Podział i charakterystyka publikacji wydawniczych

Jednoznaczna klasyfikacja jest trudna, ze względu na rozmaite kryteria podziału: edytorskie, technologiczne czy
użytkowe.

Podstawowy podział:



Druki nieperiodyczne (dziełowe)



książki (powyżej 48-stronic + okładka)



broszury (do 48-stronic z okładką)



Druki periodyczne (prasowe)



gazety (ukazują się częściej niż 1 raz w tygodniu)



czasopisma (ukazują się 1 raz w tygodniu lub rzadziej)



Akcydensy



Wydawnicze (np. mapy, nuty)



Informacyjne (np. ulotki, prospekty, afisze, plakaty, instrukcje obsługi, kalendarze,

katalogi, cenniki, spisy telefoniczne i adresowe, rozkłady jazdy)



Manipulacyjne (np. rachunki, faktury, formularze, papiery wartościowe, banknoty,

bilety, dyplomy, świadectwa, zaświadczenia, druki transakcyjne)



Opakowaniowe (np. opakowania, etykiety, metki, banderole, obwoluty i okładki

książek)



Specjalne ( koperty PIN, karbonizowane losy loteryjne, druki zintegrowane)

Podział ze względu na wykooczenie introligatorskie:



druki zwarte (oprawy), np. książki, broszury



druki odrębne (luźne), np. plakaty, ulotki, gazeta

Wewnętrzny podział wydawnictw dziełowych (z wyjątkiem nut i map) na potrzeby wydawnictw i bibliotek:



literatura piękna;



literatura dla dzieci (do 8-miu lat));



literatura dla młodzieży (powyżej 8-miu lat);



literatura społeczno-polityczna;



literatura popularno-naukowa;



literatura naukowa;



literatura zawodowa;



podręczniki szkolne;



podręczniki akademickie

Podział wg UNESCO ze względu na tematykę treści wydawnictw, zgodny z Uniwersalną Klasyfikacją
Dziesiętną (UKD).

1. dział ogólny;
2. filozofia;
3. religia; religioznawstwo;
4. socjologia; statystyka;
5. polityka; nauki ekonomiczne;
6. prawo; administracja;

akcja socjalna; ubezpieczenia;

7. wojskowośd;
8. wychowanie i nauczanie;
9. handel; transport; komunikacja;
10. etnografia;
11. językoznawstwo;
12. matematyka;
13. nauki przyrodnicze;

14. medycyna;
15. inżynieria; technika; przemysł; budownictwo;
16. gospodarstwo wiejskie;
17. gospodarstwo domowe; hotelarstwo; żywienie;
18. organizacja i technika handlu i przemysłu;
19. sztuki piękne;
20. rozrywki; gry; sport;
21. nauka o literaturze;
22. literatura piękna;
23. geografia; podróże;
24. historia; życiorysy;

Podział druków, uwzględniający jedynie ich objętośd, wynika z terminologii zawartej w normie BN-73/7401-
01, wg której wyodrębnia się następujące produkty poligraficzne:



ulotki – druki luźne o objętości do 4 stronic,



foldery – druki luźne o objętości większej niż 4 stronice,



broszury – druki łączone o objętości do 48 stronic
łącznie z okładką,



książki – druki łączone o objętości ponad 48 stronic

Przyjmując jako kryterium podziału charakter zamierzenia wydawniczo-poligraficznego, wszelkie produkty
poligraficzne nie będące akcydensami, podzielid można na dwie zasadnicze grupy:



wydawnictwa jednorazowe – wynik zamkniętego, przewidzianego z góry zamierzenia
wydawniczo-poligraficznego, stanowiący samodzielną jednostkę jedno- lub wielotomową,
określaną jako tytuł wydawniczy

Tytuł wydawniczy to każde kolejne wydanie tego samego dzieła, niezależnie od tego, czy ulegało ono
zmianom merytorycznym lub edytorskim, czy też ukazało się w postaci niezmienionej, a także każdy tom
wydawnictwa wielotomowego oraz odrębny numer wydawnictwa periodycznego jest, obok wysokości
nakładu i objętości dzieła wyrażonej w arkuszach autorskich, jedną z podstawowych miar działalności
wydawniczej.



