SPIS TREŚCI
Wprowadzenie …………………………………………………………3
1. System podatkowy …………………………………………………..3
2. Pojęcie podatku………………………………………………………4
3. Istota i funkcje podatków …………………………………………...4
4. Elementy konstrukcji podatku ……………………………………...6
5. Podział podatków …………………………………………………….
Zakończenie ..........................................................................................21
Bibliografia.............................................................................................22
Wprowadzenie
Podatek jest jedną z podstawowych kategorii pojęciowych funkcjonujących we współczesnej świadomości społecznej. Wokół podatków buduje się programy ekonomiczne, a znajomość założeń systemu podatkowego i obowiązków podatników jest elementem wiedzy obywatelskiej, dotyczącej podstawowych mechanizmów funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Podatek należy do najstarszych kategorii finansowych i w ogóle ekonomicznych. Ekonomiczne znaczenie podatku polega na tym, że skutkiem nakładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji konsumpcyjnych, decyzji o oszczędzaniu itp. Podatki mają więc znaczenie dla samego państwa. Nadmierny fiskalizm, wyrażający się w zbyt silnym ingerowaniu państwa w dochody podatników, w złym rozłożeniu ciężarów podatkowych itd., może obrócić się przeciwko państwu, np. przez osłabienie aktywności gospodarczej podatników, co spowoduje spadek dochodów państwa.
1.System podatkowy
To nie tylko ogół podatków , jakie są pobierane w Polsce a tak potocznie często rozumie się to wyrażenie. Dobry system podatkowy to pewien zbiór przepisów prawnych dotyczących ustalania i pobierania świadczeń podatkowych a także ogół instytucji zarządzających finansami publicznymi, np. banki i podmiotów, które podatki te płacą, przyjmują bądź też ustalają ich wysokość.
Obecny system podatkowy w Polsce działa na podstawie obowiązującej od 17 października 1997 roku Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). Określa ona prawne podstawy nakładania podatków.
Kontrola podatkowa w Polsce dokonywana jest w oparciu o obowiązujące akty prawne. Wszelkie nieścisłości w rozliczeniach podatkowych a także opóźnienia w uiszczaniu określonych podatków są karane grzywną. Warto mieć zatem pod ręką kalendarz podatnika, w którym zaznaczymy obowiązujące nas terminy. Pozwoli nam to uniknąć kary.
Obowiązujące rozwiązania podatkowe nie są jeszcze w pełni zadowalające ale trzeba przyznać, że widać pozytywny kierunek zmian. Stopniowa reforma polskiego sytemu podatkowego przeprowadzana jest począwszy od lat 90-tych. Krokiem milowym w jego ulepszaniu jest dostosowanie polskiego prawa podatkowego do prawa obowiązującego w krajach Unii Europejskiej. Nadal jednak cechy polskiego systemu podatkowego sprawiają, że przedsiębiorcy niechętnie zatrudniają nowych pracowników a nasza gospodarka nie rozwija się dostatecznie szybko. Winą za taki stan rzeczy należałoby obarczyć przede wszystkim zbyt duży fiskalizm i biurokratyzację polskiego prawa podatkowego.
2. Pojęcie podatku
Podatek, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne. Ekonomiczne znaczenie podatku polega na tym, ze skutkiem nakładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji gospodarczych i konsumpcyjnych.
3. Istota i funkcje podatków
Podatek charakteryzuje sześć istotnych cech. Są to:
Przymusowy charakter,
Bezzwrotność,
Nieodpłatność,
Jednostronność ustalania,
Pieniężna forma,
Ogólny charakter,
Przewłaszczenie
W gospodarce rynkowej w tradycyjnym ujęciu podatek pełni dwie funkcje:
fiskalną
pozafiskalną
Funkcja fiskalna polega na przejmowaniu od różnych podmiotów środków pieniężnych na rzecz państwa bądź innego związku publicznoprawnego. Funkcja fiskalna jest funkcją pierwszoplanową, a o sposobie i zakresie jej realizacji przesadza ukształtowanie takich elementów konstrukcji podatków, jak zakres podmiotowy, przedmiot, podstawa opodatkowania i stawki podatkowe. Cel fiskalny jest jednym z podstawowych motywów pobierania podatków, który przesądza o ich konstrukcji. Na podstawie tej funkcji podatki są traktowane jako podstawowe źródło dochodów budżetowych; rozmiar ich przewyższa wpływy z innych tytułów, takich jak: opłaty, cła i pożyczki.
Funkcja pozafiskalna wyraża się w wykorzystywaniu podatków do potrzeb oddziaływania przez państwo i inne związki publicznoprawne (np. samorządy terytorialne) na życie gospodarcze i społeczne. Funkcje pozafiskalne podatków realizowane są nie tylko poprzez odpowiednie wytyczenie zakresu przedmiotowego i podmiotowego podatku, a także podstawy opodatkowania i stawek podatkowych, ale również poprzez ulgi i zwolnienia podatkowe.
