MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Augustyńska-Mincger
Prowadzenie chowu i hodowli koni 321[01]Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr in\. Ludwika Maria Felińska
mgr in\. Arkadiusz Trochowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\. Maria Majewska
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[01]Z3.01,
Prowadzenie chowu i hodowli koni , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik hodowca koni.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy w kontakcie z końmi. Cechy
wpływające na u\ytkowość koni 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 19
4.2. Rasy koni 20
4.2.1. Materiał nauczania 20
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.2.3. Ćwiczenia 28
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Rozpłód koni. Organizacja stanówki i wyzrebień. Pielęgnacja i wychów
zrebiÄ…t 31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 37
4.4. śywienie koni. Kalkulacja kosztów \ywienia 38
4.4.1. Materiał nauczania 38
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.4.3. Ćwiczenia 41
4.4.4. Sprawdzian postępów 46
4.5. Pielęgnacja i zabiegi zoohigieniczne u koni. Korekcja i podkuwanie
kopyt koni 47
4.5.1. Materiał nauczania 47
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.5.3. Ćwiczenia 50
4.5.4. Sprawdzian postępów 52
4.6. Profilaktyka w chowie koni. Najczęściej występujące choroby koni 53
4.6.1. Materiał nauczania 53
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 58
4.6.3. Ćwiczenia 58
4.6.4. Sprawdzian postępów 60
4.7. Pomieszczenia dla koni 61
4.7.1. Materiał nauczania 61
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 63
4.7.3. Ćwiczenia 63
4.7.4. Sprawdzian postępów 64
5. Sprawdzian osiągnięć 65
6. Literatura 71
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i zdobywaniu umiejętności
z zakresu prowadzenia chowu i hodowli koni.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, które są wykazem umiejętności, jakie nale\y opanować wcześniej,
by móc korzystać z tego poradnika,
cele kształcenia, czyli umiejętności, jakie zdobędziesz pracując z poradnikiem,
materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej. Podzielono go na siedem rozdziałów, ściśle ze sobą
powiązanych i realizowanych w określonej kolejności,
zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy posiadłeś podstawową wiedzę konieczną
do prowadzenia chowu i hodowli koni,
ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,
sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy
nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności po zrealizowaniu jednostki modułowej,
wykaz literatury, z jakiej mo\esz korzystać podczas nauki.
Ćwiczenia, zamieszczone w rozdziale: śywienie koni. Kalkulacja kosztów \ywienia,
mo\esz wykonać korzystając z arkusza kalkulacyjnego i umiejętności ukształtowanych na
zajęciach z technologii informacyjnej. Trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia
powinieneś rozwiązać, prosząc nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy
dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni w stadninie, gdzie będziesz realizować wiele ćwiczeń
musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpo\arowych, wynikających z tych regulaminów. W trakcie ćwiczeń z u\yciem koni
nale\y zachować szczególną ostro\ność.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[01].Z3
Organizacja gospodarstwa
hodujÄ…cego i u\ytkujÄ…cego konie
321[01].Z3.01
Prowadzenie chowu i hodowli koni
321[01].Z3.02
Kształtowanie umiejętności jezdzieckich.
Trening koni
321[01].Z3.03
U\ytkowanie koni
321[01].Z3.04
Organizowanie pracy ośrodka jezdzieckiego
oraz imprez hipicznych
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z ró\nych zródeł informacji,
- stosować wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii zwierząt oraz zoohigieny,
- określać czynniki wpływające na wzrost, rozwój i produkcję zwierząt gospodarskich,
- rozpoznawać grupy i gatunki roślin uprawnych,
- rozpoznawać nasiona roślin uprawnych,
- rozpoznawać roślinność występującą na trwałych u\ytkach zielonych,
- planować, organizować i wykonywać prace związane z produkcją pasz na u\ytkach
zielonych,
- planować i organizować produkcję wybranych roślin pastewnych w gospodarstwie,
- zbierać, konserwować i przechowywać pasze,
- stosować higienę \ywienia, pojenia i transportu zwierząt gospodarskich,
- stosować kryteria rolnictwa ekologicznego dotyczące chowu zwierząt gospodarskich,
- planować i organizować produkcję zwierząt metodami ekologicznymi,
- rozpoznawać i przeciwdziałać zagro\eniom ekologicznym związanym z produkcją
zwierzęcą,
- określać kryteria oceny dobrostanu zwierząt gospodarskich,
- stosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej i ochrony
środowiska,
- udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach,
- przewidywać zagro\enia związane z pracą ze zwierzętami,
- korzystać z komputera i jego oprogramowania.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- dobrać kierunki chowu koni do warunków przyrodniczo-ekonomicznych gospodarstwa,
- zapewnić koniom dobrostan,
- zastosować zasady bezpiecznego obchodzenia się z końmi,
- przewidzieć skutki niewłaściwych zachowań podczas pracy ze zwierzętami,
- nazwać poszczególne części ciała konia zgodnie z terminologią zootechniczną,
- określić cechy pokroju konia i jego wady w zale\ności od typu u\ytkowego i płci,
- rozpoznać umaszczenie, odmiany oraz rodzaje chodu u koni,
- scharakteryzować rasy koni,
- zaplanować i przeprowadzić rozpłód koni,
- rozpoznać pasze stosowane w \ywieniu koni i ocenić ich jakość,
- zastosować zasady racjonalnego \ywienia koni, zapobiec zaburzeniom układu pokarmowego,
- zaplanować i zorganizować \ywienie stada koni oraz skalkulować jego koszty,
- zastosować zasady pielęgnowania koni,
- zastosować zasady zapobiegania chorobom u koni,
- rozpoznać objawy chorób koni,
- zaplanować wyposa\enie pomieszczeń dla koni,
- ocenić warunki zoohigieniczne w budynkach dla koni,
- zorganizować pracę w stajni,
- zaprezentować konie hodowlane i przygotować je do sprzeda\y,
- określić warunki transportu koni,
- zastosować wybrane metody pracy hodowlanej w stadzie koni,
- sporządzić dokumentację hodowlaną,
- zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące chowu i hodowli koni oraz
ochrony przeciwpo\arowej w stajni.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy w kontakcie z końmi. Cechy
wpływające na u\ytkowość koni
4.1.1. Materiał nauczania
Bezpieczeństwo i higiena pracy w kontakcie z końmi
Koń jest zwierzęciem stadnym, \yjącym w określonej hierarchii, w naturze poruszał się
po stepach - du\ych, trawiastych przestrzeniach, bronił przed napastnikami uciekając, kopiąc
i gryząc. Człowiek, który hoduje konie, powinien występować w pozycji dominującej, dzięki
stanowczemu i konsekwentnemu postępowaniu. Jezdziec, funkcjonujący, jak przewodnik
w stadzie, zdobędzie zaufanie swojego wierzchowca. Warunkiem do zajęcia takiej pozycji
jest znajomość natury konia, wynikającej z jego stadnego i stepowego trybu \ycia oraz
funkcjonowania zmysłów koni i jego reakcji na to, co się wokół dzieje. Konie wymagają
du\ej ilości ruchu, i kontaktu z innymi końmi, dzięki czemu zachowują odpowiednią
kondycję fizyczną i psychiczną. Nale\y im zapewnić codzienny ruch na wybiegu a koniom
sportowym równie\ pod siodłem. Brak ruchu powoduje choroby, a tak\e szkodliwe dla nich
nałogi takie jak: tkanie, łykanie, heblowanie oraz narowy niebezpieczne dla ludzi jak i innych
koni. Sposób, w jaki koń odbiera bodzce, wpływa na zachowanie przy jego obsłudze.
Zmysły koni i ich funkcjonowanie
Zmysł słuchu
Jest u koni dobrze rozwinięty, koń słyszy dzwięki o wy\szej i ni\szej częstotliwości ni\
człowiek, dzięki du\ej ruchliwości uszu odbiera je, bez poruszania głową. Hałaśliwe
zachowanie ludzi jest dla koni przykre, podniesiony głos jest odbierany jako kara. Konie
łatwo zapamiętują i rozpoznają intonację głosu. W czasie pracy z końmi nale\y zachować
ciszę, trzeba przemawiać do nich spokojnie i łagodnie, na co bardzo dobrze reagują.
Poło\enie i reakcja uszu konia są odzwierciedleniem jego stanu emocjonalnego. Koń
zainteresowany otoczeniem \ywo porusza uszami, zdenerwowany lub zaniepokojony strzy\e
nimi, poło\one uszy oznaczają złość albo wyczerpanie. Uszy nieruchome świadczą
o głuchocie.
Zmysł węchu
Węch jest elementem nawiązywania kontaktów między końmi. Gruczoł zapachowy,
wydzielający charakterystyczny dla ka\dego konia zapach, pozwala im rozpoznawać się.
Często się zdarza, \e koń nie akceptuje określonego zapachu, np. nie mo\na go napoić
z cudzego wiadra, zrzuca obcą derkę, nie chce pokryć jakiejś klaczy. Człowiek powinien
pozwolić obwąchiwać się koniom, szczególnie w pierwszych kontaktach. Konie nie znoszą
niektórych zapachów, np. alkoholu, zapachu świń, pszczół a tak\e niektórych perfum.
Zmysł wzroku
Rozmieszczone po bokach gÅ‚owy oczy konia obejmujÄ… zasiÄ™g widzenia 300°, ale koÅ„ nie
widzi tu\ za sobą, tu\ przed sobą i między oczami oraz nad sobą. Natomiast, po wykonaniu
nieznacznego ruchu głową, widzi cały horyzont. Ostrość widzenia ruchu u konia jest lepsza
ni\ u człowieka, lepiej te\ widzi w nocy, ale akomodacja oka jest słabsza, w związku z tym
przy przechodzeniu z obszaru światła do obszaru cienia lub na odwrót, nale\y poczekać, a\
koń się przyzwyczai. Konie dobrze widzą kolory \ółty i zielony, słabiej czerwony i niebieski.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
śywe, bystre, du\e oczy świadczą o \ywym temperamencie konia, chętnie uczącego się
i współpracującego z człowiekiem.
Zmysł smaku
Jest słabszym zmysłem u konia domowego w porównaniu z jego dzikim przodkiem.
Zdarzają się przypadki zatruć u koni po spo\yciu trujących roślin lub substancji chemicznych.
Zmysł dotyku
Konie mają bogato unerwioną skórę, kontaktują się z innymi końmi przez dotykanie
i pocieranie. Posiadają szczególnie wra\liwe miejsca, które w trakcie czyszczenia nale\y
dotykać z wyczuciem, często w tych miejscach konie mają łaskotki . Są to: słabizny,
pachwiny, podbrzusze. Nie nale\y dotykać koni końcami palców, ale całą dłonią przesuwając
jÄ… zdecydowanie lub niezbyt mocno poklepujÄ…c, np. po szyi. Reakcja konia na Å‚askotanie lub
nieprzyjemne dla niego klepanie mo\e być gwałtowna. Na pysku konia znajdują się włosy
czuciowe wibryssy, z ich pomocą koń rozpoznaje pasze, dlatego konie nie połykają
niepo\ądanych przedmiotów.
Zmysł termostabilności
KoÅ„ dobrze siÄ™ czuje w optymalnej dla niego temperaturze w przedziale 5 20°C, ale
równie\ doskonale znosi temperaturę ujemną i upały. Konie poszukują dla siebie
odpowiedniej kryjówki w zacisznych, osłoniętych od wiatru i mrozu miejscach, a latem
chroniących od słońca i deszczu. Zimą pokrywają się grubym futrem, które wiosną linieje.
Dzięki temu nie ma potrzeby ogrzewania stajni, ale nale\y zapewnić koniom ruch
i odpowiednią ilość wartościowej karmy. Latem, w trakcie wysokich temperatur, konie
chłodzą się wydzielając du\ą ilość potu na całej powierzchni skóry. Hodowca powinien im
zapewnić odpowiednią ilość wody, a na padokach osłonę przed słońcem i deszczem pod
drzewami lub wiatÄ….
Zmysł równowagi
Konie mają naturalną zdolność do zachowania równowagi bez obcią\enia. Jezdziec na
grzbiecie zaburza tę równowagę, obcią\a kręgosłup, często zmienia środek cię\kości konia,
dlatego konie wywracajÄ… siÄ™, co bez obciÄ…\enia siÄ™ nie zdarza.
Zasady postepowania z końmi
W stajni nale\y:
- pozwolić koniowi obwąchać siebie, a szczególnie ręce, gdy podchodzi się do niego,
- przed wejściem do boksu, czy na stanowisko powinno się ostrzec konia głosem
i poczekać na jego reakcję (odwrócenie głowy i zrobienie miejsca), dopiero wtedy
podejść do konia z lewej strony koło łopatki,
- przechodzić w bezpiecznej odległości, około 2 m, za zadem konia lub tu\ za nim,
- podchodzić do konia w sposób zdecydowany, spokojnie do niego przemawiając,
poklepując całą dłonią po łopatce.
W stajni nie wolno:
- piszczeć, krzyczeć, mówić podniesionym głosem,
- wykonywać gwałtownych ruchów, uskakiwać, bez ostrze\enia dotykać zadu konia,
- przechodzić pod szyją konia, który jest uwiązany w boksie lub na stanowisku,
- kucać lub klękać przy koniu podczas wykonywania zabiegów.
Pamiętaj, nigdy nie stosuj przemocy w pracy z koniem, poniewa\ jest silniejszy,
a przestraszony lub zdenerwowany mo\e być niebezpieczny. Obserwuj bacznie jego
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
zachowanie, od Twojego podejścia, zrozumienia i postępowania zale\y jak się uło\ą Twoje
stosunki z koniem i ile mo\esz osiągnąć współdziałając z nim.
Ze względów bezpieczeństwa nale\y przestrzegać w stajni porządku, a zgodnie
z przepisami przeciwpo\arowymi nie wolno wnosić do niej ognia. Niedopuszczalne jest
spo\ywanie posiłków i palenie tytoniu podczas obsługi zwierząt. Posiłki powinny być
spo\ywane w wydzielonym pomieszczeniu, po uprzednim umyciu rÄ…k i twarzy, a na zapleczu
powinna znajdować się apteczka pierwszej pomocy. Stajnia powinna być wyposa\ona w sprzęt
po\arniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze, do których nie wolno zastawiać dostępu.
Cechy wpływające na u\ytkowość koni
Do cech wpływających na u\ytkowość koni nale\ą: konstytucja, kondycja, temperament,
charakter, zdrowie, pokrój, chody. W poradniku opisabi przede wszystkim pokrój konia. Opis
zdrowia zamieszczono, w rozdziale 4.6.1, a chodów w poradnikach do jednostki modułowej
321[01].Z3.03 U\ytkowanie koni i 321[01].Z3.02 Kształtowanie umiejętności jezdzca.
Trening koni .
Konstytucja, to zespół odziedziczonych i nabytych cech, wynikający ze sposobu
przebiegu procesów przemiany materii, czynności układów hormonalnego i nerwowego,
wpływający na sposób reagowania zwierzęcia na czynniki środowiska, a co za tym idzie jego
u\ytkowość. Konstytucja mo\e być: sucha, limfatyczna, mocna, słaba, ordynarna.
Kondycja nabyty zespół cech zewnętrznych wynikający z przeznaczenia u\ytkowego
zwierząt. Rodzaje kondycji: hodowlana, wystawowa, opasowa, głodowa, wyścigowa,
treningowa (sportowa).
Temperament usposobienie wyra\ające się siłą, szybkością i trwałością reakcji na
bodzce środowiskowe. Z temperamentem powiązany jest charakter konia, jego chęć do pracy,
współdziałania z człowiekiem, pojętność. Typy temperamentu: \ywy najczęściej u koni
gorÄ…cokrwistych, flegmatyczny u zimnokrwistych oraz rzadziej spotykane: choleryczny
gwałtowny i melancholiczny wra\liwy, bojazliwy.
Pokrój konia eksterier
Pokrój konia ma silny związek z jego u\ytkowaniem. Do oceny pokroju, konieczna jest
znajomość nazw poszczególnych partii ciała konia.
Rys. 1. Topografia ciała konia. (* puzdro u ogierów i wałachów, wymię u klaczy, ** szczotka pęcinowa u koni
zimnokrwistych) [22]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Budowa konia jest zró\nicowana w zale\ności od typu u\ytkowego, rasy i płci. Ciało
konia wierzchowego wpisane jest w figurÄ™ zbli\onÄ… do kwadratu, klatka piersiowa ma
przekrój jajowaty, głowa jest lekka, o profilu prostym lub szczupaczym, kłąb wyrazisty
i długi, tkanka sucha, na nogach, widoczny jest zarys ścięgien i stawów, skóra cienka,
owłosienie niezbyt obfite (brak szczotek pęcinowych). Konie pociągowe wpisane są
w prostokąt, przekrój klatki piersiowej jest beczkowaty, głowa du\a i cię\ka o profilu
prostym lub garbonosa, kłąb krótki, ich tkanka jest limfatyczna, kości i skóra grube,
owłosienie obfite, nogi ze szczotkami pęcinowymi.
Rys. 2. Przekrój przez kłodę konia wierzchowego i konia pociągowego [21]
Dymorfizm płciowy u koni jest słabo zaznaczony, mimo to ogiery są nieco wy\sze, mają
grubszy kościec i większą masę mięśniową, a na szyi posiadają tzw. wał tłuszczowy, który
powoduje, \e ich szyja jest grubsza ni\ klaczy i zaokrÄ…glona.
Głowa konia jest proporcjonalna do reszty ciała, świadczy o grubości kośćca. Szeroko
rozstawione ganasze ułatwiają prawidłowy rozwój układu oddechowego, a co za tym idzie
oddychanie w trakcie intensywnego wysiłku. U\ytkowaniu konia najbardziej sprzyja prosty
kształt szyi, dla koni arabskich charakterystyczna jest szyja łabędzia. Najmniej po\ądana jest
szyja jelenia z tzw. kadykiem, utrudniająca oddychanie, szczególnie koniom zaprzęgowym.
Głęboka i pojemna klatka piersiowa mieści odpowiednio rozwinięte płuca i serce (mostek
le\y poni\ej guza łokciowego). Zbyt płytka mostek na wysokości guza lub wy\ej. U koni
wierzchowych kłąb powinien być wydatny, długi, dobrze umięśniony, stanowiący dobre
oparcie dla siodła, łopatka długa i ustawiona ukośnie (umo\liwia obszerny wykrok).
Kłoda mo\e być:
- cybata kłąb jest wy\ej ni\ zad, a linia grzbietu wklęsła,
- przebudowana zad znajduje się wy\ej ni\ kłąb.
Grzbiet powinien być szeroki, nie za krótki, a lędzwie, krótkie, dobrze związane w linii
z grzbietem. Grzbiet bywa:
- karpiowaty górna linia grzbietu wygięta po łuku do góry, co znacznie utrudnia
u\ytkowanie wierzchowe,
- łękowaty wklęsła górna linia grzbietu charakterystyczny dla starszych klaczy.
Zad długi, zawsze powinien być dobrze umięśniony, lekko spadzisty, co sprzyja potędze
skoku u koni sportowych, poza tym mo\na wyró\nić zad:
- spadzisty ścięty (u koni pociągowych, dostosowany do ruszania z miejsca, z wozem),
- prosty horyzontalny, poziomy (występuje u koni arabskich).
Z tyłu rozró\niamy zad:
- normalny okrągły w przekroju,
- dachowaty guzy biodrowe poni\ej kości krzy\owej,
- rozłupany guzy biodrowe powy\ej kości krzy\owej.
Brzuch konia powinien być pojemny, zharmonizowany z całością budowy. Linia brzucha
najlepsza prosta. Brzuch obwisły, z wyjątkiem klaczy wieloródek jest wadą, podobnie jak
podkasany, który jedynie u koni wyścigowych jest cechą wynikającą z kondycji.
Nogi powinny być symetryczne, z zarysowanymi ścięgnami.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
RamiÄ™ powinno stanowić okoÅ‚o ½ Å‚opatki zbyt dÅ‚ugie skraca wykrok, zbyt krótkie daje
wysokÄ… akcjÄ™ koÅ„czyn. PrzedramiÄ™ dobrze umięśnione i szerokie, powinno być okoÅ‚o 1½ razy
dłu\sze od nadpęcia. Aokieć długi i szeroki. Długie przedramię pozwala na posuwiste chody
przy niedu\ym zginaniu i podnoszeniu nadgarstka. Krótkie daje chody wysokie o niedu\ym
zasięgu.
