16.TEORIE WZROSTU GOSPODARCZEGO,CYKLE KONIUNKTURALNE

Cykle koniunkturalne- nieregularne, powtarzające się wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej w ramach długookresowego trendu wzrostu gospodarczego.

Od wielu lat, ekonomiści obserwują regularne zmiany tempa wzrostu gospodarczego.

Już w Biblii pisze, że po 7 latach nieurodzaju następuje 7 lat dobrobytu(prosperity).

Aby odkryć powtarzające się prawidłowości rozwoju gospodarczego, określane mianem cykli gospodarczych, należy posiadać odpowiednie dane statystyczne z długich okresów, charakteryzujących wielkość i strukturę produkcji przemysłowej i rolnej, obroty handlu zagranicznego a przede wszystkim zjawiska zachodzące w sferze pieniądza(ceny, poziom inflacji, stopy procentowe, kursy akcji itd.)

Obserwatorzy cykli zwracają uwagę na punkty zwrotne, tzn. takie momenty, w których wielkość produkcji osiąga maksimum lub minimum.

Te wahania wielkości nazywamy cyklem koniunkturalnym(business cycle, trade cycle).

Fazy cyklu koniunkturalnego dzielimy na:

1.faza kryzysu(recesji)-charakteryzuje się nadprodukcją, spadkiem wielkości gospodarczych(spadek cen, kosztów zatrudnienie);

2.faza depresji(zastoju), inaczej dno- następuje stabilizacja na najniższym poziomie;

3.faza ożywienia gospodarczego- następuje wzrost wskaźników aktywności gospodarczej(np. wzrost PKB);

4.faza rozkwitu(boom)-następuje dalszy rozwój wskaźników, ale w zwolnionym tempie.

Teorie cykli koniunkturalnych, koniunktury i kryzysów wg przyczyny można podzielić na 2 grupy:

1.teorie egzogeniczne-zewnętrzne w stosunku do zjawisk ekonomicznych np. teorie polityczne, rolne.;

2.teorie endogeniczne- związane ze zjawiskami ekonomicznymi.

Współcześnie określa się 2 fazy cyklu:

1.faza spadku(recesji)-to kryzys i depresja;

2.faza ekspansji(czyli ożywienie i rozkwit).

17.Teorie cykli

Jednym z pierwszych obserwatorów cyklicznego rozwoju na podstawie cen i stóp procentowych był franc. ekonomista i lekarz Clement Juglar(1819-1905).

W 1860 r. jako pierwszy opisał cykl koniunkturalny średniookresowy(5-8 lat).Podzielił cykl na 3 fazy: rozkwit, kryzys i likwidację.

Inni ekonomiści, zajmujący się cyklami:

Mikołaj Kondratiew(1892-1928 lub 1930 ?)-gł. dzieło z 1928 r. :Wielkie cykle koniunktury gospodarczej”.

Fale Kondratiewa mają okres od 40-60 lat, związane są z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się(elektryczność, silnik parowy, kolej).

Kondratiew badał ceny i stopy procentowe w USA, Wielkiej Brytanii i Francji i wykazał, że w okresie od 1790 r. a 1930 można wyróżnić 3 okresy powolnego rozwoju i ograniczenia działalności gospodarczej.

Amerykanin ros. pochodzenia Simon Kuznets(1901-1985), zdobył nagrodę im Nobla w 1971 r.; cykle Kuznetsa związane są z akumulacją czynników produkcji; są to cykle średniookresowe od 15-18 lat; badał inwestycje, migracje, budownictwo).

Cykle Kitchina (Joseph Kitchin 1874-1948) -brytyjski statystyk, opublikował artykuł w 1923 r. na Uniwersytecie Harvarda nt. cykli koniunkturalnych; mają większą częstotliwość(od 2-4 lat), związane są ze zmianami zapasów, cen hurtowych, z rozliczaniem operacji bankowych.; cykle mają zazwyczaj 40 miesięcy.

Teorie Walta Whitmana Rostowa(1916-2003-był ) doradcą prezydenta J.F.Kennedyego.

