Pytania na zaliczenie ustne z socjologii/2012
Cechy wiedzy naukowej i cechy wiedzy potocznej
Cechy wiedzy potocznej: potoczną wiedzę nabywamy samoistnie; wiąże się ona z nieograniczonym zasięgiem ludzkiej obserwacji; człowiek kieruje się nie tylko rozumem ale także emocjami, dlatego rzadko jest neutralna; związana jest z wartościowaniem - mówi co jest dobre a co złe; tendencja do uogólniania „cała dzisiejsza młodzież”; przesiąknięta jest stereotypami, upraszcza, jest sztywna i oporna na zmiany; wiedza potoczna ukryta jest w przysłowiach.
Cechy wiedzy naukowej: niezadowalanie się samym opisem, a wyjaśnianie poprzez odwołanie się do istniejących teorii; uczonych obowiązuje przestrzeganie trzech podstawowych reguł (wyraźne określenie problematyki badawczej w kontekście dotychczasowej wiedzy i istniejących teorii; staranne zbieranie danych, umożliwiające kontrolę ich rzetelności; odróżnianie twierdzeń opartych na faktach, od tych, które są domysłami); wyróżnikiem nauki jest neutralność i powstrzymanie się od wartościowania.
Co było źródłem przedsocjologicznej wiedzy o społeczeństwie?
Wiedza potoczna (człowiek od zarania dziejów żył w gromadzie i posiadał jakąś wiedzę praktyczną o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich), artystyczna wrażliwość, myśl filozoficzna.
Proszę opisać historyczne warunki narodzin socjologii jako dyscypliny.
Aby jakaś dziedzina stała się dyscypliną naukową musi spełniać co najmniej 3 warunki: musi posiadać przedmiot swoich dociekań , badań, opisu; do badania tego przedmiotu musi wypracować adekwatne, właściwe jej narzędzia i metody; powinna być przedmiotem akademickim, wykładanym na uczelniach.
Historia: Termin socjologia wprowadził w 1838 r. August Comte (nazywany ojcem socjologii; jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku (pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 na Uniwersytecie w Chicago, w Polsce w 1919 na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.
Historyczne warunki narodzin socjologii: odkrycia geograficzne; rewolucja francuska; rewolucja przemysłowa; migracje ludności z wsi do miast; wyróżnienie czasu pracy i czasu wolnego; narodziny kwestii socjalnej; pojawienie się pierwszych partii politycznych; zmiana trybu i rytmu życia - zegar zamiast słońca; zanik wspólnot lokalnych sprawujących kontrolę i określających tożsamość jednostki; pojawienie się patologii społecznych.
Na czym polega istota socjologii
- istota socjologii:
1. jest nauką społeczną, nie naturalną (fizyczną)
2. jest nauką kategoralną, nie normatywną
3. jest nauką dla nauki, nie nauką stosowaną
4. bazuje na indukcji i uogólnieniach
5. jej celem jest zdobycie wiedzy
- 3 elementy naukowej metody socjologii:
1. pojęcia - są punktem wyjścia; uogólnienie odnośnie ludzkiego współoddziaływania dotyczące całej grupy ludzi, przedmiotów, które mają coś wspólnego; myśl człowieka ma formę pojęć;
2. teorie - logiczne uporządkowanie pojęć na dany temat; uogólnienia bazujące na obserwacji; teorie służą socjologowi do zrozumienia pojedynczych przypadków i wytłumaczenia stosunków zachodzących w ludzkim współoddziaływaniu oraz do przewidywania kierunku wydarzeń w życiu społecznym; teorie bazują na wszystkich dostępnych i odnoszących się do nich faktach;
3. badania - rozbudowują teorie, a teorie stymulują badania; 5 etapów w procesie badań społecznych
* sformułowanie problemu
* rozplanowanie sposobu poszukiwań
* zbiór danych według opracowanego planu
* analiza danych przy pomocy testów
* stwierdzenie czy hipoteza została potwierdzona lub nie
Proszę opisać główne założenia teorii dramaturgicznej E. Goffmana.