Rys. 3. Harmonia ciała konia wierzchowego [21]
W prawidłowo zbudowanej kończynie przedniej, widzianej z boku, linia prosta,
poprowadzona prostopadle do podło\a ze szczytu łopatki, przechodzi przez wszystkie stawy
począwszy od łokciowego i opada tu\ za piętkami kopyta.
Wady postaw kończyn przednich widziane z boku:
- postawa przedsiebna kończyny wysunięte do przodu, nie są prostopadłe do podło\a,
- postawa podsiebna nogi są cofnięte pod brzuch konia.
Rys. 4. Postawy kończyn przednich widziane z boku: a) prawidłowa, b) zeszlifowany nadgarstek, c) barania
noga, d) koziniec [15, s. 50]
Staw nadgarstkowy powinien być szeroki i dość gruby, poniewa\ jest on wówczas
dobrym podparciem cię\aru ciała. W obrębie tego stawu mogą wystąpić takie wady, jak:
- zeszlifowanie, czyli brak uwypuklenia widzianego z boku w nadgarstkach,
- cofnięcie, tzw. barania noga, powoduje to słabe umięśnienie tego stawu i dyskwalifikuje
konia z u\ytkowania, prowadzi do zapalenia okostnej i kulawizny,
- koziniec staw nadgarstkowy wypchnięty jest do przodu, mo\e być nabyty i wrodzony.
Rys. 5. Postawy kończyn przednich widziane z przodu: a) prawidłowa, b) zbie\na, c) rozbie\na, d) wąska,
e) iksowata, f) beczkowata, g) francuska, h) szpotawa [15, s. 49]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wady postawy kończyn przednich widziane z przodu:
- postawa szeroka przy szerokiej klatce piersiowej,
- postawa wÄ…ska przy wÄ…skiej klatce piersiowej,
- postawa rozbie\na nogi od łokcia w dół rozchodzą się na zewnątrz,
- postawa zbie\na nogi od łokcia w dół schodzą się do środka, na kształt litery V,
- postawa iksowata (ksobna) załamanie się linii prostej kończyn widzianych z przodu na
wysokości stawów nadgarstkowych, które schodzą się ku sobie na kształt litery X,
- postawa beczkowata (odsiebna) odwrotność wy\ej opisanego przypadku, czyli
rozchodzenie się kończyn w stawach nadgarstkowych,
- postawa francuska (rozstawna, tancerska) linie nóg proste, kopyta ustawione na
zewnÄ…trz,
- postawa szpotawa (zestawna) przy prostych liniach nóg, kopyta skierowane do
wewnÄ…trz.
W idealnej kończynie tylnej, gdyby poprowadzić linię prostą z guza kulszowego pionowo
do podło\a, to dotyka ona kości piętowej stawu skokowego i z tyłu staw pęcinowy, a potem
spada na ziemię około T! kopyta za piętkami.
Rys. 6. Postawy kończyn tylnych widziane z boku: a) prawidłowa, b) prosta, c) wąski staw skokowy,
d) szablasta [15, s. 56]
Wady postawy kończyn tylnych widziane z boku:
- postawa szablasta zmniejszenie kąta rozwarcia pomiędzy kośćmi podudzia i nadpęcia,
- postawa prosta stawu skokowego, polega na zwiększeniu kąta rozwarcia pomiędzy
kośćmi podudzia i nadpęcia, utrudnia galop i skoki konia przez przeszkody,
- postawa podsiebna nogi wchodzą pod brzuch konia, kończyny wysunięte do przodu nie
są prostopadłe do podło\a,
- postawa zasiebna nogi zostają z tyłu, nie są prostopadłe do podło\a.
Rys. 7. Postawy kończyn tylnych widziane z tyłu: a) prawidłowa, b) zbie\na, c) rozbie\na, d) beczkowata,
e) krowia [15, s. 56]
Wady postawy kończyn tylnych widziane z tyłu:
- postawa szeroka lub wÄ…ska zwiÄ…zana z szerokim lub wÄ…skim zadem,
- postawa rozbie\na nogi od kolan w dół rozchodzą się na zewnątrz,
- postawa zbie\na nogi od kolan w dół schodzą się do środka, na kształt litery V,
- postawa beczkowata (odsiebna) stawy skokowe odsunięte są od siebie; kończyny
schodzÄ… siÄ™ do wewnÄ…trz,
- postawa krowia, (ksobna) załamanie linii kończyn w stawie skokowym, w formie X,
- postawy francuska i szpotawa, jak w kończynach przednich.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ustawienie stawu pęcinowego i pęciny
Staw pÄ™cinowy powinien przechodzić w pÄ™cinÄ™ ustawionÄ… pod kÄ…tem 45 50°
w koÅ„czynie przedniej i 50 55° w koÅ„czynie tylnej. Gdy kÄ…t ten jest mniejszy, mówi siÄ™
o ustawieniu stromym lub kozim (co, powoduje wybijajÄ…cy i sztywny ruch konia), natomiast,
je\eli jest większy o pęcinie miękkiej lub niedzwiedziej, które utrudniają ruch konia
i eliminujÄ… go z u\ytkowania.
a) b)
Rys. 8. Ustawienie stawu pęcinowego i pęciny kończyn: a) tylnej, b) przedniej [16, s. 121, 118]
Maści koni
Maści podstawowe:
a) maść kasztanowata (cisawa) skóra pigmentowana, \ółtaworuda lub rudobrązowa sierść,
grzywa i ogon w tym samym odcieniu lub jaśniejsze,
b) maść gniada skóra pigmentowana, sierść brązowa od jasnej do brunatnej i prawie
czarnej, grzywa, ogon i dolne odcinki kończyn czarne,
c) maść kara skóra pigmentowana, sierść i włosy czarne.
Maści rozjaśnione genem kremowym:
a) maść izabelowata (palomino) barwa sierści \ółtawa z jasnymi kończynami, grzywa
i ogon jaśniejsze, mo\liwe białe odmiany.
Maści rozjaśnione genem bułanym:
a) maść bułana \ółtawobrązowa sierść z czarnymi kończynami, w ogonie i grzywie włosy
czarne zmieszane z maścistymi, często ciemna pręga przez grzbiet, ciemne poprzeczne
prą\ki na nogach, maść charakterystyczna dla koni ras prymitywnych,
b) maść myszata skóra pigmentowana, sierść popielata, nogi ciemne, często pręgowane,
ciemna pręga na grzbiecie, maść charakterystyczna dla koni ras prymitywnych.
Wzory białej sierści:
a) srokata obok plam maści zasadniczej na skórze pigmentowanej występują białe plamy
poło\one na skórze niepigmentowanej, do jej odmian nale\ą:
- overo postrzępione białe plamy nie przechodzące na grzbiet,
- tobiano niepostrzępione białe plamy przechodzące na grzbiet,
- sabino odmiany z kończyn przechodzące wysoko nawet na brzuch,
b) siwa po urodzeniu koń ma jedną z maści podstawowych i siwieje z wiekiem, na tej
maści mogą wystąpić wzory jabłek na zadzie (jabłkowitość), a u koni starszych po
całkowitym osiwieniu małe brązowe plamki (hreczka),
c) dereszowata (pleśniawa) włosy białe i maściste są wymieszane, głowa, szyja
i kończyny mają przewagę włosów maścistych (gniadodereszowaty, karodereszowaty lub
kasztanowatodereszowaty), natomiast tułów białych, w odró\nieniu od maści siwej,
dereszowate umaszczenie występuje od pierwszego wylinienia,
d) tarantowata na całkowicie lub częściowo białej sierści występują nieregularnie
rozmieszczone niewielkie, ciemne plamy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Odmiany na głowie i nogach
Odmiany to białe plamy i plamki na niepigmentowanej skórze, występujące na głowie,
nogach i czasami na kłodzie konia. Wyró\niane są następujące odmiany na głowie w postaci
białych plam:
- siwizna pojedyncze, siwe włosy najczęściej na czole,
- kwiatek nieregularna, mała plamka na czole,
- gwiazdka plama na czole,
- gwiazda du\a plama na czole,
- strzałka wąziutki pasek od linii oczu do nozdrzy,
- łysina pas od czoła do nozdrzy,
- latarnia szeroka Å‚ysina zachodzÄ…ca na oczy i nozdrza,
- warga plamy lub plamki na wargach,
- mleczny pysk biały pysk poni\ej linii nozdrzy,
- \abi pysk na niepigmentowanej skórze pyska, maściste plamki.
Rys. 9. Odmiany na głowie konia: a) siwizna, b) kwiatek, chrapka, c) gwiazda, mleczny pysk, d) gwiazdka ze
strzałką, górna warga, e) gwiazdka i strzałka, dolna warga, f) łysina, plamka poni\ej prawego nozdrza,
g) wąska łysina prawoskrętna, h) szeroka łysina zachodząca na prawe oko i nozdrze, i) plama pod
prawym okiem, kreska na kości nosowej, obie wargi, j) latarnia [19]
Odmiany na nogach przyjmują nazwę części nogi, gdzie występują.
Rys. 10. Odmiany na nogach konia: a) koronka, b) piÄ™tka, c) ½ pÄ™ciny, d) pÄ™cina, e) ½ stawu pÄ™cinowego,
f) powy\ej stawu pÄ™cinowego, g) piÄ™tka na staw pÄ™cinowy nieregularnie, h) 1/3 nadpÄ™cia, i) ½ nadpÄ™cia,
j) 1/3 nadpÄ™cia od zewnÄ…trz nieregularnie wy\ej, k)nadpÄ™cie, l) nadpÄ™cie od tyÅ‚u na ½ stawu
nadgarstkowego, Å‚) ½ stawu nadgarstkowego, m) powy\ej stawu nadgarstkowego [19]
Opis graficzny konia, wykonuje siÄ™ wg instrukcji PZHK. Na diagramie zaznacza siÄ™
czerwonym długopisem wszystko, co jest białe na ciele konia, a czarnym wszystko, co nie
jest białe, a ma znaczenie dla identyfikacji: wicherki, czarne plamy i znaki, piętna, blizny,
prą\ki zebroidalne, pręgę grzbietową, kasztany, wnętrostwo.
Prezentowanie koni
Od tego, jak zaprezentuje się konia, zale\y jego ocena. Pokaz konia w ręku odbywa się
w pozycji stój, w stępie i kłusie. Ogiery i konie sportowe prezentuje się w pełnym ogłowiu,
klacze hodowlane i młodzie\ w kantarze i na uwiązie lub na prezenterce. Konia pokazuje się
bokiem w stosunku do widzów, nale\y stanąć przed nim i ustawić tak, \eby wszystkie 4 nogi
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
były widoczne (nogi zewnętrzne w środku), ponadto, \eby stał, nie odcią\ając \adnej nogi,
z podniesioną głową. Następnie trzeba przejść z koniem kilkanaście metrów stępem po jego
lewej stronie na wysokości głowy i zawrócić w ruchu, w prawą stronę. W kłusie prezentujący
musi utrzymywać konia na luznym uwiązie (wodzy) pozwalając na swobodny ruch, prawą
ręką trzymając uwiąz pod karabińczykiem (nigdy za karabińczyk, bo mo\e się wypiąć), lewą
ręką koniec uwiązu (wodzy). W kłusie, uwiąz lub wodze trzyma się w jednym ręku.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób stepowe pochodzenie konia wpływa na jego u\ytkowanie?
2. Jakie zachowanie zapewnia bezpieczeństwo ludziom i koniom w stajni?
3. Jak nie nale\y zachowywać się w stajni?
4. W jaki sposób mo\na bezpiecznie wejść do boksu konia?
5. Jakie są zootechniczne nazwy partii ciała konia?
6. Jakie są cechy prawidłowej budowy konia wierzchowego?
7. Jakie są ró\nice w pokroju koni pociągowych i wierzchowych?
8. Jakimi cechami charakteryzują się najczęściej występujące wady pokroju?
9. Jakie jest prawidłowe skątowanie kości w kończynach konia?
10. Czym się charakteryzują poszczególne maści koni?
11. Jak rozpoznać po maści, \e koń jest rasy prymitywnej?
12. W jaki sposób określa się nazwy odmian na głowie i nogach konia?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyprowadz w bezpieczny sposób konia z boksu. Zaprezentuj go.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeprowadzić wywiad z obsługą na temat zachowań tego konkretnego konia,
2) przed wejściem do boksu, ostrzec go głosem i poczekać na reakcję,
3) podejść w zdecydowany sposób, spokojnie przemawiając, z lewej strony koło łopatki,
4) przypiąć uwiąz do kółka uwiązowego kantara lub uzdzienicy,
5) wyprowadzić konia z boksu i ustawić go do pokazu na płycie,
6) zaprezentować w stepie i kłusie,
7) wrócić do boksu z koniem, odpiąć uwiąz, wyjść i zamknąć boks,
8) ocenić poprawność wykonanych działań.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- koń,
- ogłowie (uzda, kantar z uwiązem).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Ćwiczenie 2
Nazwij części ciała konia nazwami zootechnicznymi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyprowadzić konia z boksu i ustawić go na korytarzu (mo\esz go uwiązać),
2) nazwać kolejne części ciała konia,
3) wskazać wymieniane przez innego ucznia części ciała konia,
4) skorygować ewentualne pomyłki.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- koń,
- ilustracja z zaznaczonymi częściami ciała konia,
- ogłowie, koniowiąz.
Ćwiczenie 3
Określ prawidłową budowę i rozpoznaj wady pokroju u koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić wady pokroju na schematach oraz ilustracjach,
3) przeprowadzić obserwację stada koni na okólniku, określić prawidłowość ich budowy,
4) wyprowadzić konia z boksu, ustawić go na płycie do pokazu koni,
5) ocenić prawidłowość budowy konia oraz znalezć wady pokroju,
6) zapisać swoje spostrze\enia, porównać ze spostrze\eniami kolegów.
& & & & & & & & & .. & & & & & & & & ................ & & .& & & & & & & ..
& & & & & & & & & ..... & & & & & & & & & ... & & .& & & & & & & ..
& & & & & & & & & .. & & & & & & & & & . & & .& & & & & & & ..
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
..& & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & & .& & .& & & & &
..& & & & & & & & & & & & & ...& & & & & & & & & & .& & & & &
Rysunek do ćwiczenia 3 [21]
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- ilustracje i schematy bez opisów, przedstawiające pokrój konia i jego wady,
- ogłowie (uzda, kantar z uwiązem),
- konie,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj maści i odmiany u koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić maści koni na zdjęciach i ilustracjach,
2) nazwać odmiany koni na zdjęciach i ilustracjach,
3) przeprowadzić obserwację stada koni na okólniku, rozpoznać ich maści i odmiany,
4) zanotować spostrze\enia,
5) porównać spostrze\enia z uwagami kolegów.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- zdjęcia i ilustracje koni, ró\nej maści z odmianami,
- ogłowie (uzda, kantar z uwiązem),
- konie.
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
SporzÄ…dz opis konia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać instrukcję PZHK,
2) wyprowadzić konia z boksu i ustawić go w korytarzu lub na płycie i dokładnie obejrzeć,
3) nanieść na diagramie odmiany i inne cechy charakterystyczne konia
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4) sporządzić opis słowny konia z zaznaczeniem nazwy, daty urodzenia, płci, maści, odmian
i innych cech charakterystycznych,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- instrukcja PZHK sporządzania opisu słownego i graficznego koni,
- kilka koni,
- kantar z uwiÄ…zem, uzda,
- diagramy do opisu koni (załącznik 1 i 2),
- ołówek, czerwony i czarny długopis, gumka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Opis graficzny
Nazwa Data urodzenia Płeć Maść
..& & & & & & & & & & & .& & .& & & & & & & & & & & & .& & .& & & & & & & .
Rysunek do ćwiczenia 5 [7]
Opis słowny
GÅ‚owa: ...................................................................................................................................
Szyja: ...................................................................................................................................
Nogi: ...................................................................................................................................
L.P.: ...................................................................................................................................
P.P.: ...................................................................................................................................
P.T.: ...................................................................................................................................
L.P.: ...................................................................................................................................
KÅ‚oda: ...................................................................................................................................
Piętna: ...................................................................................................................................
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić postępowanie z koniem uwzględniając jego cechy
zwiÄ…zane ze stepowym pochodzeniem? ð ð
2) okreÅ›lić bezpieczne sposoby podchodzenia do konia? ð ð
3) zaprezentować konia? ð ð
4) nazwać i okreÅ›lić poÅ‚o\enie partii ciaÅ‚a konia? ð ð
5) okreÅ›lić prawidÅ‚owÄ… budowÄ™ konia wierzchowego? ð ð
6) wykazać ró\nice w budowie konia zimno i gorÄ…cokrwistego? ð ð
7) scharakteryzować wady pokroju konia? ð ð
8) rozpoznać wady w budowie koni? ð ð
9) ocenić pokrój konia? ð ð
10) wykazać wpÅ‚yw cech pokroju konia na jego u\ytkowość? ð ð
11) rozpoznać maÅ›ci koni? ð ð
12) okreÅ›lić odmiany na gÅ‚owie i nogach konia? ð ð
13) sporzÄ…dzić opis graficzny i sÅ‚owny konia? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2. Rasy koni
4.2.1. Materiał nauczania
Rasy koni hodowanych w Polsce
Koń czystej krwi arabskiej
Rys. 11. Ogier Ganges [21]
Rasa ta jest oznaczana niebieskim kolorem oraz za pomocą symbolu oo. Wysokość
w kłębie: 145-155 cm. obwód nadpęcia 17-20 cm. Maść: wszystkie podstawowe, najczęściej
siwa, gniada i kasztanowata, rzadziej kara. Cechy charakterystyczne: koń odznaczający się
tzw. bukietem arabskim, na który składa się: harmonijna, lekka i szlachetna budowa ciała,
sucha tkanka, mała głowa, o szczupaczym profilu, łabędzia szyja, horyzontalny zad
z wysokim odsadzeniem ogona i płynny ruch. Konie arabskie są bardzo wytrzymałe,
niewymagajÄ…ce, odporne, szybkie w galopie, majÄ… \ywy temperament, sÄ… inteligentne
i wra\liwe. U\ytkowanie wyścigowe i sportowe (szczególnie rajdy długodystansowe).
Pochodzenie: jedna z najstarszych ras koni gorącokrwistych, pochodzi z Półwyspu
Arabskiego. Koni tych u\ywano do tworzenia i uszlachetniania wielu innych ras. W Polsce
konie te wpisuje się od 1926 roku do Polish Arabian Stud Book Polskiej Księgi Stadnej
Koni Czystej Krwi Arabskiej, prowadzonej przez RedakcjÄ™ KsiÄ…g Stadnych przy Polskim
Klubie Wyścigów Konnych (od 2002 roku). Największe stadniny w Polsce hodujące konie tej
rasy, to: Janów Podlaski, Michałów, Białka.
Koń pełnej krwi angielskiej
Rys. 12. Ogier Ray of Light [21]
Rasa ta jest oznaczana czerwonym kolorem i za pomocÄ… symbolu xx. Wymiary:
wysokość w kłębie: 150-170 cm, obwód nadpęcia: 18-22 cm. Maści: podstawowe, gniada,
kasztanowata, kara, siwa. Cechy charakterystyczne: koń o szlachetnej, suchej konstytucji,
lekkiej głowie i lekkiej budowie całego ciała, długa, skośnie uło\ona łopatka, umo\liwia du\ą
szybkość. U\ytkowanie wyścigowe (najszybsze konie na świecie) i sportowe (wkkw). Rasa
u\ywana w uszlachetnianiu większości innych ras koni. Ze względu na uzdolnienia w galopie
i szybkość dojrzewania, do dzisiaj mo\na ją podzielić na 4 grupy:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- flyery szybko biegające na dystansach 1000-1600 m, wcześnie dojrzewające,
- stayery najlepsze powy\ej 2800 m, wytrzymałe, mniejsze i pózno dojrzewające,
- milery - średniodystansowe 1800-2200 m,
- konie klasowe najcenniejsze, szybkie na wszystkich dystansach.