Twierdził, że ludzkość rozwija się w kierunku postępu gospodarczego.

Wyróżnił 5 etapów wzrostu gospodarczego:

1.gospodarka tradycyjna(tradycyjne rolnictwo), społeczeństwo żyje na poziomie minimum egzystencji;

2.okres tworzenia warunków do startu- handel, przemysł, technologia, struktura instytucjonalna;

3.gospodarka startu-odkrycia(wzrost oszczędności, dochodu narodowego, inwestycji-o 5-10%);

4.dążenie do dojrzałości-wzrost inwestycji od 10-20%, dominacja przemysłu ciężkiego.

5.okres wysokiej konsumpcji masowej-wysoki poziom życia społeczeństwa;

.

Rostow wspomina o 6 etapie-wzrost zainteresowania wykształceniem, sztuką.

Paul Anthony Samuelson, w 1970 r. otrzymał nagrodę im Nobla.; przedstawił 3 funkcje gospodarcze rządu, polegające na zapewnieniu:

1.efektywności

2.sprawiedliwości

3.stabilności w gospodarcze.

Pilnowanie efektywności gospodarki polega na zwalczaniu monopoli, których działalność zwiększa koszty gospodarowania. Celem państwa jest zakup dóbr i usług publicznych (budowa linii kolejowych, utrzymanie wojska, policji, wymiaru sprawiedliwości, rozwój budownictwa mieszkaniowego.

Pilnowanie sprawiedliwości społecznej -poprzez progresywne podatki, pomoc społeczną dla najuboższych cel ten powinien być zrealizowany.

Brak interwencji państwa w Wielkiej Brytanii w latach 40-tych XIX w. doprowadził do śmierci głodowej około 1 mln osób i do masowej emigracji z Irlandii do USA z powodu nieurodzaju ziemniaków.

Stabilność gospodarki-poprzez niską stopę podatkowa i procentową, która umożliwia aktywność gospodarczą państwa, walkę z bezrobociem i inflacją.

TEORIE FLUKTUACJI KONIUNKTURALNYCH WG ENCYKLOPEDII BRITTANICA

1.teorie rolne- są najstarszymi teoriami cykli gospodarczych. Wiążą przyczyny cyklu z wahaniami zbiorów. Zbiory uzależnione są od jakości gleby, klimatu i innych czynników wpływających na gospodarkę. Przykładem jest teoria plam na Słońcu.

William Stanley Jevons uważał, że co 10 lat pojawiają się plamy na Słońcu, które mają wpływ na zbiory(teoria egzogeniczna);

2.teorie psychologiczne-badały wpływ psychologii na zachowania gospodarcze.

Angielski ekonomista Arthur Cecil Pigou, w swojej pracy „Industrial Fluctuations” przedstawił teorie „nieskompensowanych błędów”. Wykazał, że jeśli jednostki zaczną się nawzajem naśladować, ich błędy będą się kumulować, aż do momentu, w którym osiągną globalne rozmiary, które mogą mieć wpływ na gospodarkę. Ta tendencja do naśladownictwa jest czynnikiem wzrostów i spadków notowań giełdowych, ożywień i krachów finansowych oraz zachowań inwestorów.

3.teorie polityczne-zjawisko fluktuacji koniunkturalnych uzależniają od wydarzeń politycznych.

Takie wydarzenia jak: wojny napoleońskie, I i II wojna światowa, wojna koreańska(1950-53), wojna w Iraku, Afganistanie, Izraelu wywarły duży wpływ na gospodarkę; również wprowadzenie restrykcji, embarga na wwożone towary ma wpływ na gospodarkę

4.teorie technologiczne-od czasów rewolucji przemysłowej(koniec XVIII w.) pojawiają się wynalazki; występują okresy wynalazczości i spokojniejsze, w których następuje wdrażanie tych wynalazków(istniał wiek pary, benzyny, elektryczności, bomby).

5..teorie demograficzne-przyczyny upatrują w populacji, która wykazuje niepodważalne ruchy cykliczne; bierze pod uwagę wskaźniki demograficzne np. liczba zawieranych małżeństw, przyrost naturalny, migrację.

