BAJKA W OŚWIECENIU
krótka forma epicka, jednowątkowa historyjka, wierszowana posługująca się w swojej fabule alegorią, bohaterami często są zwierzęta (jako alegorie, uosobienia niektórych cech ludzkich, np. chytry lis, silny niedźwiedź, niewinna owieczka). Celna pointa- wyeksplikowany morał kończący utwór odsyła do prawd ogólnych. Są dwa rodzaje bajek: epigramatyczna(krótka), narracyjna(z minifabułą)
Bajkopisarze przeciwstawiają w swoich utworach najczęściej dwie postawy: niewłaściwa, którą krytykują, oraz porządną, zalecaną. Sens moralny bajki może być wypowiedziany wprost jako tzw. morał, zamieszczony na wstępie utwory lub w jego poincie.
W okresie Sejmu Wielkiego istotną rolę odgrywała bajka polityczna: W bajkach nie ma rzeczy nadprzyrodzonych i fantastycznych. Jest to gatunek realistyczny, dbający o prawdę.
Ignacy Krasicki- jego bajki są wyrazem przekonań, że człowiek jest istotą rozumną a świat można zmienić zmieniając człowieka. Droga do zmiany świata prowadzi przez edukację i oświecenie. Pisarz w bajkach, wyraził przekonanie, że należy walczyć z wadami człowieka. Do największych z nich zalicza pozostałości sarmackie, uważał również, że lenistwo i obskurantyzm duchowieństwa hamują rozwój świata. Był również przekonany, że natury człowieka łatwo się zmienić nie da. Przeważnie bajki narracyjne oparte na wzorach La Fontaine'a . Posiadają budowę dramatyczną o zacięciu komediowym. Napisał dwa zbiory bajek, pierwszy to: „Bajki i przypowieści”, drugi to: „Bajki nowe”. Przykłady bajek:, Wilk i owce, trzoda, Rybka mała i szczupak, Dobroczynność, Stary pies i stary sługa, Szczur i kot, Malarze. W bajce pod tytułem „Filozof”, tytułowy filozof jest przekonany o własnej wszechwiedzy, odrzuca nawet wiarę w Boga, śmieje się ze wszystkich świętych. Spada na niego choroba, nawraca się i zaczyna wierzyć. Jest to krótka epigramatyczna bajka, charakteryzująca chwiejność ludzkich poglądów i przekonań. „Ptaszki w klatce” jest to bajka, która mówi o wolności i uświadamia, że sens wolności może być bliski człowiekowi który był wolny, natomiast ci którzy urodzili się w niewoli uznają taki stan za normalny. Bajka „Jagnie i wilcy” zwraca uwagę, że wśród ludzi panuje prawo dżungli, silniejszy zawsze zwycięży i znajdzie na pokonanie słabszego przekonywujące argumenty. „Kruk i lis” przedstawia próżność i zgubną zarozumiałość
Stanisław Trembecki- poeta nazywany najwybitniejszym "lafontenistą" XVIII wieku rozpoczął swoją twórczość ,,w guście" francuskiego bajkopisarza. Pozostawił po sobie skromny ilościowo dorobek, który bardzo wiele znaczy w dziejach bajki polskiej. "Myszka, kot i kogut"- Myszka opowiada ona swojej matce o spotkaniu z groźnie wyglądającym kogutem i pozornie łagodnym kotem. Mała nie znająca życia myszka, chciała podejść do swojego wroga-puszystego kota. Matka przestrzega córkę, że niewinnie wyglądający kotek jest ich największym wrogiem. Puenta jest ostrzeżeniem przed ocenianiem innych ludzi wedle pozorów i po wyglądzie zewnętrznym. "Lis kusy"- przedstawia historię starego lisa, który odznacza się "podwójną chytrością". Pewnego dnia ledwie uchodzi z życiem ale zostaje oszpecony-traci puszysty ogon. Pozbawiony kity kusy pechowiec chce zwalczyć "przesądy" , przemawia więc do swoich braci i nawołuje ich do pozbycia się niewygodnego ogona. Lis usiłuje przekonać zebranych, że jedynie wzgląd na tradycję każe im zachować tę wątpliwą "ozdobę". Wystąpienie lisa to parodia języka często wyśmiewanych wówczas protagonistów nowoczesności w obyczajach, fircyków czy dam modnych.
Julian Ursyn Niemcewicz- „Źródła i strumyki”-