Dochody publiczno-prawne (podatek i opłaty)
Przychody publiczno-prawne - są to wszelkiego rodzaju wpływy bądź wpłaty dokonywane na rzecz budżetu pochodzące od przedsiębiorstw państwowych, sektora prywatnego, ludności i niekiedy wpływy z zagranicy.
Przyczyny gromadzenia dochodów
Ogólny rozwój cywilizacyjny, wzrost ilości dóbr przeznaczonych do podziału, niewystarczająca sprawność systemu rynkowego, konieczność pomocy osobom słabszym.
Rodzaje przychodów
rzeczywiste - pochodzą od jednostek spoza systemu budżetowego, głównie od ludności i przedsiębiorstw i kształtują rzeczywistą wielkość finansową budżetu;
rozliczeniowe - mają charakter przesunięć pewnych wielkości liczbowych między różnymi budżetami tzn. państwa i lokalnymi.
Władze publiczne czerpią swe rzeczywiste dochody ze źródeł:
własnej działalności gospodarczej i wykorzystania własności publicznej;
opodatkowania podmiotów zewnętrznych w stosunku do budżetu;
opłat i składek.
Przychody tego rodzaju są charakterystyczne dla budżetu ze względu na ich bezzwrotny charakter. Drugi rodzaj ma charakter zwrotny, tzn. że za ich uiszczenie można uzyskać świadczenia ze strony instytucji państwa.
Rodzaje dochodów
lokaty wnoszone do budżetu państwa lub budżetów lokalnych przez instytucje finansowe;
pożyczki wewnętrzne;
pożyczki zewnętrzne.
Podatki
Zasadnicze źródło dochodów stanowią podatki. Z punktu widzenia ekonomicznego oznacza to przejęcie części dochodów prywatnych na rzecz dóbr publicznych. Podatek jest świadczeniem przymusowym, pieniężnym, nieekwiwalentnym i bezzwrotnym, nakładanym przez instytucje upoważnione prawem do tego, na podmioty trzecie. Instytucjami uprawnionymi są: państwo, samorząd terytorialny, Kościół. Podatek powinien mieć charakter ustawowy ze względu na dolegliwości z niego wynikające (ograniczenie zakresu podmiotowego praw publicznych obywateli).
Polityka podatkowa w państwie powinna przestrzegać kilku zasad:
sposób płacenia podatków powinien być wygodny dla podatnika;
koszty związane z pobieraniem podatku powinny być niskie;
podatki nie powinny niszczyć motywacji podatnika do aktywności gospodarczej;
podatnicy powinni z góry wiedzieć, jakie w przyszłości będą ich obowiązywać podatki;
zasada wydajności - państwo powinno sięgać do takich źródeł opodatkowania, za które ściąganie należności daje największą gwarancję pozyskania środków na potrzeby finansowe państwa. Stosuje się często umorzenia wobec tych podmiotów gospodarowania, które zalegają z płatnościami, a mają niewielkie dochody. Do momentu restauracji przedsiębiorstwa podatki nie są ściągane;
zasada elastyczności - przy wyznaczaniu podatków, ich wielkości, charakteru, instytucje państwa powinny uwzględnić zmiany zachodzące w gospodarce i życiu społecznym. Uwzględniana podstawowa zależność między charakterem działalności gospodarczej, a rozmiarami podatków; zależność ta przekłada się na oddziaływanie na przebieg cyklu koniunkturalnego;
zasada stałości - postuluje, aby ograniczyć zmiany co do samego charakteru podatków, jak i co do ich wielkości (w Polsce wprowadzenie podatku VAT i eliminacja innych podatków gospodarczych).
zasada nienaruszania majątku podatników - podatki powinny być płacone jedynie z bieżących dochodów podatników tak, aby nie naruszać ich możliwości pozyskiwania dochodów w przyszłości. W przeciwnym razie istnieje niebezpieczeństwo pozbawienia państwa wszelkich dochodów w przyszłości, a także niebezpieczeństwo ogólnego załamania gospodarczego.
powszechność - ciężary podatkowe (obowiązek podatkowy) powinien dotyczyć wszystkich obywateli, ponieważ wszyscy w jakimś stopniu korzystają z istnienia dóbr publicznych;
zasada zdolności podatkowej - podatki powinny być tak konstruowane, aby podatnicy byli w stanie je opłacić i przewidywanie w budżecie zbyt wysokich dochodów z tytułu wysokich podatków jest nieracjonalne i nieuzasadnione,.
zasada równości - podatki powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników, przy czym równość w płaceniu podatków powinna być zgodna z poczuciem sprawiedliwości społecznej.
Struktura wewnętrzna podatku
podmiot podatku - może to być osoba fizyczna lub prawna, zobowiązana do zapłacenia podatku;
przedmiot podatku - może to być zjawisko, w którym łączy się obowiązek płacenia podatku (dochód, kapitał);
podstawa opodatkowania - wartościowo lub ilościowo określony przedmiot podatku;
stawka i skala podatkowa - służy do tego, aby można było określić jego wysokość. Wartościowo wyrażoną podstawą podatku jest określony w zł dochód, obrót albo majątek.
Podatek może przybierać postać sztuk, kg, m2. Stawkę podatkową stanowi wyrażona w % lub kwotowo wysokość podatku, jaką pobiera się od danej podstawy opodatkowania, np.: 5 % ze 100 % albo 30 zł. Zespół stawek podatkowych i podstaw podatkowych stanowi skalę podatkową.
Charakter stawek podatkowych
stawki proporcjonalne - posiadają stały stosunek do podstawy opodatkowania;
stawki progresywne - podatki zwiększają się szybciej niż wzrastają podstawy do wyznaczania tych podatków;
stawki regresywne (odwrotne do progresywnych) - podatki wzrastają wolniej niż podstawy;
stawki degresywne - niskie podstawy opodatkowania mają charakter progresywny, przy wysokich podstawach przybierają charakter proporcjonalny.
Problem faz tworzenia i podziału dochodu
W takiej sytuacji można opodatkować
przychody podatników bez uwzględnienia kosztów - podatki przemysłowe;
podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych naliczane są od dochodu, czyli po uwzględnieni kosztów uzyskania danego przychodu;
od dochodu wydatkowanego - podatki zawarte w cenach towarów i usług;
podatki majątkowe - od całości zgromadzonego bogactwa.
Opłaty
Są to dochody czerpane przez instytucje publiczne za wykonywanie przez siebie czynności urzędowych i usług publicznych. Opłata określana jest jako jednostronnie wyznaczana przez władze publiczne kwota, bezzwrotna, ale ekwiwalentna, ponoszona przez osoby fizyczne i prawne na rzecz państwa lub instytucji finansów publicznych, działających na mocy prawa. Jest to świadczenie o charakterze ogólnym, czyli odnosi się w takim samym stopniu do każdego, który z danej usługi korzysta.
Różnica między podatkiem a opłatą jest następująca: opłata ma charakter zwrotny, można za nią bezpośredni coś uzyskać ze strony państwa, wysokość opłaty może częściowo lub całkowicie pokrywać koszty świadczeń ze strony instytucji państwowych.
Dwie podstawowe grupy opłat
opłaty publiczne za czynności urzędowe organów administracji państwowej;
opłaty za usługi zakładów użyteczności publicznej.
23
23