Pochodzenie: za zało\ycieli rasy uwa\a się trzy orientalne ogiery, które przybyły do
Anglii w pierwszej połowie XVIII wieku. Były to: Godolphin Barba, Darley Arabian
i Byerley Turk. Wraz z ok. 100 klaczami królewskimi stworzyły trzon rasy. Zarejestrowano je
w pierwszej księdze stadnej General Stud Book, zało\onej w 1793. W Polsce konie te wpisuje
się do Polish Stud Book Polskiej Księgi Stadnej Koni Pełnej Krwi Angielskiej, prowadzonej
przez Redakcję przy Polskim Klubie Wyścigów Konnych. Największe zasługi dla hodowli
polskiej mają stadniny: Golejewko, Iwno, Jaroszówka, Kozienice, Krasne, Aąck, Moszna,
Rzeczna, Strzegom, Widzów.
Koń małopolski
Rys. 13. Ogier Jurand [21]
Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Rasa ta jest oznaczana jest
za pomocą symbolu m. Wysokość w kłębie: 155 165 cm, obwód w nadpęcia: 20-22 cm.
Maści: podstawowe. Cechy charakterystyczne: urodziwe, o suchej budowie, doskonałym
ruchu, dobrze wykorzystujące paszę, wytrwałe i dzielne w pracy, długowieczne, odporne na
choroby i trudne warunki bytu. Konie wszechstronnie u\ytkowe, równie\ do sportu
i rekreacji. Pochodzenie: konie półkrwi angloarabskiej i arabskiej hodowane w południowej
i południowo-wschodniej części Polski, wywodzą się swymi liniami \eńskimi od
miejscowych koni, w XVII i XVIII wieku uszlachetnione, dzięki dolewowi krwi ogierów
wschodnich: koni perskich, turkmeńskich, kabardyńskich, arabskich, itp. Szczególne
znaczenie ma domieszka krwi koni arabskich. W połowie XIX wieku zaczęły się zaznaczać
wpływy pełnej krwi angielskiej. Rasa małopolska ma cztery odmiany o nieznacznych
ró\nicach: kielecką lubelską, sądecką i dąbrowsko-tarnowską. Hodowlę prowadzą stadniny
w Walewicach, Janowie Podlaskim, Prudniku, Ochabach, Trzebienicach, Stubnie.
Koń wielkopolski
Rys. 14. Ogier Kornet [21]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rasa ta jest oznaczana za pomocą symbolu wlkp. Wysokość w kłębie: 160-168 cm,
obwód w nadpęcia: 20-23 cm. Maści podstawowe. Cechy charakterystyczne: nieco większy
i cię\szy od konia małopolskiego, szlachetny i zarazem wytrzymały w pracy, zaliczany do
typu wszechstronnie u\ytkowego.
Pochodzenie: powstał z połączenia ras poznańskiej, mazurskiej oraz gryfa pomorskiego
na bazie koni miejscowych krzy\owanych z końmi ras trakeńskiej, wschodniopruskiej,
berbeckiej. W poczÄ…tkach XX wieku doskonalono konie wielkopolskie poprzez krzy\owanie
z końmi pełnej krwi angielskiej i czystej krwi arabskiej. Po II wojnie światowej zmieniono
koncepcjÄ™ hodowlanÄ… z konia wierzchowego na konia wszechstronnie u\ytkowego, obecnie
równie\ sportowego. Główne ośrodki hodowlane w Polsce, to stadniny: Pępowo, Racot,
Rzeczna, Kadyny, Liski, Mieczownica, Nowielice, Nowa Wioska, Dobrzyniewo, stada
ogierów: Gniezno, Sieraków, Starogard Gdański.
Polski koń szlachetny półkrwi
Rys. 15. Ogier Tempo [21]
Rasa ta jest oznaczana za pomocą symbolu sp. Najmłodsza z polskich ras koni, pozostaje
na etapie kształtowania i konsolidacji rasy. Wzorzec rasy nie zakłada jednolitej budowy i cech
konia. Konie te powinny wykazać się przydatnością do podstawowych dyscyplin
jezdzieckich: uje\d\enia, skoków, wkkw. Cechy charakterystyczne, tych koni:
- konie uje\d\eniowe o harmonijnej budowie ciała, o efektownych, wydajnych chodach,
ponadto pojętne i chętne do współpracy o zrównowa\onym temperamencie,
- konie skokowe o stosunkowo du\ym wzroście, proporcjonalnie zbudowane o du\ej
potędze skoku, zdolne do baskilowania, zrównowa\one i odwa\ne,
- konie wkkw o średnim wzroście, odwa\ne, silne i odporne, wytrzymałe, wszechstronne
w u\ytkowaniu wierzchowym, z du\ym dolewem pełnej krwi angielskiej.
Pochodzenie: powstał z krzy\owania koni ró\nych ras szlachetnych, głównie
wielkopolskich i małopolskich, ale tak\e śląskich z końmi zagranicznych ras półkrwi.
Ponadto znaczenie uszlachetniające odegrały rasy czyste: pełna krew angielska, czysta krew
arabska, czysta krew angloarabska. U\ytkuje się go w sporcie i rekreacji. Ośrodki handlowe
to m.in.: Posadowo, Racot Prudnik Ochoby.
Koń śląski
Rys. 16. Ogier Bohun [21]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Rasa ta jest oznaczana za
pomocą symbolu śl. Wysokość w kłębie: 155-170 cm, obwód nadpęcia: 19-24 cm. Maść:
głównie kara, gniada, skarogniada, rzadziej siwa.
Pochodzenie: powstał na podbudowie konia hodowanego na terenie Śląska. Najlepszymi
reproduktorami, doskonale przekazującymi cechy były ogiery: Diebitsch, Ulan, Rittmeister,
Firley i Holdek. W pracy hodowlanej mo\na wyodrębnić dwa kierunki. Pierwszy, to
pozostawienie konia śląskiego w starym typie, w du\ych ramach, wpisanego w prostokąt,
o harmonijnej budowie ciała, z dość cię\ką, kościstą głową o dopuszczalnym garbonosym
profilu, wydajnym, obszernym kłusie, w dobrym takcie. Drugi kierunek, to nowy typ konia
śląskiego charakteryzujący się większą szlachetnością, zwłaszcza głowy, dłu\szą i wyniosłą
szyją, bardziej ukośną łopatką i dobrze ukątowanym zadem. Powstał poprzez u\ycie
w hodowli koni pełnej krwi angielskiej, jak równie\ u\ywanych w przeszłości ogierów
małopolskich i wielkopolskich oraz ogierów rasy cię\ki niemiecki koń gorącokrwisty.
Obecnym centrum hodowlanym tej rasy jest obszar Dolnego Śląska. Ogiery śląskie
zgromadzone są w SO Ksią\, gdzie znajduje się równie\ stadnina tej rasy. Do najbardziej
cenionych hodowców nale\ą równie\ hodowcy indywidualni. Koń o u\ytkowaniu
zaprzęgowym.
Konik polski
Rys. 17. Ogier Napar [21]
Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Wymiary: wysokość
w kłębie: 132-145 cm. Maść: myszata. Cechy charakterystyczne: średnio masywny koń
podobny do swego dzikiego przodka - tarpana. Głowa wyrazista, mała, szyja krótka. Mało
wymagający, wytrzymały, odporny na cię\kie warunki bytowania, o łagodnym charakterze
i chęci do pracy w lekkim zaprzęgu, pod siodło, szczególnie do rekreacji.
Pochodzenie: rasa ukształtowana na terenie Polski, pod wpływem naturalnych warunków
środowiskowych, dzięki czemu zachowała cechy koni prymitywnych, najbardziej rodzima
rasa koni, słu\ąca jako materiał wyjściowy przy tworzeniu większości ras polskich.
Utrzymywana w Polsce w hodowli zachowawczej, w SK Sieraków, Gładyszów, a tak\e
w indywidualnych gospodarstwach agroturystycznych oraz w naturalnym chowie tabunowym
w stacji PAN w Popielnie.
Koń huculski
Rys. 18. Ogier Semen [21]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Wysokość w kłębie:
130-145 cm. Maść: najczęściej gniada, kara lub bułana, choć często tak\e srokata,
kasztanowata i myszata. Umaszczenie koni zale\y od rejonu hodowli. Często występuje
ciemna pręga przez grzbiet. Cechy charakterystyczne: koń o solidnym kośćcu, szlachetnej
sylwetce, suchych ścięgnach i stawach nóg. Jest twardy i wytrzymały w pracy, dobrze
wykorzystuje paszę, odporny, łagodny, o \ywym temperamencie. Kiedyś koń juczny, teraz
u\ytkowany zaprzęgowo, ale równie\ wierzchowo, szczególnie do rekreacji.
Pochodzenie: od koni, których przodkami były dzikie tarpany, dzikie konie
Przewalskiego i od szlachetnych koni orientalnych. Prymitywne konie wytworzone
w rejonach górskich Karpat Wschodnich na tzw. Huculszczyznie (Polska, Słowacja).
Populacja hucułów podobnie jak koników polskich, jest niewielka, choć stale rośnie.
Polski koń zimnokrwisty
Rys. 19. Ogier Grom [21]
Wymiary: wysokość w kłębie 150-158 cm, minimalny obwód nadpęcia 22-24 cm. Masa
ciała: 700-800 kg i więcej. Maść: przewa\a gniada, kasztanowata w jasnych odcieniach,
dereszowata.
Pochodzenie: zró\nicowane pod względem pochodzenia konie zimnokrwiste
i pogrubione, hodowane w ró\nych odmianach lokalnych: konie sztumskie, łowickie,
sokólskie. Są to konie posiadające w swoich rodowodach krew koni belgijskich, niemieckich,
döli, francuskich ardenów, bretonów, koni północno-szwedzkich. PoczÄ…tkowo pogÅ‚owie byÅ‚o
bardzo ró\norodne i nie tworzyło jakiegoś ustalonego typu. Konie te zmieniły stopniowo
kaliber z cię\kiego stępaka na konie pospieszno-robocze średniej masy, obecnie następuje
konsolidacja rasy, sÄ… silne, charakteryzuje je urok i Å‚agodny charakter. KiedyÅ› przeznaczone
były do cię\kich prac, pózniej wyparte zostały przez maszyny rolnicze. Obecnie wzrasta
zainteresowanie nimi do prac polowych w gospodarstwach ekologicznych i do prac leśnych.
Zmierza się do ujednolicenia hodowanych, regionalnych typów i doprowadzenia do
powstania dwóch grup rasowych: du\ego i małego konia pogrubionego, dla których prowadzi
się jedną księgę stadną koni zimnokrwistych i pogrubionych.
Rasy koni, które wpłynęły na hodowlę w Polsce
Koń hanowerski
Rys. 20. Koń hanowerski [5]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Wysokość w kłębie: 162-175 cm. Maść: wszystkie maści podstawowe. Cechy
charakterystyczne: elegancki koń gorącokrwisty o harmonijnej budowie ciała. Ruchy wydajne
energiczne, doskonała skoczność.
Pochodzenie: w hanowerskiej hodowli koni utrzymywano ró\ne rasy pruskie,
holsztyńskie, hiszpańskie i meklemburskie, które wcześnie przekrzy\owano z końmi pełnej
krwi angielskiej. Po drugiej wojnie światowej powrócono do uszlachetniającego krycia
ogierami innych ras głównie trakeńskich i pełnej krwi angielskiej. Obecnie jest to jedna
z najlepszych na świecie ras koni do wyczynowego sportu jezdzieckiego, zwłaszcza do
konkurencji uje\d\ania i skoków przez przeszkody. Hodowlę prowadzi się w Niemczech
w Hanowerze (Dolna Saksonia) z ostrą selekcją, po wnikliwej ocenie wartości u\ytkowej
ogierów i klaczy przeznaczonych do rozrodu. Głównym ośrodkiem hodowlanym jest stadnina
krajowa w Celle.
Koń holsztyński
Rys. 21. Koń holsztyński [5]
Wysokość w kłębie: 163-173 cm i więcej. Maść: przewa\nie gniada ze wszystkimi
odcieniami, ale mogą te\ występować inne rodzaje. Cechy charakterystyczne: silny, du\y,
kalibrowy koń gorącokrwisty. Konie holsztyńskie są silne, dzielne, o dobrym galopie
i doskonałej technice skoku przez przeszkody. Nazywane najlepszymi skoczkami na świecie.
Pochodzenie: od koni fryzyjskich, uszlachetnianych hiszpańskimi i frederiksborgskimi,
przekrzy\owanych wieloma innymi rasami, a\ w końcu ogierami pełnej krwi i półkrwi.
Wyhodowane na \yznych, pokrytych soczystymi pastwiskami glebach Holsztynu.
Koń oldenburski
Rys. 22. Koń oldenburski [5]
Wysokość w kłębie: 160-172 cm. Maść: gniada i ciemnogniada, rzadziej kara
i kasztanowata. Cechy charakterystyczne: nowoczesny koń sportowy, kończyny - suche,
silne, dobra mechanika ruchu we wszystkich chodach. Du\e zdolności do skoków przez
przeszkody.
Pochodzenie: ju\ w roku 1861 zało\ono związek hodowców tej rasy, a popularny
wówczas silny koń powozowy został po drugiej wojnie światowej uszlachetniony dzięki
umiejętnemu doborowi reproduktorów. Wraz ze spadkiem popytu na konie robocze
i powozowe nastąpiła zmiana hodowli w kierunku sportu. Rejon hodowli to prywatne
stadniny w całych Niemczech, a głownie rejon Oldenburgii.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Koń trakeński
Rys. 23. Koń trakeński [21]
Wysokość w kłębie: 160-175 cm. Maść: wszystkie maści podstawowe, jednolite. Cechy
charakterystyczne: szlachetny koń o głowie pełnej wyrazu, uszy długie, czasem opadające.
Znakowany piętnem. Koń ten posiada szlachetną głowę z du\ymi oczami, długą, dobrze
ukształtowaną szyję, kłąb dość krótki, ale wysoki i dobrze zarysowany. Jego pierś jest
szeroka, a łopatki długie i skośne. Średnio długi, silny grzbiet kończy się lekko opadającym
i dobrze umięśnionym zadem. Jego nogi są delikatne, ale suche i o mocnej kości. Trakeny są
końmi sportowymi - potrafią świetnie skakać, sprawdzają się w konkurencjach wkkw oraz
w uje\d\eniu. Konie tej rasy mają spokojny charakter, chętne do pracy i szybko się uczą.
Pochodzenie: przodkiem konia trakeńskiego jest schweiken - silny kuc, wyhodowany
przez Zakon Krzy\acki. Konie te poddawano krzy\owaniu uszlachetniającemu, aby połączyć
cechy wytrzymałego konia prymitywnego o dobrym charakterze ze wzrostem,
wytrzymałością, szybkością koni pełnej krwi angielskiej i czystej arabskiej.
W 1732 roku została zało\ona przez Fryderyka Wilhelma I Pruskiego Królewska
Stadnina Trakenów w Trakenach, skąd wzięła się nazwa tych koni, hodowanych obecnie
w Niemczech i Rosji. W Polsce konie pochodzenia trakeńskiego wpisywane były do księgi
koni wielkopolskich. W 2005 roku powstał w Polsce Związek Hodowców i Przyjaciół
Wschodnio-Pruskiego Konia Pochodzenia Trakeńskiego, który prowadzi księgę hodowlaną
dla tych koni w Polsce.
Holenderski koń gorącokrwisty. KWPN
Rys. 24. Holenderski koń gorącokrwisty [5]
Wysokość w kłębie: 165-175 cm. Maść: gniada, kasztanowata i siwa. Cechy
charakterystyczne: harmonijny, w du\ych ramach, nowoczesny koń sportowy więcej ni\
średniego kalibru. Kopyta stosunkowo du\e o dość miękkim rogu. Mechanika ruchu dobra,
skoczność wspaniała.
Pochodzenie: rasa ta wywodzi się od cię\kich i średnich koni roboczych, które
doskonalono przez dolew koni szlachetnych, głównie pełnej krwi angielskiej.
W wyniku hodowli w kierunku u\ytkowości sportowej rasę tę zalicza się do czołówki
sportu międzynarodowego, zwłaszcza w skokach przez przeszkody. Hodowla prowadzona
jest głównie w Holandii i Belgii.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Koń ardeński
Rys. 25. Koń ardeński [5]
Wysokość: 160-165 cm. Cię\ar ciała klaczy 700-800 kg, ogierów 900-1000 kg.
Maść: głównie gniada, dereszowata.
Cechy charakterystyczne: zaokrąglone kształty, zwięzła budowa, koń zimnokrwisty
o średniej masie ciała, u\ytkowanie głównie rzezne, w mniejszym stopniu robocze.
Pochodzenie: ukształtował się na terenach Francji, Belgii i Luksemburga, z tamtejszych
koni przekrzy\owanych cię\kimi końmi flamandzkimi i brabanckimi. W czystości rasy
hodowane równie\ w Szwecji, skąd sprowadzano je do Polski, w celu uszlachetniania
polskich koni zimnokrwistych.
Koń belgijski
Rys. 26. Koń belgijski [5]
Wysokość: ok. 170 cm. Masa ciała 1000-1200 kg. Maść: kasztanowata, gniada,
dereszowata. Cechy charakterystyczne: bardzo cię\ki, koń roboczy o dosyć małej głowie
i mocnych kopytach, szyja i grzbiet krótkie, mocne, nogi krótkie, z obfitymi szczotkami
pęcinowymi. Szybko rosnące i wcześnie dojrzewające.
Pochodzenie: wytworzone z koni brabanckich, na terenie Belgii, obfitujÄ…cym w pasze
i sprzyjajÄ…cym du\emu wzrostowi.
Koń fiordzki
Rys. 27. Koń fiordzki [5]
Wysokość: 140-150 cm. Maść: wyłącznie bułana, włosy grzywy stojące, wewnętrzne
pasmo włosów czarne. Cechy charakterystyczne: krępy, silny koń o mocnych kończynach,
w pracy twardy i wytrzymały, zachował cechy konia prymitywnego: odporność, dobre
wykorzystanie paszy, \ywy temperament i Å‚agodny charakter.
Pochodzenie: od kuców skandynawskich, rasa tworzona w górskich terenach zachodniej
Norwegii, u\yta do przekształcania ras zimnokrwistych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… typy u\ytkowe, koni?
2. Czym się charakteryzują rasy nale\ące do ró\nych typów u\ytkowych?
3. Jakie są rasy koni, dla których prowadzone są księgi hodowlane w Polsce?
4. Które rasy koni w Polsce są chronione i dlaczego?
5. Jakie cechy charakterystyczne mają poszczególne rasy koni hodowanych w Polsce?
6. W jaki sposób ukształtowały się konie czystej krwi arabskiej i pełnej krwi angielskiej?
7. Czym się wyró\niają najwa\niejsze europejskie rasy koni?
8. Dlaczego przedstawiciele, niektórych europejskich ras sportowych zdobywają większość
sukcesów na hipodromach? Jakie to rasy?
9. Jakie cechy posiadajÄ… konie ras prymitywnych?
10. W jaki sposób powstał i czym się charakteryzuje polski koń zimnokrwisty?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rasy koni i ich typ u\ytkowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć ilustracje przedstawiające ró\ne rasy koni,
2) sporządzić krótki opis cech ka\dej z tych ras,
3) wymienić się z kolegą opisami ras,
4) rozpoznać na podstawie opisu kolegi, jakie to rasy, w jakim typie u\ytkowym, zanotować
numery kart, typ i nazwÄ™ rasy,
5) sprawdzić prawidłowość rozpoznania rasy i jej typu u\ytkowego,
6) obejrzeć ilustracje przedstawiające ró\ne rasy koni,
7) rozpoznać rasy, określić ich typ u\ytkowy,
8) zanotować numer ilustracji, typ i nazwę rasy,
9) sprawdzić poprawność rozpoznania rasy,
10) zanotować spostrze\enia z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- atlas ras koni,
- karty z opisami i ilustracjami ró\nych ras koni,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Porównaj cechy koni ró\nych ras i typów u\ytkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować ilustracje przedstawiające ró\ne rasy koni i ich opisy,
2) wytypować grupy ras, o podobnych cechach u\ytkowych,
3) sporządzić porównanie grup wg następujących kryteriów: rasa, pochodzenie, cechy
pokroju, u\ytkowanie,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4) przeanalizować zestawienia sporządzone przez kolegów.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- atlas ras koni,
- karty z ilustracjami i opisami ras koni,
- przezrocza obrazujące przedstawicieli ró\nych ras koni.