TEORIA DRAMATURGICZNA (Erving Goffman) - analogia codziennego życia społecznego do teatru. W myśl tej koncepcji ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia na partnerach czy audytoriach dobrego wrażenia; coś nieustannie grają przed drugimi, starając się przedstawić siebie samych w dobrym świetle.
Główne założenia:
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA - samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych ludzi w stosunku do jej osoby
DZIAŁANIE ŁĄCZNE - sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji
SIECI ZOGNISKOWANE (np. para młodych na przyjęciu weselnym, zebranie zarządu firmy)
SIECI NIEZOGNISKOWANE (np. koktail na stojąco w ambasadzie, debata okrągłego stołu)
INTERAKCJA POWTARZALNA - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się sporadycznie, przypadkowo, bez określonych terminów czy interwałów
INTERAKCJA REGULARNA - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się w stałych terminach lub w wyraźnych odstępach czasu, mają określony rytm
Na czym polega proces socjalizacji.
- naśladowanie - związane z obserwowaniem zachowań a następnie odwzorowywanie ich
- identyfikacja - odnoszenie się do wzorów osobowych, autorytetów, idoli.
- internalizacja - przyswajanie elementów kultury, które w tym procesie przekształcają się w prywatne, indywidualne przekonania, poglądy, motywacje, aspiracje, predyspozycje itp.
- wychowanie - stosowanie tzw. wzmocnień pozytywnych i negatywnych (nagród i kar) by nauczyć tych sposobów zachowań i umiejętności które są oczekiwane od jednostki w danej zbiorowości.
Elementy konstruujące rolę społeczną.
Zachowania nakazane; Zachowania zakazane; Margines swobody.
Proszę opisać kontrolę społeczną (pojęcie, rodzaje, zespół środków, rodzaje sankcji)
Pojęcie kontroli społecznej: zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką; wychowanie, prawo i religia - najważniejsze instytucje, które sprawują kontrolę nad jednostką i zapewniają ład społeczny.
Na czym polega zjawisko konformizmu?
Konformizm - zmiana zachowania lub opinii danej osoby spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy osób. Powody konformizmu: strach przed odrzuceniem; obawa przed sankcjami; pragnienie posiadania racji.
3 poziomy konformizmu:
- uleganie - gdy istnieje wyraźny konflikt między przekonaniem jednostki a presją grupy, w wyniku którego jednostka podporządkowuje się grupie. (nie kradnę po mnie złapią lub uznają za złodzieja)
- identyfikacja - gdy jednostce zależy, aby być podobnym do jakiejś grupy lub osoby to jej zachowania dopasowują się do wyobrażeń o tej jednostce. (nie kradnę bo inteligentne osoby tego nie robią)
- internalizacja - to najgłębsza forma konformizmu, polega na uznaniu pewnych norm i wartości za własne. (nie kradnę bo to jest złe).
Cechy społeczeństwa tradycyjnego oraz cechy społeczeństwa informacyjnego.
Pojęcie modernizacji.
Modernizacja oznacza proces zmian prowadzących do powstania nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego. Należy do nich m.in. upowszechnienie umiejętności czytania i pisania, rozwój oświaty, miast, dróg, wodociągów i kanalizacji, systemów komunikacji, opieki medycznej a także zmiany w sposobie patrzenia na świat i systemach wartości oraz kształtowanie się osobowości człowieka nowoczesnego.
Interakcje społeczne - pojęcie, funkcje.
Interakcje społeczne - wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie, polegające na tym, że akcje jednej osoby wywołuje reakcje u drugiej, z kolei ta reakcja staje się bodźcem dla reakcji pierwszej.