4.Elementy konstrukcji podatku
W każdym podatku wskazać można określone, stałe występujące elementy, składające się na instytucję prawną podatku. Nazywane są one elementami konstrukcji podatku. W każdym podatku można np. wskazać podatnika, przedmiot podatku itp. Poszczególne podatki różnią się jednocześnie od siebie tymi elementami; np. w jednym podatku podatnikami będą jedynie osoby fizyczne, a w innym - osoby prawne.
Podstawowe elementy konstrukcji podatku to:
Podmioty podatku,
Przedmiot podatku,
Podstawa opodatkowania,
Stawki podatkowe.
Podmioty opodatkowania - w stosunkach podatkowo prawnych uczestniczą dwie podstawowe kategorie podmiotów. Są to organy podatkowe, reprezentujące związki publicznoprawne uprawnione do wymierzania i pobierania podatków z jednej strony oraz podatnicy z drugiej strony. Stosunek prawny, łączący związek publicznoprawny (poprzez jego organ podatkowy) oraz podatnika charakter zobowiązaniowy.
Przedmiot podatku - bywa różnie definiowany, najkrótsza definicja sprowadza się do stwierdzenia, że przedmiotem podatku jest to, od czego podatek jest płacony. Jest to faktyczna lub prawna sytuacja, z której zaistnieniem przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku. Taką sytuacją faktyczną może być np. posiadanie rzeczy, osiąganie przychodów itd. Sytuacją prawną może natomiast być przykładowo bycie właścicielem rzeczy, nabycie własności rzeczy w drodze spadku lub darowizny itd. Przedmiot podatku znajduje zazwyczaj swój wyraz w nazwie podatku, ta zaś w tytule ustawy wprowadzającej w życie podatek.
Podstawa opodatkowania - jest to ilościowo bądź wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ujęcie ilościowe to np. powierzchnia, objętość, ciężar, ilość sztuk itp. Ujęcie wartościowe to np. wartość rynkowa, wartość księgowa (ewidencyjna), przychód, dochód itp. Wybór ilościowego bądź wartościowego ujęcia podstawy opodatkowania jest kwestią techniki podatkowej, uwarunkowanej niekiedy polityką podatkową.
Stawki podatkowe - drugim obok podstawy obliczenia podatku elementem konstrukcji podatku, niezbędnym do ustalenia wysokości świadczenia podatkowego, jest stawka (stawki) podatku. Stawki podatku mogą być bądź to stawkami kwotowymi, bądź stosunkowymi. Te ostatnie z kolei mogą mieć postać - najczęściej procentową, ułamkową albo wielokrotnościową. Najczęściej spotykane są stawki procentowe; rzadziej spotykane są stawki ułamkowe, bądź wielokrotnościowe (np. “trzykrotność podstawy obliczenia podatku”).
Stawki podatkowe:
Kwotowe
Stosunkowe w postaci:
procentowej,
ułamkowej,
wielokrotnościowej
Stawki procentowe występują jako:
stawki stałe,
skale podatkowe
Zastosowanie stałej stawki procentowej daje efekt opodatkowania proporcjonalnego
Skala progresywna - wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku rośnie wysokość stawki podatkowej
Skala regresywna - wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku maleje stawka podatkowa.
Obok omówionych wyżej podstawowych elementów konstrukcji podatku, spotyka się inne jeszcze elementy, takie np. jak zwolnienia podatkowe, ulgi podatkowe, zwyżki podatkowe. Do elementów konstrukcji podatku należałoby też zaliczyć warunki i terminy płatności podatku.
Zwolnienie podatkowe:
charakter podmiotowy,
przedmiotowy,
mieszany
Ulga podatkowa - ograniczenie wielkości obciążenia podatkowego w określonych przypadkach:
charakter podmiotowy,
przedmiotowy,
mieszany
5. Podział podatków
Z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania w systemach podatkowych wyróżnić można zasadniczo trzy rodzaje podatków:
podatek od dochodów,
podatek od przychodów,
podatki majątkowe,
podatki od wydatków (konsumpcji).
Przedmiotem podatku dochodowego jest osiąganie dochodu, rozumianego jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki od dochodów mogą być zarówno podatkami od dochodów osób fizycznych, albo też podatkami od dochodów korporacji (w szczególności od osób prawnych). Podatki od przychodów płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Podatki od dochodów, podobnie jak podatki majątkowe, są najbardziej klarownym przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych. Przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Podatki od dochodów nawiązują wprost do nadwyżki ekonomicznej wypracowanej przez podmioty.
Podatki od wydatków (konsumpcji) są to takie podatki, które wliczane w cenę towarów i usług obciążają - z ekonomicznego punktu widzenia - nabywców tych towarów i usług (a więc konsumpcję). Formalnie jednak podatnikami są producenci oraz sprzedawcy albo usługodawcy. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np. futra, jachty, samochody) i dóbr, które tradycyjnie uważa się za domenę skarbu pastwa (sól, alkohol, zapałki, a ostatnio także paliwa płynne). Podatek od takich wydatków to akcyza. Podatek od towarów i usług wprowadzony został w Polsce przez ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. z 1993 r. Nr 11, poz. 50). Konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem UE zmusiła polskiego ustawodawcę do uregulowania tej kwestii w nowej ustawie o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. Nr 54, poz. 535). Podstawową stawką VAT jest od 1 stycznia 2011 stawka 23%. Dla niektórych towarów i usług przewidziano stawki obniżone: 8% oraz 5% (stawka 5% obejmuje produkty żywnościowe, książki na wszystkich nośnikach fizycznych oraz czasopisma). Istnieje również stawka w wysokości 7% - jest to naliczana przez nabywcę towarów od rolnika ryczałtowego (art. 115 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług). Nie jest to w zasadzie stawka, którą są opodatkowane towary lub usługi, ale zryczałtowana kwota zwrotu VAT dla rolnika ryczałtowego, który jest z VAT zwolniony.
Istnieje również stawka 0%, która obowiązuje przy:
wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów,
eksporcie towarów.
Przy świadczeniu usług w handlu i gastronomii podatnik może obliczać kwotę VAT od wartości brutto towaru (art. 85 ustawy z dnia 11 marca 2004 o podatku od towarów i usług) stosuje wówczas stawki:
18,70% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 23%
7,41% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 8%
4,76% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 5%
Ponadto niektóre czynności są zwolnione od podatku. Oznacza to między innymi, że świadczący czynności zwolnione w przeciwieństwie do tych, którzy świadczą usługi opodatkowane stawką 0%, nie mogą dokonać odliczenia podatku naliczonego zapłaconego podczas świadczenia tych usług.
Podział podatków ze względu na podmiot opodatkowania:
podatek od osób fizycznych,
podatek od osób prawnych,
podatek od innych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem bezpośrednim, zwyczajnym, obligatoryjnym, o charakterze dochodowym, obliczanym przez samych podatników lub przez płatników, którymi są najczęściej pracodawcy, organy wypłacające renty, emerytury czy podmioty wypłacające honoraria.
Podatek od osób prawnych jest podatkiem bezpośrednim i obligatoryjnym. Ma charakter dochodowy i rzeczowy. Podmiotami tego podatku są osoby prawne, ale obowiązek podatkowy ciąży także na niektórych jednostkach nie posiadających osobowości prawnej (np. wspólnicy spółki cywilnej).
Z punktu widzenia związku miedzy ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:
podatki bezpośrednie,
PIT - od osób fizycznych,
Cit - od osób prawnych,
podatki pośrednie.
podatek od towarów i usług VAT. W Polsce obowiązują 4 progi podatku VAT - 0%, 5%, 8%, 23%),
podatek akcyzowy,
podatek od gier,
Podatki bezpośrednie to takie podatki, w przypadku których istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem, tzn. rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia, a podatnikiem. W myśl tego kryterium podatki bezpośrednie to takie, w których ekonomiczny ciężar podatku ponosi osoba, która jest podatnikiem z prawnego punktu widzenia tzn. których ciężar ponosi bezpośrednio podmiot, na który są one nakładane (podatki bezpośrednio obciążające dochód albo majątek podatnika). Typowymi przykładami podatków bezpośrednich są podatki od dochodów i podatki majątkowe, do tej grupy podatków należą: podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych.
Podatki pośrednie, jak wynika z ich nazwy obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Jest to taki typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od podmiotu, który ponosi ich faktyczny ciężar ekonomiczny. Jako takie są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe.
Zakończenie
Współczesne władze publiczne mają różne możliwości posługiwania się podatkami. Zachowanie podatników nie wynika tylko z ogólnych ciężarów podatkowych, lecz jest też zdeterminowane rodzajem nakładanych podatków, stawkami podatkowymi, skalami podatkowymi itd. Jednak podstawowe znaczenie ma rodzaj podatku. Podatek jest kategorią historyczną, stąd też ich zmiana w danym kraju może okazać się trudna ze względu na pewne przyzwyczajenia społeczeństwa. Przy zmianach w systemie podatkowym muszą być uwzględnione konkretne warunki ekonomiczne, społeczne i polityczne danego kraju. Mimo wieloletnich dociekań i weryfikacji empirycznej systemów podatkowych nie udało się przekonująco sformułować cech dobrego systemu podatkowego. Co więcej, można stwierdzić, że nie ma czegoś takiego, jak uniwersalny system podatkowy, tzn. taki, który mógłby obowiązywać zawsze i wszędzie. Pomimo tych zastrzeżeń, wieloletnia obserwacja funkcjonowania podatków pozwala jednak sprecyzować pewne cechy “dobrego” systemu podatkowego.
Bibliografia
1. Podatki 2013 Poradnik Gazety Prawnej Część 1.