POLITYKA FISKALNA - JEJ ZADANIA I SPOSOBY REALIZACJI
Polityka fiskalna jest to zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. Polityka fiskalna to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków.
Instrumentami polityki fiskalnej są:
podatki,
wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
wydatki na roboty publiczne,
deficyt budżetowy,
dług publiczny,
zasiłki dla bezrobotnych,
poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.
Można rozróżniać politykę fiskalną aktywną oraz pasywną.
Aktywna: gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienie stabilizacji cen, ograniczanie bezrobocia. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne. Może to jednak powodować wiele niekorzystnych zjawisk.
Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK), które nie wymagają aktywności legislacyjnej państwa, lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów.
Do stabilizatorów zaliczyć można:
podatki od dochodów osobistych,
podatki od dochodów osób prawnych,
podatki pośrednie,
zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne jak np. programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.
Zadania polityki fiskalnej można ująć jako następujące cele:
zaspokojenie popytu państwa (władz publicznych) na pieniądz (dochody)- jest to kluczowe zadanie, państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a jeśli tak, to musi sięgać po dochody innych podmiotów,
realizacja statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych,
realizacja pozafiskalnych celów państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej - długookresowa analiza funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej prowadzi do wniosku, że jej rozwój nie odbywa się bez zakłóceń, a nawet może wywoływać negatywne skutki i dla gospodarki i dla społeczeństwa (???). Te właśnie fakty leżą u podstaw możliwości wykorzystania instrumentów finansowych.
Cele pozafiskalne polityki fiskalnej:
tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki,
tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizacje obciążeń podatkowych,
ograniczenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego,
walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy,
korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie
działającego mechanizmu rynkowego,
łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które kierują się
przede wszystkim motywem zysku.
Aby efektywnie próbować realizować deklarowane cele polityki fiskalnej konieczne jest stworzenie sprawnej techniki podatkowej i organizacji administracji skarbowej. Technika podatkowa obejmuje konstrukcję systemu podatkowego jako całości urządzeń służących gromadzeniu dochodów publicznych o charakterze podatków oraz konstrukcje pojedyńczych świadczeń podatkowych, objętych systemem.
Przystępując do konstrukcji systemu podatkowego trzeba rozstrzygnąć następujące kwestie:
1. wprowadzać jeden czy kilka podatków, sięgających do tego samego źródła,
Zasadą, iż do każdego źródła podatku może sięgać tylko jeden podatek, system podatkowy powinien obejmować tylko dwa rodzaje podatków, a mianowicie:
a. podatki dochodowe (czy podatek dochodowy),
b. podatki majątkowe (czy podatek majątkowy).
2. obciążać podatkiem każdy przedmiot czy też wyłączyć z opodatkowania przedmioty nie osiągające ustalonego minimum.
Władze fiskalne często ustalają wysokość dochodu wolnego od opodatkowania. Sformułowana kwestia: jeden czy wiele podatków dochodowych, może być przedstawiona również jako problem: czy jeden bezpośredni podatek dochodowy, czy też podatek dochodowy i podatki pośrednie, czy też wreszcie wyłącznie podatki pośrednie, przy zaniechaniu bezpośredniego opodatkowania dochodów.
Bezpośrednie opodatkowanie dochodów posiada pewne wady. Jedną z nich jest stosunkowo wysokie koszty wymiaru i poboru tego podatku. Jest to podatek kosztowny i dla podatnika, którego przepisy skarbowe zmuszają do prowadzenia szczegółowej ewidencji przychodów i kosztów (w dodatku z podziałem na takie, które przepisy podatkowe od strony jakościowej i ilościowej zezwalają uznać za koszty uzyskania przychodów i odjąć od nich przy ustalaniu dochodu jako podstawy opodatkowania, oraz na takie, których przepisy podatkowe nie pozwalają potrącać od przychodów przy ustalaniu podstawy opodatkowania), i dla organów skarbowych, które muszą analizować skomplikowane zeznania podatkowe, sprawdzać prawidłowość obliczeń, rzetelność danych zawartych w zeznaniach.
