Jak zapobiegać cierpieniu i kryzysom życiowym (s.123-134)

Psychologia pozytywna

Ewa Trzebińska

1. Keyes i Lopez twierdzą, że jednostkowe, społeczne oraz makrospołeczne zjawiska, które

obniżają jakość życia, nasilają się szybciej, niż następuje przyrost skuteczności metod ich
zwalczania oraz naprawiania wynikających z nich szkód. Życie staje się dla ludzi coraz
trudniejsze, zatem najistotniejszym zadaniem dla praktyki psychologicznej stało się
pomaganie ludziom w dźwiganiu obciążeń związanych z codziennością (Seligman, 2002).
Inicjatywy pomocowe kierują się ku prewencji nastawionej na stymulowanie rozwoju
osobistego ludzi z jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Nacisk na docieranie do jak
najszerszej liczby ludzi ma służyć zapewnianiu dobrostanu w wymiarze społecznym oraz
unikaniu stygmatyzacji grup i środowisk uważanych za obarczone ryzykiem patologii.

2. Przyjmuje się dwustopniowy plan oddziaływań prewencyjnych (Snyder, Lopez i in. 2002):

pierwotne- skierowane na uzyskanie podstawowych dla dobrostanu parametrów
funkcjonowania.
wtórne- stabilizujące osiągnięty podstawowy poziom dobrostanu i przekraczające go w
kierunku coraz wyższej jakości życia w różnych jego sferach.

3. Psychologia pozytywna zakłada, że każdy człowiek dysponuje (przynajmniej w jakimś

stopniu) psychicznymi mechanizmami, które służą radzeniu sobie z wyzwaniami i
trudnościami. Programy profilaktyczne starają się je uruchomić.

4. W profilaktyce o nastawieniu hedonistycznym nacisk położony jest na bezpośrednie

zwiększanie odczuwanego szczęścia, natomiast przy nastawieniu eudajmonistycznym
oddziaływania skierowane są na budowanie siły psychicznej przez kształtowanie
korzystnych cech-cnót.

5. Program trwałego podwyższania szczęścia

-Sonja Lyubomirsky, Kennon Sheldon i Dawid Schkade opracowali program trwałego
podwyższania poczucia szczęścia. Wykazali, że zakres działania mechanizmów
stabilizujących poczucie szczęścia (tj. "hedonistyczny kołowrót") można ograniczyć przez
oddziaływania polegające na uczeniu ludzi podejmowania aktywności stale stymulujących
przeżywanie pozytywnych emocji. Oszacowali, że poczucie szczęścia uwarunkowane jest
przez czynnik genetyczny działający za pośrednictwem cech temperamentalnych oraz
afektywnych cech osobowości w około 50 % , a przez warunki życiowe do których
następuje afektywna adaptacja w około 10%. Oznacza to według nich, że pozostałe 40 %
może ulegać zmianom w zależności od tego, co człowiek myśli i robi.
-Badania potwierdzają, że ludzie mogą stosować pewne emocjonalne i poznawcze strategie,
które trwale podwyższają poziom ich szczęścia, jeśli są one powtarzane w zmieniającej się
postaci. Należą do nich: przeżywanie wdzięczności, optymistyczne myślenie,
przewartościowywanie negatywnych zdarzeń oraz unikanie społecznych porównań.
-Badacze proponują następujące zasady programów pomagających ludziom podwyższać
poczucie szczęścia przez podejmowanie własnej skierowanej na to aktywności:
a) dostosowanie aktywności do osobistych celów i wartości lub takich dążeń, o których z
dotychczasowych badań wiadomo, że mają korzystne skutki dla dobrostanu ludzi w ogóle
b) zadbanie o wyrazistość afektywnego efektu aktywności przez wykorzystanie
kumulowania się reakcji afektywnych związanych z drobnymi zdarzeniami, z których
składa się życie codzienne ludzi (uczestnikom eksperymentu zlecono, aby trzykrotnie w
ciagu tygodnia myśleć z wdzięcznością o tym, co ich spotyka: wzrost poczucia szczęścia
stwierdzono po sześciu tygodniach tylko u tych, którzy robili to w ciągu jednego dnia).
c) wyeliminowanie czynników życiowych i motywacyjnych utrudniających rozpoczęcie i
powtarzanie danej aktywności
d) wytworzenie nawyku inicjowania aktywności, zapobieganie wytworzeniu się rutynowego
sposobu jej wykonywania.

