Podstawy analiz ryzyka i zarządzania ryzykiem

w odniesieniu do awarii transportowych

Mieczysław Borysiewicz

Centrum Doskonałości MANHAZ

Instytut Energii Atomowej

Analiza ryzyka w zarządzaniu ryzykiem w transporcie

Cele

• zarządzania i kontrolowania różnych rodzajów ryzyka związanych z transportem poprzez

określanie parametrów, które mają największy wpływ dla danego ruchu oraz dla

wskazania i ewaluacji strategii ograniczenia ryzyka. Strategie te mogą obejmować zmiany

w sposobach transportu, wielkości przesyłki, trasy, rodzaju kontenera, itd.;

• opracowania planów awaryjnych, kiedy wybieramy trasę przebiegu, dokonujemy oceny

ewentualnych dostawców lub w przypadku istniejących systemów;

•

zagospodarowania terenu tras przewozu towarów niebezpiecznych, aby nie zwiększać

poziomu ryzyka społecznego.

.

O

O

O

g

g

g

ó

ó

ó

l

l

l

n

n

n

a

a

a

p

p

p

r

r

r

o

o

o

c

c

c

e

e

e

d

d

d

u

u

u

r

r

r

a

a

a

i

i

i

l

l

l

o

o

o

ś

ś

ś

c

c

c

i

i

i

o

o

o

w

w

w

e

e

e

j

j

j

T

T

T

R

R

R

A

A

A

o

o

o

b

b

b

e

e

e

j

j

j

m

m

m

u

u

u

j

j

j

e

e

e

:

:

:

•
•
•
•
•
•
•
•

zdefiniowanie zakresu analizy,

opis systemu lub ruchu w transporcie,

identyfikację źródeł zagrożeń,

wybór zdarzeń początkujących i określenie scenariuszy zdarzeń,

ocenę częstości występowania zdarzeń wypadkowych,

ocenę skutków,

oszacowania poziomu całkowitego ryzyka,

ocenę alternatyw ograniczenia ryzyka.

Ogólna procedura ilościowej TRA obejmuje:

•

zdefiniowanie zakresu analizy,

•

opis systemu lub ruchu w transporcie,

•

identyfikację źródeł zagrożeń,

•

wybór zdarzeń początkujących i określenie scenariuszy zdarzeń,

•

ocenę częstości występowania zdarzeń wypadkowych,

•

ocenę skutków,

•

oszacowania poziomu całkowitego ryzyka,

•

ocenę alternatyw ograniczenia ryzyka.

C

C

C

e

e

e

c

c

c

h

h

h

y

y

y

T

T

T

R

R

R

A

A

A

•

•

•

Modelowanie skutków uwolnienia substancji w znacznym stopniu zależy od przyczyny

uwolnienia i dlatego bezpośrednio przenosi się je z technik oceny ryzyka dla instalacji

stałych. Miary ryzyka wyrażone w postaci ryzyka indywidualnego i grupowego

(społecznego) są również wspólne dla obu rodzajów ilościowej analizy ryzyka.

Zazwyczaj TRA wykorzystuje się w celu oceny jednostkowych, krótkoterminowych

zagrożeń, a nie chronicznych zagrożeń zdrowia.

Charakter danych stosowanych w TRA może być odmienny od danych do oceny ryzyka

stałych instalacja. Często wyraża się je w funkcji pokonanej drogi lub w przeliczeniu na

podróż, tranzyt lub wizytę

Modelowanie skutków uwolnienia substancji w znacznym stopniu zależy od przyczyny uwolnienia i dlatego bezpośrednio przenosi się je z

technik oceny ryzyka dla instalacji stałych. Miary ryzyka wyrażone w postaci ryzyka indywidualnego i grupowego (społecznego) są również

wspólne dla obu rodzajów ilościowej analizy ryzyka.

Zazwyczaj TRA wykorzystuje się w celu oceny jednostkowych, krótkoterminowych zagrożeń, a nie chronicznych zagrożeń zdrowia.

Charakter danych stosowanych w TRA może być odmienny od danych do oceny ryzyka stałych instalacja. Często wyraża się je w funkcji
pokonanej drogi lub w przeliczeniu na podróż, tranzyt lub wizytę

Oszacowanie skutków transportu niebezpiecznych materiałów - wymagane dane

dotyczą:

• przewożonych materiałów,
• warunków magazynowania / przewozu (np. temperatura, ciśnienie),
• ilości ładunku,
• stanu technicznego cystern,
• dominujących warunków meteorologicznych charakterystycznych dla rozważanej sieci

drogowej (w tym prędkość i kierunek wiatru, stan równowagi atmosferycznej),

• charakterystyki topograficznej terenu (ukształtowanie naturalne i antropogeniczne),
• przestrzennego zróżnicowania zagospodarowania terenu wzdłuż tras przewozu, w tym gęstość

zaludnienia w wyszczególnionych strefach (np. mieszkaniowych, handlowych, użyteczności

publicznej - szkoły, szpitale itp.).

Potencjalna strefa oddziaływania dla poszczególnych klas niebezpiecznych materiałów pod kątem

maksymalnych, rekomendowanych stref ewakuacyjnych

Klasa materiału

niebezpiecznego

Strefa oddziaływania

Łatwo palne ciecze

0,8 km w każdym kierunku

Palne ciecze

0,8 km w każdym kierunku

Palne materiały

0,8 km w każdym kierunku

Utleniające

0,8 km w każdym kierunku

Pod ciśnieniem, niepalne

gazy

2,1 km szerokości i 3,2 km długości

wzdłuż kierunku wiatru

Podciśnieniem, palne gazy

0,8 km w każdym kierunku

Toksyczne

0,3 km szerokości i 0,5 km

długości wzdłuż kierunku wiatru

Wybuchowe

0,8 km w każdym kierunku

Żrące

2,1 km szerokości i 3,2 km długości

wzdłuż kierunku wiatru

Obliczenie prawdopodobieństwa wypadku

• Jeżeli statystyczne informacje dotyczące wypadków transportowych z udziałem niebezpiecznych

substancji nie są dostępne:

• Gdy takie dane są dostępne:

• Konieczne jest dodatkowe wprowadzenie współczynnika korygującego, który odzwierciedla

fizyczną charakterystykę odcinka wybranej jezdni, który może zawyżać prawdopodobieństwo
wypadku na wybranej jezdni.

Obliczenia ryzyka transportowego

wzdłuż różnych odcinków dróg

Założenia:

• Dla każdej przewożonej substancji (kategorii ładunku), oblicza się scenariusze

niebezpiecznych wypadków: prawdopodobieństwo i promień zasięgu strefy z
ofiarami śmiertelnymi (lub poszkodowanymi).

• Dokładność obliczeń, w tym liczba scenariuszy zależeć będzie od

wszechstronności przeprowadzonej analizy.

Uwarunkowania zarządzania ryzykiem w transporcie

• ograniczona możliwość kontroli wielu parametrów, które mają wpływ na natężenie

wypadków i/lub prawdopodobieństwo uwolnienia substancji w transporcie,

• obecność innych użytkowników dróg (nie objętych systemem) - ekstensywne szkolenie

kierowców ciężarówek, odpowiednie środki transportu oraz przestrzeganie zasad

załadunku i norm opakowań nie zmienia zachowania pozostałych kierowców na drodze,

• siły zewnętrznych, np. wpływ pogody, innych pojazdów (może być znaczny),

•

skutków mogą być całkowicie niewykonalne lub stosowane w niewłaściwym momencie.

Uwarunkowania zarządzania ryzykiem w transporcie

- cd.

• ograniczona możliwość obniżenia natężenia wypadkowości lub wprowadzenia zmian w

całym systemie

• ograniczone możliwości realizowania strategii zapobiegania awariom i minimalizacji

skutków.

Ze względu na nieznane miejsce uwolnienia substancji w przypadku transportu trudniej jest

wskazać i zrealizować skuteczne strategie przeciwdziałania skutkom. Zatamowanie wypływu,

ograniczenie rozpływu, opryskiwanie wodą, spienianie, ewakuacja, itd. jest albo niemożliwe

albo można je zastosować po pewnym czasie od zaistnienia zdarzenia. Uwzględniając

gwałtowne rozprzestrzenianie się wielu znacznych wycieków, takie środki osłabiania

skutków

mogą być całkowicie niewykonalne lub stosowane w niewłaściwym momencie

.

