Michel Foucault - PANOPTYZM

Nadzorować i karać opisuje przejście na przełomie XVII i XVIII wieku od modelu władzy suwerennej, monarchicznej, posiadającej jasno określone źródło, do modelu władzy dyscyplinarnej, która jest rozproszona i której zadaniem jest takie oddziaływanie na jednostki, aby nabyły one określone umiejętności i wyrobiły w sobie nawyk samokontroli oraz kolektywnego działania.

U źródeł współczesnej władzy dyscyplinarnej leżą schematy postępowania wobec trądu i dżumy.

Dżuma:

- schematy dyscyplinarne

- separacja, indywidualizujące podziały, szatkowanie

- dążenie do zdyscyplinowanego społeczeństwa

Trąd:

- rytuały wykluczenia

- odtrącenie, wygnanie poza społeczeństwo, oddzielenie, piętnowanie

- dążenie do nieskażonej wspólnoty

Idealną metaforę nowej władzy dyscyplinarnej odnajduje Foucault w projekcie Panoptykonu.

EFEKT Panoptykonu

- stworzenie odseparowanych indywidualności, mających trwałą świadomość o widzialności

- gwarancja automatycznie funkcjonującej władzy, zdezindywidualizowanej (widzialnej i nieweryfikowalnej)

- nie ma znaczenia kto sprawuje władzę, obserwowani sami są jej nosicielami

- samoujarzmienie, czyli dobrowolne poddanie się władzy, przyjęcie jej ograniczeń i zgoda obserwowanych na wpływanie władzy na siebie

ZASTOSOWANIE Panoptykonu:

- doświadczenia, kodyfikowanie zachowań, do tresowanie i korekta jednostek

- prowadzenie eksperymentów na ludziach i analiza bez obawy przekształceń, jakie można w nich wywołać

- wszechstronne użycie: poprawa więźniów, leczenie chorych, kształcenie uczniów, strzeżenie szaleńców, nadzorowanie robotników, zmuszanie do pracy żebraków i próżniaków.

Panoptykon umożliwia doskonalenie sprawowania władzy, ponieważ:

- umożliwia zmniejszenie liczby osób które ją sprawują, zwiększając liczbę tych, którzy są jej poddawani

- wywiera stały nacisk, działając nieustannie

- działa samorzutnie i bezgłośnie, tworząc mechanizm, który wzmaga skutki swoich oddziaływań

- zapewnia ekonomiczność materiałów, personelu, czasu

- gwarantuje wydajność, dzięki stałemu, prewencyjnemu i automatycznemu działaniu

Zadżumione miasto:

- stan wyjątkowy

- władza wszechobecna i widzialna

- dyscyplina -blokada

- funkcja negatywna (zatrzymanie zła, chaosu)

Budowla panoptyczna:

- stan codzienności

- władza wszechobecna, ale niewidzialna

- dyscyplina-mechanizm

- funkcją udoskonalenie sprawowania władzy, aby była szybsza, skuteczniejsza, mniej dotkliwa

- władza rozproszona, społeczeństwo przesiąknięte mechanizmami dyscypliny

Tworzenie się społeczeństwa dyscyplinarnego

- znaczny rozrost instytucji dyscyplinarnych (zwiększanie ich ilości oraz dyscyplinowanie istniejących narzędzi)

- funkcjonalna inwersja dyscyplin - funkcją zwiększanie potencjalnej użyteczności (podnoszenie umiejętności, szybkości, wydajności, siły)

- rojenie się mechanizmów dyscyplinarnych - dyscypliny dezinstytucjonalizują się, przechodzą do swobodnego obiegu, zamieniają się w elastyczne, rozprzestrzenione w społeczeństwie ośrodki kontroli

- etatyzacja mechanizmów dyscypliny

- dyscyplina, jako taktyka umożliwiająca zarządzanie ludzkimi zbiorowościami, dopasowująca mnogość ludzi do mnożących się narzędzi produkcji:

• powinna uczynić sprawowanie władzy najmniej kosztownym (ekonomicznie - zmniejszając wydatki, politycznie - poprzez dyskrecję, minimalne uzewnętrznianie, niejasność, słaby wywoływany opór)

• powinna sprawić, iż społeczne skutki władzy osiągną maksimum natężenia i możliwie największy zasięg

• powinna zwiększyć podatność i przydatność wszystkich elementów systemu

- relacje władzy wprowadzane są w obrębie samej zbiorowości, a nie ponad nią - dyskretnie, niezauważalnie, bez ostentacji, w miejsce władzy tradycyjnej, rytualnej, brutalnej i kosztownej

- dyscypliny stanowią nieegalitarne i dysymetryczne systemy mikrowładzy, są rodzajem kontr-prawa, tworzą między jednostkami więź ”prywatną”

- władza, którą Panoptykon uruchamia i pozwala na jej przyrost jest bezpośrednią i fizyczna władzą, jaką luzie wywierają na siebie.

---