-Obowiązek zawiera pewne niealternatywne wyróżnione zachowania, zachowanie to nie podlega sankcji.
1-Pojęcie uprawnienia- postępowanie, które jest objęte kategorią uprawnienia to postępowanie alternatywne wyróżnione i dopuszczalne.
Inne postępowanie niż uprawnione nie pociąga za sobą sankcji prawnej. Żadne z alternatywnie wyróżnionych postępowań nie pociąga za sobą sankcji.
Autosankcja- nieskorzystanie z darowizny
Niedopełnienie lub przekroczenie obowiązku pociąga za sobą sankcje:
s. nieważności; 2.s.egzekucyjna; 3.s.represyjna .
3- związana z większością przepisów prawa karnego i cywilnego (od aresztu po dożywocie) sankcje represyjne. Mają one podwójny charakter: ukaranie sprawcy i oddziałują na społecz.
2- próba odebrania czegoś co się utraciło lub tego co się należy, np. dłużnik nie chce spłacić długu, oddaje sprawę do sądu, sąd powołuje Egzekutora. Różni się od s. represyjnej, w pewnej mierze jest możliwy powrót do poprzedniego stanu. S. represyjna jest wyrazem zemsty- nie ma powrotu do stanu pierwotnego.
1- charakterystyczna dla przepisów prawa cywilnego. Jest nieważna- czynność prawna nie rodzi skutków prawnych, co oznacza, że przyjmuje się czynność prawna za fikcję, za niebyłą.
.