Ćwiczenie 3
Zaprezentuj rasę koni, której walory warto upowszechnić.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać rasę, którą chciałbyś zaprezentować,
2) zaproponować kolegom w grupie wybraną rasę, uzasadniając wybór,
3) ustalić z kolegami, jaką rasę wspólną dla grupy, będziecie prezentować,
4) wypisać na zasadzie burzy mózgów jej cechy,
5) ustalić, wspólnie z kolegami, najwa\niejsze cechy rasy,
6) zaplanować sposób prezentacji,
7) dokonać prezentacji rasy, starając się przekonać całą klasę o jej walorach,
8) obejrzeć prezentacje pozostałych grup,
9) wybrać poprzez pisemne głosowanie rasę, której walory zaprezentowano najbardziej
przekonujÄ…co,
10) przedstawić uzasadnienie wyboru rasy, która wygrała w głosowaniu,
11) wybrać najwa\niejsze atuty prezentacji.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- atlas ras koni,
- małe kolorowe karteczki, karton A1, papier biały i kolorowy A4,
- kolorowe mazaki,
- rzutnik,
- przezrocza przedstawiające konie ró\nych ras.
Ćwiczenie 4
Sporządz analizę u\ytkowania koni ró\nych ras w gospodarstwie szkoleniowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić sposób u\ytkowania koni ró\nych ras hodowanych w wybranym gospodarstwie,
2) wysłuchać kolegów, opisujących u\ytkowanie ras koni w innych gospodarstwach,
3) przeanalizować wspólnie prawidłowość typu u\ytkowania, w stosunku do cech rasowych
koni,
4) określić przydatność tych ras do sposobu u\ytkowania w gospodarstwach,
5) zaproponować rasy, które mo\na wykorzystać lepiej w podobny sposób,
6) wyjaśnić wybór i zapisać wnioski,
7) przedstawić wnioski na forum grupy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- atlas ras koni,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Zaproponuj sposoby wykorzystania koni ró\nych ras w gospodarstwie prowadzącym
działalność związaną z końmi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować opis gospodarstw u\ytkujących konie,
2) określić rodzaj i zakres prowadzonej przez wybrane gospodarstwo działalności,
3) dobrać rasy koni do rodzaju prowadzonej działalności,
4) uzasadnić wybór,
5) zaproponować dodatkowe sposoby u\ytkowania dla wybranych ras.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- atlas ras koni,
- charakterystyka gospodarstwa,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\nić typy u\ytkowe koni? ð ð
2) udowodnić przynale\ność rasy koni do jej typu u\ytkowego? ð ð
3) scharakteryzować rasy koni hodowanych w Polsce? ð ð
4) rozpoznać na ilustracjach i w opisach rasy koni polskich? ð ð
5) okreÅ›lić cechy koni peÅ‚nej i czystej krwi? ð ð
6) opisać cechy koni prymitywnych? ð ð
7) uzasadnić potrzebÄ™ ochrony ras rodzimych? ð ð
8) scharakteryzować pochodzenie polskich ras koni? ð ð
9) wymienić i rozpoznać najcenniejsze europejskie rasy koni? ð ð
10) dokonać wyboru rasy koni do dziaÅ‚alnoÅ›ci i uzasadnić go? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3. Rozpłód koni. Organizacja stanówki i wyzrebień.
Pielęgnacja i wychów zrebiąt
4.3.1. Materiał nauczania
Dojrzałość płciowa i rozpłodowa klaczy i ogierów
Dojrzałość płciową konie osiągają w wieku:
- zimnokrwiste 12 15 miesięcy,
- gorącokrwiste i prymitywne 15 18 miesięcy.
W dobrych warunkach wychowu, dojrzałość ta, mo\e wystąpić ju\ w 10 12 miesiącu,
dlatego zrebięta po odsadzeniu, najpózniej do wieku jednego roku, grupuje się według płci
i dopilnowuje, \eby nie kontaktowały się ze sobą.
Zbyt wczesne u\ycie młodych koni do rozpłodu prowadzi do zahamowania ich wzrostu
i rozwoju.
Dojrzałość rozpłodową konie osiągają w wieku:
- zimnokrwiste 30 36 miesięcy,
- gorącokrwiste i prymitywne 36 48 miesięcy.
Dojrzałość fizyczna u koni występuje średnio o dwa lata pózniej, w związku z tym młode
konie u\yte do rozpłodu muszą być intensywnie \ywione.
Cykl płciowy u klaczy
U większości klaczy regularne ruje występują w okresie wydłu\ania się dnia tzn. pod
koniec zimy i wiosną. Niektóre klacze wykazują stałą aktywność płciową i regularne cykle
przez cały rok. Cykl płciowy u klaczy wynosi średnio 20 22 dni. Wią\e się z tym długość rui,
w tym wypadku 4 7 dniowa. Przy krótszych cyklach 18-19 dniowych ruja trwa 1 3 dni,
a przy wydłu\onych 25 26 dniowych, ruja jest dłu\sza 8 12 dniowa. Po wyzrebieniu
pierwsza ruja pojawia się ju\ około 8 10 dnia, zwykle jest wtedy krótka. Objawem jej jest
równie\ biegunka u zrebięcia, wskutek zmiany składu mleka matki. Zdarza się, \e
u karmiących klaczy ruja nie występuje.
Pod wpływem hormonów gonadotropowych i estrogenów występują u klaczy następujące
objawy rui w obrębie jej narządów:
- obrzęk warg sromowych,
- przekrwienie błony śluzowej dróg rodnych,
- pęcherzyk jajnikowy ma, tu\ przed owulacją, kształt kuli o średnicy 3-5 cm i dlatego
jajnik przybiera gruszkowaty kształt.
Objawy rui u klaczy widoczne w jej zachowaniu:
- niepokój, ale spokojne stanie przy dotyku,
- brak apetytu, ale zwiększone pragnienie,
- r\enie,
- grupowanie siÄ™ klaczy w rui oddzielnie od stada.
W obecności ogiera, klacze wykazują:
- zainteresowanie ogierem,
- spokojne stanie, z rozstawionymi tylnymi nogami,
- błyskanie sromem,
- wydalanie małych partii moczu ze śluzem.
Ruja u klaczy nazywana jest przez hodowców grzaniem, a krycie klaczy stanówką.
Przystępując do stanówki nale\y pamiętać, \e:
- owulacja u klaczy następuje dwa dni przed końcem rui,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
- komórka jajowa po owulacji jest zdolna do zapłodnienia przez 6 10 godzin,
- plemniki są zdolne do zapłodnienia do 48 godzin po kopulacji,
- intensywne natę\enie objawów rui nie zawsze pokrywa się ze stadium przedowulacyjnym,
- ruja trwa jeszcze po skutecznym pokryciu do 24 godzin,
- pomimo zewnętrznych objawów rui u wielu klaczy nie dochodzi do owulacji i krycie jest
nieskuteczne.
U\ytkowanie rozpłodowe ogierów
Objętość ejakulatu ogiera wynosi 20 150 ml, choć zdarza się znacznie obfitsze, nawet do
600 ml u ogierów zimnokrwistych. Koncentracja plemników wynosi 100 500 mln w 1 ml.
Prawidłowa ruchliwość: 65 80%.
Młode ogiery nie powinny wykonywać więcej ni\ 6 skoków tygodniowo, w drugim roku
u\ytkowania 10, a dojrzałe 12 skoków, wszystkie z jednodniową przerwą. Przy
krótkotrwałym, zintensyfikowanym kryciu jeden ogier mo\e pokryć dziennie 3 4 klacze, ale
pod warunkiem, \e miedzy kopulacjami będzie 6 8 godzin przerwy. W okresie stanówki na
młodego ogiera przewiduje się 20 30 klaczy, w następnym roku o 10 więcej, a ogierom
w szczycie formy rozpłodowej mo\na przydzielić do 100 klaczy. Zbyt intensywne
wykorzystywanie ogierów powoduje małą skuteczność krycia. Ogiery starsze powinny mieć
zmniejszoną liczbę kryć, podobnie, jak to jest u ogierów młodych. Nasienie ogierów do
inseminacji pobiera się do sztucznej pochwy, najczęściej otwartej lub półzamkniętej, przy
skoku ogiera na fantom. Nasienie mo\e być u\ywane świe\e lub mro\one.
Stanówka
W hodowli koni, stosowane jest krycie tabunowe (u koni ras prymitywnych), krycie
dozorowane (z ręki) i inseminacja. Najczęściej spotykane jest krycie z ręki, ale coraz częściej
równie\ sztuczne. Krycie dozorowane mo\e odbywać się z pętaniem, chroniącym obsługę
i ogiera lub w wyjątkowych wypadkach (klacze szczególnie wra\liwe) bez pęt ze względu na
większą wartość ogiera, troska o niego jest wa\niejsza.
Przed kryciem nale\y stwierdzić, czy klacz jest w rui, mo\na to zrobić kilkoma
metodami:
- przez próbę ogierem,
- metodą rektalną, polegającą na badaniu stanu jajników przez prostnicę,
- metodą ultrasonograficzną, za pomocą aparatu USG, poprzez powłoki brzuszne.
Rys. 30. Klacz przygotowana do krycia: a) pęta zało\one na stawy skokowe, b) pęta zało\one na pęciny [15, s. 146]
Klacz na uwiązie przyczepionym do kantara wprowadzana jest za drewnianą osłonę
próbnik, masztalerz (ogiermistrz) z drugiej strony podprowadza ogiera, który obwąchuje
klacz od głowy do zadu. Klacz w rui stoi spokojnie i wyraznie pokazuje jej objawy, klacz
w innym stadium cyklu stara się kopnąć ogiera, zachowuje się niespokojnie. Po stwierdzeniu,
\e klacz się grzeje i nie ma \adnych objawów chorobowych mo\na przeznaczyć ją do krycia.
Inny sposób, stosowany w stadninach dysponujących doświadczonym, łagodnym ogierem to
przeprowadzanie ogiera korytarzem stajni. Ogier zatrzymuje siÄ™ pod boksem klaczy w rui
i wyraznie sygnalizuje chęć krycia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Krycie odbywa siÄ™ w specjalnie wyznaczonym do tego miejscu, na mane\u. Klacz jest
pętana, pęta zakładane są na pęciny lub stawy skokowe, potem, banda\uje się rzep ogona,
srom i jego okolice myje letnim roztworem łagodnego środka dezynfekcyjnego (np. 1%
nadmanganianu potasu lub lizolu). Klaczy, szczególnie niespokojnej, zakłada się na górną
wargę dutkę, która nale\y popuścić w trakcie kopulacji. W celu zabezpieczenia klaczy przed
skaleczeniem przez gryzącego ogiera, mo\na zało\yć jej derkę lub ogierowi kaganiec. Ogier
podprowadzony na długiej wodzy (z wędzidłem), powinien się najpierw wyprawić (następuje
wzwód prącia), dopiero wtedy dopuszcza się do wykonania skoku. Nadzorujący odsuwa ogon
klaczy i kieruje prÄ…cie ogiera do jej pochwy kontrolujÄ…c i ewentualnie uniemo\liwiajÄ…c
wniknięcie prącia do odbytu, w tym czasie nale\y klaczy pozwolić unieść głowę do góry.
Kopulacja u koni trwa kilkanaście sekund. Oddanie nasienia przez ogiera mo\na poznać po
drganiu ogona i okolic nasady prącia. Po akcie nale\y prącie ogiera przemyć łagodnym
środkiem dezynfekcyjnym i wypuścić go na okólnik. Po zdjęciu pęt i banda\a klacz powinna
być oprowadzana przez kilkanaście minut, \eby nie wyparła nasienia (przez niektórych
hodowców uwa\ane za zbędne). Zabieg inseminacji wykonuje uprawniony lekarz weterynarii.
Cią\a trwa u klaczy około 335 dni. Badanie USG stwierdza cią\ę ju\ w 10 14 dniu,
następnym objawem jest brak rui, badaniem rektalnym cią\ę mo\na potwierdzić
w 3 tygodniu. Zewnętrzne objawy widoczne są w 7 8 miesiącu cią\y. Pod koniec cią\y klacz
wymaga uwa\nego traktowania i racjonalnego \ywienia.
Poród
Parę dni przed porodem, następuje rozluznienie więzadeł krzy\owo-miedniczych,
powiększenie się wymienia, obrzmienie sromu, wyciek śluzu. Tu\ przed porodem klacz jest
niespokojna, kładzie się, wstaje, ogląda na boki, na wymieniu pojawiają się krople siary.
Poród trwa krótko: 10 30 minut. Przy prawidłowo przebiegającym porodzie nie trzeba klaczy
pomagać, je\eli poród się przedłu\a, nale\y wezwać lekarza weterynarii. Ao\ysko jest
wydalane do pół godziny po porodzie, zaleganie dłu\sze ni\ 3 godziny wymaga szybkiej
interwencji lekarskiej.
Ze zrebięcia po urodzeniu nale\y szybko usunąć błonę, w której się urodził i śluz
z nozdrzy, po czym przetrzeć ściereczką lub wiechciem słomy. Pępowinę, je\eli się sama nie
przerwała, nale\y przeciąć, po ustaniu pulsowania krwi w tętnicy i odkazić ją. yrebaka
podsunąć klaczy do wylizania i dopilnować, by jak najszybciej napił się siary, gdy\ u klaczy
wydzielana jest tylko dobę. Siara zapewnia odpowiednią ilość łatwo przyswajalnych
składników pokarmowych i przeciwciał oraz prowokuje do wydalenia smółki. Pozbawione
siary zrebię jest bardzo mało odporne, a zalegająca smółka mo\e być przyczyną śmierci.
Wychów zrebiąt
Pierwsze godziny \ycia zrebięcia często decydują o jego \yciu i rozwoju. yrebięta, wstają
po urodzeniu w 15 45 minut, je\eli ten moment się przedłu\a i zrebię jest słabe, nale\y
pomóc zrebięciu napić się siary. Zabieg ten nale\y powtarzać, a\ zrebię będzie dość silne,
\eby samo podejść do matki i ssać. Pomimo wypitej siary smółka mo\e być zatrzymana, co
objawia się następująco: niepokój zrebięcia, kładzenie się, wstawanie, oglądanie na boki,
pocenie się. W takim wypadku nale\y wykonać zrebięciu lewatywę z wody z mydłem. Nie
wydalona smółka wymaga interwencji chirurgicznej.
W 3 4 dniu \ycia, mo\na wypuścić zrebię z matką na okólnik na kilkanaście minut.
W 8 10 dniu często pojawia się biegunka, związana z rują u klaczy. W tym czasie, sysaki
zjadają kał matki (koprofagia), \eby wprowadzić do jałowego przewodu pokarmowego florę
bakteryjną. yrebięciu do 3 4 tygodnia \ycia wystarcza mleko matki, od 3 tygodnia nale\y je
dokarmiać, podawać na początku niewielkie ilości, a potem do woli, paszy treściwej
(gniecionego owsa) z osobnego korytka. W drugim miesiÄ…cu \ycia przyzwyczaja siÄ™ zrebiÄ™ do
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
kantarka. W szóstym miesiącu zrebięta są odsadzane, przez zabranie matek do innych odległych
stajni lub na pastwiska, a zrebięta pozostawia się w boksie, łącząc w pary jednej płci.
W chowie koni stosuje się ró\ne metody wychowu zrebiąt: tabunowy (pastwiskowy),
alkierzowy (bez wybiegów i pastwisk niekorzystny dla ich rozwoju), stajenno-pastwiskowy
(stosowany w stadninach). System i przebieg odchowu zale\y od warunków gospodarstwa,
ale ma decydujący wpływ na wzrost i rozwój zrebięcia.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim wieku klacze i ogiery osiągają dojrzałość płciową i rozpłodową?
2. Ile trwa cykl płciowy u klaczy?
3. Jakie sÄ… objawy rui u klaczy?
4. Kiedy nale\y pokryć klacz w trakcie rui?
5. Ile skoków mo\e oddać w ciągu tygodnia ogier?
6. Ile klaczy w sezonie przypada na jednego ogiera przy kryciu naturalnym?
7. Jakie cechy fizyczne posiada nasienie ogiera?
8. Jakie hormony odpowiadają za prawidłowy przebieg cyklu płciowego?
9. Jakie sÄ… objawy zbli\ajÄ…cego siÄ™ porodu?
10. Jak powinien przebiegać prawidłowy poród?
11. Jakiej pomocy hodowca mo\e udzielić klaczy w trakcie porodu?
12. Po czym poznać, \e nowonarodzone zrebię jest zdrowe?
13. Jak długo klacz wydziela siarę? Jakie wa\ne składniki zawiera siara?
14. Kiedy odsadza się zrebięta i w jaki sposób?
15. Jakie pierwsze pasze stałe podaje się zrebiętom i kiedy?
16. Kiedy po raz pierwszy zrebięta mogą wyjść na okólnik?
17. Jakie warunki wychowu zapewniają prawidłowy rozwój zrebiąt?
18. Jakie dokumenty wypełniane są w stadninie w czasie stanówki?
4.3.3. Ćwiczenia
6.1. Ćwiczenie 1
Przeprowadz próbę grzania się u klaczy (próbowania klaczy).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować przebieg kolejnych działań przy próbie,
2) wyprowadzić klacz z boksu,
3) przeprowadzić klacz na mane\ (zachować odpowiednią odległość między klaczami),
4) wprowadzić klacz za próbnik, przytrzymać za uwiąz prawą ręką, dla własnego
bezpieczeństwa stanąć za odkosem,
5) obserwować zachowanie klaczy, w trakcie podejścia ogiera do próbnika,
6) ustalić, czy klacz jest w rui i czy nale\y ją pokryć,
7) ocenić wykonaną pracę,
8) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- próbnik,
- kantar z uwiÄ…zem lub uzda, dla klaczy,
- uzda i lon\a lub długi uwiąz dla ogiera,
- ogier probier,
- klacz.
Ćwiczenie
Wykonaj zabiegi konieczne do przeprowadzenie krycia kontrolowanego klaczy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować sposób przeprowadzenia stanówki,
2) wyprowadzić klacz z boksu i przeprowadzić na miejsce przeznaczone do krycia,
3) spętać, zakładając pęta na pęciny lub stawy skokowe,
4) zabanda\ować rzep ogona,
5) wymyć srom i jego okolice letnim roztworem łagodnego środka dezynfekcyjnego,
6) zało\yć, na górną wargę niespokojnej klaczy, dutkę,
7) zało\yć derkę, w przypadku u\ywania gryzącego ogiera,
8) obserwować przebieg krycia,
9) zdezynfekować prącie ogiera, poczekać, a\ ogier zostanie odprowadzony,
10) zdjąć banda\, a dopiero potem pęta,
11) oprowadzać klacz przez kilka minut, odprowadzić ją do boksu,
12) ocenić wykonaną pracę,
13) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- próbnik,
- kantar z uwiÄ…zem lub uzda, dla klaczy,
- uzda i lon\a lub długi uwiąz dla ogiera,
- wiadro, gąbka, ciepła woda, środek dezynfekcyjny, banda\ elastyczny, dutka,
- ogier,
- klacz.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj objawy, zbli\ającego się porodu. Pomó\ klaczy przy porodzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sprawdzić w dokumentacji terminy porodów klaczy zrebnych,
2) obserwować zachowanie i wygląd klaczy,
3) ustalić, która klacz, będzie się zrebić w najbli\szym czasie,
4) pościelić, w boksie tej klaczy, obficie, świe\ą słomę, przygotować sprzęt,
5) obserwować klacz, w momencie rozpoczęcia się porodu powiadomić odpowiednią osobę,
6) czekać na pojawienie się zrebięcia,
7) wykonać zabiegi związane z pomocą przy porodzie,
8) podsunąć klaczy zrebię do wylizania i dopilnować, by jak najszybciej napiło się siary,
9) ocenić wykonaną pracę,
10) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gąbka, czyste ściereczki,
- ciepła woda, środek dezynfekcyjny, no\yczki,
- słoma,
- aparat telefoniczny,
- klacz zrebna.