wydawnictwa ciągłe



składają się z szeregu jednostek wydawniczo-poligraficznych, których liczba i czas

ukazywania się nie są z góry ograniczone



zazwyczaj są związane wspólnym tytułem, zajmują się tym samym lub zbliżonymi

zagadnieniami oraz zachowują jednolitą lub zbliżoną szatę edytorską

W obrębie grupy wydawnictw ciągłych można wydzielid 3 podgrupy o nieco odmiennym stopniu powiązania
poszczególnych jednostek, ich zawartości merytorycznej i cykliczności ukazywania się:



wydawnictwa seryjne,



wydawnictwa zbiorowe,



wydawnictwa periodyczne

Serie wydawnicze



serie wydawnicze związane są wspólnym tytułem serii



każda jednostka stanowi odrębne dzieło, przeważnie innego autora, posiada własny tytuł, czasem
również numerację i może byd rozpowszechniana niezależnie od innych



wspólnymi cechami wydawnictw wchodzących w skład serii są:

 jednakowy format
 zbliżona tematyka i objętośd
 ujednolicona szata edytorska
 materiały i technologia produkcji

Serie zamknięte mają z góry zaplanowane wszystkie pozycje wchodzące w skład danej serii wydawniczej,
Serie otwarte wydając nowy tytuł wydawnictwo można zdecydowad się na dołączenie go do istniejącej już na
rynku czytelniczym serii wydawniczej; należy wówczas projektując publikację przestrzegad założeo i sposobu
składania charakterystycznego dla danej serii.

Przykład:
Tytuł serii: Mitologie świata
Tytuły poszczególnych pozycji:



Mitologia starożytnej Grecji



Mitologia starożytnej Italii



Mitologia starożytnego Egiptu



Mitologia czarnej Afryki



Mitologia Azteków



Mitologia Celtów

Wydawnictwa zbiorowe



charakterystyczne dla publikacji naukowych



wspólny dla całości tytuł i często numerację



poszczególne jednostki mogą zawierad różną liczbę dzieł różnych autorów na ten sam lub zbliżony
temat



ukazują się zazwyczaj w jednakowej szacie edytorskiej



w nieokreślonych z góry odstępach czasu

Przykład:
Poradnik inżyniera, Mechanika



t.1 Zagadnienia ogólne



t.2 Zagadnienia konstrukcyjne



t.3 Zagadnienia technologiczne

w każdym tomie rozdziały opracowane przez różnych autorów.

Wydawnictwa periodyczne

Wydawnictwa periodyczne (prasowe) są publikacjami:



o wspólnym tytule



datowanymi i numerowanymi



ukazującymi się w określonych jednakowych odstępach czasu



ukazującymi się w niezmienionej szacie edytorskiej

Zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej wydawnictwa periodyczne
można podzielid na podgrupy według:



częstotliwości ukazywania się

 gazety (ukazujące się 2-6 razy w tygodniu),
 tygodniki,
 dwutygodniki,
 miesięczniki,
 dwumiesięczniki,
 kwartalniki,
 półroczniki,
 roczniki



zawartości merytorycznej

 gazety informacji ogólnej,
 czasopisma naukowe,
 czasopisma zawodowe,
 czasopisma informacyjne,
 czasopisma ogólne,
 czasopisma dziecięce i młodzieżowe,
 czasopisma urzędowe,
 czasopisma oficjalne,
 czasopisma dla zagranicy

Podział ten można jeszcze rozbudowad, uwzględniając grupy tematyczne zgodnie z Uniwersalną Klasyfikacją
Dziesiętną czy też np. zasięg danego czasopisma (specjalistyczne, ogólne, regionalne, krajowe).

