(ur. 1975) – prowadzi programy
w TVP Kultura; jako did˝ej i prezenter
pracowa∏ m.in. w Radiostacji i Radiu Jazz.
Publikowa∏ w „Gazecie Wyborczej”,
„Le Monde diplomatique” czy „Dzienniku”.
Jeden z za∏o˝ycieli muzycznego kolektywu
Masala. Laureat (wraz z Masalà) nagrody
„Antyfaszysta roku 2004”, przyznawanej
przez Stowarzyszenie „Nigdy Wi´cej”.
Autor powieÊci
Masala (W.A.B. 2002),
minipowieÊci
Apokalipso (W.A.B. 2004)
oraz ksià˝ki o pakistaƒskim sufizmie
Pijani Bogiem (W.A.B. 2007), nominowanej
do Nagrody im. Beaty Pawlak.
MAX
CEGIELSKI
MAX CEGIELSKI
od Konstantynopola do Stambułu
O
ko
świata
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji
.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z
.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
MAX CEGIELSKI
O
ko
świata
TYTULOWE Oko 5-03-09 10:03 Page 1
Murat Kurnaz
Guantanamo. Pi´ç lat z mojego ˝ycia
Juliette Morillot, Dorian Malovic
Uchodêcy z Korei Pó∏nocnej
Cees Nooteboom
Drogi do Santiago
Walerij Paniuszkin, Michai∏ Zygar
Gazprom. Rosyjska broƒ
Åsne Seierstad
Ksi´garz z Kabulu
Kamila S∏awiƒska
Nowy Jork
Fabienne Verdier
Pasa˝erka ciszy
Marcin Wojciechowski
Pomaraƒczowy majdan
Xue Xinran
Dobre kobiety z Chin
Max Cegielski
Pijani Bogiem
Barbara Ehrenreich
Za grosze. Pracowaç i (nie) prze˝yç
Adam Elbanowski
Nowe Królestwo Grenady
Marc Fernandez, Jean-Christophe Rampal
Miasto – morderca kobiet
Peter Godwin
Gdzie krokodyl zjada s∏oƒce
Tony Horwitz
B∏´kitne przestrzenie
Wojciech Jagielski
Dobre miejsce do umierania
Modlitwa o deszcz
Wie˝e z kamienia
Tobias Jones
S
ny o Utopii.
Podró˝e w poszukiwaniu dobrego ˝ycia
Krystyna Kurczab-Redlich
G∏owà o mur Kremla
TYTULOWE Oko 5-03-09 10:04 Page 3
MAX CEGIELSKI
od Konstantynopola do Stambułu
O
ko
świata
TYTULOWE Oko 5-03-09 10:03 Page 2
Copyright © by Wydawnictwo W.A.B., 2009
Wydanie I
Warszawa 2009
Oko swiata.indd 4
Oko swiata.indd 4
2009-03-10 19:16:51
2009-03-10 19:16:51
Dla mojej babci – Marii Cegielskiej
Oko swiata.indd 5
Oko swiata.indd 5
2009-03-10 19:16:56
2009-03-10 19:16:56
„Opium! Uległość! [...] Sułtan tańczący na tacy.
[...] Tak widzi Orient francuski poeta!
[...] Orient! To ziemia, na której nadzy niewolnicy
umierają z głodu”.