6.teorie monetarne-fluktuacje koniunkturalne związane są z istnieniem pieniądza(stopa procentowa ma wpływ na rozwój lub ograniczenie działalności gospodarczej).

7.teorie niedostatecznej konsumpcji-w krajach wysoko rozwiniętych produkcja rośnie szybciej niż konsumpcja. Rozbieżność wynika z nierównomiernej dystrybucji dochodu. Bogaci nie konsumują całego swojego dochodu, natomiast zasoby biednych nie wystarczają na pokrycie ich potrzeb konsumpcyjnych. Cykl koniunkturalny wynika z nadprodukcji lub niedostatecznej konsumpcji(w krajach biednych).

8.teorie inwestycyjne- oszczędności powstają w momencie, gdy brak jest dla nich natychmiastowego rynku zbytu w postaci nowych możliwości inwestycyjnych.

Oszczędności same są bierne, powinny być zainwestowane(instrumentem jest mnożnik-akcelerator).

Nowe inwestycje powodują wytworzenie nowego dochodu narodowego(PKB), który pobudza aktywność gospodarczą.

18.INFLACJA

Inflacja-jest to nadmiar pieniędzy na rynku w stosunku do potrzebnego towaru.

Ujawnia się to we wzroście cen.

Istnieją 2 sposoby mierzenia poziomu inflacji(ogólnego poziomu cen).

1.przez konstruowanie indeksów cen dóbr i usług;

2.przez obliczenie deflatorów, czyli podział PKB nominalnego do PKB realnego.

Indeks cen wyznacza ceny koszyka dóbr i usług w roku bazowym lub docelowym.

1.Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI- consumer price index)-jest najszerzej stosowaną miarą wartości nabywczej pieniądza ;odzwierciedla koszty utrzymania i wskazuje jaki jest wpływ inflacji na poziom życia gospodarstw domowych.

Bierze pod uwagę zmiany cen tzw. koszyka dóbr i usług ok. 200 dóbr i usług, jakie powinny znaleźć się w takim koszyku, określa się na podstawie badań statystycznych.

Przykładowe składniki koszyka to : ceny żywności, odzieży, mieszkań, koszty opieki lekarskiej.

Następnie wybierany jest okres bazowy, dla którego określa się ilości produktów wchodzących w skład koszyka w tym okresie.

2.Indeks cen dóbr produkcyjnych(PPP- producer price index)-indeks cen hurtowych.

-mierzy ceny ustalone przez producentów na różnych etapach produkcji

-obejmuje czynniki produkcji z wyjątkiem pracy.

Służy za podstawę przewidywania przyszłości gospodarczej.

Jego zmiany informują o zmianach cen dóbr konsumpcyjnych w przyszłości.

Realny PKB- jest liczony przy użyciu cen stałych występujących w jakimś z góry określonym roku bazowym(czyli uwzględnia skutki inflacji).

19.RODZAJE INFLACJI

Ze względu na wielkość inflacji wyróżniamy:

Inflacja pełzającą- jednocyfrowa 1-9%

-galopująca-10-99% dwucyfrowa.

-krocząca- do 50% lub dwucyfrowa.

-hiperinflacja-powyżej 150%..

Ze względu na sposób ogłaszania inflacji;

1.jawna-polegajaca na jawnych podwyżkach ogłaszanych w środkach masowego przekazu

2.ukryta-nowy produkt, nowe opakowanie, wyższa cena;

3.tłumiona-nie podnosi się oficjalnie ceny, ale dostarcza się mniejsza ilość(to powoduje tworzenie się kolejek, czarnego rynku, wysokie ceny, łapownictwo).

1.Inflacja popytowa-spowodowana jest gwałtownym wzrostem popytu w gospodarce.

Jego przyczyna może być np. deficyt budżetowy, finansowany drukiem „pustego pieniądza”. Lub ekspansywna polityka pieniężna banku centralnego np. dostępność kredytów.

Ekspansja pieniądza i wzrost popytu na rynku zwiększa produkcję, wzrasta zapotrzebowanie na czynniki produkcji prowadzi do wzrostu cen gotowych produktów.