Ograniczona możliwość obniżenia natężenia wypadkowości

•

•

zmiana środków transportu nie ma wpływu na jakość szlaków komunikacyjnych.

dostępne są alternatywy potencjalnego ograniczenia ryzyka, to są one zwykle dość

kosztowne i czasochłonne, w szczególności jeżeli wiąże się z nimi zastosowanie nowego

wyposażenia.

W przypadku stałej instalacji można zalecać zastosowanie dodatkowego zaworu lub alarmu, co

można łatwo wykonać, ale nowe wagony lub park samochodowy jako alternatywa ograniczenia

ryzyka w transporcie mogą być znacznie trudniejsze do sfinansowania i zrealizowania. Kwestie

możliwości realizacyjnych pojawiają się w sytuacji, zarówno kiedy należy zbudować nowe

wyposażenie, jak i w sytuacji dostosowania istniejących rozwiązań mogą również potrwać

bardzo długo,

Ograniczona możliwość obniżenia natężenia wypadkowości

-cd.

• Nadawca, klient i przewoźnik, niezależnie od praw własności do produktu wszystkie trzy

strony mogą mieć sprzeczne wymagania w zakresie transportu i przeładunku.

Kierowcy ciężarówek mogą preferować podróżowanie nocą, kiedy drogi są mniej zatłoczone i

(według ich przekonania) prawdopodobieństwo wypadku jest mniejsze. Jednak nadawca i

odbiorca mogą obawiać się podróży nocnych, ze względu na zwiększoną prędkość, większą

ilość ludzi przebywających w domach wzdłuż zamieszkałej części trasy i ewentualne trudności

reagowania w nagłych przypadkach

Metodologia zarządzania ryzykiem w transporcie

Zarządzania ryzykiem w transporcie obejmuje cztery główne grupy zadań:

• analiza ryzyka;
• ocena środków bezpieczeństwa (zapobiegania i minimalizacji skutków);
• ocena ryzyka;

•

przyjęcie nowych rozwiązań w systemie transportu, w szczególności w zakresie

środków zapobiegania i środków bezpieczeństwa

Analiza ryzyka

•

•

Celem analizy ryzyka jest określenie i oszacowanie prawdopodobieństw

(częstości) i skutków potencjalnych scenariuszy zdarzeń awaryjnych, które

mogą zagrozić bezpieczeństwu ludzi w pobliżu tras transportowych,

środowisku i/lub samemu przewoźnikowi.

Ten cel zakłada, że niezbędne jest podejście całościowe. dla danych środków

transportu, niebezpiecznych ładunków i tras.

Ocena środków bezpieczeństwa

•

•

działanie o charakterze inżynieryjnym, w którym ocenia się różne sposoby

zapobiegania i kontrolowania ewentualnych zdarzeń wypadkowych w celu

zrównoważenia ich z kryteriami akceptacji.

Zakłada to, że środki bezpieczeństwa. całkowity poziom ryzyka i kryteria akceptacji

powinny być odpowiednio zbilansowane, dla uzyskania bezpiecznego i

funkcjonalnego system transportu.

Ocena ryzyka

•

Jest działaniem końcowym o charakterze politycznym, w którym zajmujemy się

całkowitym poziomem ryzyka i kryteriami akceptacji. Jeżeli nie można spełnić

kryteriów akceptacji, niezbędne są zmiany i ponowne dokonanie oceny zdarzeń

wysokiego ryzyka.

•

Ocena ryzyka obejmuje politykę w zakresie bezpieczeństwa i kryteria akceptacji.

Celem jest przedstawienie władzom lub firmie transportowej przewodnika po

ocenie ryzyka i jego docelowego poziomu

.

Akceptacja ryzyka

•

•

Poziom akceptowalnego ryzyka jest niezbędnym elementem oceny ryzyka i

procesu opracowania strategii zarządzania ryzykiem.

Istnieje potrzeba przyjęcia kryteriów akceptacji w celu wskazania operatorowi,

jaki poziom bezpieczeństwa musi osiągnąć. Kryteria akceptacji można

postrzegać jako poziomy aspiracji, na których ocenia się środki bezpieczeństwa

ze względu na ich skuteczność kosztową.

Minimalizacja skutków awarii transportowych

Podstawowymi czynnikami wpływającymi na minimalizację skutków awarii

transportowych są:

• wybór tras przewozowych,

• planowanie skutecznych działań interwencyjnych

.

