Literka.pl

Moje dziecko rysuje. Rozwój twórczości plastycznej
dziecka od urodzenia do końca 6 roku życia

Data dodania: 2012-01-26 01:10:19

Autor: Joanna Szybiak

Czy zastanawialiśmy się, jako nauczyciele, rodzice, dlaczego nasze dziecko nie chce
rysować, albo znów nie odchodzi od kartki? Co sprawia, że nierówne z początku kółko
zamienia się w ciągu kilkunastu miesięcy w ukształtowaną postać człowieka? A może
dziecko rysuje «brzydsze» rysunki niż jego rodzeństwo lub inne dzieci w tym wieku?
Mam nadzieję, że to zestawienie pomoże właściwie ocenić twórczość dziecka jego
opiekunom.

Historia badań nad rusunkiem dziecka sięga przełomu wieków XIX i XX. Gruntowne
badania w oparciu o niebagatelną ilość rysunków dzieci przeprowadził w latach 1902 –
1905 G. Kerschensteiner, interesując się głównie ich cechami formalnymi. Analizując
wytwory rysunkowe na drodze dochodzenia od schematów uproszczonych do
naturalizmu, jako pierwszy wprowadził pełny podział na fazy rozwojowe. Rozróżnił cztery
okresy:

okres rysowania schematycznego,
okres budzącego się kształtu i linii,
okres, w którym rysunek odpowiada w przybliżeniu rzeczywistemu wyglądowi
przedmiotów,
okres wiernego odtwarzania postaci przedmiotów przez rysunek.

Wadą podziału Kerschensteinera jest pominięcie ważnego okresu bazgrot. S. Szuman
wychodził w swoich badaniach z założenia, że «rysunek dziecka kształtuje się i rozwija na
wzór modelu wewnętrznego. Graficznym wyrazem tego modelu jest schemat
rysunkowy.» «Schematu nie bierze dziecko z zewnątrz, lecz buduje i tworzy go wewnątrz
dlatego, że ma inteligencję ludzką.» Naturze należy więc, według Szumana, przypisać
rozwój form rysunkowych.

S. Szuman rozróżnił trzy okresy rozwojowe:

okres bazgrania, czyli formowania się schematu,
okres schematu (ideoplastyka),
okres poschematyczny (rozwój w kierunku fizjoplastyki).

Obraz rozwoju czynności graficznych w zależności od wieku dziecka przedstawił w 1976
r. Osterrieth. Na podstawie wieloletnich obserwacji rysunków dzieci i publikacji
dotyczących tego tematu, wyodrębnił cztery poziomy rozwoju:

okres bazgrania,
fazę schematu,
fazę realizmu konwencjonalnego,
rozwój indywidualny w okresie dojrzewania

Bazgroty

Pierwsze próby rysowania pojawiają się u dzieci między 9 – 10 miesiącem a 2 rokiem
życia. Z początku mają postać bezkształtnych, pionowych kresek, później są to kreski
koliste. Powstają mechanicznie, bez kontroli oka.

Ten okres nazywany bywa też fazą bazgrania niekontrolowanego. Dziecko na początku 3
roku życia, dzięki nabywaniu sprawności manualnych, potrafi stawiać kreski koliste i
przerywane. Pierwsze rysunki składają się z dużych, przestrzennych zwykle zygzaków,
wykonanych wahadłowym ruchem całego ramienia, dopiero później pojawiają się
mniejsze linie, kształty spirali. W tym też czasie dziecko nabywa umiejętności
kontrolowania «punktu wyjścia», to znaczy, że zaczyna ono panować nad doczepianiem
nowych kresek do już narysowanych, przy czym kontrola punktu końcowego przesuwa
się na wiek około 2 i pół roku.

W rysunku, tak jak w zabawie, towarzyszy dziecku rozmowa, która tłumaczy działanie.
Dziecko stara się, aby rezultat jego pracy podejmowanej chwilowo, często bez
wcześniejszego planu, jak najlepiej odpowiadał normom komunikacji społecznej. U
rysujących dzieci pojawia się stopniowo specyficzny słownik graficzny, nazywany
ideogramem lub preschematem. Istnieje wiele ideogramów: linie równoległe, pionowe,
poziome, linie falowane, zygzakowate, punktowane, zabazgrane, przestrzenie koliste,
kształty różnych rozmiarów, wiele znaków różnicowanych kolorami.

Faza przedschematyczna

W wieku 2 – 3 lat dziecko odkrywa siłę i możliwości znaczeniowe obrazu. Jest świadome
swoich możliwości przekazywania treści, więc ćwiczy, by wykonywać to lepiej. Ciągle
powtarza, dobiera narzędzia, usprawnia własne schematy. Jednak «tylko ogólny kontur
rysunku może wskazywać na to, co dziecko chciało narysować. Koło staje się punktem
wyjściowym dla dziecka w rysowaniu człowieka, jego rysowanie początkuje próby
rysunku realistycznego.

Pomiędzy czwartym a piątym rokiem życia dziecko zdobywa znaczne postępy w zakresie
rozwoju rysunku. Nabyte zdolności percepcyjne pozwalają już na wykonanie
prostokątnych form, następuje stosowanie zasad poziomu i pionu, porządkowanie
przestrzeni góra – dół czy stosowanie kodowania niektórych elementów (kreski to ręce i
nogi). Rysunek składa się z ideogramów lub schematów umieszczonych jeden obok
drugiego: jedna lub więcej postaci na środku kartki, na górze niebieskie niebo, słońce,
dom z kilkoma elementami szczegółowymi, drzewo, kwiaty; właściwie zawsze to samo, a
za każdym razem co innego. Wszystkie dzieci poruszają w rysunku ten sam temat, ale
każde inaczej. Dotyczy to na przykład reprezentacji postaci człowieka. Zaczyna się
różnicować sposób przedstawiania osoby. Typ głowonoga to wydłużona sylwetka w
kapeluszu lub pan z prostokątnym tułowiem i owalna głową. Rysunek indywidualizuje
się, nabiera cech charakterystycznych dla swojego autora. Trzeba jeszcze zaznaczyć, że

jest to wiek przezroczystości, przekształceń i dysproporcji i innych charakterystyk
określanych jako błędy i niedoskonałości.

Faza schematu

Schematem określa słowniku języka polskiego przedstawienie czegoś w ogólnych
zarysach; szkic, strukturę, plan czegoś. Natomiast S. Szuman uważa, ze schemat
„reprezentuje przedmiot, dając pewien pogląd na jego układ. Nie jest tylko znakiem, lecz
odtwarza w pewien sposób zarówno całość, jak i części przedmiotu, oraz ich wzajemny
stosunek.“ Schematy są pewnymi formami stałymi i uproszczonymi; są ogólne, więc
można je stosować w wielu przypadkach. Ponieważ są pusta formą, więc można je
napełniać różnorodną treścią. Przy tworzeniu własnych schematów dziecko 5-6 — letnie
posługuje się wzorem widzianego przedmiotu, lecz nie naśladuje go ślepo, ale
rozumowo, „racjonalnie upraszczając“. Spośród ogromnej liczby szczegółów
znajdujących się wewnątrz rysowanego obiektu dziecko wybiera tylko to, co jest dla
niego najistotniejsze. Są więc schematy objawem inteligencji dziecka. Powstają z
pamięci, „z głowy“ dziecka, z jego wyobraźni. S. Szuman powołuje się na W. Sterna,
pisząc o „schematach wyobrażeniowych“, które są wytworami treści świadomości, są
modelem wewnętrznym, służącym dziecku za wzór.

Oto analiza sposobu rysowania poszczególnych elementów postaci ludzkiej.
Przedmiotem jej będzie głowa i jej części, kończyny, tułów, szyja, ubiór i proporcja
postaci oraz jej dynamika.

Głowa

W tym okresie jej wygląd zaczyna przybierać naturalny kształt. Szczególnie zmienia się
kształt twarzy; z okrągłego przypomina coraz bardziej wydłużony.

Usta

Zmieniają się; z poziomej kreski przekształcają się w owal. Ujawnia się znaczący postęp
w rysowaniu ust w tym czasie i tendencja do naturalistycznego sposobu przedstawiania
ich na rysunku postaci ludzkiej.

Nos

Ma kształt pionowej kreski, dwóch kropek lub konturu w kształcie owalu. Pojawiają się
też próby dwuwymiarowego rysowania nosa poprzez załamanie pionowej kreski w
kierunku poziomym, co pozwala dziecku na coraz wierniejsze odtwarzanie rysowanej
osoby.

Oczy

Przeobrażają się z dwóch kropek, przybierając bardziej naturalny wygląd. Dziecko, by to
osiągnąć, zaczyna posługiwać się konturem, dorysowuje też rzęsy i brwi.

Kończyny

Są rysowane nie jako kreski, jak poprzednio, ale jako kontur lub jako kontur i kreska.

Zaczynają się pojawiać stawy jako element składowy nóg, a także uda i kontury stóp.
Ilość rysowanych palców jest zwykle prawidłowa, stopy rysowane są przeważnie z
profilu.

Tułów

Na początku omawianego okresu jest rysowany bez szczegółów, jako kontur, dopiero
później zaznaczane są biodra i barki, pojawia się wcięcie w pasie. Analiza rysunku
tułowia jest trudna, gdyż dzieci „ubierają“ rysowane osoby.

Szyja

W siódmym roku życia co trzecie dziecko nie zaznacza szyi u rysowanych postaci, a pod
koniec okresu wczesnoszkolnego tylko 22% dzieci pomija ten element w swoich pracach.

Ubiór

Jest on sposobem zaznaczania różnic płciowych. Ubranie jest zgodne z zawodem, płcią i
wiekiem rysowanej osoby. Im dziecko jest starsze, tym więcej szczegółów ubioru
uwzględnia, rysując człowieka.

Proporcja postaci ludzkiej

Początkowo dziecko nie zwraca uwagi na zachowanie proporcji podczas rysowania
człowieka, gdyż jego wiedza na ten temat jest uboga. W młodszym wieku szkolnym
sytuacja zaczyna się powoli zmieniać, jednakże brak zachowania całkowitej proporcji
występuje w tym czasie u ok. 80 % rysunków. Dopiero starszy wiek szkolny przynosi w
tej dziedzinie znaczące zmiany. Mają one swoje źródło w wiedzy o właściwym sposobie
ujmowania postaci ludzkiej, jaką dostarczają dziecku lekcje rysunku.

Rysunkiem, jako formą wyrażania swoich artystycznych przeżyć, posługują się dzieci,
które opanowały umiejętności i sprawności rysunkowe. W tym też czasie pojawiają się
zaczątki pojęć estetycznych. Badania nad rysunkami dzieci mogą ukazać nastawienie
abstrakcyjne poprzez stosowanie formalnych elementów rysunku – linii, formy, światła,
proporcji. Postęp rozwoju rysunku spontanicznego trwa do wieku 12 – 14 lat, po czym
następuje zahamowanie w dalszym rozwoju. Tylko niewielka część dzieci dalej interesuje
się rysowaniem i kształtując swoje umiejętności, osiąga artystyczny poziom.

LITERATURA

S. Szuman,Sztuka dziecka, WSiP, Warszawa 1990

B. Hornowski, Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie
rysunku postaci ludzkiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa –
Kraków 1970

P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, Rysunek dziecka, WSiP, Warszawa 1993 

 

Opracowała: Joanna Szybiak

Literka.pl Literka.pl