2. Kreacje postaci Żydów w literaturze polskiej (np. Jankiel, Mendel Gdański, Szuman, Szlangbaum).

Od wielu setek lat naród żydowski związany był z polskim bardzo ściśle, dlatego postacie Żydów pojawiają się często w literaturze polskiej. Pierwszą ważna osobą jest Jankiel, Żyd, karczmarz z "Pana Tadeusza" A. Mickiewicza. Zrósł się on z codziennym życiem Soplicowa poprzez prowadzoną przez siebie starą karczmę. Poeta przedstawił go jako starego, uczciwego, mądrego i poważnego rabina, poczuwającego się do polskości i patriotyzmu. Był miłośnikiem zabaw i muzyki, sam słynął z wielkiego talentu i gry na cymbałach. Miał czystą polską wymowę i najbardziej lubił śpiewać narodowe polskie pieśni. Majątek zdobył uczciwą drogą i osiadł w Soplicowie, aby tam prowadzić karczmę. Był lubianym i mile widzianym gościem, doradcą i rozjemcą w sporach. Był także zaufanym emisariuszem napoleońskim, u którego często bywał na tajnych naradach ksiądz Robak. Najsłynniejszy jest opis jego koncertu uświetniającego ucztę soplicowską, będącego opowieścią o polskiej historii porozbiorowej. Osoba Jankiela jest w utworze sympatyczna i z punktu widzenia społeczności soplicowskiej niezwykle potrzebna. Epokę później M. Konopnicka, walcząc z nasilającym się w zaborze rosyjskim bezmyślnym antysemityzmem, wykreowała postać Żyda - Polaka, niesłusznie skrzywdzonego przez ciemną, rozwydrzoną tłuszczę. Mendel Gdański jest uosobieniem wielkiej godności osobistej, ufności, uczciwości i dobroci. 67 lat przeżył w Warszawie, gdzie się urodził i gdzie przez 27 lat pracował świadcząc usługi introligatorskie mieszkańcom tego miasta. Nie lękał się zła i nie bał się nadchodzących pogromów, gdyż czuł się Polakiem i uczciwym człowiekiem, który nigdy nikogo nie skrzywdził, prawowitym obywatelem kraju i miasta. W momencie pogromu, mimo, że w jego obronie stanęli sąsiedzi, stary Żyd odniósł klęskę - utracił wiarę w ludzi, został odarty z uczuć, którym przez całe życie był wierny. Był to skutek zakorzenionych w społeczeństwie polskim przesądów i podsycania ich przez władze zaborcze. Brutalny antysemityzm był i jest każdorazowo najbardziej hańbiącym wydarzeniem w narodzie. Problem mniejszości żydowskiej w narodzie polskim ujął także B. Prus w "Lalce". Mieszczaństwo pochodzenia żydowskiego cechuje energia, ruchliwość, przedsiębiorczość, cierpliwość, oszczędność, wytrwałość, pracowitość. Zdobywanie pieniędzy jest dla nich sprawą najważniejszą. Doktor Szuman i stary Szlangbaum to Żydzi, których Prus opisuje z dużą sympatią. Czują się oni Polakami, przy czym dowiedli ofiarnego patriotyzmu poprzez udział w powstaniu styczniowym. Ponadto Szuman przebywał z Wokulskim na Syberii. Mimo to polskie społeczeństwo odtrąca ich w swojej bezmyślności i uprzedzeniu. Również w "Weselu" S. Wyspiańskiego występuje postać Żydówki - Racheli. W rzeczywistości istniała Pepa (Józefa) Singer, która była córką bronowickiego karczmarza, 15-letnią dziewczyną. W dramacie pełni ważną rolę osoby, która łączy dwa światy - inteligencki i chłopski. Żyje jak chłopka, jest tylko córką karczmarza, ale jednocześnie jest inteligentna, wykształcona, poetyczna, pełna fantazji. Funkcjonuje zatem w utworze jako postać ważna i pozytywna. W zupełnie tragicznym świetle ukazuje Żydów polska literatura o tematyce wojennej. Żydzi są w niej nie tylko "podludźmi", uważanymi za takich przez hitlerowców, ale także doświadczają obojętności ze strony wielu Polaków. Takie obrazy okrucieństwa Holocaustu przynosi "Początek" A. Szczypiorskiego, "Medaliony" Z. Nałkowskiej, "Zdążyć przed Panem Bogiem" H. Krall, "Rozmowy z katem" K. Moczarskiego, wiersz Cz. Miłosza "Campo di Fiori". Upodlenie i cierpienia członków tej nacji były bezmierne i niewyobrażalne, a przede wszystkim nieuzasadnione, wywołane obłąkana ideą Hitlera. Ich zagładzie towarzyszyły szykany i podłość ze strony niektórych członków tej samej narodowości, czego przykładem może być Bronek Blutman z "Początku", który jest konfidentem gestapo. Istnieją jednak i dowody bohaterstwa Polaków, którzy z narażeniem własnego życia spełniali chrześcijańską misję miłości bliźniego i udzielali zakazanej pomocy Żydom - było to miarą ich człowieczeństwa.