(ur. 1975) – prowadzi programy
w TVP Kultura; jako did˝ej i prezenter
pracowa∏ m.in. w Radiostacji i Radiu Jazz.
Publikowa∏ w „Gazecie Wyborczej”,
„Le Monde diplomatique” czy „Dzienniku”.
Jeden z za∏o˝ycieli muzycznego kolektywu
Masala. Laureat (wraz z Masalà) nagrody
„Antyfaszysta roku 2004”, przyznawanej
przez Stowarzyszenie „Nigdy Wi´cej”.
Autor powieÊci

Masala (W.A.B. 2002),

minipowieÊci

Apokalipso (W.A.B. 2004)

oraz ksià˝ki o pakistaƒskim sufizmie
Pijani Bogiem (W.A.B. 2007), nominowanej
do Nagrody im. Beaty Pawlak.

MAX

CEGIELSKI

MAX CEGIELSKI

od Konstantynopola do Stambułu

O

ko

świata

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

www.KIOSQ.nextore.pl

.

MAX CEGIELSKI

O

ko

świata

TYTULOWE Oko 5-03-09 10:03 Page 1

Murat Kurnaz

Guantanamo. Pi´ç lat z mojego ˝ycia

Juliette Morillot, Dorian Malovic

Uchodêcy z Korei Pó∏nocnej

Cees Nooteboom

Drogi do Santiago

Walerij Paniuszkin, Michai∏ Zygar

Gazprom. Rosyjska broƒ

Åsne Seierstad

Ksi´garz z Kabulu

Kamila S∏awiƒska

Nowy Jork

Fabienne Verdier

Pasa˝erka ciszy

Marcin Wojciechowski

Pomaraƒczowy majdan

Xue Xinran

Dobre kobiety z Chin

Max Cegielski

Pijani Bogiem

Barbara Ehrenreich

Za grosze. Pracowaç i (nie) prze˝yç

Adam Elbanowski

Nowe Królestwo Grenady

Marc Fernandez, Jean-Christophe Rampal

Miasto – morderca kobiet

Peter Godwin

Gdzie krokodyl zjada s∏oƒce

Tony Horwitz

B∏´kitne przestrzenie

Wojciech Jagielski

Dobre miejsce do umierania

Modlitwa o deszcz

Wie˝e z kamienia

Tobias Jones
S

ny o Utopii.

Podró˝e w poszukiwaniu dobrego ˝ycia

Krystyna Kurczab-Redlich

G∏owà o mur Kremla

TYTULOWE Oko 5-03-09 10:04 Page 3

MAX CEGIELSKI

od Konstantynopola do Stambułu

O

ko

świata

TYTULOWE Oko 5-03-09 10:03 Page 2

Copyright © by Wydawnictwo W.A.B., 2009

Wydanie I

Warszawa 2009

Oko swiata.indd 4

Oko swiata.indd 4

2009-03-10 19:16:51

2009-03-10 19:16:51

Dla mojej babci – Marii Cegielskiej

Oko swiata.indd 5

Oko swiata.indd 5

2009-03-10 19:16:56

2009-03-10 19:16:56

„Opium! Uległość! [...] Sułtan tańczący na tacy.
[...] Tak widzi Orient francuski poeta!
[...] Orient! To ziemia, na której nadzy niewolnicy
umierają z głodu”.

