sciagi ekonomi, Mikroekonomia best, 1


1.1 Ekonomia - jest nauk badajc w jaki spos�b ludzie wykorzystuj zasoby bdce w ich dyspozycji w celu zaspokojenia r�norodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Zasoby, kt�rymi ludzie dysponuj s przeksztacane w trakcie proces�w produkcyjnych w dobra i usugi zaspokajajce okrelone potrzeby. Deniem ludzi jest zaspokojenie wszystkich potrzeb w stopniu maksymalnym. Niestety, nie jest to moliwe g�wnie z racji ograniczonoci zasob�w. O ile potrzeb moe by nieskoczenie wiele, o tyle zasoby umoliwiajce zaspokojenie tych potrzeb s najczciej ograniczone. W konsekwencji czowiek musi gospodarowa tzn. dokonywa wybor�w ekonomicznych - decydowa na co przeznaczy stosunkowo rzadkie zasoby, kt�re s do jego dyspozycji i jakie zasoby zaspokoi. Decyzja gospodarcza posiada zawsze dwa aspekty - pozytywny i negatywny. Aspekt pozytywny oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze bdziemy realizowa oraz jakie zasoby przeznaczymy na osignicie tych cel�w. Aspekt negatywny oznacza konieczno realizacji z innych cel�w, na osignicie kt�rych moglibymy przeznaczy posiadane zasoby.

Zasoby - podzia :

- zasoby ludzkie -niezwykle istotn cech kapitau ludzkiego s zdolnoci czowieka do uczenia si i w konsekwencji do cigego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta suy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przeksztacania zasob�w naturalnych i kapitaowych w dobra zaspokajajce potrzeby ludzkie

- zasoby naturalne - nie s wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek czowiek staje si ich wacicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produkt�w i usug. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i rolinne, woda s czsto produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towar�w finalnych i p�produkt�w. Zasoby dziel si na odnawialne i nieodnawialne.

- zasoby kapitaowe - rozumie si najczciej wszelkie rzeczowe skadniki proces�w wytw�rczych bdce wytworem pracy czowieka. Do rzeczowych zasob�w nale rodki pracy i przedmioty pracy. rodkami pracy s wszelkie maszyny, narzdzia, instalacje przy pomocy kt�rych czowiek wytwarza produkty i usugi. Przedmiotami pracy s surowce i p�fabrykaty kt�re su do wyprodukowania danego dobra.

1.2 Rola technologii w dziaalnoci gospod.

Wytworzenie produkt�w lub usug wymaga zastosowania wielu zasob�w r�wnoczenie, przy czym kady produkt potrzebuje odmiennych zasob�w. Zasoby konieczne do produkowania jakiego dobra musz by ze sob w odpowiedni spos�b poczone. W przeciwnym wypadku produkt nie zostanie wytworzony. Po to aby wyprodukowa dany towar posiadajcy odpowiednie waciwoci konieczna jest wiedza o tym, w jaki spos�b i w jakich proporcjach poczy ze sob wszystkie elementy w procesie produkcyjnym. Innymi sowy musi zna technologi wytwarzania danego dobra.

Dlatego te ilo i jako d�br, kt�re moliwe s do wytworzenia zale nie tylko od wielkoci zasob�w, kt�rymi dysponujemy. Zale one r�wnie od dostpnych nam technologii wytwarzania.

1.3 Problem rzadkoci w ekonomii

Rzadko jest wynikiem zalenoci midzy zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnociami wytworzenia tych d�br. Problem rzadkoci wystpuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewysza moliwoci wyprodukowania tych d�br (niezalenie do tego jak znaczne s moliwoci produkcyjne). Wraz z upywem czasu pojawiaj si nowe i lepsze technologie produkcji, zwikszaj si r�wnie zasoby. W rezultacie prawa strona nier�wnoci powiksza si - zwikszaj si moliwoci wytwarzania wikszych iloci d�br. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosn r�wnie potrzeby, kt�re kady chciaby zaspokoi. Tak wic lewa strona nier�wnoci take zwiksza si sprawiajc, e problem rzadkoci nie znika.

Zapotrzebowanie Zdolnoci

= ilo d�br kt�re ludzie > = ilo d�br, kt�re ludzie

chcieliby posiada w cigu roku s zdolni wytworzy w cigu roku

1.4 Efekty dokonywania wybor�w w dziaalnoci gospodarczej

Ograniczono zasob�w oraz nieograniczono potrzeb, kt�re mona zaspokoi przy pomocy d�br wytworzonym w danym momencie z zasob�w bdcych do dyspozycji stwarzaj konieczno dokonywania wybor�w. Ludzie musz dokonywa wyboru - co i jak produkowa. Poniewa nie wszystkie potrzeby mona zaspokoi w danym momencie, lub inaczej m�wic nie jest moliwe wytworzenie tylu d�br aeby zaspokoi zapotrzebowanie (potencjalne) wszystkich ludzi pojawia si konieczno dokonywania wyboru tych d�br, kt�re decydujemy si wytworzy i tych, z kt�rych wytwarzania rezygnujemy.

Kademu wyborowi towarzysz dwa efekty - korzyci i koszty. R�wnoczenie jednak kade osignicie korzyci oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyci).

1.5 Granica moliwoci produkcyjnych. Sposoby przesuwania granicy moliwoci produkcyjnych. Rola wyboru midzy konsumpcj a inwestycjami.

Granica moliwoci produkcyjnych - wskazuje na alternatywne kombinacje dw�ch grup produkt�w, kt�re spoeczestwo jest zdolne wytworzy w cigu danego okresu czasu wykorzystujc do tego w caoci i w jak najlepszy spos�b posiadane zasoby oraz technologie produkcji.

Dane zasoby 1 roczne moemy przeznaczy na produkcj d�br wojskowych lub do wytworzenia d�br cywilnych. Jeli wszystkie zasoby przeznaczymy na produkcj d�br wojskowych, w�wczas przy danej technologii ich wytworzenia moemy wyprodukowa maksymaln ilo d�br, r�wn OG. I odwrotnie w�wczas OA.

Moliwe jest oczywicie przeznaczenie czciowe i w�wczas OI oraz OH. Takich moliwych kombinacji przeznaczenia zasob�w na produkowanie jest bardzo wiele (kombinacje C,D,E, F)

Rysunek 1 / 16

Granica moliwoci produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji : kombinacje osigalne i nieosigalne przy danej technologii.

Wybor�w mona dokonywa jedynie w ramach kombinacji osigalnych, przy czym punkty AE wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dw�ch d�br.

Jeli z jakich powod�w nie wykorzystujemy wszystkich zasob�w, kt�rymi moemy dysponowa w danym momencie, w�wczas wykorzystamy jedynie kombinacj d�br M, kt�ra jest gorsza od jakiejkolwiek kombinacji lecej na krzywej AE. Z takimi sytuacjami spotykamy si w okresach kryzys�w gosp. (np. bezrobocie) s to marnotrawstwa czci zasob�w.

Rys. 2a / 17

Z drugiej strony granicy znajduj si p. N, kt�re wskazuj na wielkoci produkcji nieosigalne przy danej wielkoci zasob�w i danej technologii. W duszym okresie czasu kombinacje nieosigalne mog sta si osigalnymi. Dzieje si to w rezultacie wprowadzenia postpu technicznego organizacyjnego do proces�w gospodarowania. R�wnoczenie zwikszaj si zasoby kapitau i siy roboczej.

Nowe technologie, wzrost zasob�w kapitau rzeczowego i ludzkiego s g�wnymi czynnikami wzrostu gospodarczego. W wyniku wzrostu nastpuje przesuwanie si w g�r granicy moliwoci produkcyjnych.

Postp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystanie danych zasob�w. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy (przesunicie w g�r granicy moliwoci produkcyjnych) mona osign r�wnie na drodze ekstensywnej, tzn. w wyniku zwikszenia iloci dostpnych zasob�w przy wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji. Moliwoci s bardzo ograniczone.

Wprowadzenie postpu technicznego do gospodarki zwizane jest z koniecznoci dokonywania wyboru midzy konsumpcj a inwestycjami. Postp techniczny wymaga nakad�w na badania naukowe oraz eksperymenty produkcyjne. Nowe technologie musz by nastpnie wprowadzane do produkcji przez coraz wiksz ilo przedsibiorstw, co powoduje e przeznaczaj due iloci kapitau na zakup maszyn, narzdzi.

Przeznaczenie wikszych rodk�w na dobra kapitaowe oznacza, e w danym momencie mniej zasob�w mona przeznaczy na konsumpcj. Jednake w nastpnym okresie poczynione inwestycje kapitaowe zwikszaj zdolnoci wytw�rcze i pozwalaj na produkowanie wikszych iloci zar�wno d�br kapitaowych jak i konsumpcyjnych.

1.7 Zasada malejcych korzyci marginalnych.

Istnieje pewna prawidowo z kt�rej wynika, e im wikszy jest poziom dziaalnoci gospodarczej tym mniejsze s korzyci marginalne osigane z tej dziaalnoci.

Wraz ze wzrostem rozmiar�w konsumpcji malej korzyci osigane ze zwikszania konsumpcji o dodatkow jednostk - malej korzyci marginalne.

Zasada malejcych korzyci marginalnych oznacza, i przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyci marginalne bd wynosiy zero. Jest to punkt w kt�rym korzyci cakowite z konsumpcji ywnoci przestaj wzrasta. W punkcie tym osigamy maksymalne korzyci z konsumpcji. Zasada malejcych korzyci marginalnych jest odwracalna : poniewa korzyci marginalne s mniejsze przy wyszym poziomie dziaalnoci dlatego przy niszym poziomie dziaalnoci korzyci marginalne s wiksze.

Krzywa korzyci cakowitych (zadowolenia z konsumpcji) ronie wraz ze wzrostem iloci konsumowanej ywnoci. Wzrost korzyci cakowitych jest jednak coraz wolniejszy a po osigniciu odpowiednio wysokich rozmiar�w konsumpcji korzyci cakowite przestaj wzrasta.

Rysunek 4 /24

1.8 Zasada rosncych koszt�w marginalnych.

Zjawisko malejcych korzyci marginalnych jest cile zwizane ze zjawiskiem rosncych koszt�w marginalnych.

Przy danym dochodzie pieninym, kt�ry dysponuje konsument w cigu tygodnia, przeznaczenie coraz wikszej czci dochodu na zakup odziey oznacza, i musimy rezygnowa z coraz wikszej iloci jednostek ywnoci.

Wraz ze wzrostem konsumpcji odziey zmniejszaj si korzyci marginalne. R�wnoczenie koszt marginalny konsumpcji odziey bdzie wzrasta. Dzieje si tak dlatego, e koszt marginalny odziey jest r�wny korzyciom marginalnym z powiconej ywnoci.

Poniewa zwikszajc konsumpcj odziey rezygnujemy z coraz wikszej iloci konsumowanej ywnoci dlatego korzyci marginalne konsumpcji ywnoci zwikszaj si natomiast koszty marginalne konsumpcji odziey rosn.

1.9 Zasada optymalizacji decyzji.

Kady podmiot gospodarczy dy do maksymalizacji korzyci netto ze swej dziaalnoci powinien zwiksza j lub zmniejsza a do momentu zr�wnania si korzyci marginalnych z kosztami marginalnymi.

2.1 Model gospodarki rynkowej

Najwaniejsze zaoenia gospodarki rynkowej s nastpujce:

- model dotyczy g. ryn. w warunkach kapitalizmu tzn w warunkach takiego systemu spo-gospod gdzie wikszo zasob�w jest wasnoci prywatn,

- gospodarka skada si z dw�ch grup podmiot�w gospod. - gospodarstw domowych oraz przedsibiorstw,

- rynek dzieli si na rynek d�br (konsumpcyjnych i kapitaowych) oraz na rynek zasob�w,

- wsp�zalenoci midzy podmiotami gospodarczymi

rysunek str 34

Lewa strona wykresu przedstawia gospodarstwa domowe, a prawa przedsibiorstwa. S to dwie grupy podmiot�w podejmujcych decyzje gospodarcze.

Wykres jest uproszczonym modelem gospodarki rynkowej. Bardzo czsto strumienie wymiany kr tylko midzy przedsibiorstwami lub tylko midzy gospodarstwami domowymi. Stosunkowo dua cz wymiany odbywa si midzy przedsib. Jedne przedsib. sprzedaj innym surowce i p�fabrykaty suce do dalszej produkcji. S to tzw. dobra porednie. Przedsib. sprzedaj take gotowe produkty gotowe, kt�re nie s przedmiotem dalszego przetwarzania. Jeli dobra finalne sprzedawane s gosp. domowym m�wimy o dobrach konsumpcyjnych, jeli przedsibiorstwom to dobrami inwestycyjnymi.

Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga innych jeszcze uzupenie. Naley okreli np. jakiego rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku, jakie s motywacje dziaa przedsibiorstw i gospodarstwa domowych czy wreszcie naley uwzgldni oddziaywanie pastwa na procesy gospodarowania.

2.2 Definicja rynku

Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonuj si akty kupna i sprzeday czynnik�w produkcji oraz wytworzonych d�br (produkt�w i usug).

Wsp�czesny rynek jest czsto bardzo skomplikowany i dziaanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy. Rynkiem s wydzielone obszary targowisk miejskich, hurtownie produkt�w spoywczych i przemysowych, pastwowe i prywatne biura porednictwa pracy. Podobnie form rynku s dziay ogosze prasowych w gazetach i czasopismach o kupnie i sprzeday r�nych d�br oraz oferty pracy. Rynkiem s banki, giedy papier�w wartociowych.

Niezalenie od formy kady rynek charakteryzuje si tym, e odbywajce si na nim transakcje kupna - sprzeday posiadaj swoj cen. Na rynku powstaj ceny poszczeg�lnych produkt�w i usug a take ksztatuj si relacje cen midzy nimi. Rynek decyduje o systemie cen.

2.4 Zasoby i strumienie

Zas�b to okrelona ilo produkt�w, pienidzy, pracownik�w itp. w danym momencie czasu.

W ekonomi a zwaszcza w mikroekonomii posugujemy si raczej pojciem strumienia d�br, pienidzy, zasob�w naturalnych, kt�re przepywaj midzy podmiotami gospodarczymi z r�n szybkoci w okrelonym czasie. Posugiwanie si kategori strumienia zwizane jest z koniecznoci uwzgldnienia czynnika czasu w analizowaniu zjawisk gospodarczych.

2.5 Prawo popytu rynkowego.

Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza si, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.

Midzy zmianami ceny i zmianami popytu na dane dobro istnieje zaleno odwrotna.

W rzeczywistoci gospodarczej na popyt wpywaj nie tylko ceny ale take inne czynniki takie jak doch�d kupujcych, ich gusty (upodobania) czy te zjawiska okrelone mianem efekt�w naladowania oraz demonstracji. Zmiany popytu s funkcj r�wnoczesnych zmian wszystkich tych czynnik�w.

Naley pamita, e: zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkoci popytu wzdu danej krzywej popytu oraz krzywa popytu rynkowego przesuwa si nie tylko w rezultacie zmian czynnik�w niecenowych (innych a nieli cena).

2.6 Czynniki wpywajce na rozmiary popytu.

Do najwaniejszych czynnik�w niecenowych wpywajcych na zmiany popytu rynkowego zaliczamy: dochody, gusty i preferencje, ceny d�br substytucyjnych i komplementarnych, przewidywania cen relatywnych, liczb ludnoci, efekty naladowania i demonstracji.

Dochody konsument�w - zmiany dochod�w kupujcych przesuwaj popyt rynkowy na wikszo d�br. Wzrost dochod�w przesuwa krzyw popytu w g�r. Oznacza to, e przy danej cenie popyt zgaszany na dane dobro jest wikszy. Spadek dochod�w przesuwa krzyw popytu rynkowego w d�, czyli e przy danej cenie rozmiary popytu na dane dobro s mniejsze.

Gusty i preferencje - kady z kupujcych posiada wasne gusty lub preferencje odnoszce si do kupowanych d�br. Kady z nas posiada ulubiony kolor i chtniej kupuje t odzie. Pojawiaj si tzw. modne kolory. Wywiera to znaczny wpyw na gusty i preferencje kupujcych odzie wanie w kolorach modnych. W rezultacie popyt rynkowy na modn odzie przesuwa si w g�r.

Substytuty - dwa dobra s substytutami jeeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden z produkt�w, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsument�w w kierunku dobra taszego. Klasycznym przykadem jest maso i margaryna.

Dobro komplementarne - dwa dobra s komplementarne jeeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywouje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Wzrost (spadek) ceny mieszka wpywa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzt gos. domowego itp.

Przewidywanie cen relatywnych - kupujcy moe antycypowa (wyprzedza w czasie) zakupy d�br przewidujc znaczce zmiany ich cen. Antycypacja popytu wystpuje z niezwyk ostronoci w okresach dugotrwaej i wysokiej inflacji. Kupujcy trac wtedy moliwoci zmian cen relatywnych i o ile tylko posiadaj jeszcze pewne zdolnoci dochodowe staraj si kupowa moliwie jak najszybciej i w zwikszonych czsto ilociach.

Liczba ludnoci - zmiany liczby ludnoci przesuwaj krzyw popytu wielu produkt�w. Wzrost liczby ludnoci przesuwa krzyw w g�r, spadek w d�.

Efekty naladownictwa i demonstracji - niekiedy ludzie chc wyr�nia si spor�d innych, chc by podobni do innych, wyposaajc swoje mieszkania w podobny spos�b. Typowym przykadem naladownictwa wikszoci jest moda, naladowanie okrelonego stylu konsumpcji, np. stylu amerykaskiego, kt�rego symbolami s coca -cola, spodnie tylu jeans oraz hamburger. Innymi zjawiskami wywierajcymi na popyt na niekt�re produkty s efekty demonstracji, z kt�rych najbardziej znane to efekt snobizmu oraz efekt Veblena. Efekt snobizmu wystpuje w�wczas, gdy wielko popytu na dane dobro zgaszana przez konsumenta zmienia si w odwrotny spos�b w por�wnaniu do zmian wielkoci popytu pozostaych konsument�w.

2.7 Prawo poday rynkowej

Iloci d�br oferowane na rynku przez producent�w nazywamy poda. Pomidzy iloci dostarczanych na rynek produkt�w i usug a ich cenami istnieje nastpujce zaleno, okrelana jako prawo poday:

- wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych iloci tego produktu. Przy wyszej cenie staje si bardziej korzystna, co skania producent�w do zwikszania iloci swoich produkt�w oferowanych na rynku.

- spadek ceny produkt�w wywouje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanych iloci produktu (produkcja staje si mniej opacalna ze wzgldu na nisz cen produktu).

2.8 Czynniki wpywajce na rozmiary poday.

Do najwaniejszych czynnik�w, kt�re poza cen danego produktu maj wpyw na ksztacenie si wielkoci poday nale: ceny czynnik�w produkcji, technologia, podatki i subsydia, przewidywania cen oraz ilo przedsibiorstw w gazi.

Ceny czynnik�w produkcji - Wzrost cen wykorzystywanych do produkcji (wzrost pac, opat za energi, czynsz�w, wzrost cen surowc�w, wzrost procent�w od poyczonego kapitau) powoduje, ceteris paribus, przesuwanie si krzywej poday w g�r. W sytuacji spadku cen czynnik�w produkcji krzywa przesuwa si w d�. W pierwszym przypadku produkcja staje si mniej zyskowna i producenci ograniczaj ilo oferowanych produkt�w.

Technologia - w ujciu statycznym (czyli analizujc zjawiska gospodarcze w danym momencie czasu) mona przyj e technologia produkcji jest dana. W ujciu dynamicznym kiedy do rozwaa wprowadzimy czynnik czasu, naley uwzgldni postp techniczny polegajcy na stosowaniu do produkcji nowych, bardziej efektywnych technologii. Nowa technologia obnia koszty wytwarzania jednostki produkcji, co przy danej cenie rynkowej zwiksza zyskowno produkcji. Krzywa poday przesuwa si w d�, co oznacza wiksze iloci oferowanych produkt�w przy jakiejkolwiek danej cenie rynkowej.

Podatki i subsydia - np. podatek od wartoci sprzeday jest traktowany przez producenta jako dodatkowy koszt wytworzenia produktu. Tego rodzaju podatek wpywa niekorzystnie na krzyw poday przesuwajc j w g�r. W podobny spos�b, aczkolwiek w przeciwnym kierunku, oddziaywaj na poda subsydia. Subsydia (dopaty) traktowany jest jako element zmniejszajcy koszty.

Ilo przedsibiorstw w gazi - wzrost liczby przedsibiorstw w gazi zwiksza ilo oferowanych produkt�w - krzywa poday rynkowej przesuwa si w d�. W przypadku zmniejszania si krzywa przesuwa si w g�r.

2.9 Popyt, poda, cena r�wnowagi, mechanizm r�wnowagi

Ilo nabywanych i sprzedawanych produkt�w i usug zmieniaj si w odwrotnych kierunkach w reakcji na zmiany cen: wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny produktu popyt na produkt zmniejszaj si (ronie) natomiast poda zwiksza si (spada). W rezultacie krzywa popytu ma nachylenie negatywne a krzywa poday ma nachylenie pozytywne. Krzywe te musz wic spotka si (przeci) w pewnym miejscu - przy pewnej cenie rynkowej.

Cena, przy kt�rej rozmiary poday (iloci oferowane produktu) zr�wnaj si z rozmiarami popytu (ilo produktu, kt�re konsumenci chc kupi) nosi nazw ceny r�wnowagi rynkowej. Cena r�wnowagi "oczyszcza" rynek z jakiejkolwiek nadwyki popytu bd poday - dlatego nosi ona nazw ceny czyszczcej rynek (market clearing price).

Przykad ceny r�wnowagi rynkowej:

Rysunek 12/50

Punkt E jest to punkt gdzie nie wystpuje ani nadwyka popytu ani nadwyka poday.

Na rynku dziaa mechanizm doprowadzajcy sytuacj rynkow do punktu E (Equilibrium), zwanego punktem r�wnowagi rynkowej. Jeli dana cena rynkowa r�ni si od ceny r�wnowagi, wtedy producenci oraz konsumenci s zainteresowani aby zmieni poziom swojej dziaalnoci: producenci zwikszaj lub zmniejszaj iloci produktu oferowane na rynek, konsumenci zwikszaj lub zmniejszaj iloci produktu kt�re chc kupi.

Punkt r�wnowagi rynkowej:

Rysunek 13/51

Cena P1 jest stosunkowo wysoka i korzystna dla producent�w. Skania ich to do zwikszania poday na rynek. R�wnoczenie wysoka cena jest niekorzystna dla kupujcych i ogranicza ich popyt na dany produkt. W rezultacie przy cenie P1 powstaje na rynku nadmiar produktu r�wny wielkoci nadwyki poday nad popytem. Nadmiar produktu na rynku oznacza, e cz wytworzonego produktu nie znajduje nabywc�w. W magazynach producent�w gromadz si zapasy niesprzedanych produkt�w. Utrzymanie zapas�w pociga za sob okrelone koszty rzeczywiste (utrzymanie magazyn�w, ludzi) oraz koszty alternatywne (zamroony w zapas kapita). Producenci chcc sprzeda na rynku nadmiar produktu musz zgodzi si na obnienie ceny.

Cena P2 jest stosunkowo niska - jest mniej korzystna dla producent�w i bardziej korzystna dla konsument�w. Skania to sprzedajcych do oferowania stosunkowo maych iloci produktu na rynek natomiast kupujcy s zainteresowani nabyciem duych iloci produktu. Przy cenie P2 powstaje niedob�r produktu. Brak produktu bdzie zmniejsza si w miar jak kupujcy bdzie ogranicza sw�j popyt, natomiast producenci bd zwiksza iloci oferowanych produkt�w. Nastpi to jedynie przy cenach wikszych od P2.

Nadmiar i brak produktu maj charakter wzgldny. Wystpuj one na rynku przy okrelonych cenach i zanikaj w miar jak decyzje sprzedajcych i kupujcych doprowadz sytuacj rynkow do stanu r�wnowagi. Procesy te nosz nazw mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy wynika z wzajemnych zalenoci midzy cen, pobytem i poda i polega na tym, e jakiejkolwiek r�wnowaga midzy tymi elementami rynku uruchamia siy (reakcje sprzedajcych i kupujcych) kierujce popyt i poda do stanu r�wnowagi osiganego przy cenie r�wnowagi rynkowej.

2.10 Model pajczyny

2.11 Tumienie i wybuchowe wahania cen.

Analizujc zmiany cen oraz zmiany wielkoci popytu i poday w duszym okresie czasu stwierdzimy, e charakteryzuj si one ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatajcych si okresach wzrostu i spadku.

Cykliczny ruch cen produkt�w oraz rozmiar�w produkcji mona stwierdzi przy pomocy prostego modelu, kt�ry ze wzgldu na swoj posta graficzn nazywamy modelem pajczyny. Jest to model dynamiczny poniewa uwzgldnia czynnik czasu ze wzajemnych zalenociach midzy zmianami cen i zmianami wielkoci produkcji.

Zakadamy e pomidzy zmian ceny produktu a zmian wielkoci produkcji upywa pewien okres czasu, np. miesic. Reakcja producent�w na zmian ceny zachodzi z op�nieniem 1 miesica. Oznacza to e cena z tego miesica (P) znajdzie swoje odzwierciedlenie w wielkoci produkcji przyszego miesica (Qt+1). Zaoenie jest bardzo realistyczne, bowiem midzy zmian sygnau rynkowego w postaci ceny a odpowiedni reakcj podmiot�w gospodarczych upywa zawsze pewien okres czasu. Wielko produkcji (poday) w okresie przyszym jest funkcj ceny okresu biecego:

QSt+1 = f(Pt)

W odr�nieniu od producent�w, kt�rzy z racji techniczn-organizacyjnych potrzebuj duszego czasu na zwikszenie lub ograniczenie poday, konsumenci musz podj decyzje o zmianie swego zapotrzebowania na dany produkt prawie natychmiast. Dlatego moemy przyj, e rozmiary popytu w danym okresie s funkcj ceny produktu z tego samego okresu. Zapiszemy to nastpujco:

QDt = f(Pt)

Dysponujc funkcj poday i popytu moemy wyznaczy r�wnanie r�wnowagi rynkowej w okresie t:

QSt = QDt

Opierajc si na powyszych zaoeniach i r�wnaniach modelu mona przeledzi ksztatowanie si rozmiar�w oferowanych produkt�w w reakcji na zmiany ceny produktu.

Rysunek 15 /55

Przyjmijmy, e cena w pierwszym miesicu wynosi P1. W konsekwencji wielko oferty w drugim miesicu osignie rozmiary Q2. Przy danej krzywej popytu i poday powstaje w tej sytuacji nadwyka poday nad popytem. Zlikwidowanie tej nadwyki wymaga obnienia ceny do P2. W trzecim miesicu wielko poday jest funkcj ceny z 2 miesica. Poniewa cena spada do P2 oferowane wielkoci produkt�w zmniejszaj si do wielkoci Q3. Na rynku powstaje niedob�r produkt�w, kt�rego zlikwidowanie wymaga wzrostu ceny do P1.

Cena produktu oscyluje midzy P1 i P2 natomiast rozmiary oferowanych produkt�w oscyluj midzy Q2 i Q3. W tym przypadku mamy do czynienia z doskonaymi wahaniami cyklicznymi P i Q. Amplituda waha jest cigle taka sama.

Warto zauway i w powyszym przypadku nachylenia krzywej poday i popytu s identyczne. Jeeli nachylenie krzywej poday jest wiksze anieli krzywej popytu mamy do czynienia z tumionymi wahaniami cen i wielkoci oferowanych produkt�w. Amplituda zmniejsza si nieustannie dc do zera.

Rysunek 16/56

W przypadku odwrotnym, tzn. wikszego nachylenia krzywej popytu anieli poday wahania P i Q przywieraj charakter wybuchowy - nieustannie zwikszaj si.

2.12 Brzegowe (szczeg�lne) przypadki r�wnowagi rynkowej

rysunek 17/56

DD jest krzyw popytu na samochody ze zota i nie r�ni si od krzywych popytu na inne produkty. Krzywa poday wyglda jednak inaczej. Rozpoczyna si ona w punkcie oznaczajcym pocztek ukadu a nastpnie ronie wzdu osi rzdnych a do punktu P2, po czym przybiera normalny ksztat krzywej poday. Ksztat krzywej poday samochod�w oznacza, e dla cen midzy 0 i P2 nie pojawi si na rynku aden samoch�d. Dopiero dla ceny wikszej od P2 znajd si producenci gotowi zaoferowa samochody ze zota.. R�wnoczenie krzywa popytu wskazuje, i ewentualny nabywca samochodu m�gby zapaci za niego najwyej cen P1. W takiej sytuacji rynkowej iloci r�wnowagi wynosz zero a cena r�wnowagi nie jest zdefiniowana, chocia znajduje si midzy P1 i P2.

Rysunek 18/57

W tym przypadku krzywa popytu DD przecina si z krzyw poday SS w punkcie, w kt�rym krzywa poday ronie wzdu osi odcitych przy cenie r�wnej zero. Dopiero ch zakupienia wikszych iloci produktu anieli Qs wymaga ceny wikszej ni zero. Rozmiary popytu przy cenie zero wynosz Qd. Cena zero oraz ilo produktu QD stanowi o punkcie r�wnowagi brzegowej.

3.1 Rodzaje elastycznoci pobytu.

Elastyczno pobytu jest miar procentowej zmiany pobytu w stosunku do procentowej zmiany czynnika wpywajcego na pobyt. Funkcj pobytu zapiszemy nastpujco:

QDx = f (Px, Py, ...., DP, ....)

QDx - wielko pobytu na dobro x

Px - cena dobra x

Py- cena dobra y

DP - doch�d pieniny

Stosujc zasad ceteris paribus moemy analizowa i mierzy reakcj pobytu (QDx) na zmian kadego z czynnik�w wpywajcych na pobyt. W ten spos�b wyr�nia si trzy rodzaje elastycznoci :