2.Inflacja kosztowa(podażowa)-przyczyna jest wzrost kosztów produkcji spowodowany np. podwyżką wynagrodzeń, wzrostem ceny ważnego surowca, wzrostem podatków.

Wielu ekonomistów uważa, że inflacja kosztowa ma charakter kumulacyjny, za sprawą spirali cen i płac.;

Wzrost cen powoduje żądania podwyżek płac, z kolei te prowadzą do dalszego wzrostu płac.

Odmianą inflacji kosztowej jest inflacja importowana, którą wywołuje wzrost cen towarów za granicą., np. wzrost ceny ropy powoduje wzrost cen benzyny.

Przyczyną inflacji może być ekspansywna polityka budżetowa.

Inflacja strukturalna-występuje wówczas, gdy ogólny poziom cen wzrasta, producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmianę struktury gospodarki.

Stagflacja- to inflacja, której towarzyszy zmniejszenie się produkcji i wzrost stopy bezrobocia.

Inflację należy zwalczać środkami polityki gospodarczej poprzez:

1.pilnowanie emisji pieniądza(restrykcyjna polityka pieniężna w krótkim okresie powoduje wzrost bezrobocia, spada wówczas inflacja);

2.przez odpowiednią politykę dochodową państwa, która polega na kształtowaniu się przez państwo odpowiednich wynagrodzeń za pracę i innych dochodów.

Stopa inflacji w Polsce

LATA	CPI w %
1980
1981	21,2
1982	100,8
1983	22,1
1984	15,0
1985	15,1
1986	17,7
1987	25,2
1988	60,2
1989	251,1
1990	585,8
1991	70,3
1992	43,0
1993	35,3
1994	32,2
1995	27,8
1996	19,9
1997	14,9
1998	11,8
1999	7,3
2000	10,1
2001	5,5
2002	1,9
2003	0,8
2004	3,5
2005	2,1
2006	1,0
2007	2,5
2008	4,2
2009	3,5

20.BEZROBOCIE

STRUKTURA BEZROBOCIA

-bezrobotni wg wieku, płci, wykształcenia, stażu pracy, czasu pozostawania bez pracy, miejsca zamieszkania.

1.Struktura bezrobocia wg wieku

wiek	15-19	20-24	25-29	30-34	35-44	45-54	55 i więcej
2007 r. wg BAEL 9,6%	43,8%		10,6	8,2	7,2	8,3	6,1

2.Struktura bezrobocia wg poziomu wykształcenia

wykształcenie	Wyższe	Policealne i średnie zawodowe	ogólnokształcące	Zasadnicze zawodowe	Gimnazjalne, podstawowe
2007 r.(9,6%) wg BAEL	4,6	8,5	12,5	11,4	15,5

3.Struktura bezrobocia wg płci

Struktura bezrobocia wg płci	Ogółem	mężczyźni	kobiety
2007 r.	9,6%	9,0%	10,3%

4.Struktura bezrobocia wg czasu pozostawania bez pracy

Ogółem	Do 3 miesięcy	3-6	6-12	12-24	24 i dłużej
IV kw. 2005 r.	21,9%	13,3%	14,6%	55,3%

5.Struktura bezrobocia wg miejsca zamieszkania

ogółem	miasto	wieś
2007 r. 9,6%	9,9%	9,2%

22.PASYWNE FORMY POMOCY BEZROBOTNYM

1.zasiłki dla bezrobotnych

2.świadczenia i dodatki do przejścia na wcześniejsza emeryturę.

Od 2002 r.-zlikwidowano zasiłki przedemerytalne(dla kobiet prawo do zasiłku oraz okres uprawniający do emerytury(30 lat), dla mężczyzn-35 lub 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn w tym 15 lat wykonywania prac uznanych za zatrudnienie w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

2.świadczenie przedemerytalne-kobieta co najmniej 50 lat, mężczyzna -55(30 i 35 lat stażu pracy.

Od 1 stycznia 1998 nie można przejść na wcześniejszą emeryturę

3.jednorazowe odszkodowanie dla osób zwalnianych z pracy.