Do podstawowych funkcji interakcji społecznych można zaliczyć:
· funkcję poznawczą - zapewnia spotykanie i poznawanie innych ludzi, grup, organizacji, instytucji lub wnikliwsze zrozumienie podmiotów już wcześniej spotykanych,
· funkcję kategoryzacyjną - umożliwia zaliczanie partnerów interakcji do określonych elementów własnego systemu kategorii oraz zapewnia ewentualną zmianę tego systemu,
· funkcję wartościującą - pozwala formułować wzajemne odniesienie oceniające wobec uczestników procesu interakcji,
· funkcję więziotwórczą - polega na inicjowaniu, rozwijaniu i utrzymywaniu więzi społecznych między podmiotami tego procesu,
· funkcję kooperacyjną - istotą jest podejmowanie między sobą relacji o charakterze pozytywnym (współdziałanie, współpraca) lub negatywnym (konflikt, walka, rywalizacja),
· funkcję wspierającą - celem jest udzielanie pomocy, pomaganie partnerowi interakcji, jeżeli tego potrzebuje, oraz świadczenie wzajemnego wsparcia społecznego.
Instytucjonalizacja - pojęcie, funkcje.
proces przechodzenia od niesformalizowanych sposobów działania społecznego do uregulowanych, względnie stałych form aktywności, podlegających społecznym sankcjom. Jest to też nadanie charakteru instytucji istniejącym formom działania, dzięki czemu stają się one obowiązujące. Instytucjonalizacja jest jednym z ważniejszych procesów pozwalających regulować życie społeczne.
Istota wymiany społecznej (Blau)
Świat społeczny to układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi; każda interakcja ma charakter transakcji - "coś za coś". Jeżeli człowiek podejmuje jakiekolwiek działanie, to robi to z perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to pożytek niematerialny, w postaci np. szacunku od innych, posłuszeństwa, satysfakcji itd.
Warunki wymiany społecznej (Blau)
1. Zasada racjonalności- Im więcej korzyści oczekują ludzie od siebie nawzajem wykonując określone czynności, tym bardziej prawdopodobne, że będą oni wykorzystywać czynności tego rodzaju.
2. Zasada wzajemności
a) Im częściej ludzie wymieniają wzajemne nagrody, tym bardziej prawdopodobne, że pojawią się obopólne obowiązki, które będą kierować dalszymi wymianami.
b) Im bardziej naruszane są wzajemne obowiązki w stosunku wymiany, tym częściej pokrzywdzeni będą skłonni stosować sankcje negatywne wobec partnerów wymiany naruszających normę wzajemności.
3. Zasady sprawiedliwości
a) Im bardziej ustabilizowane są stosunki wymiany, tym bardziej prawdopodobne, że będą rządzone normami „wymiany sprawiedliwej”
b) W im mniejszym stopniu realizuje się w wymianie normy sprawiedliwości, tym częściej pokrzywdzeni będą skłonni stosować sankcje negatywne wobec uczestników wymiany naruszających normy.
4. Zasada użyteczności krańcowej: Im więcej oczekiwanych nagród jednostka uzyskuje w wyniku określonej czynności, tym mniej wartościowa jest ta czynność i tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie.
5. Zasada nierównowagi Im bardziej ustabilizowane i zrównoważone SA określonego rodzaju stosunki wymiany między jednostkami, tym bardziej prawdopodobne, że inne stosunki wymiany stana się niezrównoważone i niestabilne.
Typy nagród w ramach wymiany społecznej (Blau)
Ogólne typy nagród : pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek i poważanie, uległość.
Pojęcie więzi społecznej (Rybicki)
więź społeczna objawia się w dwóch płaszczyznach. Jedną stanowią dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi: wspólności i związki krwi, pochodzenia i terytorium, język, kultury w różnych jej dziedzinach, i także organizacji zbiorowego życia. Drugą płaszczyznę stanowią stany i akty świadomości: poczucie szczególnej łączności z drugimi ludźmi czy wzajemnej z nimi zależności, i manifestacje tego uczucia w postawach, zachowaniach, działaniach czy to indywidualnych, czy zbiorowych. Przez więź społeczną rozumie się ogół stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy jako całości. Członkowie mogą być ze sobą związani, uzależnieni i podejmować interakcje (np. świadczenia w rodzinie), ale odnosić się do rodziny lub do jej członków negatywnie czy nawet wrogo (zbuntowany członek grupy).
Rodzaje więzi społecznych (Rybicki)
- naturalne (wspólne pochodzenie, pokrewieństwo) Dziecko, przychodząc na świat w rodzinie, wchodzi najpierw w związki z rodzicami, rodzeństwem, innymi ludźmi, w związki, które wyznacza mu jego środowisko rodzinne. Stopniowo staje się uczestnikiem innych grup i społeczności, które wyznacza mu szersze środowisko rodzime, i w ramach zespala się z innymi ludźmi.
- zrzeszeniowe (w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi) powstaje przez procesy dobrowolnego zrzeszania się ludzi. W czystej postaci więź ta występowała w gildiach, cechach i innych korporacjach miejskich.
- stanowione (narzucone przez społeczeństwo) - którą ściślej trzeba by określić jako więź wynikającą bezpośrednio lub pośrednio ze stanowienia społecznego. Ogólnie, więź stanowiona pojawia się tam, gdzie w zbiorowościach ludzkich występują narzucone im podziały społeczne: podziały narzucone siłą lub prawem, lub połączeniem siły i prawa. Jest to więź, jaka zaspala ludzi, którzy są niejednokrotnie zupełnie sobie obcy.
Na czym polega proces rozpadu więzi społecznych (Rybicki)
Procesy rozpadu czy zaniku więzi społecznych dokonywały się wielokrotnie i najczęściej łączyły się z rozkładem lub zanikiem określonych grup i społeczności. Czynnikiem, który może mieć szczególne znaczenie dla procesów dezintegracji społecznej, są konflikty między grupami i społecznościami. Spory, rywalizacje, konflikty należą do życia grupowego i same przez się nie uchylają jeszcze łączącej grupę więzi. Jednakże istnieje pewien próg niebezpieczny dla jedności grupy czy społeczności. Próg ten zostaje przekroczony, gdy nasilenie przeciwieństw staje się większe od elementów.
Pozostaje jedna postać zjawisk, która przedstawia zanik więzi społecznej najdalej posunięty. Tą postacią nie jest wrogość i nie jest walka. Jest nią obojętność jednych ludzi wobec drugich.
Jak bywa rozumiana „struktura społeczna”? (Sztompka)
Struktura społeczna bywa rozumiana jako:
1. organizacja stosunków społecznych
2. określona artykulacja, uporządkowane ułożenie części
3. spójne, mniej lub bardziej trwałe regularności
4. wzór, to znaczy obserwowalna jedność działania czy funkcjonowania
5. istotne, głębokie, leżące u podstaw uwarunkowania
6. właściwości bardziej fundamentalne niż inne powierzchniowe cechy
7. uporządkowanie elementów, które determinuje większość zróżnicowania w danej dziedzinie zjawisk
8. relacje między grupami i jednostkami, które znajdują wyraz w ich zachowaniu
Wymiary struktury społecznej (Sztompka)
wymiar normatywny: powiązana charakterystyczna dla danej zbiorowości sieć norm, wartości i instytucji. Zewnętrzne, zobiektywizowane i przymuszające wobec poszczególnych członków społeczeństwa fakty społeczne tłumaczyć miały rzeczywiste, konkretne działania ludzi. Dlatego struktura normatywna jest bez wątpienia najgłębiej i najwszechstronniej zbadanym wymiarem struktury społecznej.
wymiar idealny: powiązana i rozpowszechniona w danej zbiorowości sieć idei, przekonań, poglądów, wizji. W odróżnieniu od norm i wartości, nie mają one charakteru powinnościowego, lecz kategoryczny, stwierdzający. Przekonania takie, niezależnie od tego czy są prawdziwe, czy fałszywe, tworzą swoisty dla danego społeczeństwa horyzont myślowy istotnie wpływający na podejmowane przez ludzi działania. Szczególne znaczenie mają tu przekonania na temat swojego własnego społeczeństwa i własnego w nim miejsca, czyli inaczej - społeczna samoświadomość.
wymiar interakcyjny (inaczej organizacyjny): powiązaną i typową dla danej zbiorowości wzajemnie ukierunkowanych i zorientowanych działań. Kształt, forma, „geometria” kanałów i powiązań interakcyjnych, zobiektywizowana, zewnętrzna wobec poszczególnych jednostek, w istotnej mierze wpływa na szansę podjęcia przez nie konkretnych interakcji. Struktura interakcyjna determinuje więc w znacznym stopniu czy, z kim lub wobec kogo członkowie społeczeństwa podejmą działania.
wymiar zróżnicowanych i powiązanych interesów (lub inaczej szans życiowych), a więc rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane (bogactwa, władzy, prestiżu, wiedzy). Fascynująca właściwość tego wymiaru struktury polega na tym, że z logicznej konieczności generuje on hierarchiczne nierówności między ludźmi, a także wynikające stąd konflikty społeczne.
Charakterystyka procesu wytwarzania się struktur (Sztompka)
Cztery procesy wytwarzania się struktur:
1.Proces instytucjonalizacji struktury normatywnej-powstawania norm społecznych, wartości, instytucji.
2.Proces artykulacji struktury idealnej-powstawania standardowych przekonań, poglądów, idei, stereotypów.
3.Proces ekspansji struktury interakcyjnej-rozbudowanie sieci komunikacji między jednostkami.
4.Proces krystalizacji struktury interesów-powstawanie hierarchii przywilejów i nierówności pod względem dostępności do dóbr.
Na czym polega impulsywność tłumu? (Le Bon)
-Impulsywność, zmienność i drażliwość tłumu
-tłum kieruje się nieświadomymi pobudkami
-jest niewolnikiem wewnętrznych podniet
-jednostka potrafi panować nad swoimi odruchami natomiast tłum nie
-charakteryzuje go wielka zmienność, w jednej chwili z krwiożerczego może stać się szlachetny
-ciągła zmienność tłumu utrudnia władanie nim
-tłum bardzo zacięcie dąży do swoich celów, lecz jest to krótkotrwałe, tłum nie potrafi
być wytrwały w swych działaniach
-tłum usuwa wszystkie przeszkody napotkane na drodze do realizacji jego celów
-jednostki uczestniczące w tłumie mają poczucie posiadania wielkiej mocy, która często rodzi w nich agresje i popycha do działań, których nigdy nie podjęliby indywidualnie.
-te cechy tłumu rodzą się na podłożu rasowym
Na czym polega łatwowierność tłumu? (Le Bon)
-tłum jest nadzwyczaj łatwowierny, nie istnieją dla niego rzeczy nazbyt fantastyczne
-tłum nie idzie za głosem rozumu
-fakt przekształcony przez jedną jednostkę szerzy się w tłumie
-sprzyja to powstawaniu zbiorowych halucynacji
-zarówno ludzie niewykształceni jak i wykształceni stając się cząstką tłumu traci zdolność do obiektywnej oceny faktów
-zdolność poprawnego postrzegania obrazów zanika w tłumie
-źródłem sugestii jest złudzenie powstające w umyśle jednego z uczestników tłumu
-błędne rozpoznanie cechuje przede wszystkim kobiety i dzieci
-obserwacje zbiorowe są najbardziej błędne i najczęściej polegają na złudzeniu pewnej osoby, która zaraźliwie narzuciła swój pogląd innym
Przesada i prostota w uczuciach tłumu (Le Bon)
-tłum charakteryzuje się upraszczaniem uczuć, uczestnik tłumu staje się podobny do człowieka pierwotnego, którego umysł potrafi postrzegać tylko całościowo, coś jest czarne lub białe nigdy szare.
-niedostępne są dla tłumu wątpliwość lub niepewność
-szybko popada z jednej krańcowości w drugą
-gwałtowność uczuć jest spotęgowana (zwłaszcza w tłumie heterogenicznym) przez brak odpowiedzialności, pewność bezkarności, które wzrastają wraz ze wzrostem liczebności tłumu oraz przez świadomość chwilowej potęgi, którą czerpie z własnej liczebności. Stwarza to warunki do powstania w tłumie takich uczuć i czynów, na które nigdy by się nie zdobyła jednostka
-przesada w tłumie dotyczy zazwyczaj złych czynów
-tłum podatny jest na przesadę, mówca, aby go porwać musi używać mocnych słów i silnych określeń często powtarzając je wiele razy.
-przesada w tłumie dotyczy tylko uczuć, nigdy inteligencji.
-jednostka należąca do tłumu cofa się intelektualnie
-tłum może w sferze uczuć wznieść się bardzo wysoko, ale też upaść bardzo nisko.
Autorytaryzm i konserwatyzm tłumu (Le Bon)
-tłum będąc zdolny tylko do prostych lub przesadnych uczuć przyjmuje przekazywane
poglądy, wierzenia i idee tylko jako absolutną prawdę bądź absolutną nieprawdę
-tyczy się to przede wszystkim wierzeń, które nie powstają w toku rozumowania, lecz są narzucone za pomocą sugestii.
-jednostka może podejmować decyzje, tłum zaś nie robi tego nigdy
-autorytaryzm i nietolerancja to cechy wspólne wszystkich kategorii tłumu, natężenie tych cech bywa różne, zależnie od rasy. Te cechy są rozwinięte w bardzo dużym stopniu w tłumach o pochodzeniu romańskim.
-tłum pochodzenia romańskiego jest wrażliwy tylko na niezależność odłamu społeczeństwa, do którego sam należy.
-autorytaryzm i nietolerancja są dla tłumu jasnymi uczuciami, przyjmuje je on bezwarunkowo i dąży do jak najszybszego ich urzeczywistnienia.
-wobec siły tłum jest potulny natomiast na uczucie dobroci jest zupełnie niewrażliwy
-srogim tyranom tłum buduje pomniki natomiast słabych depcze gdyż gardzi słabymi władcami
-tłum jest zawsze gotowy by zbuntować się słabemu władcy
-gwałtowność tłumu jest zwodnicza, jego buntownicze wybuchy są bardzo krótkotrwałe
-tłum jest zmienny wobec rzeczy błahych natomiast posiada w swej duszy silny konserwatyzm, co upodabnia go do ludzi pierwotnych
-czuje głęboki, podświadomy wstręt do wszystkiego, co nowe, gdyż boi się jakiejkolwiek zmiany swojego materialnego bytu
Moralność tłumu (Le Bon)
-tłum jest zbyt zmienny i nazbyt gwałtowny by być moralnym, jednak czasem zdobywa się na godne podziwu czyny.
-w duszy każdego człowieka drzemią pierwotne instynkty, które jednak tłumi ona w sobie zdając sobie sprawę z konsekwencji, jednak w tłumie ma poczucie swej bezkarności, wtedy przestaje kierować się zasadami moralnymi.
-tłum będący w stanie dokonać krwawego mordu może także wytężyć swe siły by dokonać czynów wzniosłych
-nawet najwięksi złoczyńcy stając się częścią tłumu, stają się na ten czas zwolennikami pewnych zasad moralnych
-umoralnienie jednostki przez tłum nie jest regułą jednak czasem ma miejsce
Pojęcie wymiaru globalnego (Urry)
Pojęcie społeczeństwa sieciowego (Urry)
Globalizacja jako występ (Urry)
Na czym polega tzw. proces macdonaldyzacji?
Istota opinii publicznej i charakter procesu opiniotwórczego
Jakiego rodzaju wiedzy dostarczają sondaże opinii publicznej?
Dokonaj klasyfikacji technik ankietowych
Jakie są podstawowe zasada tworzenia pytań kwestionariuszowych?
Jakie są rodzaje błędów w badaniach sondażowych?
Omów etapy procesu badawczego w naukach społecznych.
Dokonaj rzeczowej krytyki badań sondażowych.
Jaka jest istota zogniskowanych wywiadów grupowych.
Porównaj wywiad grupowy z wywiadem indywidualnym.