Ćwiczenie 4
Wykonaj wskazane zabiegi pielęgnacyjne stosowane w chowie zrebiąt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować sposób wykonania zabiegu,
2) dobrać sprzęt,
3) wejść do boksu z zachowaniem ostro\ności i ciszy, stanąć między klaczą a zrebięciem,
złapać go prawą ręką za szyję z dołu, a lewą za ogon,
4) wykonać zabieg zgodnie z zaleceniami zoohigienicznymi,
5) ocenić wykonaną pracę,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gąbka, czyste ściereczki,
- wiadro z ciepłą wodą,
- środek dezynfekcyjny,
- termometr, gumowa gruszka,
- kantarek,
- zrebak,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Zaprojektuj wychów zrebiąt w wybranym gospodarstwie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania dotyczący wychowu zrebiąt,
2) wybrać metodę wychowu odpowiednią dla rasy zrebięcia,
3) dopasować sposób wychowu do warunków, jakie posiada gospodarstwo,
4) zaplanować działania na cały okres wychowu,
5) sporządzić harmonogram dzienny prac, uwzględniając etapy wychowu.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- informacje o gospodarstwie,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować omówić przebieg cyklu płciowego klaczy
i jego regulacjÄ™ hormonalnÄ…? ð ð
2) dobrać metodÄ™ krycia dla okreÅ›lonej rasy koni? ð ð
3) rozpoznać objawy rui u klaczy? ð ð
4) okreÅ›lić, kiedy nale\y pokryć klacz w trakcie rui? ð ð
5) przeprowadzić próbÄ™ grzania siÄ™ u klaczy. ð ð
6) przygotować klacz do krycia z rÄ™ki? ð ð
7) scharakteryzować przebieg krycia kontrolowanego? ð ð
8) porównać zalety i wady krycia naturalnego i inseminacji? ð ð
9) rozpoznać objawy zbli\ającego się porodu i udzielić pomocy
w jego trakcie? ð ð
10) zaopiekować siÄ™ zrebiÄ™ciem po urodzeniu? ð ð
11) rozpoznać cechy zdrowego zrebiÄ™cia po urodzeniu? ð ð
12) wypeÅ‚nić dokumenty zwiÄ…zane z rozrodem w stadninie? ð ð
13) zaplanować przebieg stanówki w stadzie? ð ð
14) zaprojektować wychów zrebiÄ…t w gospodarstwie? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.4. śywienie koni. Kalkulacja kosztów \ywienia
4.4.1. Materiał nauczania
Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe
Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zale\y u koni od masy ciała, wykonywanej
pracy, stanu fizjologicznego klaczy, wykorzystania rozpłodowego ogiera, wieku zrebięcia.
Hodowca normując \ywienie koni powinien pamiętać, \e najistotniejsza jest energia, która
umo\liwia wykorzystanie pozostałych składników pokarmowych. Głównym zródłem energii
są węglowodany i w niewielkim stopniu tłuszcze. Na ka\dy 1 g białka ogólnego strawnego
powinno przypadać 0,2 kJ energii.
Białko materiał słu\ący do budowy nowych tkanek i ich renowacji, produkcji mleka
u klaczy, syntezy witamin i hormonów powinno być urozmaicone, szczególnie dla koni
rosnÄ…cych, klaczy wysokozrebnych, karmiÄ…cych i koni w ostrym treningu. Zapotrzebowanie
pokrywane jest przez pasze objętościowe, ziarno i nasiona (np. siemię lniane), a tak\e przez
śruty poekstrakcyjne (np. sojowa), dro\d\e browarniane, mączkę rybną, susz z lucerny, kiełki
pszenne.
Ze związków mineralnych szczególnie wa\ne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu
wapnia i fosforu (w stosunku 1,5:1) oraz sodu. Dwa pierwsze występują w sianie i owsie,
najczęściej w wystarczających ilościach, zapotrzebowanie na nie rośnie u klaczy karmiących,
wysokozrebnych i koni młodych, ale poziom sodu w paszach jest niski, stąd musi być stale
uzupełniany w formie lizawek. Równie wa\ne jest dostarczenie wystarczającej ilości witamin.
Pasze objętościowe
Są podstawowym zródłem składników pokarmowych w \ywieniu koni, dostarczają te\
włókna, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania ich układu pokarmowego,
(wchłaniania składników od\ywczych i regulacji trawienia). Najlepszym zródłem paszy tego
typu jest pastwisko zapewniające oprócz składników pokarmowych wystarczającą ilość
witamin, w tym karoten, witaminę E oraz D syntetyzowaną dzięki działaniu promieniowania
słonecznego na skórę koni. Na jedną klacz stada podstawowego nale\y przewidzieć
powierzchniÄ™ pastwiska:
- dla jednego konia półkrwi 60 80 arów,
- dla jednego konia xx 100 arów.
W \ywieniu pastwiskowym zu\ycie dzienne zielonki wychodzi:
- klacze i konie starsze 40 50 kg,
- roczniaki 30 40 kg.
Zielonka z upraw polowych, to najczęściej zielonka z motylkowych: koniczyny
czerwonej i białej, lucerny, esparcety, seradeli. Zielonki, te są obfitym zródłem białka, ale ich
nadmiar jest niebezpieczny, mo\e wywoływać kolki, ochwat, a u młodych koni opoje.
Maksymalne zu\ycie zielonki wynosi:
- z traw 30 kg,
- z motylkowych 20 kg.
Z porostu pastwiskowego i otoczenia padoków nale\y usunąć rośliny trujące, do których
nale\ą: bukszpan, cis, knieć błotna, lulek czarny, ligustr, naparstnica purpurowa, orlica
pospolita, pokrzyk wilcza jagoda, robinia akacjowa, skrzyp polny, szczyr trwały, złotokap.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Kiszonki
Powinny być stosowane tylko bardzo dobrej jakości. Najlepsze z podwiędniętych lub
podsuszonych roślin, z porostu łąkowego lub z lucerny oraz z kukurydzy. Dopuszczalne ilości:
- konie gorÄ…cokrwiste 5 6 kg,
- konie zimnokrwiste do 15 kg.
Okopowe
Ziemniaki parowane (dla koni roboczych) do 20 kg, z paszą treściwą, a nie z sieczką
czy plewami, bo mogą powodować kolki.
Marchew pasza dietetyczna, zródło karotenu, 3 10 kg dla wszystkich grup i typów koni.
Buraki 5 10 kg.
Objętościowe suche
Siano tylko przepocone: Å‚Ä…kowe 5 12 kg, z motylkowych 5 6 kg. SÅ‚oma najlepsza
owsiana i jęczmienna, mo\na stosować w postaci sieczki, je\eli ze słomy \ytniej
i jęczmiennej, musi być przetrząsana (bez ości), w ilości 1 3 kg.
Obrok ziarno z sieczką słomianą, pół na pół, jeśli ziarno śrutowane lub gniecione więcej
sieczki i zmoczonej wodÄ….
Pasze treściwe
Owies:
- stosować od 3 do 6 kg (dla bardzo cię\ko pracujących koni do 10 kg),
- zawiera od 4 do 7% tłuszczu, ok. 10% włókna surowego, egzogenne, nienasycone
kwasy tłuszczowe, lecytynę (zródło fosforu), sterydy (ich brak powoduje łuszczenie
naskórka, łysienie, zaburzenia funkcji rozrodczych), witaminy: E, B, fosfor, \elazo,
mangan, miedz, kobalt,
- ziarno nie pęcznieje,
- podawany w formie śrutowanej, gniecionej, całego ziarna, z sieczką, w meszu.
Pszenica:
- 1 3 kg,
- działanie mlekopędne,
- najlepiej podawać w mieszankach pasz treściwych,
- nadmiar mo\e prowadzić do ochwatu.
Kukurydza:
- do 4 kg,
- uwaga pęcznieje,
- ześrutowana razem z kolbami, bez zanieczyszczeń.
śyto:
- do 4 kg,
- zawiera pentozany, alkilorezorcynole mo\e uszkadzać wątrobę,
- zara\one sporyszem jest trujące, uwaga pęcznieje!
Nasiona strÄ…czkowych:
- do 1 kg,
- pęcznieją.
Len:
- zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, du\o fosforu, selen, witaminę B,
- działa dietetyczne, chroni błony śluzowe układu pokarmowego,
- stosowany w meszu i pójle dla zrebiąt.
Åšruty poekstrakcyjne:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- do 0,5 kg,
- w nadmiarze mogą powodować przebiałkowanie.
Otręby:
- pszenne działają dietetycznie, stosowane dla klaczy karmiących, zaraz po porodzie
w pójle, dla rekonwalescentów, zrebiąt ssących,
- \ytnie mniej smaczne, zawierajÄ… du\o Å‚atwo przyswajalnego fosforu.
Wysłodki buraczane:
- do 1 kg,
- suszone i melasowane,
- stanowią uzupełnienie energii w dawce.
Melasa:
- do 1,5 kg,
- podawana w rozcieńczeniu z wodą w stosunku 1:1 1:3,
- zawiera du\o potasu,
- działa rozwalniająco.
Mesz:
- pasza treściwa dla koni w intensywnym treningu i klaczy karmiących, podaje się 2 3
razy w tygodniu. Porcja dla 10 koni: 1,7 kg siemienia lnianego z 17 l wody gotuje siÄ™
20 30 minut. W kadzi zalewa siÄ™ tym wrzÄ…tkiem 20 kg owsa, posypujÄ…c 3,5 kg otrÄ…b
pszennych, przykrywa na 9 godzin. Przed podaniem dodaje siÄ™ 6,5 kg otrÄ…b.
Zasady \ywienia i pojenia koni
W \ywieniu koni nale\y przestrzegać następujących zasad:
- paszę treściwą zadawać w małych dawkach, co najmniej 3 razy dziennie, co 6 godzin,
- połowę paszy objętościowej zadawać na odpas wieczorny,
- karmienie codziennie o tej samej porze,
- pozostawianie koni na czas karmienia w spokoju, co sprzyja prawidłowemu trawieniu,
a tak\e unikanie złych nałogów (łapczywego jedzenia, rozrzucania paszy),
- regularnie czyścić \łoby i poidła, usuwać nie wyjedzone resztki,
- zadawanie wody, dobrej jakości, najlepiej z automatycznych poideł, je\eli z wiadra to
3 razy dziennie (temperatura wody, zbli\ona do temperatury w stajni), przed karmieniem
- nie poić koni po cię\kiej pracy ani przed nią.
Normowanie pasz i układanie dawek pokarmowych
Ustalając potrzeby pokarmowe koni bierze się pod uwagę: energię w MJ, białko ogólne
strawne w g, suchÄ… masÄ™ w kg, Ca, P, NaCl w g i karoten w mg.
W celu ustalenia zapotrzebowania i uło\enia dawki nale\y skorzystać z Norm śywienia Koni
PAN.
Tabela. 1. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe klaczy zrebnych o ró\nej masie ciała [11]
Białko
Sucha Energia Chlorek
Masa M-c ogólne Wapń Fosfor Karoten
masa strawna sodu
ciała zrebności strawne (g) (g) (mg)
(kg) (MJ) (g)
(g)
1 8 9,0 71 450 24 16 50 60
500
9 11 9,5 84 550 34 23 60 75
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Dawka
Dawki najlepiej układać przy pomocy arkusza kalkulacyjnego lub kalkulatora. Na
początku nale\y ustalić rodzaj pasz, które nale\y podać koniom, w zale\ności od ich pracy
lub stanu fizjologicznego. Wypisać z norm \ywienia skład chemiczny i wartość pokarmowa
pasz, wartości: energii, białka, związków mineralnych i karotenu, dla poszczególnych pasz.
Przykładową dawkę zamieszczono w tabeli 2.
Tabela. 2. Dawka pokarmowa dla klaczy zrebnej wa\Ä…cej 500 kg, w drugim okresie ciÄ…\y [11]
Sucha masa Energia Białko ogólne Wapń Fosfor
strawna strawne
Pasza kg (kg) (g) (g)
(kJ) (g)
w w w w w w w
w 1 kg w 1 kg w 1 kg
dawce dawce dawce 1 kg dawce 1 kg dawce
paszy paszy paszy
paszy paszy
Marchew 5 0,15 0,75 2,4 12 11 55 0,6 3 0,5 2,5
Siano
5 0,86 4,3 7,5 37,5 55 275 5,4 27 2,3 11,5
Å‚Ä…kowe
SÅ‚oma
2 0,86 1,72 5,1 10,2 8 16 2,5 5 0,6 1,2
pszenna
owies 2,5 0,88 2,2 11,5 28,75 93 232,5 0,7 1,75 3,7 9,25
Razem 8,97 88,45 578,5 36,75 24,45
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Które pasze mogą spowodować problemy zdrowotne koni i dlaczego?
2. Gdzie i w jaki sposób odbywa się trawienie włókna u konia?
3. Które pasze są zródłem energii w dawce dla koni?
4. Jakie pasze treściwe i w jakich ilościach podaje się koniom?
5. Jakie maksymalne ilości pasz objętościowych zadaje się klaczom?
6. Z jakich składników składa się mesz? Dla jakich koni się go stosuje?
7. Które pasze mają działanie dietetyczne, a które mlekopędne?
8. W jakich postaciach podaje siÄ™ owies koniom?
9. Jakie rodzaje pasz objętościowych mo\na podawać koniom w okresie zimowym?
10. Czym siÄ™ charakteryzuje \ywienie klaczy zrebnych i karmiÄ…cych?
11. Dla jakich parametrów wylicza się normy i dawki pokarmowe dla koni?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj pasze dla koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować próbki pasz,
2) posegregować je wg zasady podobny do podobnego ,
3) porównać pasze pod względem struktury, kształtu i barwy,
4) ustalić pochodzenie paszy i jej skład,
5) określić rodzaj paszy,
6) sporządzić notatkę z ćwiczenia, opisując cechy paszy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- próbki pasz i dodatków paszowych,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Oceń organoleptycznie jakość pasz dla koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować próbki pasz,
2) posegregować próbki pasz wg ich rodzaju i określić ich rodzaj,
3) ocenić pasze pod względem struktury, składu botanicznego, wilgotności, barwy, zapachu,
4) porównać je, szeregując według wartości paszowej i jakości,
5) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- próbki pasz treściwych, objętościowych suchych i soczystych,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Sporządz wykaz pasz stosowanych w \ywieniu poszczególnych grup koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić skład pasz w przykładowej dawce pokarmowej,
2) ustalić rodzaj pasz stosowany w \ywieniu ró\nych grup koni,
3) sporządzić (w poni\szej tabeli) wykaz pasz, który zastosowałbyś w \ywieniu ró\nych
grup stada podstawowego,
4) wpisać do tabeli przedziały ilości zastosowanych pasz.
Grupa koni Pasza Ilość w kg/dzień
Klacze niskozrebne
Klacze wysokozrebne
Klacze karmiÄ…ce
Ogiery
Odsadki
Roczniaki
Dwulatki i tzylatki
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- wzór tabeli,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Ułó\ dawkę pokarmową dla koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić porę roku i rodzaj pasz, jaki nale\y zastosować w dawce dla określonego konia,
2) wypisać z norm \ywienia zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, w zale\ności od
płci, masy ciała, u\ytkowania i stanu fizjologicznego konia,
3) wypisać z norm \ywienia, wartość pokarmową pasz,
4) ustalić ilość pasz, które masz zamiar zastosować,
5) uło\yć dawkę pokarmową, najlepiej przy pomocy arkusza kalkulacyjnego lub
kalkulatora,
6) podliczyć sumy uzyskanych wartości,
7) porównać wyniki z zapotrzebowaniem,
8) dokonać korekty, w przypadku, gdy wyniki ró\nią się od zapotrzebowania, w większym
stopniu ni\ 5% w dół i w górę.
Sucha masa Energia Białko ogólne Wapń Fosfor
strawna strawne
Pasza kg (kg) (g) (g)
(kJ) (g)
w w w w w w w
w 1 kg w 1 kg w 1 kg
dawce dawce dawce 1 kg dawce 1 kg dawce
paszy paszy paszy
paszy paszy
Suma X X X X X X
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- normy \ywienia koni,
- komputer z arkuszem kalkulacyjnym lub kalkulator.
Ćwiczenie 5
SporzÄ…dz preliminarz pasz i kalkulacjÄ™ \ywienia stada podstawowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić rodzaj i ilość pasz, które masz zamiar zastosować,
2) określić zapotrzebowanie pokarmowe klaczy w czterech okresach, w zale\ności od jej
stanu fizjologicznego, na okres: niskiej zrebności, wysokiej zrebności, karmienia
zrebięcia w pierwszych trzech miesiącach i następnych trzech do momentu odsadzenia,
3) uło\yć 4 dawki pokarmowe na cały rok \ywienia klaczy,
4) obliczyć zapotrzebowanie na pasze dla klaczy zrebnej:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
AÄ…cznie
Dawka dla klaczy Dawka dla klaczy
niskozrebnej wysokozrebnej
Pasza
dni kg razem dni kg razem
5) obliczyć zapotrzebowanie na pasze dla klaczy karmiącej:
Dawka dla klaczy Dawka dla klaczy
AÄ…cznie
karmiÄ…cej w I okr. karmiÄ…cej w II okr.
Pasza
dni kg razem dni kg razem
6) obliczyć roczne zapotrzebowanie na pasze dla klaczy:
Dawki dla klaczy Dawki dla klaczy
Pasza AÄ…cznie
zrebnej karmiÄ…cej
7) obliczyć koszt całorocznego wy\ywienia klaczy:
Pasza Ilość w dt Cena za dt Wartość
Roczny koszt x x
wy\ywienia klaczy
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- komputer z arkuszem kalkulacyjnym lub kalkulator,
- cennik pasz,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Ćwiczenie 6
Przygotuj i zadaj pasze koniom.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować przebieg prac,
2) przygotować pasze w określonej ilości w stosunku do liczby koni,
- zaparzyć siemię lniane w parniku,
- zgnieść w gniotowniku partię owsa,
- rozdrobnić w śrutowniku ziarna zbó\ do mieszanki pasz treściwych,
- pociąć słomę na sieczkę,
- przywiezć kiszonkę i siano,
3) zadać pasze koniom,
4) ocenić wykonaną pracę,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- parnik,
- gniotownik,
- śrutownik,
- pasze,
- wózek paszowy,
- łopatka i widły do zadawania paszy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić potrzebÄ™ racjonalnego \ywienia koni? ð ð
2) rozpoznać pasze stosowane w \ywieniu koni? ð ð
3) scharakteryzować zasady \ywienia poszczególnych grup koni? ð ð
4) okreÅ›lić wartość pokarmowÄ… ró\nych pasz dla koni? ð ð
5) ocenić organoleptycznie jakość pasz stosowanych w \ywieniu koni? ð ð
6) dobrać rodzaj pasz dla okreÅ›lonej grupy koni? ð ð
7) uÅ‚o\yć dawkÄ™ pokarmowÄ… dla konia? ð ð
8) zaplanować \ywienie stada koni na caÅ‚y rok? ð ð
9) skalkulować koszty caÅ‚orocznego \ywienia koni? ð ð
10) przygotować pasze do skarmiania? ð ð
11) zaplanować czynnoÅ›ci zwiÄ…zane z zadawaniem pasz koniom? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.5. Pielęgnacja i zabiegi zoohigieniczne u koni. Korekcja
i podkuwanie kopyt koni
4.5.1. Materiał nauczania
W chowie stajennym codziennie rano przeprowadza się czyszczenie skóry, włosów
i kopyt koni. Dzięki temu usuwany jest brud, pot, zanieczyszczenia, jaja owadów, ale
równocześnie przeprowadzany jest masa\ skóry, poprawiający krą\enie krwi i samopoczucie
koni. Czyszczenie jest równie\ elementem oswajania konia z człowiekiem. Do czyszczenia
najlepiej wyprowadzić konia na korytarz i uwiązać na dwa uwiązy. Czyszczenie mo\e się
odbywać przy koniowiązie przed stajnią.
Sprzęt konieczny do pielęgnacji koni, to:
- szczotka z naturalnego włosia do czyszczenia skóry,
- szczotka plastikowa do masa\u skóry,
- szczotka ry\owa do mycia i wyczesywania włosów grzywy i ogona,
- zgrzebło metalowe do czyszczenia szczotki,
- zgrzebło gumowe do usuwania zaklejek,
- kopystka do czyszczenia ścian i podeszwy rogowej kopyt,
- grzebień do włosów,
- drewniany nó\ do zdejmowania piany z potu,
- gąbki lub lniane ścierki do przecierania głowy oraz narządów rozrodczych i odbytu konia.
a b c d e
Rys. 29. Sprzęt do pielęgnacji koni: a) szczotka włosiana, b) zgrzebło metalowe, c) zgrzebło gumowe,
d) szczotka gumowa, e) kopystki [14, s. 26]
Czyszczenie rozpoczyna się szczotką włosianą od lewej strony głowy i szyi, pózniej
pierś, łopatka, grzbiet, brzuch i przednia noga, następnie zad i tylna noga. Cały czas trzymać
się powinno szczotkę od strony konia, w tym przypadku w lewej ręce, a zgrzebło w prawej.