W 2004 r.- 435,9 tys. pobierało zasiłek dla bezrobotnych

—zasiek przedemerytalny(298,1 tys.)

-świadczenie przedemerytalne(306,8 tys.)

INNE FORMY NIESTANDARDOWE ZATRUDNIENIA

1.skrócenie czasu pracy

2.praca w niepełnym(częściowym) wymiarze czasu

3.praca zmianowa w niedziele i święta

4.praca tymczasowa

5.umowa o pracę na czas określony

6.praca w domu i telepraca

7.kontraktowanie pracy.

W Polsce od 2003 r.- praca do 8 h i 40 godz. tygodniowo w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym , nie przekraczającym 3 miesięcy.

Ad.2.

Udział pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy w Polsce w 1998 r. wynosił 11,8%, w GB-23%, Hiszpanii-7,9%, Irlandii-18,3%, w Holandii-30,4%

Ad.4.Praca tymczasowa \Od 1 stycznia 2004 r. wprowadzona w Polsce. Wprowadzono agencję pracy tymczasowej, w Holandii-4,5% zatrudnionych, w USA-43% w administracji, w Japonii-9%.

5.Umowa o pracę na czas określony

W Polsce w 2002 r.-16,8%, w UE-13,1 w 2001 r.;

(CBOS z 22 II 2005 r., na czas nieokreślony pracowało 18%)

6.Telepraca- w Polsce w 1999 r.-0,07%, w Szwecji-15,2%, Finlandii-16,8%, Irlandii-4,4%

Ad.7.Kontraktowanie pracy(kontrakt menedżerski)-usługi outsourcingowe w Polsce w 2004 r.-17%, w Rosji 32,3%, na Węgrzech-20%.

Wg szacunków KE w 2000 r. w UE-10 mln telepracownikow.; najwyższy udział mają kraje skandynawskie; w 2004 r.-33,7% komputerów podłączonych do Internetu na 1000 mieszkańców.

TEMATY DO EGZAMINU Z PRZEDMIOTU : MAKROEKONOMIA

1.Definicja makroekonomii, czym się zajmuje.

2.Model ruchu okrężnego(prosty i złożony).

3.Sposoby mierzenia PKB(metoda produktu, dochodu i wydatków)

4.PKB, PNB, PNN, dochody rozporządzalne, realny PNB w cenach stałych, nominalny PNB w cenach bieżących., PKB na osobę.

5.Dobroby społeczny-definicja, miara.

6.Koncepcja roli państwa w gospodarce(nurt liberalny, interwencjonistyczny J.M.Keynesa, neoliberalizm, społeczna gospodarka rynkowa.

7.Budżet państwa-definicja, zasady budżetowe.

8.Rodzaje podatków.

9.Wydatki i wpływy do budżetu państwa.(definicja, struktura wydatków i wpływów w %).

10.Dług zagraniczny skarbu państwa

11.Dług krajowy Skarbu Państwa.

12.Deficyt budżetowy- definicja, źródła finansowania deficytu, przyczyny deficytu w Polsce.

13.Funkcje banków.

14.Funkcje banku centralnego

15.Narzędzia banku centralnego( stopa rezerw obowiązkowych, stopa redyskontowa, operacje otwartego rynku)-definicja, na czym polegają?)

16.Polityka ekspansywna i restrykcyjna banku centralnego-na czym polega?

17.Teorie wzrostu gospodarczego; co to jest cykl, fazy cyklu, rodzaje teorii.

18.Teorie cykli(C.Juglara, M.Kondratiewa,, S.Kuznetsa,J. Kitchina, W.W.Rostowa, P.A.Samuelsona.

19.Teorie fluktuacji wg Encyklopedii Brittanic'a.

20.Inflacja-definicja, rodzaje.

21.CPI, PPI- deflator- mierzenie inflacji, stopa inflacji w Polsce.

22.Bezrobocie-rodzaje, współczynnik aktywności zawodowej, stopa bezrobocia.

23.Struktura bezrobocia.

24.Pasywne i aktywne formy pomocy bezrobotnym.

25.Inne formy niestandardowe zatrudnienia.

1

---