czasopisma

Materiały wydawnicze

Materiały wydawnicze są to opracowania w postaci:



maszynopisów



pierwodruków



makiet



szkiców



oryginałów do reprodukcji



innych materiałów potrzebnych do wytworzenia produktu poligraficznego

Rękopis, manuskrypt – wszelki tekst sporządzony ręcznie; potocznie: tekst autorski pisany ręcznie lub na
maszynie, przeznaczony do druku.
Pierwodruk – wydrukowany egzemplarz poprzedniego wydania, służący za podstawę do składania i łamania
następnego wydania przy wznowieniach.
Maszynopis wydawniczy – materiał wydawniczy napisany na komputerze w postaci wydruku, sprawdzony,
zaadiustowany, przeznaczony do składania lub łamania, zawierający częśd tekstową, tabele, wzory oraz
załączniki (np. szkic, makieta, wykaz znaków specjalnych) potrzebne do wytworzenia produktu poligraficznego.
Szkic wydawniczy – dyspozycja rysunkowa określająca układ graficzny publikacji lub jej części.
Makieta wydawnicza – dokładny plan układu graficznego sporządzony w postaci zbioru kart określonego
formatu w skali 1:1, rozrysowanych lub wyklejonych z odbitek korektorskich składu oraz ilustracji, uzupełniony
adiustacją i dyspozycjami technicznymi, stanowiący wzorzec do łamania lub montowania stronic.
Oryginał reprodukcyjny – wzorzec w postaci tekstu, rysunku, odbitki fotograficznej lub drukarskiej
przeznaczony do reprodukowania metodami poligraficznymi

Maszynopis wydawniczy



papier: kolor biały, zadrukowany 1-stronnie



format A4 (ew. A5 dla słowników oraz A3 złamany do A4 dla tabel)



marginesy: dla A3 i A4: górny = 25 mm, lewy = 35 mm;
dla mniejszych formatów marginesy mogą byd zmniejszone o 10 mm



numeracja kartek: ciągła, jednolita (arabska), pośrodku górnego marginesu krój pisma: jedno- lub
dwuelementowe, bez wyróżnieo



stopieo pisma: nie mniej niż 9/10 p.; dla słowników i encyklopedii – 8/8 p.; dla tabel – 8/10 p., dla
główki tabeli może byd – 6/8 p.



wcięcia akapitowe = 1,5 fireta; należy je stosowad nawet,
gdy przewidywany jest skład bez wcięd akapitowych



odstępy między wierszami – podwójny, a przy tytułach – poczwórny



liczba znaków na 1 str. maszynopisu – 30 wierszy po 60 znaków = 1800 znaków licząc ze
spacjami i znakami interpunkcyjnymi

Adiustacja maszynopisu

Adiustacja – wprowadzenie na kartki maszynopisu za pomocą umownych oznaczeo (Znaków adiustacyjnych)
dyspozycji technicznych podających sposób wykonania składu.
Zasady wykonywania:



znaki adiustacyjne należy nanosid bezpośrednio w tekście
tabelach i wzorach, do których się odnoszą



objaśnienia i skróty – na lewym marginesie maszynopisu



adiustację wykonuje się kolorem:

 czarnym – w odniesieniu do alfabetu łacioskiego


czerwonym

– w przypadku alfabetu greckiego



niebieskim

lub

zielonym

– dla pism gotyckich



wszystkie części maszynopisu należy oznaczyd za pomocą odpowiednich znaków adiustacyjnych
uzupełnionych o odpowiednie objaśnienia i skróty

Szkic maszynopisu



dyspozycja rysunkowa wykonana odręcznie lub w programie graficznym, która określa wygląd
przyszłej publikacji



ułatwia znacznie pracę operatorowi DTP objaśniając szczegóły łamania, określa układ typograficzny
oraz rozmieszczenie kolumn, łamów, ilustracji i podpisów do nich, tytułów, inicjałów, tabel itp.