Ka\demu pociągnięciu szczotką pod włos towarzyszy dwukrotne pociągnięcie z włosem
i oczyszczenie szczotki zgrzebłem. Brud ze zgrzebła usuwa się uderzeniem o podło\e.
Rys. 30. Kierunek czyszczenia konia [14, s. 28] Rys. 31. Prawidłowe trzymanie szczotki i zgrzebła [14, s. 28]
Przy czyszczeniu nóg spory problem mo\e stanowić podniesienie nogi konia, \eby
oczyścić podeszwę kopyta. Umiejętność podawania nóg u koni, konieczna jest równie\ przy
rozczyszczaniu i kuciu kopyt. Zanim podniesie się kończynę lewą, przednią nale\y stanąć
bokiem do konia, twarzą w kierunku jego zadu, lewą rękę poło\yć na łopatce, przesunąć do
przedramienia, teraz naciska się na przedramię, jednocześnie prawą ręką chwyta za pęcinę, po
uniesieniu nogi opiera się ją na lewym udzie, zmienia rękę, trzymającą pęcinę na lewą,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
a prawą wykonuje zabieg. Przyzwyczajenie konia do podawania nóg na komendę noga
bardzo ułatwia pracę.
Rys. 32. Podnoszenie przedniej nogi konia [14, s. 25]
Rys. 34. Podnoszenie tylnej nogi konia [14, s. 26]
Przy podnoszeniu tylnej, lewej nogi równie\ nale\y stanąć bokiem, twarzą w kierunku
zadu konia, lewą rękę kładzie się na zadzie a prawą przesuwa po tylniej krawędzi nogi,
chwyta się za staw pęcinowy, odciąga się kończynę do przodu, w tym samym czasie lewą
ręką od wewnątrz chwyta się za pęcinę zgiętą w stawie pęcinowym i skokowym, nogę opiera
się na lewym udzie. Przy czyszczeniu prawej strony konia przekłada się szczotkę do prawej
ręki i znowu zaczyna się od głowy. Zlepione włosy grzywy i ogona rozczesuje się palcami,
wyjmując słomę lub rzepy ostu. Rozczesaną grzywę i ogon myje się szczotką ry\ową i ciepłą
wodą, po czym mo\na delikatnie, z wyczuciem rozczesać włosy rzadkim grzebieniem. Potem,
wilgotną, lnianą ściereczką lub gąbką przeciera się oczy, nozdrza i wargi konia, a następnie
narządy rozrodcze, odbyt i wewnętrzną część ogona. Konie siwe, izabelowate lub srokate
z białymi plamami na skórze mo\na umyć bardzo skutecznie wodą z dodatkiem soku
cytrynowego. W przypadku koni sportowych mo\na je strzyc, sprzyja to Å‚atwiejszemu
schnięciu koni po intensywnej pracy.
Pielęgnacja grzywy i ogona u koni, oprócz ich mycia i rozczesywania polega równie\ na
nadaniu im odpowiedniego kształtu. Nie nale\y tego robić no\yczkami i obcinać włosów, ale
je przerwać za pomocą grzebienia. Zabieg wykonuje się w rękawiczkach, \eby nie pokaleczyć
rąk, w następujący sposób: lekko naciągnięte, cienkie pasmo włosów jedną ręką przytrzymać,
grzebieniem stapirować do góry krótsze włosy, pozostawione dłu\sze, wyrwać owijając je na
grzebieniu i pociągając w dół. Tak przerwane włosy mo\na splatać w siateczkę, robić
koreczki lub warkoczyk.
Pielęgnacja nóg i kopyt
Podstawą prawidłowego funkcjonowania kopyta jest zapewnienie koniom ruchu, dzięki
niemu kopyto ma odpowiedni kształt i jest aparatem amortyzacji. Równie wa\ne jest
regularne czyszczenie kopyt. Ściany kopyta oczyszcza się włosianą szczotką lub kopystką,
a podeszwę haczykowatą częścią kopystki, sprawdzając czy nie wbiło się coś pod podkowę
lub w podeszwę. Po jezdzie dobrze jest umyć nogi konia silnym strumieniem wody, za
pomocą szczotki, wysuszyć, a potem, je\eli róg kopytowy jest zbyt suchy, natłuścić smarem
do kopyt. Takie kopyta nale\y te\ nawil\ać wilgotnymi okładami. W przypadku kopyt
nadmiernie wilgotnych i kruchych zaleca siÄ™ smarowanie kopyta, co jakiÅ› czas, dziegciem.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Zapobiega to butwieniu kopyta, a tak\e gniciu strzałki. W zale\ności od sposobu eksploatacji,
co 4 6 tygodni nale\y rozczyścić kopyta konia, przez usunięcie nadmiaru rogu z podeszwy,
skrócenie brzegu podstawowego tarnikiem i nadanie odpowiedniego kształtu. Ze strzałki
nale\y usunąć zwisające części rogu i wyczyścić rowek.
Kontuzje i stany chorobowe kończyn, wynikające ze złej pielęgnacji i nieprawidłowego
u\ytkowania koni
Gnicie strzałki występuje najczęściej u koni, które stoją na brudnej i wilgotnej ściółce,
a ponadto mają niewłaściwie pielęgnowane, rozczyszczane i kute kopyta. Róg strzałki
kopytowej odpada kawałkami, jest bardzo miękki, w rowkach strzałki znajduje się
brudnoszary wysięk, występuje charakterystyczny gnilny zapach, koń zaczyna kuleć.
Rak strzałki szare, serowate rozrosty strzałki sięgające w głąb kopyta. Nieuleczalna
i cię\ka choroba kopyta, która mo\e spowodować całkowitą niezdolność konia do pracy.
Nagwo\d\enie powstaje wskutek nastąpienia kopytem na ostry przedmiot (gwózdz, kawałek
szkła). Po spostrze\eniu kulawizny nale\y zatrzymać konia i sprawdzić dokładnie podeszwę oraz
strzałkę kopytową. Po stwierdzeniu nagwo\d\enia trzeba wyjąć tkwiący w kopycie przedmiot,
a następnie rozkuć kopyto, wymyć i wydezynfekować, zało\yć opatrunek.
Podbicie krwawe plamy, mogą być spowodowane przez drobne, twarde przedmioty,
które dostały się pod podkowę i odgniotły tworzywo kopytowe podeszwy. Mo\e ono powstać
równie\ w wyniku nadmiernego wystrugania podeszwy kopyta. Podbitego konia trzeba
rozkuć, na kopyta zastosować zimne okłady.
Zatrat powstaje przez zranienie koronki kopyta. Rana taka powstaje najczęściej wskutek
nastąpienia jedną nogą na drugą, zwłaszcza, jeśli koń jest podkuty podkową z hacelami.
Widoczna początkowo na koronie kopyta rana, jeśli się jej nie opatrzy, ropieje, powstaje
obrzęk koronki i koń mocno kuleje. Róg kopytowy narasta nierównomierne, jest osłabiony
i pęka. Zapobiega, prawidłowe kucie koni, sprawdzanie podków i wykręcanie haceli po pracy.
Zagwo\d\enie następuje podczas kucia konia, wskutek zranienia podkowiakiem głębiej
poło\onych, miękkich części kopyta. Po okuciu konia nale\y dokładnie obejrzeć kopyto,
sprawdzić wysokość i rozmieszczenie podkowiaków na ścianie kopytowej oraz czy koń nie
kuleje. Kulejącego konia natychmiast rozkuć i obejrzeć podkowiaki, czy nie ma na nich śladu
krwi. Ogląda się równie\ dokładnie otwory po podkowiakach od strony podeszwy,
sprawdzając, czy le\ą one na białej linii kopyta. Następnie w ka\dy otwór wkłada się nowy,
czysty podkowiak. Gdy natrafi się na miejsce zagwo\d\enia, koń wyrwie nogę. Ranę
przemywa się środkiem odka\ającym, a konia podkuwa omijając zagwo\d\one miejsce.
Gruda jest to zapalenie skóry na pęcinach, z tyłu stawu pęcinowego. Przyczyną grudy jest
podra\nienie i zanieczyszczenie skóry przez trzymanie koni na mokrej, brudnej ściółce,
błotnistych okólnikach, u\ywanie ich do pracy po błocie i śniegu, nie wysuszanie nóg konia
po myciu, u koni zimnokrwistych chorobie sprzyja strzy\enie szczotek.
Pierwsze objawy to małe grudki wyczuwane na skórze, podobne do zaschniętych grudek
błota. U chorych koni, skóra na tylnej powierzchni stawu pęcinowego jest obrzękła, popękana
i pokryta strupami, włosy są w tym miejscu sklejone ropą. Skóra ropieje i odpada kawałkami.
Zdarza się, \e po początkowym zaczerwienieniu i obrzęku skóry tworzą się brodawkowate
rozrosty. Leczenie polega na smarowaniu skóry nóg, po umyciu i wysuszeniu, maścią
cynkowÄ…, tranowÄ… lub borowÄ….
Opoje. Przyczyną jest nagły i bardzo du\y wysiłek, szczególnie u młodych koni,
powodujący rozciągnięcie torebki stawowej, a tak\e nadmiar białka w dawce pokarmowej.
U chorego konia stwierdza się owalne, miękkie i bolesne obrzmienie stawu. Zazwyczaj opoje
nie powodują kulawizny, jedynie po długiej i szybkiej jezdzie. Występują najczęściej u koni o
słabej konstytucji, słabych więzadłach stawowych, za wcześnie u\ytych do cię\kiej pracy. Na
świe\o powstałe, bolesne opoje mo\na robić okłady chłodzące.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Włogacizna (szpat) jest to przewlekłe zapalenie stawu skokowego, na wewnętrznej
stronie stawu tworzą się narośla kostne. Mo\e się do tego przyczynić zbyt wczesne
zaje\d\anie młodych koni, zbyt cię\ka praca i nieprawidłowa postawa nóg.
Charakterystycznym objawem włogacizny jest to, \e koń mocniej kuleje przy ruszaniu
z miejsca, w czasie biegu kulawizna zmniejsza się lub nawet ustępuje. W celu rozpoznania
włogacizny podnosi się po kolei ka\dą z tylnych kończyn i trzymając ją za staw pęcinowy
przyciska do brzucha konia. Po minucie nogę puszcza się i konia zmusza do zakłusowania.
Koń ze szpatem wyraznie zakuleje.
Nakostniaki (martwiaki). śabka lub obrączka. Bukszyny. Rozrosty kostne, powstałe
w wyniku zapalenia okostnej. Zapobiega się im przez odpowiednie \ywienie, pielęgnowanie
i u\ytkowanie koni, nieu\ywanie zbyt młodych koni do cię\kiej pracy. Mo\na im równie\
zapobiegać przez stosowanie odpowiednich zabezpieczeń, chroniących przed urazami
mechanicznymi. Na nadpęcia i stawy pęcinowe stosuje się ochraniacze, owijki z banda\y,
strychulce, na stawy pęcinowe półstrychulce, a na same kopyta kalosze. Nakostniaki
występują na bocznych ścianach nadpęcia, czasem pod ścięgnem. śabkę spotyka się na kości
koronowej lub pęcinowej, jeśli narośl ma formę pierścienia nazywa się ją obrączką. Tego
rodzaju schorzeniu sprzyja nieprawidłowa postawa kończyn oraz nieumiejętne kucie.
U młodych koni w intensywnym treningu wyścigowym na przedniej stronie nadpęcia tworzą
się bukszyny, w postaci zgrubień w kształcie połówek orzecha.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Dlaczego nale\y regularnie czyścić konie w chowie stajennym?
2. W jaki sposób konie radzą sobie z pielęgnacją skóry w naturze?
3. W jaki sposób nale\y przeprowadzić zabieg czyszczenia konia?
4. W jaki sposób bez większego wysiłku podnosić nogi konia w czasie czyszczenia?
5. Na czym polega pielęgnacja kopyt?
6. Co jest przyczyną gnicia i raka strzałki?
7. Jakie zabiegi stosuje się przy ró\nych problemach z rogiem kopytowym?
8. Na czym polega zabieg rozczyszczania kopyt?
9. W jaki sposób zapobiegać zatratowi u koni?
10. Jak rozpoznać zagwo\d\enie?
11. Co jest przyczyną kontuzji i chorób kończyn konia?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz zabiegi pielęgnacyjne skóry i kopyt konia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować przeprowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych,
2) przygotować sprzęt do czyszczenia,
3) wyprowadzić konia w ogłowiu z boksu na korytarz, uwiązać,
4) wyczyścić szczotką i zgrzebłem gumowym lub plastikowym skórę i sierść konia,
5) wymyć gąbką z wodą zabrudzenia, których nie mo\na usunąć na sucho,
6) przetrzeć oczy i nozdrza gąbką z wodą,
7) przemyć okolice sromu i odbytu (u\yj gąbki specjalnie do tego przeznaczonej),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
8) przerzedzić grzywę konia,
9) ocenić wykonaną pracę,
10) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- stanowisko do czyszczenia z kółkiem do wiązania (koniowiązem),
- uzda lub kantar z uwiÄ…zem,
- sprzęt do pielęgnacji koni,
- koń.
Ćwiczenie 2
Wykonaj obrzÄ…dek w stajni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonywanych prac,
2) zaopatrzyć się w sprzęt do obrządku,
3) wejść do boksów, usunąć ze \łobów resztki paszy (do wiadra), oczyścić \łoby i poidła,
4) przygotować słomę,
5) otworzyć boks, wrzucić widłami słomę do boksu, roztrząsnąć na całą powierzchnię,
6) pozamiatać korytarz,
7) wyczyścić konie,
8) zadać paszę treściwą,
9) wykonać inne prace wynikające z harmonogramu obrządku,
10) ocenić wykonaną pracę,
11) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- sprzęt do obrządku: widły, miotła, wiadro,
- sprzęt do czyszczenia koni.
Ćwiczenie 3
Wykonaj wskazane zabiegi pielęgnacyjne kończyn konia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić konieczność wykonania zabiegów,
2) zaplanować sposób wykonania zabiegu, dobrać sprzęt i środki,
3) wyczyścić, umyć i osuszyć kończyny konia,
4) wykonać konieczne zabiegi,
5) ocenić wykonaną pracę,
6) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- kantar z uwiÄ…zem,
- sprzęt do pielęgnacji kopyt,
- opatrunki i środki do leczenia schorzeń kończyn konia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 4
Wykonaj wskazane zabiegi słu\ące do rozczyszczania kopyt koni i ich podkuwania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować z podkuwaczem sposób wykonania zabiegu,
2) dobrać sprzęt do wykonania zabiegu,
3) wyczyścić kopyta konia,
4) pokazać konia podkuwaczowi - ustawić konia na równym podło\u, tak, aby stał równo na
wszystkich nogach, przeprowadzić konia stępem kilkanaście metrów, a następnie kłusem,
5) wrócić z koniem do stajni, ustawić w miejscu przeprowadzania rozczyszczania,
6) przytrzymać kolejne nogi konia w celu wykonania zabiegu przez podkuwacza,
7) ocenić wykonaną pracę,
8) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- kantar z uwiÄ…zem,
- sprzęt do czyszczenia i rozczyszczania kopyt,
- koń.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić potrzebÄ™ codziennej pielÄ™gnacji konia? ð ð
2) zastosować zgodnie z przeznaczeniem odpowiedni sprzęt do pielęgnacji
konia? ð ð
3) podnieść nogi konia do wyczyszczenia? ð ð
4) wyczyÅ›cić konia w bezpieczny i skuteczny sposób? ð ð
5) rozpoznać i zapobiec schorzeniom koÅ„czyn, wynikajÄ…cym ze zÅ‚ej ð ð
pielęgnacji?
5) rozpoznać i określić przeznaczenie sprzętu do rozczyszczania i kucia
koni? ð ð
6) scharakteryzować przebieg rozczyszczania kopyt? ð ð
7) wykonać odpowiednie zabiegi leczniczo-pielęgnacyjne kończyn
konia? ð ð
8) zaplanować i przeprowadzić obrzÄ…dek w stajni? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.5. Profilaktyka w chowie koni. Najczęściej występujące
choroby koni
4.6.1. Materiał nauczania
Cechy zdrowego konia
Zdrowy koń ma apetyt, jego sierść jest lśniąca i gładka, temperatura ciała wynosi
37,5 38,0°C, tÄ™tno 26 40/minutÄ™, liczba oddechów 8 16/minutÄ™. Oko \ywe, bÅ‚yszczÄ…ce,
śluzówki oczu, dziąseł zaró\owione do biało szarawego, czyste. Kał i mocz wydalane są
regularnie, kał jest zielonkawo-brunatny, błyszczący, pączkowate odchody po spadnięciu na
ziemię rozsypują się, mocz \ółtawy lub \ółtawo-brązowy, lekko mętny. W teście na
odwodnienie fałdka skóry konia zdrowego, uchwycona palcami na łopatce i odciągnięta,
zaraz po wypuszczeniu znika. Temperaturę ciała konia mierzy się około 5 minut, w odbycie,
natłuszczonym (np. wazeliną) termometrem, przyczepionym odpowiednim spinaczem do
ogona. Liczbę oddechów ustala się przez obserwację ruchów nozdrzy lub klatki piersiowej
i powłok brzusznych lub przykładając rękę do słabizny za \ebrami,
Rys. 34. Liczenie oddechów przez przyło\enie ręki [12. s. 322]
Tętno mierzy się po wewnętrznej stronie kości \uchwowej lub na tętnicy przedramieniowej.
Rys. 35. Badanie tętna [12, s. 322]
Choroby niezakazne
Ochwat
Ochwat jest jedną z najczęściej występujących chorób koni. Jest to cię\ka choroba całego
organizmu, przy której występuje zapalenie tworzywa kopytowego, poło\onego pod warstwą
rogowÄ….
Przyczyny: nagłe oziębienie rozgrzanego konia, napojenie go zimną wodą albo
nakarmienie zwierzęcia nie przyzwyczajonego większą ilością \yta, pszenicy, jęczmienia lub
owsa. Szczególnie niebezpieczne jest karmienie świe\ym (nie wypoconym) ziarnem. Ochwat
mo\e wystąpić tak\e po porodzie i jako następstwo niektórych zakaznych chorób koni.
Objawy choroby. Ochwat zaczyna się zwykle nagle. W pracy koń idzie z coraz większą
trudnością, stawiając krótkie kroki. Chód staje się sztywny i koń porusza się jak na
szczudłach, w spoczynku wysuwa przednie nogi do przodu, a tylne podciąga pod brzuch,
porusza się bardzo niechętnie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Rys. 36. Postawa konia przy ochwacie [16, s. 354]
Przy ucisku kleszczami kopytowymi lub opukiwaniu ściany kopyta odczuwa ból i cofa
nogę, kopyto jest gorące. Koń traci apetyt, czasem pojawia się biegunka lub bóle brzucha, jak
przy morzysku. Choroba zazwyczaj trwa krótko, jeśli jednak konia nie leczy się, przedłu\a się
i powoduje powstanie płaskiej, a nawet wypukłej podeszwy. Po przebytym ochwacie na
ścianie kopyta występują charakterystyczne pierścienie. Koń ma ograniczone mo\liwości
ruchowe, nadaje siÄ™ do lekkiej pracy tylko po podkuciu ortopedycznÄ…, zwartÄ… podkowÄ….
Postępowanie. Po zauwa\eniu pierwszych objawów ochwatu trzeba jak najszybciej
wezwać lekarza. Przed przybyciem lekarza nale\y konia rozkuć i umieścić na stanowisku
z du\ą ilością miękkiej ściółki, kopyta nale\y chłodzić. Choremu koniowi ograniczyć dawkę
pokarmową, podawać pasze dietetyczne.
Mięśniochwat pora\enny (choroba poświąteczna koni)
Przyczyną jest u\ycie do cię\kiej pracy po wolnym dniu, w którym nie ograniczono
dawki pokarmowej.
Objawy choroby. Obfite pocenie, dr\enie mięśni, zad jest napięty i twardy, kończyny
tylne sztywne, koń z trudem się porusza. Po upadku nie podnosi się. Mocz jest czerwony.