6. Internetowy program Seligmana

-W badaniu Martina Seligmana przed przystąpieniem do programu i bezpośrednio po jego
zakończeniu mierzono u uczestników poziom szczęścia i depresji. Pomiary powtarzano po
tygodniu, miesiącu, trzech miesiącach i sześciu miesiącach. Każdy z uczestników
wykonywał przez tydzień jedno z sześciu ćwiczeń, które losowo mu przydzielono:
(1) Napisanie listu do kogoś, komu się coś zawdzięcza, a kto nie otrzymał odpowiedniego
podziękowania i przekazanie mu go osobiście – rozwija zdolność do przeżywania
wdzięczności.
(2) Wypełnienie narzędzia do pomiaru sił charakteru oraz używanie jak najczęściej tych
pięciu spośród nich, które wykazuje się w największym stopniu (podpisowych sił
charakteru)
(3) Używanie podpisowych sił charakteru w nowy sposób
(4) Opisanie trzech spraw, które się powiodły i wyjasnienie dlaczego się tak stało.
(5) Opisanie najlepszego momentu życia i zastanowienie się, jakie własne siły charakteru
doszły wtedy do głosu.
(6) Opisanie najwcześniejszego wspomnienia z dzieciństwa – ! PLACEBO ! – niezwiązane
z rozwijaniem siły psychicznej.
- Wszystkie ćwiczenia, także placebo, przyniosły pozytywne rezultaty bezpośrednio po
zakończeniu. Przez miesiąc po ćwiczeniu 1 trwało podwyższenie odczuwania szcześcia i
obniżenie depresji. Przez sześć miesięcy utrzymywały się takie same skutki ćwiczenia 3 i 4.
- Program rozwinięto i przekształcono w eksperymentalną metodę terapeutyczną o nazwie
Pozytywna Psychoterapia (PPT, Seligman, Rashid i Parks, 2006). Wstępne badania nad jej
skutecznością w odniesieniu do depresji klinicznej pokazują korzystne zmiany
przewyższające zmiany uzyskane w wyniku tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej
oraz terapii tradycyjnej wspomaganej przez leczenie farmakologiczne.

7. Kształtowanie cnót

- Dzieci i młodzież są głównymi adresatami oddziaływań prewencyjnych nastawionych na
wzbogacenie środowiska wychowawczego i edukacyjnego o składniki stymulujące
kształtowanie się czynników siły psychicznej, tj.: optymistyczny styl myślenia, inicjatywa
czy osobiste talenty. Oddziaływania takie są upowszechniane także jako część programów
dobrego starzenia się – jednym z najistotniejszych czynników prognozujących wysoką
jakość życia w wieku podeszłym jest posiadanie korzystnych cech psychicznych i nawyków
już we wczesnych okresach życia (Vaillant, 2004). Szczególnie ważny jest okres od
urodzenia do 5 roku życia, który uznawany jest za krytyczny z punktu widzenia rozwoju
fizycznych, poznawczych, emocjonalnych i społecznych zdolności (Peterson, 2003).
-Ruch o nazwie Koło Dzielności nastawiony jest na podtrzymywanie i rozwijanie
biopsychicznych mechanizmów, które stanowią naturalne predyspozycje do radzenia sobie z
zadaniami życiowymi. U podstaw jego oddziaływań leży założenie, że z powodu
ewolucyjnej preferencji dla osobników najskuteczniej dających sobie radę z wymaganiami
życiowymi, każde dziecko przychodzi na świat wyposażone w efektywne mechanizmy
adaptacyjne, które pomagają wychodzić zwycięsko z życiowych opresji. Podstawowe
mechanizmy adaptacyjne przejawiają się w postaci czterech dążeń: do Przynależności, do
Doskonałości, do Niezależności, do Wspaniałomyślności. Aby rozwinąć naturalne zdolności
do realizowania tych dążeń, stosuje się następujące techniki:
(1) uczenie nawyków podtrzymujących podstawowe dążenia przez nagradzanie
(2) rozwijanie zdolności do doświadczania uczuć związanych z podstawowymi dążeniami
(3) kształtowanie mózgowych wzorców reakcji związanych z podstawowymi dążeniami
przez ich powtarzanie
(4) zapewnienie udziału dziecka w optymalnie funkcjonujących środowiskach społecznych
ludzi dorosłych oraz rówieśników
(5) wielomodalne oddziaływania łączące wymienione sposoby pracy z dziećmi.

