1.1 Ekonomia - jest nauk badajc w jaki sposób ludzie wykorzystuj zasoby bdce w ich dyspozycji w celu zaspokojenia rónorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.
Zasoby, którymi ludzie dysponuj s przeksztacane w trakcie procesów produkcyjnych w dobra i usugi zaspokajajce okrelone potrzeby. Deniem ludzi jest zaspokojenie wszystkich potrzeb w stopniu maksymalnym. Niestety, nie jest to moliwe gównie z racji ograniczonoci zasobów. O ile potrzeb moe by nieskoczenie wiele, o tyle zasoby umoliwiajce zaspokojenie tych potrzeb s najczciej ograniczone. W konsekwencji czowiek musi gospodarowa tzn. dokonywa wyborów ekonomicznych - decydowa na co przeznaczy stosunkowo rzadkie zasoby, które s do jego dyspozycji i jakie zasoby zaspokoi. Decyzja gospodarcza posiada zawsze dwa aspekty - pozytywny i negatywny. Aspekt pozytywny oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze bdziemy realizowa oraz jakie zasoby przeznaczymy na osignicie tych celów. Aspekt negatywny oznacza konieczno realizacji z innych celów, na osignicie których moglibymy przeznaczy posiadane zasoby.
Zasoby - podzia :
- zasoby ludzkie -niezwykle istotn cech kapitau ludzkiego s zdolnoci czowieka do uczenia si i w konsekwencji do cigego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta suy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przeksztacania zasobów naturalnych i kapitaowych w dobra zaspokajajce potrzeby ludzkie
- zasoby naturalne - nie s wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek czowiek staje si ich wacicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usug. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i rolinne, woda s czsto produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i póproduktów. Zasoby dziel si na odnawialne i nieodnawialne.
- zasoby kapitaowe - rozumie si najczciej wszelkie rzeczowe skadniki procesów wytwórczych bdce wytworem pracy czowieka. Do rzeczowych zasobów nale rodki pracy i przedmioty pracy. rodkami pracy s wszelkie maszyny, narzdzia, instalacje przy pomocy których czowiek wytwarza produkty i usugi. Przedmiotami pracy s surowce i pófabrykaty które su do wyprodukowania danego dobra.
1.2 Rola technologii w dziaalnoci gospod.
Wytworzenie produktów lub usug wymaga zastosowania wielu zasobów równoczenie, przy czym kady produkt potrzebuje odmiennych zasobów. Zasoby konieczne do produkowania jakiego dobra musz by ze sob w odpowiedni sposób poczone. W przeciwnym wypadku produkt nie zostanie wytworzony. Po to aby wyprodukowa dany towar posiadajcy odpowiednie waciwoci konieczna jest wiedza o tym, w jaki sposób i w jakich proporcjach poczy ze sob wszystkie elementy w procesie produkcyjnym. Innymi sowy musi zna technologi wytwarzania danego dobra.
Dlatego te ilo i jako dóbr, które moliwe s do wytworzenia zale nie tylko od wielkoci zasobów, którymi dysponujemy. Zale one równie od dostpnych nam technologii wytwarzania.
1.3 Problem rzadkoci w ekonomii
Rzadko jest wynikiem zalenoci midzy zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnociami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkoci wystpuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewysza moliwoci wyprodukowania tych dóbr (niezalenie do tego jak znaczne s moliwoci produkcyjne). Wraz z upywem czasu pojawiaj si nowe i lepsze technologie produkcji, zwikszaj si równie zasoby. W rezultacie prawa strona nierównoci powiksza si - zwikszaj si moliwoci wytwarzania wikszych iloci dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosn równie potrzeby, które kady chciaby zaspokoi. Tak wic lewa strona nierównoci take zwiksza si sprawiajc, e problem rzadkoci nie znika.
Zapotrzebowanie Zdolnoci
= ilo dóbr które ludzie > = ilo dóbr, które ludzie
chcieliby posiada w cigu roku s zdolni wytworzy w cigu roku
1.4 Efekty dokonywania wyborów w dziaalnoci gospodarczej
Ograniczono zasobów oraz nieograniczono potrzeb, które mona zaspokoi przy pomocy dóbr wytworzonym w danym momencie z zasobów bdcych do dyspozycji stwarzaj konieczno dokonywania wyborów. Ludzie musz dokonywa wyboru - co i jak produkowa. Poniewa nie wszystkie potrzeby mona zaspokoi w danym momencie, lub inaczej mówic nie jest moliwe wytworzenie tylu dóbr aeby zaspokoi zapotrzebowanie (potencjalne) wszystkich ludzi pojawia si konieczno dokonywania wyboru tych dóbr, które decydujemy si wytworzy i tych, z których wytwarzania rezygnujemy.
Kademu wyborowi towarzysz dwa efekty - korzyci i koszty. Równoczenie jednak kade osignicie korzyci oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyci).
1.5 Granica moliwoci produkcyjnych. Sposoby przesuwania granicy moliwoci produkcyjnych. Rola wyboru midzy konsumpcj a inwestycjami.
Granica moliwoci produkcyjnych - wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które spoeczestwo jest zdolne wytworzy w cigu danego okresu czasu wykorzystujc do tego w caoci i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.
Dane zasoby 1 roczne moemy przeznaczy na produkcj dóbr wojskowych lub do wytworzenia dóbr cywilnych. Jeli wszystkie zasoby przeznaczymy na produkcj dóbr wojskowych, wówczas przy danej technologii ich wytworzenia moemy wyprodukowa maksymaln ilo dóbr, równ OG. I odwrotnie wówczas OA.
Moliwe jest oczywicie przeznaczenie czciowe i wówczas OI oraz OH. Takich moliwych kombinacji przeznaczenia zasobów na produkowanie jest bardzo wiele (kombinacje C,D,E, F)
Rysunek 1 / 16
Granica moliwoci produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji : kombinacje osigalne i nieosigalne przy danej technologii.
Wyborów mona dokonywa jedynie w ramach kombinacji osigalnych, przy czym punkty AE wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr.
Jeli z jakich powodów nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi moemy dysponowa w danym momencie, wówczas wykorzystamy jedynie kombinacj dóbr M, która jest gorsza od jakiejkolwiek kombinacji lecej na krzywej AE. Z takimi sytuacjami spotykamy si w okresach kryzysów gosp. (np. bezrobocie) s to marnotrawstwa czci zasobów.
Rys. 2a / 17
Z drugiej strony granicy znajduj si p. N, które wskazuj na wielkoci produkcji nieosigalne przy danej wielkoci zasobów i danej technologii. W duszym okresie czasu kombinacje nieosigalne mog sta si osigalnymi. Dzieje si to w rezultacie wprowadzenia postpu technicznego organizacyjnego do procesów gospodarowania. Równoczenie zwikszaj si zasoby kapitau i siy roboczej.
Nowe technologie, wzrost zasobów kapitau rzeczowego i ludzkiego s gównymi czynnikami wzrostu gospodarczego. W wyniku wzrostu nastpuje przesuwanie si w gór granicy moliwoci produkcyjnych.
Postp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystanie danych zasobów. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego.
Wzrost gospodarczy (przesunicie w gór granicy moliwoci produkcyjnych) mona osign równie na drodze ekstensywnej, tzn. w wyniku zwikszenia iloci dostpnych zasobów przy wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji. Moliwoci s bardzo ograniczone.
Wprowadzenie postpu technicznego do gospodarki zwizane jest z koniecznoci dokonywania wyboru midzy konsumpcj a inwestycjami. Postp techniczny wymaga nakadów na badania naukowe oraz eksperymenty produkcyjne. Nowe technologie musz by nastpnie wprowadzane do produkcji przez coraz wiksz ilo przedsibiorstw, co powoduje e przeznaczaj due iloci kapitau na zakup maszyn, narzdzi.
Przeznaczenie wikszych rodków na dobra kapitaowe oznacza, e w danym momencie mniej zasobów mona przeznaczy na konsumpcj. Jednake w nastpnym okresie poczynione inwestycje kapitaowe zwikszaj zdolnoci wytwórcze i pozwalaj na produkowanie wikszych iloci zarówno dóbr kapitaowych jak i konsumpcyjnych.
1.7 Zasada malejcych korzyci marginalnych.
Istnieje pewna prawidowo z której wynika, e im wikszy jest poziom dziaalnoci gospodarczej tym mniejsze s korzyci marginalne osigane z tej dziaalnoci.
Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji malej korzyci osigane ze zwikszania konsumpcji o dodatkow jednostk - malej korzyci marginalne.
Zasada malejcych korzyci marginalnych oznacza, i przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyci marginalne bd wynosiy zero. Jest to punkt w którym korzyci cakowite z konsumpcji ywnoci przestaj wzrasta. W punkcie tym osigamy maksymalne korzyci z konsumpcji. Zasada malejcych korzyci marginalnych jest odwracalna : poniewa korzyci marginalne s mniejsze przy wyszym poziomie dziaalnoci dlatego przy niszym poziomie dziaalnoci korzyci marginalne s wiksze.
Krzywa korzyci cakowitych (zadowolenia z konsumpcji) ronie wraz ze wzrostem iloci konsumowanej ywnoci. Wzrost korzyci cakowitych jest jednak coraz wolniejszy a po osigniciu odpowiednio wysokich rozmiarów konsumpcji korzyci cakowite przestaj wzrasta.
Rysunek 4 /24
1.8 Zasada rosncych kosztów marginalnych.
Zjawisko malejcych korzyci marginalnych jest cile zwizane ze zjawiskiem rosncych kosztów marginalnych.
Przy danym dochodzie pieninym, który dysponuje konsument w cigu tygodnia, przeznaczenie coraz wikszej czci dochodu na zakup odziey oznacza, i musimy rezygnowa z coraz wikszej iloci jednostek ywnoci.
Wraz ze wzrostem konsumpcji odziey zmniejszaj si korzyci marginalne. Równoczenie koszt marginalny konsumpcji odziey bdzie wzrasta. Dzieje si tak dlatego, e koszt marginalny odziey jest równy korzyciom marginalnym z powiconej ywnoci.
Poniewa zwikszajc konsumpcj odziey rezygnujemy z coraz wikszej iloci konsumowanej ywnoci dlatego korzyci marginalne konsumpcji ywnoci zwikszaj si natomiast koszty marginalne konsumpcji odziey rosn.
1.9 Zasada optymalizacji decyzji.
Kady podmiot gospodarczy dy do maksymalizacji korzyci netto ze swej dziaalnoci powinien zwiksza j lub zmniejsza a do momentu zrównania si korzyci marginalnych z kosztami marginalnymi.
2.1 Model gospodarki rynkowej
Najwaniejsze zaoenia gospodarki rynkowej s nastpujce:
- model dotyczy g. ryn. w warunkach kapitalizmu tzn w warunkach takiego systemu spo-gospod gdzie wikszo zasobów jest wasnoci prywatn,
- gospodarka skada si z dwóch grup podmiotów gospod. - gospodarstw domowych oraz przedsibiorstw,
- rynek dzieli si na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitaowych) oraz na rynek zasobów,
- wspózalenoci midzy podmiotami gospodarczymi
rysunek str 34
Lewa strona wykresu przedstawia gospodarstwa domowe, a prawa przedsibiorstwa. S to dwie grupy podmiotów podejmujcych decyzje gospodarcze.
Wykres jest uproszczonym modelem gospodarki rynkowej. Bardzo czsto strumienie wymiany kr tylko midzy przedsibiorstwami lub tylko midzy gospodarstwami domowymi. Stosunkowo dua cz wymiany odbywa si midzy przedsib. Jedne przedsib. sprzedaj innym surowce i pófabrykaty suce do dalszej produkcji. S to tzw. dobra porednie. Przedsib. sprzedaj take gotowe produkty gotowe, które nie s przedmiotem dalszego przetwarzania. Jeli dobra finalne sprzedawane s gosp. domowym mówimy o dobrach konsumpcyjnych, jeli przedsibiorstwom to dobrami inwestycyjnymi.
Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga innych jeszcze uzupenie. Naley okreli np. jakiego rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku, jakie s motywacje dziaa przedsibiorstw i gospodarstwa domowych czy wreszcie naley uwzgldni oddziaywanie pastwa na procesy gospodarowania.
2.2 Definicja rynku
Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonuj si akty kupna i sprzeday czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usug).
Wspóczesny rynek jest czsto bardzo skomplikowany i dziaanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy. Rynkiem s wydzielone obszary targowisk miejskich, hurtownie produktów spoywczych i przemysowych, pastwowe i prywatne biura porednictwa pracy. Podobnie form rynku s dziay ogosze prasowych w gazetach i czasopismach o kupnie i sprzeday rónych dóbr oraz oferty pracy. Rynkiem s banki, giedy papierów wartociowych.
Niezalenie od formy kady rynek charakteryzuje si tym, e odbywajce si na nim transakcje kupna - sprzeday posiadaj swoj cen. Na rynku powstaj ceny poszczególnych produktów i usug a take ksztatuj si relacje cen midzy nimi. Rynek decyduje o systemie cen.
2.4 Zasoby i strumienie
Zasób to okrelona ilo produktów, pienidzy, pracowników itp. w danym momencie czasu.
W ekonomi a zwaszcza w mikroekonomii posugujemy si raczej pojciem strumienia dóbr, pienidzy, zasobów naturalnych, które przepywaj midzy podmiotami gospodarczymi z rón szybkoci w okrelonym czasie. Posugiwanie si kategori strumienia zwizane jest z koniecznoci uwzgldnienia czynnika czasu w analizowaniu zjawisk gospodarczych.
2.5 Prawo popytu rynkowego.
Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza si, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.
Midzy zmianami ceny i zmianami popytu na dane dobro istnieje zaleno odwrotna.
W rzeczywistoci gospodarczej na popyt wpywaj nie tylko ceny ale take inne czynniki takie jak dochód kupujcych, ich gusty (upodobania) czy te zjawiska okrelone mianem efektów naladowania oraz demonstracji. Zmiany popytu s funkcj równoczesnych zmian wszystkich tych czynników.
Naley pamita, e: zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkoci popytu wzdu danej krzywej popytu oraz krzywa popytu rynkowego przesuwa si nie tylko w rezultacie zmian czynników niecenowych (innych a nieli cena).
2.6 Czynniki wpywajce na rozmiary popytu.
Do najwaniejszych czynników niecenowych wpywajcych na zmiany popytu rynkowego zaliczamy: dochody, gusty i preferencje, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, przewidywania cen relatywnych, liczb ludnoci, efekty naladowania i demonstracji.
Dochody konsumentów - zmiany dochodów kupujcych przesuwaj popyt rynkowy na wikszo dóbr. Wzrost dochodów przesuwa krzyw popytu w gór. Oznacza to, e przy danej cenie popyt zgaszany na dane dobro jest wikszy. Spadek dochodów przesuwa krzyw popytu rynkowego w dó, czyli e przy danej cenie rozmiary popytu na dane dobro s mniejsze.
Gusty i preferencje - kady z kupujcych posiada wasne gusty lub preferencje odnoszce si do kupowanych dóbr. Kady z nas posiada ulubiony kolor i chtniej kupuje t odzie. Pojawiaj si tzw. modne kolory. Wywiera to znaczny wpyw na gusty i preferencje kupujcych odzie wanie w kolorach modnych. W rezultacie popyt rynkowy na modn odzie przesuwa si w gór.
Substytuty - dwa dobra s substytutami jeeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra taszego. Klasycznym przykadem jest maso i margaryna.