Nazım Hikmet, Orient i Zachód, 1924

Oko swiata.indd 6

Oko swiata.indd 6

2009-03-10 19:16:56

2009-03-10 19:16:56

BU¸GARIA

MORZE CZARNE

Tekirdag

ˇ

MORZE

MARMARA

GRECJA

MORZE ÂRÓDZIEMNE

MORZE EGEJSKIE

K

O

S

SAMOS

RO

DO

S

KRETA

LESBOS

CHIOS

Mug

ˇl

a

GRUZJA

ARMENIA

I R A

N

IRAK

Hakkari

S,ırnak

Mardin

S,anlıurfa

Gaziantep

Kahramanmaras

‚

Adıyaman

Diyarbakır

Malatya

Mus

Bingöl

Elazıg

ˇ

Tunceli

Erzurum

Erzincan

Kars

Artvin

Bayburt

Gümüs

‚

hane

Jezioro

Wan

Wan

Trabzon

Rize

SYRIA

Giresun

Samsun

Ordu

Synopa

Tokat

Amasya

C

˛

orum

Kastamonu

C

˛

ankırı

Sivas

Kirs

‚

ehir

Had˝ibektasz

Kayseri

Nevs

‚

ehir

Adana

Nig

ˇde

Mersin

Aksaray

Ankara

Karaman

Konya

CYPR

Antalya

Isparta

Burdur

Denizli

Aydin

Izmir

Kütahya

Eskis

‚

ehir

Bolu

Zonguldak

Bilecik

C

˛

anakkale

Balıkesir

Bursa

Adapazarı

I

. zmit

TURCJA

Stambu∏

Kırklareli

Adrianopol

Oko swiata.indd 7

Oko swiata.indd 7

2009-03-10 19:16:56

2009-03-10 19:16:56

1

11

10

14

13

15

16

12

19

17

18

20

2

7

9

6

5

5

5

5

5

4

3

8

8

1. Ulica Divan Yolu
2. Dawna bazylika Aja Sofia
3. Pa∏ac Topkaı
4. Dworzec Sirkeci
5. Przystanie promów
6. Most Galata
7. IMC˛ – Targ Kupców Tekstylnych
8. Most Atatürka / Bulwar Atatürka
9. Dolna stacja najstarszego metra – Tünel

10. Uliczka Yuksek Kaldirim
11. Istanbul Modern – Muzeum Sztuki

Nowoczesnej na terenie Antrepo

12. Meczet Nusretiye
13. Siedziba bractwa Mewlewitów
14. Górna stacja metra Tünel
15. Pera Palace Hotel
16. I

.

stiklal Caddesi – Aleja Niepodleg∏oÊci

17. Plac Taksim, stacja metra
18. AKM – Centrum Kultury im. Atatürka
19. Dzielnica Had˝iahmet
20. Pa∏ac Dolmabahce

STAMBU¸

MORZE MARMARA

Zatoka Z∏otego Rogu

Bulwar Kennedy’ego

Bul

w

ar

Kenn

edy’

ego

Bosfor

Oko swiata.indd 8

Oko swiata.indd 8

2009-03-10 19:16:57

2009-03-10 19:16:57

oko∏o 20 km

1

11

10

2

7

9

6

5 4

3

8

Legenda

1. Lotnisko imienia Atatürka, stacja metra
2. Dzielnica Yenibosna, cemevi alewickie
3. Dystrykt i stocznie Tuzla
4. Dystrykt Sultanbeyli
5. Dzielnica Sargazi
6. Dworzec kolejowy Haydarpas‚a
7. Dzielnica Gazi Mahallesi
8. Dzielnica Küc˛ük Armutlu
9. Dzielnica Maslak

10. Dzielnica Levent
11. G∏ówny dworzec autobusowy, stacja metra

Zasi´g zwartej zabudowy

Zasi´g 27 dystryktów Stambu∏u tworzàcych metropoli´

PROWINCJA I MIASTO

Granica prowincji Stambu∏

Granica

prow

incji Stambu∏

Jezioro

Ìznik

MORZE MARMARA

Silivri

Büyükc˛ekmece

Esenyurt

Kücükc˛ekmece

Stambu∏

Fenerbahc˛e

Turla

Gebze

Yalova

Gölcük

MORZE CZARNE

Bosfor

Oko swiata.indd 9

Oko swiata.indd 9

2009-03-10 19:16:57

2009-03-10 19:16:57

Oko swiata.indd 10

Oko swiata.indd 10

2009-03-11 12:49:54

2009-03-11 12:49:54

11

zamiast prologu

Extrastruggle w Antrepo

Pierwszy z plakatów przedstawia wąsatego mężczyznę
w czapce, pod spodem dumne stwierdzenie: „Jakie to szczęś-
cie móc powiedzieć: jestem Turkiem”. Na kolejnych widnieją
już pytania: jak to jest być Kurdem w Turcji? Być Ormianinem,
komunistą, chrześcijaninem czy islamskim ortodoksem?

– A tutaj widzisz Ali Ibn Abu Taliba, zięcia proroka Maho-

meta i jego ucznia, obok pytanie, jak być alewitą. To jeden
z mniejszościowych nurtów islamu, szczególnie popularny
w Turcji. Ali jest dla nich najważniejszą, mistyczną postacią
– tłumaczy mi autor plakatów, artysta ukrywający się pod
pseudonimem Extrastruggle.