Wybór tras przewozowych

Czynniki wpływające na decyzje dotyczące wytyczania dróg, z punktu widzenia bezpieczeństwa

środowiska, można grupować w trzy powiązane ze sobą kategorie:

• czynniki obligatoryjne wytyczania tras, włącznie z uwarunkowaniami prawnymi i

technicznymi;

• czynniki ryzyka dla środowiska i zagospodarowania terenu, włącznie z identyfikacją

zagrożenia i ilościowym określeniem ryzyka;

• czynniki subiektywne, odzwierciedlające priorytety społeczeństwa, których znaczenie

może być trudne do ilościowego określenia, włącznie z miejscami szczególnie wrażliwymi

i możliwościami reagowania w przypadku wystąpienia zagrożenia.

Całościowe podejście do oceny i porównywania

ryzyka wywołanego transportem drogowym

niebezpiecznych materiałów

Analiza czynników subiektywnych:

populacje i obiekty chronione
wrażliwe ekosystemy

system reagowania/ewakuacji

Wybór drogi

Ocena ryzyka

Porównanie

Określenie ryzyka:

prawdopodobieństwo

wypadku

skutków wypadku

skład ryzyka

Analiza czynników obligatoryjnych:

prawnych

technicznych

Zasady ograniczania częstości zdarzeń wypadkowych

Główne zasady ograniczania częstości zdarzeń wypadkowych można znaleźć w:

(a) działaniach przewoźników, samych pojazdach,

(b)

systemie i jakości technicznej dróg/szyn oraz

(c)

warunkach pogodowych.

Podstawowe wymogi w zakresie zagadnień (a) można znaleźć w krajowych

i międzynarodowych przepisach prawnych.

•

Zalecenia ONZ

•

RID i ADR

•

Instrukcje Techniczne DGR i ICAO

•

Regulacje prawne Unii Europejskiej

NOWE PODEJŚCIE DO ZARZĄDZANIA

RYZYKIEM DLA TRANSPORTU

NIEBEZPIECZNYCH SUBSTANCJI

•

Określenie zakresu

•

Znajomość działań

•

Ocena

•

Strategia

•

Działanie

•

Weryfikacja

•

Ocena

OCENA

ZNAJOMOŚĆ

DZIAŁAŃ

ZAKRES

Określenie
działań dla
transportu
niebezpiecznych
substancji

Określenie
wzajemnych
zależności z
innymi stronami
oraz
potencjalnego
ryzyka


Ustalenie
priorytetów dla
analizy oraz
określenie celów i
zakresu
zarządzania
ryzykiem

Zebranie
danych
dotyczących
działań
/substancji
/ilości


Zebranie
informacji
dotyczących
bazowych
programów /
polityki oraz
istniejących
praktyk

Przeprowadze
nie analiz
ryzyka, przy
uwzględnieniu
możliwych
skutków oraz
ich
prawdopodobi
eństw


Przeprowadze
nie oceny
bazowych
programów /
polityki i
porównanie z
istniejącymi
praktykami

Określenie

punktów

kontroli

ryzyka (tj.

możliwości

zmniejszenia

ryzyka)

W razie konieczności

Przeprowadzić iterację

Wsparcie, okresowe uaktualnienia,
ponowne określanie priorytetów

Strona
zaangażowana w
transport (np.
przewoźnik, firma
wysyłająca, rząd)

OCENA

WERYFIKACJA

DZIAŁANIA

STRATEGIA

Przeprowadzenie
ocenę opcji
kontrolnych oraz
ustalić priorytety
zmniejszenia
ryzyka;
opracować
dopasowaną
strategię
zarządzania
ryzykiem,
uwzględniającą
ryzyko, koszta,
zyski, zdolność
wykonywania
oraz inne
współczynniki

Wdrożenie
dopasowanej
strategii (np.
ulepszone
procedury
konserwacji,
rozpowszechnianie,
wytyczne
techniczne)

Potwierdzenie
postępowania
zgodnie ze
strategią oraz
podjęcia
określonych
działań

Śledzenie zdarzeń
i danych
dotyczących
osiągów;
okresowe
przeprowadzanie
oceny
skuteczności
strategii

Niepodejmowanie
dalszych działań
w danej chwili

Inne dane

wejściowe (np.

koszta, zyski,

zdolność

wykonywania)

Wsparcie, okresowe uaktualnienia, ponowne
określanie priorytetów