Dobro komplementarne - dwa dobra s komplementarne jeeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywouje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Wzrost (spadek) ceny mieszka wpywa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzt gos. domowego itp.
Przewidywanie cen relatywnych - kupujcy moe antycypowa (wyprzedza w czasie) zakupy dóbr przewidujc znaczce zmiany ich cen. Antycypacja popytu wystpuje z niezwyk ostronoci w okresach dugotrwaej i wysokiej inflacji. Kupujcy trac wtedy moliwoci zmian cen relatywnych i o ile tylko posiadaj jeszcze pewne zdolnoci dochodowe staraj si kupowa moliwie jak najszybciej i w zwikszonych czsto ilociach.
Liczba ludnoci - zmiany liczby ludnoci przesuwaj krzyw popytu wielu produktów. Wzrost liczby ludnoci przesuwa krzyw w gór, spadek w dó.
Efekty naladownictwa i demonstracji - niekiedy ludzie chc wyrónia si sporód innych, chc by podobni do innych, wyposaajc swoje mieszkania w podobny sposób. Typowym przykadem naladownictwa wikszoci jest moda, naladowanie okrelonego stylu konsumpcji, np. stylu amerykaskiego, którego symbolami s coca -cola, spodnie tylu jeans oraz hamburger. Innymi zjawiskami wywierajcymi na popyt na niektóre produkty s efekty demonstracji, z których najbardziej znane to efekt snobizmu oraz efekt Veblena. Efekt snobizmu wystpuje wówczas, gdy wielko popytu na dane dobro zgaszana przez konsumenta zmienia si w odwrotny sposób w porównaniu do zmian wielkoci popytu pozostaych konsumentów.
2.7 Prawo poday rynkowej
Iloci dóbr oferowane na rynku przez producentów nazywamy poda. Pomidzy iloci dostarczanych na rynek produktów i usug a ich cenami istnieje nastpujce zaleno, okrelana jako prawo poday:
- wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych iloci tego produktu. Przy wyszej cenie staje si bardziej korzystna, co skania producentów do zwikszania iloci swoich produktów oferowanych na rynku.
- spadek ceny produktów wywouje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanych iloci produktu (produkcja staje si mniej opacalna ze wzgldu na nisz cen produktu).
2.8 Czynniki wpywajce na rozmiary poday.
Do najwaniejszych czynników, które poza cen danego produktu maj wpyw na ksztacenie si wielkoci poday nale: ceny czynników produkcji, technologia, podatki i subsydia, przewidywania cen oraz ilo przedsibiorstw w gazi.
Ceny czynników produkcji - Wzrost cen wykorzystywanych do produkcji (wzrost pac, opat za energi, czynszów, wzrost cen surowców, wzrost procentów od poyczonego kapitau) powoduje, ceteris paribus, przesuwanie si krzywej poday w gór. W sytuacji spadku cen czynników produkcji krzywa przesuwa si w dó. W pierwszym przypadku produkcja staje si mniej zyskowna i producenci ograniczaj ilo oferowanych produktów.
Technologia - w ujciu statycznym (czyli analizujc zjawiska gospodarcze w danym momencie czasu) mona przyj e technologia produkcji jest dana. W ujciu dynamicznym kiedy do rozwaa wprowadzimy czynnik czasu, naley uwzgldni postp techniczny polegajcy na stosowaniu do produkcji nowych, bardziej efektywnych technologii. Nowa technologia obnia koszty wytwarzania jednostki produkcji, co przy danej cenie rynkowej zwiksza zyskowno produkcji. Krzywa poday przesuwa si w dó, co oznacza wiksze iloci oferowanych produktów przy jakiejkolwiek danej cenie rynkowej.
Podatki i subsydia - np. podatek od wartoci sprzeday jest traktowany przez producenta jako dodatkowy koszt wytworzenia produktu. Tego rodzaju podatek wpywa niekorzystnie na krzyw poday przesuwajc j w gór. W podobny sposób, aczkolwiek w przeciwnym kierunku, oddziaywaj na poda subsydia. Subsydia (dopaty) traktowany jest jako element zmniejszajcy koszty.
Ilo przedsibiorstw w gazi - wzrost liczby przedsibiorstw w gazi zwiksza ilo oferowanych produktów - krzywa poday rynkowej przesuwa si w dó. W przypadku zmniejszania si krzywa przesuwa si w gór.
2.9 Popyt, poda, cena równowagi, mechanizm równowagi
Ilo nabywanych i sprzedawanych produktów i usug zmieniaj si w odwrotnych kierunkach w reakcji na zmiany cen: wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny produktu popyt na produkt zmniejszaj si (ronie) natomiast poda zwiksza si (spada). W rezultacie krzywa popytu ma nachylenie negatywne a krzywa poday ma nachylenie pozytywne. Krzywe te musz wic spotka si (przeci) w pewnym miejscu - przy pewnej cenie rynkowej.
Cena, przy której rozmiary poday (iloci oferowane produktu) zrównaj si z rozmiarami popytu (ilo produktu, które konsumenci chc kupi) nosi nazw ceny równowagi rynkowej. Cena równowagi "oczyszcza" rynek z jakiejkolwiek nadwyki popytu bd poday - dlatego nosi ona nazw ceny czyszczcej rynek (market clearing price).
Przykad ceny równowagi rynkowej:
Rysunek 12/50
Punkt E jest to punkt gdzie nie wystpuje ani nadwyka popytu ani nadwyka poday.
Na rynku dziaa mechanizm doprowadzajcy sytuacj rynkow do punktu E (Equilibrium), zwanego punktem równowagi rynkowej. Jeli dana cena rynkowa róni si od ceny równowagi, wtedy producenci oraz konsumenci s zainteresowani aby zmieni poziom swojej dziaalnoci: producenci zwikszaj lub zmniejszaj iloci produktu oferowane na rynek, konsumenci zwikszaj lub zmniejszaj iloci produktu które chc kupi.
Punkt równowagi rynkowej:
Rysunek 13/51
Cena P1 jest stosunkowo wysoka i korzystna dla producentów. Skania ich to do zwikszania poday na rynek. Równoczenie wysoka cena jest niekorzystna dla kupujcych i ogranicza ich popyt na dany produkt. W rezultacie przy cenie P1 powstaje na rynku nadmiar produktu równy wielkoci nadwyki poday nad popytem. Nadmiar produktu na rynku oznacza, e cz wytworzonego produktu nie znajduje nabywców. W magazynach producentów gromadz si zapasy niesprzedanych produktów. Utrzymanie zapasów pociga za sob okrelone koszty rzeczywiste (utrzymanie magazynów, ludzi) oraz koszty alternatywne (zamroony w zapas kapita). Producenci chcc sprzeda na rynku nadmiar produktu musz zgodzi si na obnienie ceny.
Cena P2 jest stosunkowo niska - jest mniej korzystna dla producentów i bardziej korzystna dla konsumentów. Skania to sprzedajcych do oferowania stosunkowo maych iloci produktu na rynek natomiast kupujcy s zainteresowani nabyciem duych iloci produktu. Przy cenie P2 powstaje niedobór produktu. Brak produktu bdzie zmniejsza si w miar jak kupujcy bdzie ogranicza swój popyt, natomiast producenci bd zwiksza iloci oferowanych produktów. Nastpi to jedynie przy cenach wikszych od P2.
Nadmiar i brak produktu maj charakter wzgldny. Wystpuj one na rynku przy okrelonych cenach i zanikaj w miar jak decyzje sprzedajcych i kupujcych doprowadz sytuacj rynkow do stanu równowagi. Procesy te nosz nazw mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy wynika z wzajemnych zalenoci midzy cen, pobytem i poda i polega na tym, e jakiejkolwiek równowaga midzy tymi elementami rynku uruchamia siy (reakcje sprzedajcych i kupujcych) kierujce popyt i poda do stanu równowagi osiganego przy cenie równowagi rynkowej.