Jestem w Antrepo, dawnych dokach celnych Stambułu, na
nabrzeżu od strony morza Marmara. Kiedyś był tu port hand-
lowy, teraz zatrzymują się tylko wielkie statki pasażerskie,
a towarowce cumują po azjatyckiej stronie miasta. Zaraz
obok znajduje się Bosfor, łączący to morze z Morzem Czar-
nym. Dalej na zachód inna cieśnina, Dardanele, prowadzi
do wód egejskich i dalej na Morze Śródziemne. Budynki
wykorzystywane dziś na targi i czasowe ekspozycje to pro-
stokątne, obskurne hale przemysłowe. Jedna z nich została
niedawno przebudowana na muzeum sztuki nowoczesnej
– Istanbul Modern.

Brama do dawnych terenów portowych ukryta jest

na tyłach meczetu symbolizującego dziewiętnastowiecz-
ne zmiany w imperium osmańskim. Świątynię ukończono

Oko swiata.indd 11

Oko swiata.indd 11

2009-03-10 19:16:58

2009-03-10 19:16:58

12

w 1826 roku i nazwano Nusretiye, czyli Zwycięska. Na pa-
miątkę zlikwidowania oddziałów janczarów pochodzących
początkowo z branki pośród chrześcijan i zorganizowania
nowoczesnej armii osmańskiej, obok, na nabrzeżu, znajdują
się jej koszary. Okna w Antrepo wychodzą na morze, ale wi-
dok często zasłaniają wielkie statki wycieczkowe.

Projekt Extrastruggle’a pokazywany jest tutaj na dziesią-

tym biennale sztuki w 2007 roku. To piętnaście czarno-białych,
prostych plakatów, których prawie już nie widać spod czerwo-
nych napisów. W wyznaczonych do tego miejscach widzowie
zamieszczają swoje komentarze. Przez dwa miesiące pokryli
nimi całą ścianę: „To szczęście być Kurdem”, „Pięknie być ale-
witą”, „To zaszczyt być komunistą”, „To trudne być ortodoksyj-
nym muzułmaninem”, „To bohaterstwo być chrześcijaninem”.

– W Turcji trzeba być odważnym, by otwarcie się do

tego wszystkiego przyznać. Mustafa Kemal Atatürk chciał
tu zrobić Europę, stworzył państwo jednego narodu – Extra-
struggle mówi łamaną angielszczyzną. – „Nie obawiajcie się
i nie martwcie, purpura flagi nie zblaknie”. W naszym hymnie
państwowym pełno jest takich zdań. Słowem, „jak to pięknie
być Turkiem”. Nowe państwo miało jednoczyć mieszkańców
Anatolii. Teraz, osiemdziesiąt lat po narodzinach republiki,
trzeba rozwinąć tę ideę i pójść z nią dalej. Dziś wielu z tych,
którzy są tu od wieków, czuje się wykluczonych z życia,
a przecież chcą nadal mieszkać w tym kraju i zarabiać pienią-
dze. Chcą być obywatelami Turcji, a nie Turkami. Dziś może
lepiej zmienić wymowę hymnu?

Artysta jest niewysokim, szczupłym mężczyzną z paro-

dniowym zarostem. Krótko ścięte włosy, wymięta koszula.
Pełen zapału i energii.

– Moja idea jest prosta: chodzi o to, aby każdy, kto miesz-

ka w Turcji, Ormianin, Kurd, Grek albo jeszcze ktoś inny, nie-
pasujący do ustroju, mógł zrozumieć te plakaty i zrobić takie

Oko swiata.indd 12

Oko swiata.indd 12

2009-03-10 19:16:58

2009-03-10 19:16:58

samemu. Wydrukowałem dziesięć tysięcy. Ludzie brali całe
naręcza. Jestem zaskoczony, ale o to właśnie chodziło, żeby
idea wędrowała. Plakat żyje na ulicy, ale na murach Stambu-
łu moje plakaty pożyłyby godzinę, dwie. W Turcji problemy,
które poruszam, są uważane za bardzo trudne, to teren nie-
bezpieczny i pełen dogmatów. Wszyscy zapomnieli o poli-
tyce, oduczyli się o niej rozmawiać. Zajęli się zarabianiem
pieniędzy. Tak było wygodniej.

Oko swiata.indd 13

Oko swiata.indd 13

2009-03-10 19:16:59

2009-03-10 19:16:59

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

www.KIOSQ.nextore.pl

.