Nazım Hikmet, Orient i Zachód, 1924
Oko swiata.indd 6
Oko swiata.indd 6
2009-03-10 19:16:56
2009-03-10 19:16:56
BU¸GARIA
MORZE CZARNE
Tekirdag
ˇ
MORZE
MARMARA
GRECJA
MORZE ÂRÓDZIEMNE
MORZE EGEJSKIE
K
O
S
SAMOS
RO
DO
S
KRETA
LESBOS
CHIOS
Mug
ˇl
a
GRUZJA
ARMENIA
I R A
N
IRAK
Hakkari
S,ırnak
Mardin
S,anlıurfa
Gaziantep
Kahramanmaras
‚
Adıyaman
Diyarbakır
Malatya
Mus
Bingöl
Elazıg
ˇ
Tunceli
Erzurum
Erzincan
Kars
Artvin
Bayburt
Gümüs
‚
hane
Jezioro
Wan
Wan
Trabzon
Rize
SYRIA
Giresun
Samsun
Ordu
Synopa
Tokat
Amasya
C
˛
orum
Kastamonu
C
˛
ankırı
Sivas
Kirs
‚
ehir
Had˝ibektasz
Kayseri
Nevs
‚
ehir
Adana
Nig
ˇde
Mersin
Aksaray
Ankara
Karaman
Konya
CYPR
Antalya
Isparta
Burdur
Denizli
Aydin
Izmir
Kütahya
Eskis
‚
ehir
Bolu
Zonguldak
Bilecik
C
˛
anakkale
Balıkesir
Bursa
Adapazarı
I
. zmit
TURCJA
Stambu∏
Kırklareli
Adrianopol
Oko swiata.indd 7
Oko swiata.indd 7
2009-03-10 19:16:56
2009-03-10 19:16:56
1
11
10
14
13
15
16
12
19
17
18
20
2
7
9
6
5
5
5
5
5
4
3
8
8
1. Ulica Divan Yolu
2. Dawna bazylika Aja Sofia
3. Pa∏ac Topkaı
4. Dworzec Sirkeci
5. Przystanie promów
6. Most Galata
7. IMC˛ – Targ Kupców Tekstylnych
8. Most Atatürka / Bulwar Atatürka
9. Dolna stacja najstarszego metra – Tünel
10. Uliczka Yuksek Kaldirim
11. Istanbul Modern – Muzeum Sztuki
Nowoczesnej na terenie Antrepo
12. Meczet Nusretiye
13. Siedziba bractwa Mewlewitów
14. Górna stacja metra Tünel
15. Pera Palace Hotel
16. I
.
stiklal Caddesi – Aleja Niepodleg∏oÊci
17. Plac Taksim, stacja metra
18. AKM – Centrum Kultury im. Atatürka
19. Dzielnica Had˝iahmet
20. Pa∏ac Dolmabahce
STAMBU¸
MORZE MARMARA
Zatoka Z∏otego Rogu
Bulwar Kennedy’ego
Bul
w
ar
Kenn
edy’
ego
Bosfor
Oko swiata.indd 8
Oko swiata.indd 8
2009-03-10 19:16:57
2009-03-10 19:16:57
oko∏o 20 km
1
11
10
2
7
9
6
5 4
3
8
Legenda
1. Lotnisko imienia Atatürka, stacja metra
2. Dzielnica Yenibosna, cemevi alewickie
3. Dystrykt i stocznie Tuzla
4. Dystrykt Sultanbeyli
5. Dzielnica Sargazi
6. Dworzec kolejowy Haydarpas‚a
7. Dzielnica Gazi Mahallesi
8. Dzielnica Küc˛ük Armutlu
9. Dzielnica Maslak
10. Dzielnica Levent
11. G∏ówny dworzec autobusowy, stacja metra
Zasi´g zwartej zabudowy
Zasi´g 27 dystryktów Stambu∏u tworzàcych metropoli´
PROWINCJA I MIASTO
Granica prowincji Stambu∏
Granica
prow
incji Stambu∏
Jezioro
Ìznik
MORZE MARMARA
Silivri
Büyükc˛ekmece
Esenyurt
Kücükc˛ekmece
Stambu∏
Fenerbahc˛e
Turla
Gebze
Yalova
Gölcük
MORZE CZARNE
Bosfor
Oko swiata.indd 9
Oko swiata.indd 9
2009-03-10 19:16:57
2009-03-10 19:16:57
Oko swiata.indd 10
Oko swiata.indd 10
2009-03-11 12:49:54
2009-03-11 12:49:54
11
zamiast prologu
Extrastruggle w Antrepo
Pierwszy z plakatów przedstawia wąsatego mężczyznę
w czapce, pod spodem dumne stwierdzenie: „Jakie to szczęś-
cie móc powiedzieć: jestem Turkiem”. Na kolejnych widnieją
już pytania: jak to jest być Kurdem w Turcji? Być Ormianinem,
komunistą, chrześcijaninem czy islamskim ortodoksem?
– A tutaj widzisz Ali Ibn Abu Taliba, zięcia proroka Maho-
meta i jego ucznia, obok pytanie, jak być alewitą. To jeden
z mniejszościowych nurtów islamu, szczególnie popularny
w Turcji. Ali jest dla nich najważniejszą, mistyczną postacią
– tłumaczy mi autor plakatów, artysta ukrywający się pod
pseudonimem Extrastruggle.