2.10 Model pajczyny
2.11 Tumienie i wybuchowe wahania cen.
Analizujc zmiany cen oraz zmiany wielkoci popytu i poday w duszym okresie czasu stwierdzimy, e charakteryzuj si one ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatajcych si okresach wzrostu i spadku.
Cykliczny ruch cen produktów oraz rozmiarów produkcji mona stwierdzi przy pomocy prostego modelu, który ze wzgldu na swoj posta graficzn nazywamy modelem pajczyny. Jest to model dynamiczny poniewa uwzgldnia czynnik czasu ze wzajemnych zalenociach midzy zmianami cen i zmianami wielkoci produkcji.
Zakadamy e pomidzy zmian ceny produktu a zmian wielkoci produkcji upywa pewien okres czasu, np. miesic. Reakcja producentów na zmian ceny zachodzi z opónieniem 1 miesica. Oznacza to e cena z tego miesica (P) znajdzie swoje odzwierciedlenie w wielkoci produkcji przyszego miesica (Qt+1). Zaoenie jest bardzo realistyczne, bowiem midzy zmian sygnau rynkowego w postaci ceny a odpowiedni reakcj podmiotów gospodarczych upywa zawsze pewien okres czasu. Wielko produkcji (poday) w okresie przyszym jest funkcj ceny okresu biecego:
QSt+1 = f(Pt)
W odrónieniu od producentów, którzy z racji techniczn-organizacyjnych potrzebuj duszego czasu na zwikszenie lub ograniczenie poday, konsumenci musz podj decyzje o zmianie swego zapotrzebowania na dany produkt prawie natychmiast. Dlatego moemy przyj, e rozmiary popytu w danym okresie s funkcj ceny produktu z tego samego okresu. Zapiszemy to nastpujco:
QDt = f(Pt)
Dysponujc funkcj poday i popytu moemy wyznaczy równanie równowagi rynkowej w okresie t:
QSt = QDt
Opierajc si na powyszych zaoeniach i równaniach modelu mona przeledzi ksztatowanie si rozmiarów oferowanych produktów w reakcji na zmiany ceny produktu.
Rysunek 15 /55
Przyjmijmy, e cena w pierwszym miesicu wynosi P1. W konsekwencji wielko oferty w drugim miesicu osignie rozmiary Q2. Przy danej krzywej popytu i poday powstaje w tej sytuacji nadwyka poday nad popytem. Zlikwidowanie tej nadwyki wymaga obnienia ceny do P2. W trzecim miesicu wielko poday jest funkcj ceny z 2 miesica. Poniewa cena spada do P2 oferowane wielkoci produktów zmniejszaj si do wielkoci Q3. Na rynku powstaje niedobór produktów, którego zlikwidowanie wymaga wzrostu ceny do P1.
Cena produktu oscyluje midzy P1 i P2 natomiast rozmiary oferowanych produktów oscyluj midzy Q2 i Q3. W tym przypadku mamy do czynienia z doskonaymi wahaniami cyklicznymi P i Q. Amplituda waha jest cigle taka sama.
Warto zauway i w powyszym przypadku nachylenia krzywej poday i popytu s identyczne. Jeeli nachylenie krzywej poday jest wiksze anieli krzywej popytu mamy do czynienia z tumionymi wahaniami cen i wielkoci oferowanych produktów. Amplituda zmniejsza si nieustannie dc do zera.
Rysunek 16/56
W przypadku odwrotnym, tzn. wikszego nachylenia krzywej popytu anieli poday wahania P i Q przywieraj charakter wybuchowy - nieustannie zwikszaj si.
2.12 Brzegowe (szczególne) przypadki równowagi rynkowej
rysunek 17/56
DD jest krzyw popytu na samochody ze zota i nie róni si od krzywych popytu na inne produkty. Krzywa poday wyglda jednak inaczej. Rozpoczyna si ona w punkcie oznaczajcym pocztek ukadu a nastpnie ronie wzdu osi rzdnych a do punktu P2, po czym przybiera normalny ksztat krzywej poday. Ksztat krzywej poday samochodów oznacza, e dla cen midzy 0 i P2 nie pojawi si na rynku aden samochód. Dopiero dla ceny wikszej od P2 znajd si producenci gotowi zaoferowa samochody ze zota.. Równoczenie krzywa popytu wskazuje, i ewentualny nabywca samochodu mógby zapaci za niego najwyej cen P1. W takiej sytuacji rynkowej iloci równowagi wynosz zero a cena równowagi nie jest zdefiniowana, chocia znajduje si midzy P1 i P2.
Rysunek 18/57
W tym przypadku krzywa popytu DD przecina si z krzyw poday SS w punkcie, w którym krzywa poday ronie wzdu osi odcitych przy cenie równej zero. Dopiero ch zakupienia wikszych iloci produktu anieli Qs wymaga ceny wikszej ni zero. Rozmiary popytu przy cenie zero wynosz Qd. Cena zero oraz ilo produktu QD stanowi o punkcie równowagi brzegowej.
3.1 Rodzaje elastycznoci pobytu.
Elastyczno pobytu jest miar procentowej zmiany pobytu w stosunku do procentowej zmiany czynnika wpywajcego na pobyt. Funkcj pobytu zapiszemy nastpujco:
QDx = f (Px, Py, ...., DP, ....)
QDx - wielko pobytu na dobro x
Px - cena dobra x
Py- cena dobra y
DP - dochód pieniny
Stosujc zasad ceteris paribus moemy analizowa i mierzy reakcj pobytu (QDx) na zmian kadego z czynników wpywajcych na pobyt. W ten sposób wyrónia si trzy rodzaje elastycznoci :
elastyczno cenow popytu,
elastyczno mieszan popytu,
elastyczno dochodow popytu.
Ogólna formua elastycznoci pobytu ma nastpujc posta:
ED = % zmiana wielkoci pobytu / % zmiana czynn. wpywajcego na pobyt
Jeli czynnikiem wpywajcym na zmiany rozmiarów popytu na dobro x jest cena dobra x wtedy mamy do czynienia z cenow elastycznoci popytu, której formu zapiszemy nastpujco:
Ep = %QDx/ %Px
Na rozmiary popytu na dobro x wpywaj take zmiany cen innych dóbr (np. cena dobra y- Py), które w stosunku do dobra x mog by substytutami, dobrami komplementarnymi lub niezalenymi. Miernikiem reakcji popytu na dobro x na zmian ceny dobra y jest elastyczno mieszana popytu.
Em = %QDx / %Py
Jeli rozpatrujemy wpyw zmian dochodów kupujcych na rozmiary popytu na dobro x wtedy miernikiem reakcji popytu jest elastyczno dochodowa.
EDP = %Qx / %DP
3.2 Elastyczno cenowa popytu ukowa i punktowa.
Elastyczno ukowa dotyczy odcinka (segmentu) krzywej popytu natomiast elastyczno punktowa odnosi si do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów popytu - mierzy ona reakcj popytu w konkretnym punkcie na krzywej popytu.
Elastyczno punktowa - istnieje prosta metoda wyznaczania elastycznoci w dowolnie wybranym punkcie na krzywej popytu. W tym celu naley postpowa w nastpujcy sposób:
do wybranego punktu na krzywej popytu przeprowadzamy lini styczn,
nastpnie mierzymy, przy pomocy konwencjonalnych jednostek miary, odlego midzy tym punktem a odcit oraz odlego midzy punktem i osi rzdnych,
elastyczno w wybranym punkcie jest stosunkiem odlegoci punkt - odcita do odlegoci punkt - rzdna.
koszty prywatne i spoeczne
Producent wytwarzajcy cement ponosi koszty zwizane z zakupem surowca, maszyn, energii, siy roboczej, itp. S to prywatne (indywidualne) koszty producenta
jeeli podczas produkcji cementu producent wpywa na zdrowie mieszkaców (musz i do lekarza, potrzeba wicej zieleni) - to s to koszty spoeczne
koszty alternatywne
Obok faktycznych kosztów wytwarzania dóbr producent ponosi take koszty alternatywne, zwizane z utrat korzyci zastosowania danych zasobów w innej dziaalnoci gospodarczej.
koszty rachunkowe i ekonomiczne
zaoenia jednorodnoci produktu
Produkty kadego z producentów s identyczne
zaoenia penej mobilnoci czynników produkcji
Na rynku doskonale konkurencyjnym nie istniej adne przeszkody (ekonomiczne, prawne, spoeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsibiorstw do i z danej gazi gospodarki.
dua liczba sprzedajcych i kupujcych
zaoenia doskonaej informacji o rynku
produkty jednorodne lub zrónicowane
model peny moe wytwarza i sprzedawa produkty jednorodne bd zrónicowane. Zakada si, e rynku nie istniej bliskie substytuty tych prduktów.
brak moliwoci wejcia do dziaalnoci opanowanej przez monopol peny
ograniczenia moliwoci wejcia innych producentów lub sprzedawców do dziaalnoci monopolu penego mog wynika z uwarunkowa technicznych, ekonomicznych oraz administracyjno-prawnych. Wytwarzanie danego produktu moe by objte ochron patentow, uniemoliwiajc pojcie produkcji tego wyrobu przez innych producentów. Niemono wejcia do danej dziaalnoci produkcyjnej czy usugowej innych producentów moe by zwizana z koniecznoci poniesienia ogromnych nakadów i kosztów pocztkowych moliwych do odzyskania w bardzo dugim okresie czasu (tzw. monopole naturalne, takie jak usugi publiczne w zakresie elektrycznoci, gazu, wody). Monopol peny wynika niekiedy z przepisów administracyjno ustalonych przez pastwo w celu kontroli produkcji danego wyrobu i powstajcych z niej dochodów (monopol spirytusowy, tytoniowy)
jeden sprzedajcy i wielu kupujcych
zaoenie doskonaej informacji o rynku.
9.2 Krótkookresowa równowaga monopolu
Biorc pod uwag koszty produkcji oraz ksztatowanie si przychodów monopol poszukuje optymalnej kombinacji midzy cen i wielkoci produkcji, tzn. takiej kombinacji, która maksymalizuje zysk monopolu w krótkim okresie czasu.
Monopolista dc do maksymalizacji zysku moe podnosi cen lub wielko produkcji tak, aby rónica midzy przychodem cakowitym ze sprzeday (PCp) i kosztem cakowitym (KC) bya najwiksza. W wielu interpretacjach ekonomicznych przyjmuje si, e monopol moe decydowa zarówno o wielkoci produkcji, jak i o cenie. Faktycznie jednak swoboda wyboru monopolu ogranicza si do wielkoci produkcji lub do ceny, a nie do obydwu wielkoci równoczenie.
Ogólny warunek maksymalizacji zysku monopolu penego jest podobny, jak w przypadku przedsibiorstwa doskonale konkurencyjnego: PMp = KM oraz KM rosncy.
Warunki maksymalizacji zysku monopolu penego:
warunek konieczny PMp = KM
warunki wystarczajce: KM rosncy, lub KM malejcy, lecz wolniej anieli PMp
9.3 Cenowa monopolowa
Wielko produkcji maksymalizujca zysk (Qe) wyznacza punkt równowagi monopolu w krótkim okresie czasu. Monopol peny sam wyznacza cen sprzeday swoich produktów i koryguje si w zalenoci od reakcji popytu. W punkcie równowagi monopol moe ustali cen maksymaln, po której sprzeda wszystkie wytworzone produkty maksymalizujce zysk monopolu. Jest to cena monopolowa.
Cena monopolowa wyznaczona jest w punkcie przecicia si krzywej popytu z wielkoci produkcji maksymalizujc zysk monopolu.
Rysunek 115/234
Okrelenie poziomu ceny monopolowej polega na wyznaczaniu wielkoci Q maksymalizujcej zysk a nastpnie, biorc pod uwag dan krzyw popytu, na wyznaczaniu ceny maksymalnej, po której te rozmiary produkcji mog by sprzedane.
9.4 Zysk i strata monopolu
Monopol moe osign w punkcie równowagi krótkookresowej zysk dodatni, zerowy a nawet zysk ujemny (strat). Jeeli celom monopolu jest maksymalizacja zysku, wówczas nie moe on wyznaczy ceny i wielkoci produkcji w sposób dowolny. Monopol musi uwzgldni ograniczenia rynkowe w postaci krzywej popytu na swoje produkty a take danych kosztów produkcji (danej technologii i cen czynników produkcji).
Fakt, e przedsibiorstwo posiada pozycj monopolu penego nie gwarantuje osignicia zysku pozytywnego. Monopol peny moe by nierentowny, czyli przynosi straty a nie zyski ekonomiczne ze swojej dziaalnoci.
Zysk monopolu odpowiada rónicy midzy przychodem cakowitym i kosztem cakowitym (PCp - KC). Zysk monopolu jest maksymalny wówczas, kiedy rónica ta jest najwiksza. Równoczenie do rozmiarów produkcji maksymalizujcych zysk przychód marginalny zrównuje si z kosztem marginalnym (PMp = KM).
Rysunek 116/235
9.5 Dyskryminacja cenowa
Monopol sprzedaje kad jednostk ze swoich produktów po takiej samej cenie kademu kupujcemu. Monopol moe jednak stosowa róne ceny tego samego produktu dla rónych odbiorców. Monopol moe take stosowa ceny dla kolejnych jednostek produktu sprzedawanych danemu odbiorcy. Zjawisko takie okrelamy mianem dyskryminacji cenowej.
Dyskryminacja cenowa ma miejsce wówczas, kiedy ten sam produkt sprzedawany jest, w tym samym miejscu i czasie, po rónych cenach.
Moliwo stosowania dyskryminacji cenowej przez monopol wymaga spenienia dwóch warunków:
przedsibiorstwo monopolistyczne musi mie moliwo dzielenia rynków, a popyty kupujcych na rónych rynkach musz posiada róne elastycznoci cenowe.
Monopol posiada moliwoci zapobiegania praktykom odsprzedawania produktu (usugi) przez kupujcych, którzy nabywaj go po niszej cenie, tym którzy kupuj go po cenie wyszej.
Przykadem dyskryminacji cenowej s opaty za przejazdy kolej lub bilety MPK.
Monopol stosujcy dyskryminacj cenow zmierza do tego, aby przychód marginalny zrówna si z kosztem marginalnym na wszystkich rynkach, na których sprzedaje swój produkt.
Monopol stosujcy dyskryminacj cenow sprzedaje ten sam produkt po cenie wyszej na rynku, na którym popyt jest stosunkowo sztywny oraz po cenie niszej na rynku o popycie bardziej elastycznym.
9.6 Ingerencja rzdu na rynku monopolistycznym
W rzeczywistoci gospodarczej monopol peny wystpuje czsto w postaci przedsibiorstw publicznych (np. gazownie, elektrownie, transport publiczny, oczyszczalnia miast), instytucje rzdowe (ministerstwa, urzdy wojewódzkie, miejskie i gminne) ingeruj w funkcjonowanie tego typu przedsibiorstw monopolistycznych, majc na wzgldzie dobrobyt ekonomiczny caej spoecznoci. Integracja rzdowa dotyczy najczciej ustalania taryf i opat za usugi przedsibiorstw publicznych.
Kontrola cen na rynku monopolistycznym prowadzi do wikszych rozmiarów sprzeday, osiganych w punkcie równowagi popytu i sprzeday. Nie oznacza to jednak, e monopol osiga dodatni zysk ekonomiczny. Jeli krzywa przecitnego kosztu cakowitego monopolu znajduje si powyej ustalonej ceny Pmax, wtedy w dugim okresie czasu monopol zbankrutuje. W tym przypadku powinien zaprzesta swojej dziaalnoci. O ile produkcja monopolu jest uwaana za niezbdn dla danej spoecznoci, wtedy jedynym rozwizaniem jest subwencjonowanie dziaalnoci monopolu. Stwarza to dodatkowe problemy polityczne i spoeczne, zwizane z koniecznoci przeznaczenia czci rodków budetowych na subwencje.
9.7 Porównanie monopolu z konkurencj doskona
Zasadnicze rónice midzy przedsibiorstwem dziaajcym w warunkach doskonaej konkurencji i monopolem s nastpujce:
przedsibiorstwo konkurencyjne wytwarza w stanie równowagi wicej produkcji, ni monopol (Qk > Qm)
cena sprzeday monopolu jest wiksza od ceny sprzeday produktów przedsibiorstwa doskonale konkurencyjnego (Pm > Pk)
zysk monopolowy jest wikszy od zysku przedsibiorstwa doskonaej konkurencji (PmABC > PkDEF)
Elastyczno cenow pobytu w punkcie P zapiszemy:
Ep = PO/PR = punkt - odcita/ punkt rzdna
Rysunek 23/71
Wspóczynniki elastycznoci cenowej pobytu przyjmuj znak ujemny. Wynika to z odwrotnej reakcji zmian wielkoci pobytu na zmiany ceny (wzrost ceny, spadek popytu, spadek ceny - wzrost popytu).
Wspóczynniki elastycznoci mieszanej mog przyjmowa wartoci dodatnie w przypadku dóbr substytucyjnych. Wspóczynniki elastycznoci popytu oznaczamy jako wartoci bezwzgldne |E|, pamitajc przy ich interpretacji o rodzaju zalenoci midzy zmienn popytu i zmienn czynnika. Elastyczno cenowa popytu jest róna w kadym punkcie krzywej popytu i przybiera wartoci od 0 do - ".
3.3 Jednostkowa elastyczno cenowa popytu, popyt doskonale sztywny i elastyczny, popyt stosunkowo elastyczny i sztywny.
Rysunek 24/72
Dla punktów zawartych midzy A i M wartoci wspóczynników elastycznoci s zawsze wiksze od jednoci. Oznacza to e jednostkowa zmiana ceny (wzrost lub spadek) wywouje wicej ni jednostkow zmian popytu na dane dobro, wówczas mówimy e popyt jest elastyczny.
Dla wszystkich punktów zawartych midzy M i B elastyczno przybiera wartoci mniejsze od jednoci. Jednostkowa zmiana ceny (wzrost lub spadek) pociga za sob mniej ni jednostkow zmian popytu (spadek lub wzrost) na dane dobro, to popyt jest nieelastyczny lub stosunkowo sztywny.
W punkcie M znajdujcym si w poowie krzywej popytu elastyczno równa si jednoci. Jednostkowej zmianie ceny (wzrost lub spadek) towarzyszy jednostkowa zmiana popytu (spadek lub wzrost), jest to elastyczno jednostkowa.
W punkcie B elastyczno równa si zero. Oznacza to, e dla kadej ceny popyt jest taki sam - popyt jest doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny).
W punkcie A elastyczno przybiera warto - ", co oznacza, e dla danej ceny popyt moe przybiera dowolne rozmiary, popyt jest doskonale elastyczny.
Rysunek 25/ 73
3.4 Determinanty elastycznoci cenowej popytu.
Elastyczno cenowa popytu danego dobra zaley od wielu czynników, z których najwaniejsze to wystpowanie substytutów, znaczenie dobra w cakowitym dochodzie konsumenta oraz dugo czasu reakcji popytu na zmian ceny.
Wystpowanie substytutów - ogólna prawidowo polega na tym, e im wicej substytutów posiada dane dobro, tym wikszy jest wspóczynnik elastycznoci cenowej tego dobra. Mona powiedzie, e im dokadniej okrelimy dane dobro, tym bardziej zblione bd substytuty i tym bardziej elastyczny bdzie popyt na to dobro.
Znaczenie dobra w dochodzie konsumenta - elastyczno popytu na dobro stanowice wan cz wydatków z dochodu konsumenta jest wiksza anieli elastyczno popytu dobra mniej wanego dla konsumenta.
Czynnik czasu - ogólnie mona stwierdzi, im duszy czas trwa zmiana ceny tym wikszy jest wspóczynnik elastycznoci cenowej popytu. Elastyczno cenowa popytu w duszym okresie czasu jest wiksza anieli w krótkim okresie czasu.
3.5 Elastyczno cenowa poday.
Wspóczynnik elastycznoci poday ma nastpujc posta:
Es = QSx /QSx / Px /Px = QSx / Px * Px / QSx
gdzie QSx oznacza wielko poday dobra x, natomiast Px oznacza cen dobra x.
Poniewa krzywa poday posiada nachylenie dodatnie równie elastyczno cenowa poday jest dodatnia.
Kada liniowa krzywa poday przechodzca przez pocztek ukadu ma elastyczno jednostkow dla kadej ceny.
Kada krzywa poday przecinajca o rzdnych posiada wspóczynnik elastycznoci wikszy od jednoci (Es >1) jest to elastyczna krzywa poday.
Kada krzywa poday przecinajca o rzdnych jest nieelastyczna.
Krzywe poday w dugim okresie czasu s bardziej elastyczne anieli krzywe poday w krótkim okresie czasu. W duszym okresie czasu wicej przedsibiorstw moe osign wzrost produkcji w danej dziedzinie. Równoczenie do nowej dziaalnoci produkcyjnej mog napyn nowe zasoby. Dugi okres czasu zwizany jest z inwestycjami. Jeli przedsibiorstwo przewiduje krótkotrway wzrost cen na swoje produkty wówczas bdzie zwiksza poda gównie na drodze lepszego wykorzystania istniejcego aparatu produkcyjnego. W wypadku przewidywania wzrostu cen w duszym okresie czasu przedsibiorstwo moe zdecydowa si na rozwój potencjau produkcyjnego (zakup nowych maszyn i urzdze).
3.6 Elastyczno cenowa a przychody przedsibiorstw.
Konsumenci kupujc na rynku produkty i usugi wydatkuj swoje dochody. Dla przedsibiorstw sprzedajcych produkty i usugi wydatki konsumentów s przychodami ze sprzeday.
Wydatki konsumentów i przychody przedsibiorstw maj zwizek z wielkoci wspóczynnika cenowej elastycznoci popytu.
Jeeli |Ep| >1 to :
-spadek ceny zwiksza globalne wydatki konsumentów co oznacza wzrost globalnych przychodów przedsibiorstw,
- wzrost ceny zwiksza globalne wydatki konsumentów oraz globalne przychody przedsibiorstw,
Jeeli |Ep| <1 to :
- spadek ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz zmniejsza globalne przychody przedsibiorstw,
- wzrost ceny zwiksza cakowite wydatki konsumentów i globalne przychody przedsibiorstw.
3.7 Przychód cakowity, przecitny i marginalny.
Sprzedajc kad jednostk produktu po danej cenie P sprzedawca osiga przychód cakowity (PCP), który wynosi:
PCP = P*QD
Przychód przecitny (PP) powstaje z podzielenia przychodu cakowitego przez ilo sprzedanych jednostek:
PPP = PCP/QD = P*QD/ QD = P
Przychód marginalny (PM) ze sprzeday oznacza zmian przychodu cakowitego wywoan zmian sprzeday o dodatkow jednostk:
PMP = PCP / QD
Negatywne nachylenie krzywej popytu oznacza, e popyt ronie wraz ze spadkiem ceny lub popyt spada wraz ze wzrostem ceny.