Inną wadą podatków dochodowych jest to, że obciążenie podatkiem dochodu zmniejsza zarówno jego część konsumowaną, jak i część zaoszczędzoną. Oszczędzanie jest wyznacznikiem możliwości inwestowania w społeczeństwie, a przez to i możliwości jego rozwoju ekonomicznego, społecznego i kulturalnego. Oprócz opodatkowania dochodów prawie w każdym państwie opodatkowuje się wydatki (oczywiście chodzi tu tylko o zmianę podstawy obliczenia świadczenia podatkowego, bo źródłem pokrycia świadczenia zawsze pozostaje dochód). Tak na przykład następuje wymiar i pobór podatku od towarów i usług (VAT), który można uznać za typową formę opodatkowania wydatków.
Podstawą opodatkowania jest cena towaru czy usługi, stawki podatkowe ustalone są w procentowych częściach ceny, a wymiar podatku i jego pobór następuje przy każdej transakcji sprzedaży w momencie wystawienia faktury i zainkasowania należności przez sprzedawcę. Takie uproszczenie techniki wymiaru i poboru podatku, w porównaniu z opodatkowaniem dochodu:
znacznie obniża koszty administracji skarbowej,
likwiduje niedogodności podatnika związane z dokumentowaniem i składaniem zeznania podatkowego,
bardzo ogranicza też możliwości uchylania się od podatku.
Drugim samodzielnym źródłem poboru podatków - obok dochodów podatników - może być ich majątek. Pozwala to na wprowadzenie do systemów podatkowych, obok bezpośrednich podatków dochodowych, także bezpośrednich podatków majątkowych. Czasem występuje sytuacja, gdy majątek staje się koniecznym źródłem pokrycia podatku wymierzonego od majątku, gdyż podatnik nie ma już żadnych bieżących dochodów i dla wywiązania się z obowiązku podatkowego jest zmuszony do sprzedaży części tegoż majątku. Nasuwa się tu więc wniosek, iż podział podatków bezpośrednich na dochodowe i majątkowe właściwie nie opiera się na kryterium źródła pokrycia świadczenia podatkowego, lecz na kryterium podstawy wymiaru.
Innym problemem konstrukcji systemów podatkowych jest dokonanie wyboru między podatkami ogólnymi a podatkami celowymi. Podatki ogólne służą gromadzeniu dochodów budżetowych na pokrywanie wszystkich wydatków budżetu, niezależnie od ich kierunków i rodzajów. Podatki celowe natomiast w założeniu mają służyć nagromadzeniu środków na finansowanie jednego, ściśle określonego rodzaju wydatków.
Przykładem podatku ogólnego może być podatek dochodowy, natomiast przykładem podatku celowego mógłby być podatek od środków transportowych (czyli podatek drogowy), gdyby wpływy z tego podatku rzeczywiście były wykorzystywane tylko na cele budowy i konserwacji dróg publicznych, a nie na pokrywanie wydatków budżetowych nie związanych z transportem. Wskazuje się tu, że podatki celowe pozwalają bardziej sprawiedliwie rozłożyć ciężary opodatkowania między różnych podatników i ich grupy. Jeżeli jakiś rodzaj wydatków przynosi specjalne korzyści określonej grupie ludzi, to jest zasadne, ażeby ci właśnie ludzie przyczyniali się do sfinansowania tych wydatków wnosząc podatki celowe. Istotnym problemem systemu podatkowego jest podział podatków na centralne i lokalne.
W sumie dostosowanie konstrukcji systemu podatkowego do przyjętych zasad podatkowych i celów polityki fiskalnej wymaga rozstrzygnięcia takich podstawowych zagadnień, jak:
kierowanie jednego czy też wielu podatków do tego samego źródła, jakim może być dochód lub majątek,
jak poprzestanie na podatkach bezpośrednich, czy też łączenie ich z pośrednimi, czy wreszcie rezygnacja z bezpośredniego opodatkowania,
dokonanie wyboru między opodatkowaniem dochodów a opodatkowaniem wydatków (czy też łączenie w systemie podatkowym obu przedmiotów opodatkowania),
następnie rozważenie zagadnienia połączenia w systemie podatkowym podatków ogólnych i podatków celowych,
a na tle decentralizacji państwa podjęcie decyzji co do tworzenia obok systemu podatków centralnych oddzielnego systemu podatków samorządowych, czy też pozostania przy jednolitym systemie podatkowym z ustaleniem zasad
partycypacji samorządów w dochodach podatkowych.
5