Jestem w Antrepo, dawnych dokach celnych Stambułu, na
nabrzeżu od strony morza Marmara. Kiedyś był tu port hand-
lowy, teraz zatrzymują się tylko wielkie statki pasażerskie,
a towarowce cumują po azjatyckiej stronie miasta. Zaraz
obok znajduje się Bosfor, łączący to morze z Morzem Czar-
nym. Dalej na zachód inna cieśnina, Dardanele, prowadzi
do wód egejskich i dalej na Morze Śródziemne. Budynki
wykorzystywane dziś na targi i czasowe ekspozycje to pro-
stokątne, obskurne hale przemysłowe. Jedna z nich została
niedawno przebudowana na muzeum sztuki nowoczesnej
– Istanbul Modern.
Brama do dawnych terenów portowych ukryta jest
na tyłach meczetu symbolizującego dziewiętnastowiecz-
ne zmiany w imperium osmańskim. Świątynię ukończono
Oko swiata.indd 11
Oko swiata.indd 11
2009-03-10 19:16:58
2009-03-10 19:16:58
12
w 1826 roku i nazwano Nusretiye, czyli Zwycięska. Na pa-
miątkę zlikwidowania oddziałów janczarów pochodzących
początkowo z branki pośród chrześcijan i zorganizowania
nowoczesnej armii osmańskiej, obok, na nabrzeżu, znajdują
się jej koszary. Okna w Antrepo wychodzą na morze, ale wi-
dok często zasłaniają wielkie statki wycieczkowe.
Projekt Extrastruggle’a pokazywany jest tutaj na dziesią-
tym biennale sztuki w 2007 roku. To piętnaście czarno-białych,
prostych plakatów, których prawie już nie widać spod czerwo-
nych napisów. W wyznaczonych do tego miejscach widzowie
zamieszczają swoje komentarze. Przez dwa miesiące pokryli
nimi całą ścianę: „To szczęście być Kurdem”, „Pięknie być ale-
witą”, „To zaszczyt być komunistą”, „To trudne być ortodoksyj-
nym muzułmaninem”, „To bohaterstwo być chrześcijaninem”.
– W Turcji trzeba być odważnym, by otwarcie się do
tego wszystkiego przyznać. Mustafa Kemal Atatürk chciał
tu zrobić Europę, stworzył państwo jednego narodu – Extra-
struggle mówi łamaną angielszczyzną. – „Nie obawiajcie się
i nie martwcie, purpura flagi nie zblaknie”. W naszym hymnie
państwowym pełno jest takich zdań. Słowem, „jak to pięknie
być Turkiem”. Nowe państwo miało jednoczyć mieszkańców
Anatolii. Teraz, osiemdziesiąt lat po narodzinach republiki,
trzeba rozwinąć tę ideę i pójść z nią dalej. Dziś wielu z tych,
którzy są tu od wieków, czuje się wykluczonych z życia,
a przecież chcą nadal mieszkać w tym kraju i zarabiać pienią-
dze. Chcą być obywatelami Turcji, a nie Turkami. Dziś może
lepiej zmienić wymowę hymnu?
Artysta jest niewysokim, szczupłym mężczyzną z paro-
dniowym zarostem. Krótko ścięte włosy, wymięta koszula.
Pełen zapału i energii.
– Moja idea jest prosta: chodzi o to, aby każdy, kto miesz-
ka w Turcji, Ormianin, Kurd, Grek albo jeszcze ktoś inny, nie-
pasujący do ustroju, mógł zrozumieć te plakaty i zrobić takie
Oko swiata.indd 12
Oko swiata.indd 12
2009-03-10 19:16:58
2009-03-10 19:16:58
samemu. Wydrukowałem dziesięć tysięcy. Ludzie brali całe
naręcza. Jestem zaskoczony, ale o to właśnie chodziło, żeby
idea wędrowała. Plakat żyje na ulicy, ale na murach Stambu-
łu moje plakaty pożyłyby godzinę, dwie. W Turcji problemy,
które poruszam, są uważane za bardzo trudne, to teren nie-
bezpieczny i pełen dogmatów. Wszyscy zapomnieli o poli-
tyce, oduczyli się o niej rozmawiać. Zajęli się zarabianiem
pieniędzy. Tak było wygodniej.
Oko swiata.indd 13
Oko swiata.indd 13
2009-03-10 19:16:59
2009-03-10 19:16:59
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji
.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z
.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie