Istota wymiany społecznej (Blau)
Wymiana społeczna odnosi się do dobrowolnych działań jednostek, motywowanych ze strony innych wzajemnością, którą one zgodnie z oczekiwaniem mają wywołać i rzeczywiście zazwyczaj wywołują. Działanie wymuszone przez przymus fizyczny nie jest dobrowolne, chociaż uległość wobec innych form władzy uznać można za dobrowolne świadczenie w zamian za korzyści jakie przynosi taka uległość.
Warunki wymiany społecznej (Blau)
Na proces wymiany społecznej ma wpływ wiele czynników:
Stadium rozwoju i charakter stosunków między partnerami;
inicjacja wymiany - początkowe okazanie uprzejmości obcemu lub znajomemu (np. poczęstowania papierosem). Oferty tej nie można odrzucić nie obrażając osoby oferującej a jej przyjęcie to zaproszenie do przyjacielskiej wymiany.
Istota korzyści objętych transakcją;
Ufność we wzajemność innych. Problemem jest udowodnienie że jest się godnym zaufania
Koszty;
Inwestycje czasu i wysiłku są niezbędne, by zdobyć umiejętności wymagane dla wyświadczenia wielu przysług, a nakłady te są również niezbędne, by wzbudzić szacunek dla własnej pochwały, a przez to uczynić ją wartościową dla innych. Nagradzanie prestiżem lub władzą.
Kontekst społeczny w jakim dokonuje się wymiana;
Gdy ograniczamy transakcje do kilku osób, pozostają oni pod wpływem stosunków wynikłych z roli, którą każdy z nich pełni na skutek zajmowanej pozycji społecznej.
Całość transakcji wymiany w grupie określa dominującą proporcje wymiany.
Możliwość koalicji przez słabszych członków.
Różnice pod względem władzy.
Typy nagród w ramach wymiany społecznej (Blau)
Są cztery typy (klasy) nagród:
- pieniądze,
- akceptacja społeczna - różnego rodzaju instrumentalne usługi i uleganie grupie stanowi nagrodę.
- szacunek (poważanie)
- uległość- wiąże się nieodłącznie ze stosunkiem władzy. Możliwość odmawiania nagród tym, którzy nie chcą podporządkować się normom.
Pojęcie więzi społecznej (Rybicki)
Więź społeczną zespół stosunków społecznych, które wstępują w danej grupie, a także postawy członków tej grupy. Więź społeczna wiąże ze sobą członków, uzależnia ich od siebie i przez to wymusza niejako podejmowanie przez nich pewnych świadczeń na rzecz pozostałych członków w grupie.
Więź społeczna może się przejawiać na dwóch płaszczyznach. Pierwsza płaszczyzna dotyczy związków międzyludzkich wynikających z pochodzenia, więzów krwi, przestrzeni wspólnie zamieszkiwanej, posiadania wspólnej własności, wspólnego języka, kultury, terytorium, wspólnej organizacji życia zbiorowego. Druga płaszczyzna dotyczy aktów świadomości ludzkiej. Chodzi tu więc o poczucie łączności, przynależności, zależności od pozostałych członków grupy. Przejawia się w odpowiednich postawach, działaniach, zachowaniach jednostki i całej grupy.
Rodzaje więzi społecznych (Rybicki)
- naturalny - których członkowie związani są ze sobą na zasadzie pokrewieństwa i pochodzenia, czyli najbardziej naturalne grupy społeczne jak rodzina, plemię, grupa etniczna. Są to również grupy oparte na wspólności.
- stanowiony - polega na związkach między członkami grupy, narzuconych z zewnątrz, ustalonych odgórnie, bez grupy. Mamy tu do czynienia z ustawami prawnymi, państwowymi czy społecznymi, ale normami i wzorcami niepisanymi, które panują w danej społeczności i są obowiązujące. Zaliczmy tutaj takie grupy społeczne jak instytucje, placówki: oświatowe, wychowawcze, opiekuńcze, wojskowe, itp.
- zrzeszeniowy - powstaje na zasadzie nieprzymuszonych związków, które tworzą jednostki dobrowolnie decydując się na przyłączenie się do danego zrzeszenia. Więź zrzeszeniowa charakteryzuje więc różnego rodzaju związki i organizacje społeczne.
Na czym polega proces rozpadu więzi społecznych (Rybicki)
Procesy rozpadu więzi społecznych dokonywały się wielokrotnie i najczęściej łączyły się z rozkładem lub zanikiem określonych grup i społeczności. W licznych przypadkach nie daje się jeszcze określić i przewidzieć, do czego prowadzi ścieranie się różnych systemów społecznych.
Czynnikiem, który może mieć szczególne znaczenie dla procesów dezintegracji społecznej, są konflikty między grupami i społecznościami. Spory, rywalizacje, konflikty należą do życia grupowego i same przez się nie uchylają jeszcze łączącej grupę więzi. Jednakże istnieje pewien próg niebezpieczny dla jedności grupy czy społeczności. Próg ten zostaje przekroczony, gdy nasilenie przeciwieństw staje się większe od elementów.
Pozostaje jedna postać zjawisk, która przedstawia zanik więzi społecznej najdalej posunięty. Tą postacią nie jest wrogość i nie jest walka. Jest nią obojętność jednych ludzi wobec drugich.
Jak bywa rozumiana „struktura społeczna”? (Sztompka)
1) „organizacja stosunków społecznych"
2) „określona artykulacja, uporządkowane ułożenie części"
3) „spójne, mniej lub bardziej trwałe regularności"
4) „wzór, to znaczy obserwowalna jedność działania czy funkcjonowania"
5) „istotne, głębokie, leżące u podstaw uwarunkowania"
6) „właściwości bardziej fundamentalne niż inne powierzchniowe cechy"
7) „uporządkowanie elementów, które determinuje większość zróżnicowania w danej dziedzinie zjawisk"
8) „relacje między grupami i jednostkami, które znajdują wyraz w ich zachowaniu"
Wymiary struktury społecznej (Sztompka)
1.wymiar normatywny- charakterystyczna dla danej zbiorowości sieć norm, wartości i instytucji. Fakty społeczne wskazujące prawidłowe zachowania, tłumaczyć miały konkretne działania ludzi. Warstwa normatywna jest najgłębiej zbadanym wymiarem struktury społecznej.
2.wymiar idealny- powiązana i powszechna w danej zbiorowości sieć idei, przekonań, poglądów. Mają one charakter kategoryczny i stwierdzający. Niezależnie od ich słuszności tworzą horyzony myślowe danej społeczności.
3.wymiar interakcyjny(organizacyjny)-typowa dla danej zbiorowości sieć wzajemnie ukierunkowanych działań. Determinuje ona czy, z kim lub wobec kogo członkowie społeczności podejmą działania.
4.wymiar zróżnicowanych i powiązanych interesów-rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane(bogactwo, władza, prestiż, wiedza). Generuje on hierarchiczne nierówności między ludźmi oraz konflikty społeczne. Stąd badania struktury zaczęto utożsamiać z badaniem nierówności społecznych.
Charakterystyka procesu wytwarzania się struktur (Sztompka)
1.Proces instytucjonalizacji struktury normatywnej- powstawania norm społecznych, wartości, instytucji.
2.Proces artykulacji struktury idealnej- powstawania standardowych przekonań, poglądów, idei, stereotypów.
3.Proces ekspansji struktury interakcyjnej- rozbudowanie sieci komunikacji między jednostkami.
4.Proces krystalizacji struktury interesów-powstawanie hierarchii przywilejów i nierówności pod względem dostępności do dóbr.
Na czym polega impulsywność tłumu? (Le Bon)
-tłum kieruje się nieświadomymi pobudkami
-jest niewolnikiem wewnętrznych podniet
-jednostka potrafi panować nad swoimi odruchami natomiast tłum nie
-charakteryzuje go wielka zmienność -ciągła zmienność tłumu utrudnia władanie nim
-tłum bardzo zacięcie dąży do swoich celów, lecz jest to krótkotrwałe, tłum nie potrafi być wytrwały w swych działaniach
-tłum usuwa wszystkie przeszkody napotkane na drodze do realizacji jego celów
-jednostki uczestniczące w tłumie mają poczucie posiadania wielkiej mocy, która często rodzi w nich agresje i popycha do działań, których nigdy nie podjęliby indywidualnie -te cechy tłumu rodzą się na podłożu rasowym
Na czym polega łatwowierność tłumu? (Le Bon)
-tłum jest nadzwyczaj łatwowierny, nie istnieją dla niego rzeczy nazbyt fantastyczne
-tłum nie idzie za głosem rozumu
-fakt przekształcony przez jedną jednostkę szerzy się w tłumie -sprzyja to powstawaniu zbiorowych halucynacji
-zarówno ludzie niewykształceni jak i wykształceni stając się cząstką tłumu traci zdolność do obiektywnej oceny faktów
-zdolność poprawnego postrzegania obrazów zanika w tłumie
-źródłem sugestii jest złudzenie powstające w umyśle jednego z uczestników tłumu
-błędne rozpoznanie cechuje przede wszystkim kobiety i dzieci
-obserwacje zbiorowe są najbardziej błędne i najczęściej polegają na złudzeniu pewnej osoby, która zaraźliwie narzuciła swój pogląd innym
Przesada i prostota w uczuciach tłumu (Le Bon)
-tłum charakteryzuje się upraszczaniem uczuć, uczestnik tłumu staje się podobny do człowieka pierwotnego, którego umysł potrafi postrzegać tylko całościowo, coś jest czarne lub białe nigdy szare.
-niedostępne są dla tłumu wątpliwość lub niepewność
-szybko popada z jednej krańcowości w drugą
-gwałtowność uczuć jest spotęgowana przez brak odpowiedzialności, pewność bezkarności, które wzrastają wraz ze wzrostem liczebności tłumu oraz przez świadomość chwilowej potęgi. Stwarza to warunki do powstania w tłumie takich uczuć i czynów, na które nigdy by się nie zdobyła jednostka
-przesada w tłumie dotyczy zazwyczaj złych czynów
-tłum podatny jest na przesadę, mówca, aby go porwać musi używać mocnych słów i silnych określeń często powtarzając je wiele razy.
-przesada w tłumie dotyczy tylko uczuć, nigdy inteligencji.
-jednostka należąca do tłumu cofa się intelektualnie
-tłum może w sferze uczuć wznieść się bardzo wysoko, ale też upaść bardzo nisko.
Autorytaryzm i konserwatyzm tłumu (Le Bon)
-tłum będąc zdolny tylko do prostych lub przesadnych uczuć przyjmuje przesadne poglądy, wierzenia i idee tylko jako absolutną prawdę bądź absolutną nieprawdę
-tyczy się to przede wszystkim wierzeń, które nie powstają w toku rozumowania, lecz są narzucone za pomocą sugestii.
-jednostka może podejmować decyzje, tłum zaś nie robi tego nigdy
-autorytaryzm i nietolerancja to cechy wspólne wszystkich kategorii tłumu, natężenie tych cech bywa różne, zależnie od rasy. Te cechy są rozwinięte w bardzo dużym stopniu w tłumach o pochodzeniu romańskim.
-tłum pochodzenia romańskiego jest wrażliwy tylko na niezależność odłamu społeczeństwa, do którego sam należy.
-autorytaryzm i nietolerancja są dla tłumu jasnymi uczuciami, przyjmuje je on bezwarunkowo i dąży do jak najszybszego ich urzeczywistnienia.
-wobec siły tłum jest potulny natomiast na uczucie dobroci jest zupełnie niewrażliwy
-tłum gardzi słabymi władcami
-tłum jest zawsze gotowy by zbuntować się słabemu władcy
-gwałtowność tłumu jest zwodnicza, jego buntownicze wybuchy są bardzo krótkotrwałe
-tłum jest zmienny wobec rzeczy błahych natomiast posiada w swej duszy silny konserwatyzm, co upodabnia go do ludzi pierwotnych
-boi się jakiejkolwiek zmiany swojego materialnego bytu
Moralność tłumu (Le Bon)
-tłum jest zbyt zmienny i nazbyt gwałtowny by być moralnym, jednak czasem zdobywa się na godne podziwu czyny.
- w tłumie ma poczucie bezkarności. Wtedy przestaje kierować się zasadami moralnymi.
-tłum będący w stanie dokonać krwawego mordu może także wytężyć swe siły by dokonać czynów wzniosłych
-nawet najwięksi złoczyńcy stając się częścią tłumu, stają się na ten czas zwolennikami pewnych zasad moralnych
-umoralnienie jednostki przez tłum nie jest regułą jednak czasem ma miejsce
dr Andrzej Rozmus