-Program Nauczanie dla Mądrości przeznaczony jest dla uczniów (Reznickaya i Sternberg,
2004). Jego teoretyczną podstawę stanowi zrównoważona teoria mądrości Sternberga.
Zakłada ona, że mądrość polega na posiadaniu szerokiej wiedzy oraz umiejętności używania
jej z pożytkiem dla ogółu. Kluczową przesłanką podejmowania mądrych decyzji jest
zdolność do znajdowania równowagi między interesami stron zaangażowanych w
rozwiązywany problem a konsekwencjami możliwych działań. Program promuje trzy formy
rozumowania potrzebne do równoważenia racji i skutków:
reflektywne – świadome śledzenie przebiegu własnego rozumowania i wywieranie na niego
wpływu.
dialogowe- przyjmowanie różnych perspektyw widzenia analizowanej sprawy.
dialektyczne – szukanie sposobu rozumienia sytuacji, który godzi występujące w niej
przeciwieństwa.
Nauczyciel kształcący mądrość ma przekazywać wiedzę ze swojego przedmiotu w sposób
promujący u uczniów wspomniane formy rozumowania, modelować te formy rozumowania,
kiedy sam rozwiązuje problemy oraz nagradzać uczniów za przejawy mądrości. Treningowi
mądrości w szkole sprzyja możliwość odnoszenia przez uczniów wiedzy do realnego życia
oraz kolektywne formy pracy na lekcjach.
- Według motywacyjnego modelu moralności Schulmana, człowiek jako organizm jest
predysponowany do moralności, a wychowanie moralne wymaga tylko kształtowania tej
dyspozycji. W rozwoju moralności chodzi o doprowadzenie do tego, aby dziecko
"rozsmakowało się" w używaniu do rozważania różnych życiowych spraw takich pojęć jak
dobro czy szlachetność. Działania moralne ( czyli podjęte z intencją wyświadczenia czegoś
dobrego innemu człowiekowi) mają źródło w trzech mechanizmach:
empatii - automatycznej tendencji do współprzeżywania, czyli podzielania uczuć innych
ludzi. Rozwijanie moralności przez empatię wymaga od opiekunów ochrony skłonności
dziecka do współprzeżywania oraz wzbogacania automatycznej, czysto emocjonalnej
zdolności odczuwania tego samego co druga osoba o możliwość szerszego rozumienia
perspektywy tej osoby oraz kontrolowanego "stawiania się w cudzym położeniu". Drogą ku
temu jest docenianie empatii dziecka oraz stawianie dziecku empatycznych zadań, np.
zadawanie mu pytań o przeżycia innych lub zachęcanie, by rozwiązywało problemy przez
wchodzenie w role innych osób.
moralnej afiliacji – preferowania przez dzieci osób (także postaci fikcyjnych), które czynią
dobro. Rozwijanie moralności przez afiliację wymaga od opiekunów umożliwiania dziecku
kontaktu z dobrymi ludźmi.
rozumowania moralnego – samodzielne tworzenie przez dzieci zasad dotyczących oceny
zdarzeń w kategoriach dobra i zła. Przejawia się, np. w traktowaniu jako umowne tego, co
jest niestosowne, a jako bezwzględnie niedozwolone tego, co złe. Rozwijanie tego aspektu
wymaga od opiekunów prowadzenia z dzieckiem dialogu na temat dobra zarówno w
konkretnym wymiarze codziennych spraw, jak i w języku abstrakcyjnych wartości i ideałów.