Amplifikacja - cz.2

I

Arystoteles: „I w ogóle ze wszystkich środków retorycznych wspólnych wszystkim rodzajom wymowy amplifikacja jest najbardziej stosowna dla mów popisowych, dotyczą one bowiem uznanych powszechnie dokonań; wystarczy więc tylko pokazać ich wielkość i piękno.”

Arystoteles	Tradycja sofistyczna, np. Retoryka dla Aleksandra
„Pochwała jest rodzajem mowy, która uwypukla wielkość dzielności etycznej.”		„Mowa pochwalna, mówiąc najkrócej, jest powiększeniem pieknych zamiarów, czynów i słów oraz przypisaniem komuś przymiotów, których nie posiada...”
etyczna dezaprobata dla nadinterpretacji cnót stających się swym zaprzeczeniem		retor może tworzyć fakty

II

Figury myśli służące amplifikacji (wg M.K. Sarbiewski: O figurach myśli)

a/ służące pouczeniu

- epifonemat (epiphonema) - okrzyk, czyli sentencja wprowadzona na końcu mowy, która zawiera do pewnego stopnia potwierdzenie tego, co powiedziano, a więc jest to sentencja wyciągnięta z treści powyżej wyrażonej (szczególnie przy objaśnianiu przykładów). Jak każda sentencja „użycza [...]mowie duzo blasku i mocy, gdyż kojarzy wypadek szczegółowy z najbardziej ogólnymi wszystkich ludzi przekonaniami i sądami...”

- dystrybucja (distributio) - dzieli coś na kilka członów i każdemu z nich przypisuje inne zadanie, bo każda rzecz pozostaje w różny, stosunku do okoliczności, np. rozdziela zajęcia, czynności, miejsca, czasy, przyczyny, skutki i okoliczności (do niej należy też proste wyliczenie samych rzeczy). „Żródłem dobrze skonstruowanej dystrybucji jest wielokrotne oglądanie tej samej rzeczy, jej stosunek do różnych okoliczności oraz poważnie zastosowanie wyliczenia części.”

- zwięzłość (brevitas) - rzecz opowiedziana tylko w niezbędnych wyrazach. „Posługujemy się zwięzłością [..] także gdy powiekszamy, jeżeli oszczędnie użyjemy słów z natury rzeczy wielkich.”

- podobieństwo (imago) - aby je wytworzyc wystarczy uzyć partykuł jak, jakby. służy ozdobie, pomniejszeniu, obrazowemu przedstawieniu, ale najczęściej powiekszeniu. „...w przyrodzie jedna rzecz drugą albo przytłacza wyższością, albo małą wartością podnosi w cenie, albo zasłania bliskością, albo skrzyżowaniem reguluje, albo przez pewne porównanie i podobieństwo oraz analogię opartą na rozumowaniu jakby przez umieszczenie w pobliżu zwierciadła przedstawia obrazowo.”

- interpretacja (interpretatio) „czy jest to nowa figura, czy jakaś osobliwa odmiana mowy, mało mie obchodzi..” słowa znajdują tu potwierdzenie w świadectwie rzeczy niemych, (została zapożyczona od poetów, którzy stosuja szeroko animizację), np. ... „kiedy - jak mi się zdawało - sam Rzym, wyrwany niemal ze swych posad, wyruszył, by uściskać swego zbawcę.”

b/ służące przyjemności

- pomniejszenie mowy (extenuatio orationis) - pomniejszenie tematu dodaje blasku rzeczy, gdy przyznaje, że brak mu słów, zdolności, głosu, czasu lub innych środków do należytego przedstawienia tematu

- przemilczenie (praeteritio) - rzeczywiste, gdy mowa czegoś nie uwzględnia i pozorne (pominięcie). Udając, jakbyśmy pomijali mniejszej wagi człony dowodzenia tym samym podkreslamy znaczenie ostatniego.

- etopeja (ethopeia) - nasladowanie charakterów i powierzchowności. znajduje zastosowanie przy wyolbrzymianiu w każdym stylu.

- wprowadzenie mówiącego (sermocinatio) - może dotyczyc rozum przeszłych, teraxniejszych lub przyszłych

c/ służące wzruszeniu

- niezdecydowanie (dubitatio) - pytamy od czego zacząć, na czym skończyc, co powiedzieć. Służy każdemu wyolbrzymieniu i wzruszeniu, w każdej części mowy.

- sprostowanie (correctio) - unieważnia jakieś zadnie i zastępuje je innym. Najpierw umieszczamy mniejsze, a przez sprostowanie dołączamy większe. Może mu towarzyszyc żal za wypowiedziane słowa.

- fikcja - (fictio) - gdyby..., stawiamy pewne warunki, po spełnieniu których sprawa dla nas cięższa wydaje się lżejsza

- prozopopeja (prosopopoeia) - mówca wprowadza osoby, którym każe zbrac głoś po swojemu, jest jej wiele odmian, np. mówia istity nieożywione, pojęcia, nieobecne (np. umarli) lub milczące

Przykłady - określ zastosowaną figurę

Czy o kimś uczciwym wyraził się kiedy dobrze? dobrze się wyraził? więcej, czy jest jakis dzielny i zacny obywatel, którego by nie prześladował w sposób wielce wyuzdany?

Brakuje mi odpowiedniego wyrazu, gdy tę władzę nazywam królewską, lecz z pewnościa jest ona większa.

O nałogu grzeszenia! - To są bitwy Korneliusza, oto trud podjęty dla naszej Rzeczypospolitej, gorliwość, walka, męstwo godne największego wodza, nadzieja nagród za niebezpieczeństwa?

A ona bitwa, którąż ty jako mężny kapitan pod Możajskiem z nieprzyjacielem zwiódł: o jaką tobie sławę wielką, jako strach wielki Moskwie uczyniła? Świadczy o tym prawa ręką twoja ona niezwyciężona; ta o tym mówić będzie, która kulą z samopału moskiewskiego, nie tak postrzelona była, jako przekopana? Ona to ręka, która w oczach moich, karabin krwią swoją własną zamoczony, do obozu przyniosła? Ona ręka, ktora lub to barzo bolała od ran, nie łzy smutne jakie abo stękania, ale słowa one godne piersi twych mężnych rodziła: słowa (że przyganię trochę onemu, który anioła zdużał) mężne, prawej ręki, syny Beniamińskie, któreśmy wszyscy słyszeli, gdyśmy się do namiotu twego zeszli: „Postrzelony Nowodworski, nie kawaler maltański, który zdrów a nienaruszony, tamten boleje na ranę, ale kawaler nie ma boleć, ma się raczej weselić, że dla dostojeństwa pana swego, dla sławy narodu polskiego ranę odnióśł? Oby jeszcze Możajsk był wzięty tą raną!

Wziąłem narzędzia śmierci, samotność i powróz, jedno odpowiednie dla tego, który n\ma umrzeć, drugie dla nieszczęśliwego. Ktokolwiek zjawisz się, jeśliś przyjaciel - zapłacz, jeślis wróg - popatrz!

Venimus. vidimus,Deus vincit.

Ktożkolwiek Ojczyznę niebem, prześwietne zaś domy jednemi ochrzcił planetami, nic się polityce nie zadłużył. Tamte w swym gasnąć nie mogą Zodiaku i nasze nigdy swojej nie mogą pozbyć jasności. A jako tamte społecznością złączone barziej świat oświecają: tak i nasze krwią z sobą zjednoczone, więtszego wiekopomnym udzielają czasom światła. Wielkie i świetne barzo na niebie polskim są luminaria.

O słońce nader szczęśliwe, które nim zaszło, widziało pole zasłane trupamizdrajców Ojczyzny i antoniusza uciekającego z niewielu ludxmi! [...] Was bowiem, albańskie pagórki i gaje, was, mówię, zaklinam i wzywam na swiadków, was także, zasypane ołtarze Albańczyków, towarzyszy i rówiesników religii narodu rzymskiego...

Nie to szczęście urodzić się zacnym i bogatym, nie to starożytnością przykopcone przodkow swych po przestronnych gmachach liczyć obrazy, nie to dziełami dziadow i pradziadow słynąć, nie to na ostatek w młodym wieku pokazać kwiat cnot niepochybny, owoc Rzeczypospolitej obiecujący, jeśli takiego nie dostąpisz towarzysza, ktory by roztropnością, fortuną, cnotami, sławą i łagodnością wiek twoj piastował. Ubogie dostatki, obelżona sława, gorzki i teskliwy żywot!

Ćwiczenie: dokonaj amplifikacji stylistycznej zdania

a/ zdanie: Kwiaty rosną dzięki pracy.

amplifikacja: Nie urosną kwiaty, jeżeli ten, który troszczy się o nie, nie będzie często zniżał się do ich korzeni przez swoją pracowitość i nie będą same wyciągały kielichów ku tęczy ogrodowej, jeżeli nie skropią ich deszcze z chmur potu pracującego.

b/ wczoraj padał deszcz.

Ćwiczenie: zastosuj poznane metody amplifikacji dla rozwinięcia myśli „ errare humanum est”

---