Postępowanie: zwolnić konia od pracy, okryć derką, zastosować gorące okłady na zad.
Wezwać weterynarza.
Zapobieganie: zmniejszenie dawki pasz treściwych w dniach wolnych od pracy, ale
zapewnienie ruchu, stopniowanie natÄ™\enia pracy po dniach wolnych.
Morzyska (kolki)
Morzyska są to schorzenia \ołądka i jelit, charakteryzują je silne i gwałtowne bóle.
Przyczyną najczęściej jest przekarmienie, nieregularne zadawanie karmy, skarmianie
roślin łatwo fermentujących, (zroszona lub zbierana po deszczu koniczyna), zwiędłej zielonki,
karmy nadpsutej, zmarzniętej i spleśniałej lub zanieczyszczonej ziemią i piaskiem, karmienie
świe\ym sianem lub ziarnem. Podawanie koniom, nie przyzwyczajonym, pasz łatwo
pęczniejących i trudno strawnych, jak \yto, jęczmień, groch, bób, kukurydza oraz pojenie
zimną wodą koni zgrzanych. Czasem nagłe oziębienie koni spoconych, nie występowanych,
stojących po pracy bez ruchu. Kolki występują równie\ przy zarobaczeniu koni.
Objawy choroby. Jednym z pierwszych objawów morzyska u koni jest utrata apetytu, koń
stoi smutny, ogląda się na boki, grzebie przednimi nogami, często przestępuje z nogi na nogę.
Przy silnych bólach koń pokłada się, stęka, tarza po ziemi, często napina jak do oddawania
moczu i kału, czasem przysiada na tylnych nogach, w pozycji siedzącego psa. Nierzadko przy
morzysku następuje wysklepienie słabizn oraz silne wzdęcie całego brzucha. W początkowym
okresie choroby koń oddaje kał częściej ni\ zwykle, ale z trudem i w małych ilościach.
Pózniej następuje zatrzymanie kału, czasem biegunka. W cię\kich stanach morzyska konie
stękają i jęczą, a przy tym z reguły obficie się pocą. Uszy naprzemian są zimne i ciepłe. Je\eli
występują wymioty, które są objawem pęknięcia \ołądka, to zawsze kończy się śmiercią
zwierzęcia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Rys. 37. Charakterystyczne postawy przybierane przez konia przy morzysku [16, s. 320, 321]
Koń chory na morzysko mo\e wyzdrowieć po kilku godzinach, ale zdarza się, \e choruje
kilka dni i dłu\ej. Czasem choroba zaczyna się gwałtownie, przebiega szybko i kończy się
śmiercią ju\ po paru godzinach.
Postępowanie. Po zauwa\eniu pierwszych objawów morzyska nale\y sprowadzić lekarza.
Do czasu, kiedy przyjedzie lekarz, chorego konia nale\y oprowadzać. Mo\na rozcierać mu
brzuch i boki wiechciem słomy, okryć ciepłą derką, zrobić lewatywę z ciepłej wody. W stajni
stanowisko nale\y oczyścić, wysłać obficie słomą, \eby koń mógł swobodnie le\eć. Nie
nale\y koniowi bronić kładzenia się, gdy\ często le\ąc mniej cierpi. Nie wolno natomiast
pozwalać mu na tarzanie się przy wzdęciach, gdy\ mo\e to spowodować pęknięcie \ołądka
lub jelit. Nie nale\y karmić konia. Chorego konia trzeba całkowicie zwolnić od pracy, a po
wyzdrowieniu u\ywać go najpierw tylko do lekkich prac, poniewa\ morzysko powoduje
zazwyczaj silne osłabienie całego organizmu, zwłaszcza serca.
Choroby zakazne
Lista zarazliwych chorób zwierzęcych podlegających ustawowemu obowiązkowi
zgłaszania i zwalczania:
1) afrykański pomór koni,
2) wÄ…glik,
3) wścieklizna,
4) zakazne zapalenie nosa i tchawicy,
5) zakazne zapalenie macicy u klaczy,
6) zaraza stadnicza,
7) niedokrwistość zakazna koni,
8) influenza koni,
9) nosacizna,
10) wirusowe zapalenie tętnic koni arteritis,
11) wirusowe ronienie u klaczy,
12) wirusowe zapalenie mózgu i rdzenia koni,
13) zołzy.
W razie wystąpienia choroby zakaznej, nale\y zastosować kwarantannę, chorego
osobnika nale\y oddzielić od zdrowych, przeprowadzić dezynfekcję, przenieść do czystego,
obszernego pomieszczenia z czystą ściółką. Bezzwłocznie wezwać lekarza weterynarii.
Grypa koni (Influenza)
Jest to zarazliwa wirusowa choroba koni. Konie zaka\ajÄ… siÄ™ drogÄ… kropelkowÄ… lub od
przenosicieli zarazków, jesienią i wiosną. Bardzo zarazliwa, choruje większość koni
wra\liwych w stajni. Szczególnie ucią\liwa w stajniach, gdzie panuje du\a rotacja koni
(stajnie handlowe, pensjonaty).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Objawy. Brak apetytu, wysoka temperatura, oddech szybki, ciÄ™\ki. Obserwuje siÄ™ te\
obrzęk spojówek, łzawienie. Przy cię\kim przebiegu mo\e przejść w zapalenie płuc,
natomiast przy łagodnym stopniowo następuje polepszenie i koń wraca do zdrowia.
Zapobieganie. Szczepienia. Nowo wprowadzone zwierzęta nale\y poddać obserwacji czy
nie mają \adnych objawów choroby. Chronić konie przed kontaktami z zaka\onymi
osobnikami.
Leczenie. Konie chore nale\y oddzielić i utrzymywać w wietrzonej, niezbyt ciepłej stajni.
Poić czystą, odstałą wodą i karmić lekko strawną paszą. Po wyleczeniu nie u\ywać konia do
pracy, przez co najmniej 4 tygodnie ze względu na mo\liwość powikłań.
Nosacizna
Jest jedną z najgrozniejszych chorób zarazliwych zwierząt nieparzystokopytnych,
wywołaną przez pałeczkę nosaciznową. Zara\enie następuje przez stykanie się z chorymi
zwierzętami i ich wydzielinami lub za pośrednictwem wody, karmy, \łobów, uprzę\y.
Człowiek, mo\e się zarazić po zetknięciu się w miejscu zranienia skóry z wydzielinami
chorych koni, a skutek jest najczęściej śmiertelny.
Objawy. Nosacizna występuje u koni w formie nosowej, skórnej i płucnej. Przy formie
nosowej następuje zwykle ropny, \ółtawy wypływ z nozdrza, a na przegrodzie nosowej
pojawiają się guzki i wrzodziki. Równocześnie gruczoł podszczękowy jest powiększony,
twardy, jakby przyrośnięty do skóry i kości. Przy skórnej formie choroby obrzmiewają
naczynia i gruczoły limfatyczne przewa\nie na kończynach, czasem na brzuchu lub szyi.
Guzki te pękają tworząc wrzody, których wydzieliny zawierają zarazki. Płucna forma choroby
jest trudna do rozpoznania.
Zapobieganie. Nowo nabyte konie nale\y poddać badaniom, (malleinizacja), powtarzać
je przynajmniej raz w roku. W przypadku wystąpienia objawów u jednego z osobników
nale\y przyjąć, \e całe stado jest chore.
TÄ™\ec
Zalicza się go do zakaznych, niezarazliwych chorób, do zaka\enia dochodzi przez rany
i otarcia skóry lub błon śluzowych, gdy dostaną się do nich z ziemi pałeczki tę\ca. Choroba ta
jest tak\e niebezpieczna dla innych zwierząt gospodarskich i człowieka.
Objawy. Widoczne są kurczowe drgawki mięśniowe, sztywny chód, zwłaszcza przy
skrętach. Zwierzę stoi z szeroko rozszerzonymi nogami, wyciągając w przód szyję i głowę.
yrenice są rozszerzone, mięśnie napięte i stwardniałe, zwierzęcia są pobudzone, mają
zaburzenia w oddychaniu i krą\eniu, które mogą spowodować śmierć.
Zapobieganie. Szczepienia. Skaleczenia odka\ać. Utrzymywać porządek i usuwać
z pomieszczeń inwentarskich, okólników i pastwisk, metalowe, ostre przedmioty.
Wścieklizna
Jest to śmiertelna, choroba wirusowa. Zaka\enie następuje na skutek przeniknięcia
zarazka do krwi przez ranę lub uszkodzenie naskórka, najczęściej podczas ukąszenia przez
wściekłe zwierzę, poniewa\ zarazek znajduje się w ślinie zwierzęcia zara\onego.
Objawy. Obserwuje się niepokój, r\enie, rzucanie się na inne zwierzęta, kąsanie się
w miejsca pogryzione, zupełny brak apetytu, w końcu ogólne pora\enie i śmierć.
Zapobieganie: Szczepienie psów, uniemo\liwianie kontaktów koni z dzikimi zwierzętami.
Leczenie. Choroba nieuleczalna. Chore zwierzę nale\y odosobnić i zamknąć, aby nie
miało dostępu do innych zwierząt i ludzi. Pogryzione lub podejrzane o wściekliznę szczepi się
szczepionką, skuteczną, je\eli będzie dość wcześnie zastosowana.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Otręt koni
Jest to choroba zarazliwa narządów płciowych. Zara\enie następuje w czasie krycia.
Objawy. Na śluzówce pochwy klaczy i na główce prącia u ogierów występują pęcherzyki
wypełnione przezroczystym płynem, który pózniej mętnieje. Po kilku dniach pęcherzyki te
pękają tworząc wrzodziki. Te z kolei gojąc się zasychają w strupy a po ich odpadnięciu,
widoczne są białe plamki. Prócz tych objawów występuje obrzmienie sromu u klaczy,
a u ogiera napletka, ponadto swędzenie miejsc schorzałych i zwiększone napinanie się do
oddawania moczu. Konie sÄ… niespokojne, trÄ… siÄ™ o twarde przedmioty i kopiÄ….
Zapobieganie. Nie dopuszczać do stanowienia koni wykazujących jakiekolwiek zmiany
na częściach rodnych.
Leczenie. Przemywanie narządów rodnych roztworem kwasu bornego 2 3 razy dziennie.
Zakazne ronienie u klaczy
Chorobę wywołuje pałeczka ronienia, rzadziej inne drobnoustroje chorobotwórcze.
yródłem szerzenia się choroby jest klacz, która przy poronieniu wydala zaka\ony płód,
a następnie ło\ysko i wydzieliny dróg rodnych. Do zaka\enia mo\e dojść tak\e za
pośrednictwem karmy i wody oraz nawozu, ściółki, sprzętu stajennego. W szerzeniu się
choroby sprzyjają złe warunki w utrzymaniu.
Objawy. Nabrzmienie warg sromowych, powiększanie się wymion i brzucha, wypływy
śluzowo krwawe i zmniejszenie apetytu. Pojawienie się popędu płciowego dwa miesiące po
kryciu wzbudza podejrzenie o zachorowaniu klaczy.
Zapobieganie. Szczepienia. Prawidłowe \ywienie. Dobre warunki wychowu klaczy
zrebnych.
Leczenie. Odka\ające płukanie narządów płciowych.
Wirusowe zapalenie tętnic koni arteritis
Wirusowa choroba zakazna. Zara\enie drogą kropelkową, wirusem EAV, równie\
miedzy klaczami i młodzie\ą oraz w czasie krycia. Klacze ronią, po przechorowaniu nabierają
odporności, większość ogierów staje się siewcami.
Objawy. W poczÄ…tkowej fazie ma przebieg podobny do grypy, wzrost temperatury,
zapalenie spojówek, łzawienie, utraty apatytu obrzęki powiek na kończynach i podbrzuszu,
moszny i napletka, wysypka na skórze szyi i tułowia. Mo\e wystąpić biegunka i kolka.
U klaczy cię\arnych mo\e dochodzić do resorpcji płodów i poronień. U\ycie ogiera trwale
zaka\onego do krycia klaczy lub jego nasienia do inseminacji powoduje rozprzestrzenienie
arteritis w populacji koni.
Postępowanie. Izolowanie chorych klaczy, leczenia brak.
Zapobieganie. Kwarantanna koni nowoprzybyłych, badanie ogierów i eliminacja
nosicieli, szczepienie ogierów.
Zołzy
To zarazliwa choroba młodych koni w wieku 2 5 lat wywołana przez paciorkowiec.
Zaraza przenosi się za pośrednictwem paszy i wody lub przedmiotów, do których dostały się
ropne wydzieliny chorego konia. Często występuje wspólnie z grypą.
Objawy. Kaszel, gorączka, zmniejszony apetyt, przekrwienie śluzówek oczu i nosa oraz
śluzowo ropny wypływ z nozdrzy. Gruczoły podszczękowe są obrzmiałe, bolesne, ropieją
i pękają wraz ze skórą. Mo\e wystąpić obrzęk krtani, co w konsekwencji powoduje uduszenie.
Zapobieganie. Obowiązkowa kwarantanna zwierząt nowoprzybyłych do gospodarstwa.
Prawidłowe \ywienie i pielęgnacje koni oraz systematyczne odrobaczanie zwiększają
odporność koni.
Postępowanie. Mo\na stosować ciepłe okłady na obrzmiałe węzły chłonne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Choroby paso\ytnicze (inwazyjne)
Paso\yty wewnętrzne u koni wywołują: biegunki, anemię, postępującą utratę masy ciała,
kolki o cię\kim przebiegu, zmniejszenie ogólnej odporności oraz zaburzenia rozwoju kośćca u
młodych koni, mogą sprzyjać rozwojowi innych chorób. Schorzenia paso\ytnicze nale\ą do
szczególnie niebezpiecznych, gdy\ z reguły przebiegają bezobjawowo i są trudne do
rozpoznania. Konie sÄ… ciÄ…gle nara\one na zara\anie siÄ™ paso\ytami, poniewa\ spo\ywajÄ… je
wraz z roślinami na pastwisku. Czyszczenie padoków z odchodów dwa razy w tygodniu jest
najbardziej skutecznym sposobem eliminacji paso\ytów, a tak\e: odrobaczanie koni,
naprzemienny wypas kwater z innymi gatunkami zwierzÄ…t oraz wysokie koszenie traw
chroniące przed formami inwazyjnymi paso\ytów. Preparaty do odrobaczania najlepiej
w formie doustnych past. Rutynowo konie odrobacza siÄ™ dwa razy do roku, wiosnÄ… i jesieniÄ…,
uzasadnione jest to sezonowością rozwoju paso\ytów. U regularnie odrobaczonych dorosłych
koni problemem są jedynie inwazje, małych słupkowców i larw gzów, a znacznie rzadziej
tasiemców. U zrebiąt natomiast występuje specyficzna dla nich glistnica.
Słupkowce małe
Występują powszechnie u koni, nawet w warunkach regularnego odrobaczania.
Spowodowane to jest ich prostym cyklem rozwojowym Z jaj wydalanych z kałem w ciągu
kilku dni rozwijają się na padoku larwy formy inwazyjnej. Wnikają do błony śluzowej jelita
grubego, wywołują jej zapalenie. Przed osiągnięciem dojrzałości larwy wychodzą do światła
okrę\nicy, wywołują ostre lub przewlekłe zapalenie błony śluzowej jelita. Rozwijające się
wiosną z tych larw nicienie dorosłe produkują du\e ilości jaj wydalanych przez konie na
poczÄ…tku sezonu pastwiskowego, co powoduje ska\enie pastwiska larwami inwazyjnymi.
Gzawica
Wywołana przez gza końskiego, który składa jaja na skórze konia. Wylęgające się z nich
larwy są zlizywane i połykane przez konia, skąd docierają do \ołądka, tam wbijają się
w błonę śluzową \ołądka i paso\ytują około 10 miesięcy. Po tym czasie odrywają się i są
wydalane z kałem. Mogą doprowadzić do zapalenia otrzewnej i śmierci konia.
Zapobieganie. Pielęgnowanie skóry konia przez usuwanie małych, \ółtawych jaj
z włosów, stosowanie w stajni repelentów.
Glistnica koni
Choroba wywołana przez glisty robaki obłe paso\ytujące w jelitach, szczególnie młodych
koni.
Zapobieganie. Systematyczne usuwanie odchodów ze stajni. Zaka\ony, jajami nawóz
wyjaławia się sposobem biotermicznym. Wybiegi i podwórka nale\y utrzymywać w czystości.
Regularne odrobaczanie.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie cechy konia świadczą o tym, \e koń jest zdrowy?
2. W jaki sposób mierzy się temperaturę, tętno i liczbę oddechów u konia?
3. Jakie objawy, wspólne dla wielu chorób świadczą o niedomaganiu konia?
4. Jakie choroby koni zaliczane są do chorób zwalczanych z urzędu?
5. Jakie są objawy następujących chorób u koni: morzyska, mięśniochwatu i ochwatu?
6. W jaki sposób udzielić koniowi pierwszej pomocy w tych chorobach?
7. Jakie choroby roznoszone są drogą płciową? Jak je rozpoznać i zapobiegać im?
8. Jak nie dopuścić do roznoszenia najbardziej ucią\liwych chorób zakaznych u koni?
9. Jakie są skutki oddziaływania paso\ytów na organizm \ywiciela?
10. W jaki sposób nale\y zapobiegać chorobom paso\ytniczym u koni?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj i oceń parametry przy\yciowe konia temperaturę, tętno, liczbę oddechów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować sposób wykonania zabiegu,
2) dobrać sprzęt do wykonania zabiegu,
3) zmierzyć temperaturę i zapisać wskazania termometru,
4) policzyć ilość uderzeń tętna,
5) policzyć ilość oddechów konia w ciągu minuty,
6) ocenić wykonanie zadania,
7) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- termometr dla zwierzÄ…t,
- stoper lub zegarek,
- koń,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj objawy chorobowe koni na podstawie opisu i na ilustracjach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać opisy chorób koni zapisane na kartach,
2) dopasować do nich nazwy,
3) rozpoznać na fotografiach i rysunkach objawy wybranych chorób,
4) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- fotografie i rysunki ilustrujÄ…ce objawy chorobowe u koni,
- kartki z nazwami chorób,
- karty z opisem chorób, bez ich nazw,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj objawy chorób na podstawie obserwacji koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać sprzęt do wykonania oceny,
2) zaobserwować konie w trakcie obrządku lub zadawania paszy,
3) obejrzeć odchody konia, przyjrzeć się wydalanemu moczowi,
4) sprawdzić wygląd sierści i skóry, uszu i oczu oraz dziąseł,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
5) przesunąć dłonią przez nadpęcia kończyn przednich i tylnych, przyglądając się kopytom,
6) zmierzyć parametry przy\yciowe konia,
7) zapisać zaobserwowane zmiany chorobowe,
8) określić rodzaj choroby, której symptomy zaobserwowałeś,
9) sporządzić notatkę z ćwiczenia, zapisując swoje spostrze\enia i wnioski na temat stanu
zdrowia konia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- termometr dla zwierzÄ…t,
- koń,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykonaj wskazane zabiegi pomocy w pracach weterynaryjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przytrzymać konia w trakcie diagnozowania go przez lekarza weterynarii,
2) zaplanować z lekarzem sposób wykonania zabiegu,
3) dobrać z nim sprzęt i materiały do wykonania zabiegu,
4) wykonywać polecenia lekarza dotyczące zabiegu,
5) unieruchomić konia, w razie konieczności przez zało\enie pęt lub dudki,
6) ocenić wykonaną pracę,
7) sporządzić notatkę z ćwiczenia, opisując diagnozę, przebieg leczenia i zalecenia lekarza.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- poskrom,
- apteczka weterynaryjna,
- pęta,
- dutka,
- wiadro z ciepłą wodą,
- rękawiczki gumowe,
- konie,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić potrzebę stosowania kwarantanny dla nowych
zwierzÄ…t wprowadzanych do stada? ð ð
2) okreÅ›lić zasady zapobiegania chorobom zakaznym? ð ð
3) porównać cechy konia zdrowego i chorego? ð ð
4) przeprowadzić badanie parametrów świadczących o stanie
zdrowia konia? ð ð
5) wymienić choroby zwalczane z urzÄ™du? ð ð
6) rozpoznać symptomy chorób? ð ð
7) scharakteryzować objawy chorób wystÄ™pujÄ…cych u koni? ð ð
8) zapobiegać chorobom paso\ytniczym? ð ð
9) scharakteryzować biologię najgrozniejszych paso\ytów koni?