Zasady wykonywania szkicu:



skala 1:1, jednostronnie



czarnym ołówkiem lub długopisem



format kartki zgodny z formatem planowanej publikacji przed obcięciem



na papierze o barwie jasnej i gramaturze powyżej 60 g/m

2



stosuje się umowne oznaczenia podane w normie uzupełniane w miarę potrzeby objaśnieniami
słownym

Makieta wydawnicza



projekt graficzny przewidzianej do druku publikacji w postaci wydruku lub kart wyklejonych wydrukami
komputerowymi i materiałem ilustracyjnym, zawierającymi wszystkie elementy: teksty, ilustracje wraz
z podpisami, tabele itp. opatrzone odpowiednimi komentarzami dotyczącymi składu



wykonywana dla publikacji z dużą ilością materiału ilustracyjnego, tabel, wzorów matematycznych lub
chemicznych oraz innych dodatkowych elementów, które mogą sprawiad problemy podczas składania
w programach DTP



obecnie może mied postad pliku z danymi cyfrowymi, powstałego w programie, w którym będzie
łamana publikacja



Na podstawie makiety można:

 określid ostateczną objętośd publikacji, co pozwala na dokładne oszacowanie

kosztów druku,

 obliczyd ilośd papieru,
 sprawdzid miejsce występowania wakatów
 zaplanowad miejsce przeznaczone na spis treści i metryczkę

Makieta w postaci pliku cyfrowego dla publikacji periodycznych oraz książek wydawanych w ramach jednej
serii wydawniczej może byd wykorzystywana wielokrotnie (do każdej pozycji serii, do każdego nr
periodyku), co eliminuje koniecznośd każdorazowego jej projektowania od podstaw

Makieta wydawnicza

Makieta w programach DTP:



szablon (layout) – zawiera informacje dotyczące położenia i wyglądu poszczególnych elementów

planowanej publikacji, zapisane w programie graficznym utożsamiany z makietą, ale bardziej odpowiada
szkicowi, gdyż przedstawia jedynie ogólne założenia kompozycyjne:

 dyspozycje dotyczące ustawienia paginy
 linie definiujące łamy
 sposób włamywania ilustracji
 format podpisów pod rysunkami, przypisów
 stylów akapitowych do tytułów i tekstu głównego
 używanych znaków wypunktowania
 przyjętej kolorystyki
 wyróżnieo w tekście itp.



makieta mieszana – postad cyfrowa makiety połączona ze sposobami konwencjonalnymi:

 wstępna realizacja ma miejsce w systemach DTP
 na wydruki komputerowe układu typograficznego publikacji doklejany jest materiał ilustracyjny
 następnie nanoszone są poprawki, adiustacja oraz dyspozycje dotyczące dalszych etapów

cyfrowego przepływu prac



półmakieta – realizowana jest jednocześnie z wykonywaniem (łamaniem) publikacji, co znacznie

skraca czas przygotowania publikacji do druku, gdyż nie występuje bierne makietowanie, które wymaga
późniejszej zgody szeregu osób uczestniczących w procesach prepress:

 publikacja powstaje w formie cyfrowej w programach edytorskich
 korekta dotycząca ustawienia lub obłamania ilustracji dokonywana jest na wydrukach



makieta cyfrowa – cyfrowy zapis wszystkich elementów projektowanej publikacji:

 pozwala na dowolne przekształcanie poszczególnych obiektów bez ryzyka ich ponownego

przerysowywania

 umożliwia wprowadzanie wszelkich poprawek sugerowanych przez autora, wydawcę czy klienta
 wydruki makiet cyfrowych:

1- lub 2-stronne

 podaje się:



dyspozycje określające wymiary publikacji, kolumn i łamów oraz wszystkich elementów
występujących w danej publikacji, tj. ilustracji, tabel i tablic, znaków graficznych itp.



krój i stopieo pisma oraz interlinię dla składanego tekstu

 na wszystkich kartach wymiary podaje się w tych samych jednostkach
 szerokośd składanego tekstu powinna odpowiadad pełnym cycerom



odstęp tekstu od obiektu obłamywanego (np. ilustracji) powinien wynosid 1 cycero (= 4,5 mm)



min. szerokośd składu dla tekstu obłamującego ilustrację = 25 znaków (pozwala na poprawne
dzielenie i przenoszenie wyrazów)



elementy drukowane w kolorze obwodzi się linią (jak na szkicu) dodając opis użytego koloru w
postaci:



numeru katalogowego z wzornika np. Pantone lub



udziału poszczególnych składowych, np. C=0%, M=100%, Y=100%, K=0%



ilustracje na spad powinny wystawad 3 mm poza obrys stronicy