6.PODSTAWY DECYZJI EKONOMICZNEJ PRODUCENTA
6.1.Rodzaje zysku i jego rola w przedsibiorstwie.
Producent kieruje si zasad optymalizacji , czyli poszukiwania najlepszych rozwiza, czyli poszukiwania najlepszych relacji pomidzy nakadami na produkcj i efektami produkcji. Optimum produkcji znajduje si w punkcie zrównowaenia relacji cen czynników z marginaln stop techniczn substytucji.
Nakady s faz zakupu materiaów niezbdnych do produkcji .S to koszty produkcji.. Koszty alternatywne s kosztami dokonania wyboru produkcji. Producent wydatkuje rodki spodziewajc si osign dochody.
Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji nakadów na produkcj i efektów z produkcji , aby rónica midzy nakadami i przychodami bya dodatnia i moliwie maksymalna.
W gospodarce rynkowej zysk jest podstaw wyborów producenta ksztatujcych struktur produkcji.
Zysk zwizany jest bezporednio z istotnymi funkcjami dziaalnoci przedsibiorstwa. Zysk wpywa na moliwo inwestycji firmy. Wielko i podzia zysku okrelaj samofinansowalno przedsiwzi produkcyjnych. Zysk wywiera wpyw na wielko zatrudnienia. Zysk peni rol motywacyjn. Mona rozróni zysk netto i zysk brutto. Przychody ze sprzeday - koszty produkcji i sprzeday = zysk brutto. Zysk brutto - podatki = zysk netto przedsibiorstwa. Zysk netto - rezerwy obowizkowe i dobrowolne = zysk waciciela.
6.2. Efektywno techniczna oznacza, i producent maksymalizujc efekty produkcji nie bdzie wkada do produkcji wicej czynników (nakadów) anieli jest to konieczne dla osignicia danej wielkoci efektu.
Kryterium efektywnoci ekonomicznej polega na a takim wykorzystaniu nakadów produkcji, aby koszty wytworzenia jednostki produktu byy minimalne. Efektywno oznacza wybór w oparciu o zasad najniszego kosztu produkcji.
6.3. Produkcja polega na kombinowaniu (czeniu) okrelonych nakadów (czynników produkcyjnych ) w celu osignicia efektu w postaci wytworzonych produktów lub usug. Zaleno midzy wielkoci produkcji a rozmiarem nakadów czynników mona przedstawi przy pomocy funkcji produkcji. Ogólna posta funkcji produkcji: Q = f (F1, F2, ... , Fn) Q - wielko produkcji, F - czynniki produkcji. Rodzaje funkcji produkcji: Jednoczynnikowa funkcja produkcji, Q = f1 (L), Q = f2 (K), L - sia robocza, K - kapita. Wieloczynnikowa funkcja produkcji Q = f3 (L,K). Czynniki produkcji dzieli si na czynniki stae i czynniki zmienne. Czynniki stae - nakady niezmienne ze zmianami rozmiarów produkcji. Czynniki zmienne - nakady zmienne ze zmianami rozmiarów produkcji. Krótki okres czasu to taki, w którym nie zmienia si technologia produkcji. W dugim okresie czasu nastpuj zmiany w technologiach produkcji wynikajce z postpu technicznego.
6.4. Prawo malejcy przychodów - zwikszajc nakady czynnika zmiennego (przy zaoeniu, e pozostae czynniki s stae ) osigamy taki punkt. po przekroczeniu którego kada dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkcyjno kolejnego czynnika zmiennego zmniejsza si - PM maleje
6.5. Etapy produkcji
etap I - nakad czynnika zmiennego ronie od zera do takiej wielkoci, dla której PP jest maksymalny. W etapie I produkt przecitny ronie
etap II - stanowi go taki przedzia nakadu czynnika zmiennego, w ramach, którego PP spada; równie PM spada, lecz pozostaje cigle dodatnie
etap III PP cigle spada; PM przybiera wartoci ujemne - spada równie PC
6.6. Efekty skali produkcji
Efekty skali produkcji odnosz si natomiast do procesów produkcji, w których wszystkie czynniki s zmienne ,a ich zmiany odbywaj si wedug staych proporcji. W tym znaczeniu efekty skali dotycz dugiego okresu czasu.
Istniej stae, malejce i rosnce efekty skali produkcji:
- Stae efekty skali produkcji: jeeli wszystkie czynniki zmieniaj proporcjonalnie wówczas produkcja zmienia si w tej samej proporcji. Np. jeeli podwoimy wszystkie czynniki wtedy produkcja wzronie dwukrotnie; podobnie jeeli zmniejszymy wszystkie czynniki dwukrotnie produkcja zmniejszy si mniej ni o poow.
- Malejce efekty skali produkcji: jeeli wszystkie czynniki zmieniaj si proporcjonalnie wtedy produkcja zmienia si mniej ni proporcjonalnie . Np. jeeli podwoimy wszystkie czynniki produkcja wzronie mniej ni dwukrotnie; podobnie zmniejszymy wszystkie czynniki produkcja zmniejszy si o poow
- Rosnce efekty skali produkcji: proporcjonalna zmiana wszystkich czynników powoduje bardziej ni proporcjonaln zmian produkcji. Np. podwojenie czynników powoduje wicej ni dwukrotny wzrost produkcji, natomiast zmniejszenie czynników o poow zmniejszenie wicej ni o poow.
6.7. Izokwanty produkcji. czc ze sob wszystkie moliwe efektywne kombinacje czynników dajce tak sam wielko produkcji otrzymujemy izokwanty produkcji. Kada kombinacja K i L daj taki sam poziom produkcji Q1 . Przemieszczajc si wzdu krzywej Q1 zmieniaj si rozmiary nakadów czynników oraz propozycje midzy kapitaem i prac. Izokwant produkcji moe by bardzo wiele.
6.8. Stosunek, zgodnie z którym mona zastpi jeden czynnik produkcji drugim czynnikiem tak, aby wielko produkcji nie ulega zmianie nazywa si marginaln stop technicznej substytucji - MSTS
Malejca MSTS oznacza, e w miar zastpowania czynnika kapitau przez coraz wiksz ilo czynnika pracy zmniejsza si ilo kapitau, któr mona zastpi przez kad dodatkow jednostk pracy.
6.9. Linia jednakowego kosztu
Optymalna kombinacja czynników produkcji to taka kombinacja która pozwala osign maksymalny poziom produkcji przy danych kosztach , lub taka która dany poziom produkcji pozwala zrealizowa przy minimalnych kosztach. Oznaczajc przez TC cakowity wydatek na czynniki produkcji otrzymujemy równanie kosztów w nastpujcej postaci: TC = wL + rK lub w postaci równoznacznej K =TC/r - (w/r)L - równanie jednakowego kosztu. RJK jest równaniem liniowym o dwóch zmiennych ,K i L. Moemy przedstawi je w postaci linii prostej , na której cakowite wydatki konsumenta s stae.
6.10. Optimum produkcji czynników znajduje si w punkcie stycznoci linii jednakowego kosztu z moliwie najwyej pooon izokwant produkcji. Jest to punkt równowagi przedsibiorstwa, w którym osiga ono maksymaln produkcj przy danym koszcie cakowitym. Optymalna kombinacja nastpuje w punkcie E, gdzie nakady czynników pracy i kapitau moliwe do osignicia przy danym kozcie cakowitym wymaga spenienia nastpujcej równoci. 
Koszty produkcji
Koszty produkcji s istotnym elementem podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta.
Rodzaje kosztów produkcji
Wielko kosztów wynika z pomnoenia iloci kupowanych przez ich cen wyraon w pienidzu. Tak rozumiane koszty produkcji s zapisywane w rachunkowoci przedsibiorstwa - s to koszty rachunkowe.
Koszty ekonomiczne to warto wszystkich zasobów (czynników) uytych do produkcji. Warto t wyznacza koszt najlepszego, alternatywnego zastosowania zasobów (nakadów na czynniki)
Zaleno pomidzy kosztami zmiennymi i przychodami przecitnymi oraz kosztami marginalnymi i przychodami marginalnymi.
W warunkach konkurencyjnego rynku czynników produkcji oraz przy zaoeniu funkcji produkcji z jednym czynnikiem zmiennym istnieje odwrotna zaleno midzy kosztem zmiennym przecitnym (KZP) i produktem przecitnym (PP) oraz midzy kosztem marginalnym (KM) i produktem marginalnym (PM). Jeeli rozpatrujemy jeden czynnik zmienny (np. si robocz), wówczas koszt zmienny cakowity równy jest cenie jednostki czynnika zmiennego (cenie jednostki siy roboczej -w) pomnoonej przez ilo wykorzystywanych jednostek czynnika (ilo zatrudnionych pracowników - L)
KZC = w * L
Poniewa KZP = KZC/Q, std:
KZP = w*L/Q = w (L/Q)
wyraenie w nawiasie jest odwrotnoci produktu przecitnego
(PPL = Q/L)
dlatego koszt zmienny przecitny zapiszemy nastpujco:
(PPL) = w(1/PPL)
7.3 Koszty marginalne w krótkim okresie czasu
Koszt marginalny jest wan kategori ekonomiczn dla producenta pozwalajc oceni rentowno decyzji dotyczcej powikszenia produkcji o kolejn dodatkow jednostk. Koszt marginalny (KM) definiujemy jako zmian kosztu cakowitego (KC) wynikajc ze zmiany wielkoci produkcji o dodatkow jednostk (Q)
Korzyci skali produkcji
Ksztatowanie si dugookresowej krzywej kosztów przecitnych mona powiza ze zjawiskiem korzyci skali produkcji. Pocztkowo wraz ze wzrostem rozmiarów przedsibiorstwa osigane s coraz wiksze korzyci skali produkcji. Póniej po przekroczeniu pewnej optymalnej wielkoci przedsibiorstwa, dalsze jego powikszanie prowadzi do malejcych korzyci skali.
Jeeli wystpuj rosnce korzyci skali produkcji, wówczas dugookresowa krzywa kosztów przecitnych (KCP) spada. W przypadku staych korzyci skali KCP pozostaje nie zmieniona, natomiast w sytuacji malejcych korzyci skali KCP wzrasta.
Rys 97.
Konkurencja doskonaa
Zaoenia konkurencji doskonaej
Sytuacja rynkowa okrelana mianem konkurencji doskonaej charakteryzuje si tym, e aden z kupujcych i sprzedajcych nie ma wpywu na cen. Cena jest wypadkow oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców. Zarówno dla producenta jak i dla konsumenta cena jest wielkoci dan
w teorii ekonomii wyrónia si zazwyczaj cztery rodzaje konkurencji (cztery rodzaje rynków):
Konkurencja doskonaa, monopol peny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol.
Teoretyczna konstrukcja modelu konkurencji doskonaej, lub rynku doskonale konkurencyjnego, opiera si na czterech podstawowych zaoeniach:
Równowaga w krótkim okresie czasu.
Przedsibiorstwo znajduje si w stanie równowagi, jeli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielko produkcji maksymalizujc zysk.
Równowaga rynkowa w krótkim okresie czasu znajduje si w punkcie przecicia krzywej popytu rynkowego z krzyw poday rynkowej. W punkcie równowagi nastpuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz maksymalizacja zysków wszystkich przedsibiorstw.
Równowaga w dugim okresie czasu
Ga przemysu znajduje si w punkcie równowagi dugookresowej tylko wówczas, kiedy wszystkie przedsibiorstwa wchodzce w skad gazi osigaj równowag w dugim okresie czasu.
Przedsibiorstwo osiga równowag, maksymalizacj zysku w dugim okresie czasu, dostosowujc swoj wielko tak aby przychód marginalny (PM = P) równa si kosztowi marginalnemu (KM) w dugim i w krótkim okresie czasu
9. Monopol peny
9.1 Zaoenia monopolu penego
Monopol peny jest drug, skrajn w sensie teoretycznym, sytuacj na rynku. Sytuacja ta ma miejsce wówczas, kiedy w danej gazi przemysu istnieje tylko jedno przedsibiorstwo wytwarzajce produkt nie posiadajcy substytutów.
Model monopolu penego opiera si na czterech zaoeniach:
Podobne rónice odnosz si do stanów dugookresowej równowagi przedsibiorstwa doskonaej konkurencji i monopolu. Wielko przedsibiorstwa doskonaej konkurencji jest w punkcie równowagi dugotrwaej "idealna" natomiast monopol wytwarza mniej i posiada nadwyk zdolnoci produkcyjnych w porównaniu do stanu idealnego. Poniewa monopol nie wykorzystuje w peni zdolnoci produkcyjnych, moliwych do osignicia w dugim okresie czasu, std zaspokojenie dobrobytu spoecznego jest mniejsze w warunkach rynku monopolistycznego, anieli w sytuacji rynku doskonale konkurencyjnego.
Przyczyn uniemoliwiajc osignicie wikszych zysków przez monopol jest brak konkurencji. Przedsibiorstwo, które jest jednym z wielu producentów danego produktu musi dostosowa swoje decyzje do ceny uksztatowanej na rynku. Poniewa cena sprzeday jest wielkoci dan, przedsibiorstwo moe zwikszy zysk gównie poprzez dziaania zmierzajce do obnienia kosztów produkcji.
Przedsibiorstwo musi prowadzi usprawnienia technologiczne i ulepsza zarzdzanie po to, aby zmniejszy koszty. W dugim okresie czasu obnika kosztów wymaga wprowadzenia do produkcji nowych technologii - zastosowania osigni postpu technicznego.
W przypadku monopolu presja na wprowadzenie postpu tech. i obnienie kosztów produkcji jest mniejsza, mimo e monopol w tym zakresie ma wiksze moliwoci finansowe. Pozycja monopolisty nie jest wieczna i dlatego równie monopol musi w pewnym momencie wprowadzi bardziej efektywne metody produkcji. Wprowadzenie postpu technicznego moe by podyktowane naciskami spoecznymi.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
sciagi ekonomi, mikroekonomia[1], MIKROEKONOMIA - KOLOKWIUM NR 1
sciagi ekonomi, egzamin2, Mikroekonomia
cykl i jego fazy 2., ĹšciÄ…gi Ekonomia
Pojęcia w formie ściągi, Ekonomia, ekonomia
Mikroekonomia - wyklad 07 [08.11.2001], Ekonomia, ekonomia, Mikroekonomia
Mikroekonomia - wyklad 10 [13.12.2001], Ekonomia, ekonomia, Mikroekonomia
stary dziad, ĹšciÄ…gi Ekonomia
sciagi ekonomia, prawo i administracja dokumenty
Mikroekonomia- wykłady, Politologia, Podstawy Ekonomii, Mikroekonoma, Wykłady
ściągi, ekonomia, Temat 1
sciagi ekonomi, wprowadzenie domikro, 1
TEORIA UŻYTECZNOŚCI, Studia, Ekonomia, Mikroekonomia i makroekonomia
Mikro wyk.1, EKONOMIA, MIKROEKONOMIA, mikroekonomia
Polityka fiskalna - jej zadania i sposoby realizacji, do Szkoły, matura, praca mgr i podyplom., ency
Mikro wyk.14, EKONOMIA, MIKROEKONOMIA, mikroekonomia
Mikro wyk.12, EKONOMIA, MIKROEKONOMIA, mikroekonomia
Pytania na II koło, Ściągi Ekonomia
Mikro wyk.5, EKONOMIA, MIKROEKONOMIA, mikroekonomia
więcej podobnych podstron