Problem retroaktywnego działania prawa
Norma prawna ma wpływać na czyjeś postępowanie, a to możliwe jest jedynie w odniesieniu do postępowania przyszłego. Norma, która nakazywałaby czy zakazywałaby coś czynić w czasie, który minął, byłaby skrajnie niedorzeczna, ponieważ takiego nakazu czy zakazu nie dałoby się zrealizować.
Możliwe jest jednak, aby norma nakazywała w przyszłości wiązać konsekwencje prawne ze zdarzeniami, które rozegrały się w przeszłości, a dokładniej - zanim ta norma weszła w życie. W takich sytuacjach norma wyznacza zachowanie możliwe do zrealizowania, ale to zachowanie związane jest ze zdarzeniami czy stanami rzeczy, na które jej adresaci nie mają już żadnego wpływu.
Wsteczne działanie prawa polega na tym, że od chwili wejścia w życie nowych norm prawnych należy stosować je do:
1) stosunków prawnych (zdarzeń, stanów rzeczy, itd.), które powstały i zakończyły się w przeszłości;
2) następstw stosunków prawnych (zdarzeń, stanów rzeczy, itd.) z przeszłości, w zakresie w jakim następstwa te wystąpiły przed wejściem w życie nowych norm.
Retroakcja a bezpośrednie działanie prawa nowego
Problemy praktyczne pojawiają się często na styku bezpośredniego działania prawa nowego i wstecznego działania prawa. Tzw. bezpośrednie działanie prawa nowego jest zasadniczo odmienne od retroaktywnego działania prawa. Porównajmy:
[Bezpośrednie działanie prawa „nowego”]: od chwili wejścia w życie nowych norm prawnych należy stosować je do:
1) stosunków prawnych (etc.), które dopiero powstaną;
2) stosunków prawnych (etc.), które powstały, przed wejściem w życie nowych norm i trwają w czasie dokonywania zmiany prawa, wyłącznie jednak w odniesieniu do okresu po wejściu w życie nowych norm;
3) następstw stosunków prawnych (etc.) z przeszłości, wyłącznie jednak w zakresie, w jakim następstwa te wystąpią po wejściu w życie nowych norm.
[Wsteczne działanie prawa]: od chwili wejścia w życie nowych norm prawnych należy stosować je do:
1) stosunków prawnych (etc.), które powstały i zakończyły się w przeszłości;
2) następstw stosunków prawnych (etc.) z przeszłości, w zakresie w jakim następstwa te wystąpiły przed wejściem w życie nowych norm.