10) zaÅ‚o\yć opatrunek w przypadku zranienia lub krwotoku ð ð
u konia?
11) zastosować procedury postÄ™powania w nagÅ‚ych wypadkach ð ð
zaburzeÅ„ zdrowotnych u koni? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4.7. Pomieszczenia dla koni
4.7.1. Materiał nauczania
Pomieszczenia dla koni
Konie, mo\na utrzymywać w pomieszczeniu inwentarskim lub w systemie otwartym.
Koniom utrzymywanym w systemie otwartym, nale\y zapewnić mo\liwość schronienia się
przed niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, na przykład pod wiatami. Powierzchnia
w przeliczeniu na jednego dorosłego konia, powinna wynosić, wtedy, co najmniej 0,1 ha.
Powierzchnię tę zabezpiecza się trwałym ogrodzeniem. Dla koni gorącokrwistych
powierzchnia ta powinna być większa.
Konie, w budynkach inwentarskich nale\y utrzymywać w warunkach nieszkodliwych dla
ich zdrowia oraz chroniących przed urazami i uszkodzeniami ciała, a tak\e cierpieniem.
Zapewnić im nale\y swobodę ruchu i umo\liwić kontakt wzrokowy z innymi końmi.
W stadninie, w celu zapewnienia koniom dobrostanu i prawidłowej organizacji pracy,
konieczne są określone budynki inwentarskie i pomieszczenia stajenne, nale\ą do nich: stajnie
dla klaczy ze zrebiętami, stajnie dla ogierów, wychowalnie dla młodzie\y. Pomieszczenia
pomocnicze to: izolatki i porodówki, a tak\e gospodarcze: paszarnia, szorownia, siodlarnia,
pomieszczenia socjalne dla pracowników. Stajniom towarzyszą zwykle obiekty treningowe:
uje\d\alnia (mane\), karuzela, bie\nia, korytarz do skoków i pielęgnacyjne: myjnia, solarium,
basen. Stajnia mo\e składać się z boksów, stanowisk lub mieć formę biegalni. Najmniej
korzystne dla koni są stanowiska, na których konie są przywiązane i mają mocno ograniczoną
mo\liwość ruchu. W boksach i na biegalniach utrzymuje się konie bez uwięzi, wią\e się je
jedynie na okres karmienia.
Rys. 38. Stajnia boksowa [26]
Ogiery i klacze powy\ej roku \ycia utrzymuje siÄ™, w osobnych pomieszczeniach, bez
mo\liwości fizycznego kontaktu.
Boksy
Powierzchnia boksu, powinna wynosić, dla:
- koni dorosÅ‚ych (2 x wysokość w kÅ‚Ä™bie)², co najmniej 9 m²,
- klaczy ze zrebiÄ™ciem i ogierów (2,5 x wysokość w kÅ‚Ä™bie)², co najmniej 12 m².
Długość najkrótszego boku boksu dla konia to, co najmniej 1,5 x jego wysokość
w kłębie. Drzwi do boksów powinny mieć minimum 1,5 m szerokości. Przegrody pomiędzy
boksami (minimalnie 2 m wysokości) powinny mieć pełną ściankę wysokości około
130-150 cm, zakończoną kratownicą z pionowych lub poziomych prętów o wysokości
80-90 cm. Ze względu na bezpieczeństwo, odstępy pomiędzy prętami pionowymi, powinny
wynosić 50-80 mm, a poziomymi 150-170 mm.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
Wymiary stanowiska dla koni małych (kuców) powinny wynosić:
- szerokość - od 1,6 m,
- długość - od 2,1 m.
Wymiary stanowiska, dla koni du\ych, powinny wynosić:
- szerokość - od 1,8 m,
- długość - od 3,1 m.
Biegalnie
W przypadku utrzymywania koni w systemie, wolnostanowiskowym powierzchnia
biegalni powinna, w przeliczeniu na jednego konia, wynosić, dla:
- koni dorosÅ‚ych - od 10 m²
- mÅ‚odzie\y (roczniaków, dwulatków) - od 10 m²
- odsadków - od 10 m²,
- klaczy ze zrebiÄ™ciem - od 12 m².
Na jednego konia w biegalni powinno przypadać 120 150 cm długości \łobu.
Warunki zoohigieniczne
W pomieszczeniach inwentarskich dla koni zapewnia się dostęp światła naturalnego,
w stosunku powierzchni okien do powierzchni podłogi jak 1:10, ponadto oświetla się je
światłem sztucznym. Podłoga powinna być twarda, równa i stabilna, a jej powierzchnia nie
mo\e być śliska. Obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura, względna wilgotność
powietrza i stę\enie gazów powinny być utrzymane na poziomie nieszkodliwym dla koni.
Minimalna ilość przestrzeni zapewniająca właściwy mikroklimat w stajni, to 30 mł na
jednego konia. Stę\enie, gazów, nie powinno przekraczać:
- dwutlenku węgla - 23.000 ppm,
- siarkowodoru (H2S) - 5 ppm,
- koncentracja amoniaku (NH3) nie powinna przekraczać 20 ppm,
Jednostka ppm (z angielskiego: parts per milion) wyra\a stę\enie bardzo rozcieńczonych
roztworów związków chemicznych. Określa ilość cząsteczek związku chemicznego
przypadajÄ…cÄ… na 1 milion czÄ…steczek roztworu.
Wilgotność względna powietrza nie powinna przekraczać 80%, prędkość jego przepływu
maksymalnie mo\e wynosić 0,3 m/s, temperatura powietrza powinna się znalezć w przedziale
od 5 do 28°C.
Wyposa\enie boksów i stanowisk
Wyposa\enie i sprzęt, przeznaczone do karmienia i pojenia zwierząt gospodarskich,
wykonuje się z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt oraz nadających się do
czyszczenia i dezynfekcji. Nale\y je tak umieścić, \eby ograniczyć mo\liwość
zanieczyszczenia paszy lub wody, a koniom ułatwić bezkonfliktowy dostęp. Poidła
automatyczne (o wydajności 8 l wody na minutę) zapewniają stały dostęp koni do wody,
której zapotrzebowanie wynosi 20 60 litrów dziennie w zale\ności od rodzaju paszy
i wykonywanej pracy. Poidło powinno być umieszczone daleko od \łobu, \eby koń nie mógł
popijać w trakcie jedzenia.
śłoby powinny być zainstalowane na wysokości 0,9-1,0 m górnej krawędzi nad
posadzką, w sposób zabezpieczający przed skaleczeniem konia. Najlepsze, bo łatwe do
utrzymania i trwałe są \łoby z kamionki, stali nierdzewnej, a tak\e tworzywa sztucznego.
Konie w pomieszczeniu inwentarskim powinny być utrzymywane na ściółce.
Podawanie paszy w małych porcjach, ale często, siana w luzno wiszących nylonowych
siatkach, ściółki w postaci słomy, a tak\e lizawki zapobiega narowom i zapewnia dobre
samopoczucie koniom.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są sposoby utrzymania koni i rodzaje pomieszczeń w stadninie?
2. Jakich podstawowych warunków nale\y przestrzegać w utrzymaniu koni, zgodnych
z wymaganiami zwiÄ…zanymi z ich dobrostanem?
3. Jaką wielkość powinny posiadać boksy i stanowiska dla koni?
4. Ile wynosi optymalna temperatura i maksymalna wilgotność w stajni?
5. Jaka maksymalna ilość gazów trujących zawartych w powietrzu oraz wilgotność jest
dopuszczalna w stajni?
6. Jakie są wymagania dotyczące \łobów i poideł w stajni?
7. W jaki sposób mo\na ograniczyć narowy w stajni dzięki odpowiedniemu utrzymaniu
koni?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oceń warunki zoohigieniczne w stajni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować sprzęt do przeprowadzenia pomiarów,
2) wykonać pomiary budynku, jego powierzchni, wysokości, powierzchni okien, powierzchni
boksów lub stanowisk, wysokości usytuowania \łobów, szerokości korytarzy, drzwi,
3) wykonać pomiary temperatury, wilgotności, zawartości gazów w powietrzu,
4) porównać pomiary ze standardami,
5) dokonać oceny poszczególnych parametrów zoohigienicznych w stajni,
6) określić nieprawidłowości w warunkach w stajni i podaj propozycję ich naprawy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- taśma miernicza 20 metrowa,
- termometr i higrometr lub termohigrometr,
- toksymetr (do pomiaru zawartości gazów trujących w powietrzu),
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
6.2. Ćwiczenie 2
Zaplanuj modernizację pomieszczeń dla koni i ich wyposa\enia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić nieprawidłowe warunki w istniejących pomieszczeniach w wybranej stajni,
2) zaproponować rodzaje pomieszczeń i warunki dla koni w wybranej stajni,
3) zaplanować zmiany w istniejących pomieszczeniach i budynkach,
4) przedstawić propozycje w postaci projektu,
5) zaprezentować projekt na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić sposoby utrzymania koni i rodzaje pomieszczeń
w stadninie? ð ð
2) okreÅ›lić warunki utrzymania koni, zgodne z ich dobrostanem? ð ð
3) ustalić wielkość boksów i stanowisk, w zale\ności od grupy
i wzrostu koni? ð ð
4) okreÅ›lić parametry powietrza w stajni? ð ð
5) okreÅ›lić wymagania dotyczÄ…ce \Å‚obów i poideÅ‚ w stajni? ð ð
6) okreÅ›lić jakość podłóg w stajni? ð ð
7) podać mo\liwości takiego utrzymania koni w stajni, \eby ograniczyć
ich narowy? ð ð
8) ocenić warunki zoohigieniczne w stajni? ð ð
9) zaplanować wyposa\enie pomieszczeÅ„ w stajni? ð ð
10) zaplanować modernizacjÄ™ pomieszczeÅ„ dla koni? ð ð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uwa\nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań. Do ka\dego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna
jest prawidłowa.
5. Za prawidłową odpowiedz otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X
w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedz.
7. Pracuj samodzielnie.
8. Je\eli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłó\ jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego jeszcze raz.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdz odpowiedzi jeszcze raz.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Prawdziwe jest stwierdzenie, \e
a) w kończynie piersiowej konia, staw łokciowy le\y nad stawem barkowym.
b) pachwiny konia le\Ä… obok Å‚okci.
c) krzy\ jest częścią zadu.
d) nadpęcie i staw pęcinowy łączą się poprzez pęcinę.
2. W prawidłowo zbudowanej kończynie tylnej linia poprowadzona z guza kulszowego
powinna
a) przechodzić przez wszystkie stawy i spadać za piętkami kopyta.
b) dotykać pięty i spadać w odległości 2 kopyt za piętkami.
c) przechodzić przez staw skokowy i pęcinowy.
d) dotykać pięty oraz stawu pęcinowego i spadać w odległości T! kopyta za piętkami.
3. Pipak i modzel
a) nie wpływają na obni\enie ocen za pokrój.
b) są naroślami trwale uszkadzającymi stawy.
c) zmieniają kąt ustawienia kości w stawach.
d) upośledzają ruch konia.
4. U koni wierzchowych kłąb powinien być
a) wysoki i krótki.
b) niezbyt wydatny i długi.
c) długi i szeroki.
d) wydatny i długi.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
5. Dereszowaty koń ma wymieszane włosy białe i maściste oraz
a) najwięcej włosów białych na zadzie.
b) najwięcej włosów białych na głowie.
c) przybywa mu białych włosów z wiekiem.
d) na tle białych włosów występują ciemne plamki.
6. Na poni\szym rysunku, na głowie konia widać odmiany
a) gwiazdkę ze strzałką.
b) kwiatek i krótką, wąską łysinkę, oraz białą szparę wargową.
c) białe kółko na czole i kreskę na nosie.
d) gwiazdkę i strzałkę, oraz dolną wargę.
7. Do ras chronionych w Polsce nie nale\Ä… rasy
a) wielkopolska.
b) małopolska.
c) śląska.
d) huculska.
8. Stayer, to typ konia pełnej krwi angielskiej
a) biegający dobrze na krótkich dystansach.
b) pózniej dojrzewający i mniejszy kalibrowo, od pozostałych.
c) szybki i du\y.
d) biegający dobrze na średnich dystansach.
9. Koń trakeński w porównaniu z folblutem
a) ma suchszą tkankę i mocniejszy róg kopytowy.
b) jest szybszy na długich dystansach.
c) jest wy\szy i w większych ramach.
d) lepiej sprawdza siÄ™ w wkkw.
10. Dojrzałość rozpłodowa u koni występuje
a) razem z dojrzałością fizyczną.
b) w wieku 3 lub 4 lat.
c) 4 lub 5 lat.
d) razem z dojrzałością płciową.
11. Klacz wykazującą ruję na drugi dzień po inseminacji, nale\y
a) pokryć tego dnia.
b) nie kryć wcale, pomimo wykazywania objawów rui.
c) pokryć na trzeci dzień, jeśli dalej wykazuje ruję.
d) kryć codziennie, a\ do momentu zaniknięcia objawów rui.
12. Powody, dla których w Polsce inseminacja koni wcią\ nie jest zbyt popularna to
a) wysoki koszt zabiegu.
b) nieskuteczność.
c) zakaz wpisu do polskich ksiÄ…g hodowlanych.
d) zanik rui u klaczy inseminowanych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
13. Pokładanie się i niepokój klaczy, oglądanie na boki, obrzmienie wymienia, to objawy
a) głodu.
b) po odsadzeniu zrebięcia.
c) zbli\ajÄ…cego siÄ™ porodu.
d) morzyska.
14. Odsadzanie zrebiąt najlepiej przeprowadzić w następujący sposób
a) pozostawić klacz w boksie, a zrebię połączyć na wybiegu z innymi odsadkami.
b) pozostawić zrebię w boksie, a klacz przenieść na pastwisko.
c) stopniowo przyzwyczajać zrebię do zabierania od klaczy.
d) połączyć wszystkie odsadki na biegalni, blisko matek, \eby je słyszały.
15. Otręby pszenne i ziarno pszenicy w \ywieniu klaczy karmiących
a) dostarczają wapnia i fosforu koniecznych do budowy kośćca zrebiąt.
b) są zródłem włókna, ułatwiającego trawienie.
c) są mlekopędne i dietetyczne.
d) dostarczajÄ… energii.
16. Śruty poekstrakcyjne zródło du\ej ilości białka, mo\na podawać koniom w ilości do
a) 0,5 kg dziennie.
b) 1 kg do ka\dego odpasu.
c) 1 kg dziennie.
d) 2 3 kg z innymi paszami treściwymi.
17. Owies jest stosowany w \ywieniu koni, poniewa\
a) zawiera więcej energii, ni\ inne ziarna zbó\.
b) działa dietetycznie.
c) zawiera łatwo strawne białko.
d) jest zródłem włókna i tłuszczu, nie pęcznieje.
18. Karmienie koni paszą treściwą codziennie, o tej samej porze, powoduje
a) rozrzucanie owsa.
b) \arłoczne wyjadanie paszy.
c) Å‚ykanie.
d) zapobieganie kolkom.
19. Dawka dzienna siana dla jednego konia wynosi 5 kg. Jlość siana, jaką nale\y zaplanować
na rok dla grupy 5 koni, zakładając straty przy przechowywaniu 5%, to
a) ok. 9,6 t.
b) ok. 9 300 kg.
c) ok. 125 dt.
d) ok. 10,6 t.
20. Do pielęgnacji kopyt powinno u\ywać się
a) haczyka i gumowego zgrzebła.
b) kopystki i szczotki z naturalnego włosia.
c) drewnianego no\a i haczyka.
d) szczotki ry\owej i kopystki.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
21. Zdrowe kopyta konia posiadajÄ…
a) wklęsłą podeszwę i błyszczącą, gładką ścianę.
b) błyszczącą, gładką ścianę i płaską lub lekko wypukłą podeszwę.
c) lekko pofalowaną ścianę i du\ą strzałkę.
d) małą strzałkę i nieliczne pierścienie na ścianie.
22. Do chorób koni zwalczanych z urzędu, nie nale\ą
a) influenza koni, nosacizna.
b) wąglik, wścieklizna.
c) arteritis, zołzy.
d) pryszczyca, bruceloza.
23. Profilaktyka chorób paso\ytniczych pozwala uniknąć strat z powodu
a) nakładów na stosowanie repelentów.
b) regularnego odka\ania pomieszczeń.
c) opóznionego rozwoju młodych zwierząt.
d) nakładów na odrobaczanie koni.
24. PrawdÄ… jest, \e
a) bakteria wywołująca arteritis, przenoszona jest drogą kropelkową, poprzez krew
i w czasie krycia.
b) wirus wywołujący arteritis jest przenoszony w czasie krycia.
c) wirus wywołujący arteritis przenoszony jest drogą kropelkową i w czasie krycia.
d) pierwotniakiem wywołującym arteritis klacze zara\ają się od ogierów podczas
kopulacji.
25. Opoje powstajÄ… w wyniku
a) zapalenia torebek stawowych i pochewek ścięgnistych.
b) urazu mechanicznego.
c) złamania kości śródręcza.
d) \ywienia paszą o nadmiernej ilości energii.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Prowadzenie chowu i hodowli koni
Zakreśl poprawną odpowiedz
Nr zadania Odpowiedzi Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
25 a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
6. LITERATURA
1. Blendinger W.: ABC zdrowia konia. Wyd. Zbrosławice 1991
2. Diacont K.: Praca z końmi od podstaw. Oficyna Wydawnicza Ho\a, Warszawa 2001
3. Fedorski J.: Poradnik dla hodowców i miłośników koni. PWRiL, Poznań 2003
4. Gliński Z., Kozyra K.: Choroby zakazne zwierząt. PWRiL, Warszawa 2003
5. Haller M.: Rasy koni. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997
6. Hawcroft T.: Rasy, pielęgnacja, wychowanie, tresura. Wydawnictwo Ania. Warszawa
7. Instrukcja sporządzania opisu słownego i graficznego koni. Identyfikacja koni. Warszawa
2003
8. Kosiniak-Kamysz K., Wierzbowski S.: Rozród koni. Drukrol s.c. Kraków 2003/2004
9. McEwen J.: Choroby koni i ich leczenie. Muza Warszawa 2006
10. Meyners A.: Pielęgnacja kopyt. JiK, Zakrzów 2003
11. Mickunas W.: Trener radzi. P.W. Open, Gorzów 2004,
12. Muller E.: Poradnik weterynaryjny dla rolników. PWRiL Warszawa 1979
13. Normy \ywienia koni. PAN 1997
14. Pankiewicz R.: Polska hodowla koni czystej krwi arabskiej 1918 1935. Wyd. Frejlich,
2004
15. Pruchniewicz W.: Akademia jezdziecka cz.1. Chaber PR, Warszawa 2003
16. Rudzka J. (red.): Chów, hodowla i u\ytkowanie koni. SGGW, Warszawa 1991
17. Szlaszyńska Z., Fijałkowska W. Batowska W. (red.): Hodowla zwierząt t. 1, t. 2.
Podręcznik dla techników rolniczych. PWRiL Warszawa 1996
18. Trojańska-Koch E.: Konie arabskie. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2004
19. Urbaniak-Czajka B.: Koń zdrowy jak... Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2001
20. Walkowicz E., Jodkowska E.: Hodowla i chów koni. Przewodnik do ćwiczeń.
Wydawnictwo Akademii Rolniczej Wrocław 1997
21. Materiały szkoleniowe AFASEC Formation Jockeys Drives. Francja
22. www.koniary.blog.pl
23. www.pzhk.pl
24. www.konie.biz
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
10 Prowadzenie dokumentacji finansowejSytuacja epizootyczna zakaźnego zapalenia macicy klaczy w wybranych ośrodkach hodowli koni w Polscehodowla koniPREPARATY STOSOWANE W HODOWLI I LECZENIU KONIZoohigiena notatki Zoohigiena i hodowla zwierząt 1 (27 10 2013)10 ROZPOZNAWANIE ZAPOBIEGANIE ORAZ WYKRYWANIE PRZESTĘPSTW I ICH SPRAWCÓW W RAMACH PROWADZONEJ PRAZoohigiena notatki Zoohigiena i hodowla zwierząt 2 (27 10 2013)WSM 10 52 pl(1)VA US Top 40 Singles Chart 2015 10 10 Debuts Top 100więcej podobnych podstron