1

Podstawy immunologii.

Odporność przeciwzakaźna.

Profilaktyka zakażeń bakteryjnych i

wirusowych (swoista, nieswoista, czynna,

bierna, szczepionki, surowice)

Od czego zależy czy dojdzie do rozwoju

choroby?

•

Wirulencja - zdolność drobnoustroju

do wywołania zakażenia

•

zdolność do przyleganie

•

Inwazyjność - zdolność do wnikania

do organizmu gospodarza,

rozprzestrzenianie się i namnażanie w

jego tkankach

•

wytwarzanie endo- i egzo - toksyn

•

stan układu immunologicznego

Jeśli patogen
nie zostanie szybko wyeliminowany

przez mechanizmy nieswoiste, zostaje

uruchomiona swoista odpowiedź

immunologiczną - następuje

namnożenie drobnoustroju i jest on w

końcu pochłaniany przez makrofagi

tkankowe w miejscowych tkankach

limfatycznych.

Następstwem jest synteza swoistych

przeciwciał – jako pierwsze

wydzielane są IgM, a następnie IgG i

/ lub IgA.

Obronna rola przeciwciał ograniczona

jest przez czas potrzebny na ich

syntezę, począwszy od kontaktu

z czynnikiem zakaźnym (około 7

dni).

Jeżeli odpowiednie przeciwciała są już

obecne w krążeniu (szczepienie,

reakcja krzyżowa), to odpowiedź jest

natychmiastowa i zakażenie pozostaje

w stadium subklinicznym/

bezobjawowym.

Odpowiedź immunologiczną

• Uruchomienie przez organizm mechanizmów ochronnych,

polegających na rozpoznaniu, eliminacji i niszczeniu czynników
inwazyjnych (bakterie, grzyby, wirusy, komórki nowotworowe,
pyłki roślin, leki, kosmetyki).

• Czynniki modulujące odpowiedź immunologiczną:
• defekt genetyczny (zaburzenia procesów dojrzewania

limfocytów i komórek żernych, synteza składników
dopełniacza - niedobory pierwotne

• AIDS, nowotwory, niedożywienie, podawanie leków

cytostatycznych - wtórne niedobory

• adiuwant - zwiększa odpowiedź immunologiczną (dodatek do

niektórych szczepionek)

Odpowiedź immunologiczna

Typ humoralny

• antygen - Limfocyty B rozpoznają

antygen - proliferacja i

różnicowanie Li B - komórki

efektorowe - produkcja

przeciwciał

• biorą udział przeciwciała

wytwarzane przez limfocyty B i

komórki plazmatyczne, obecne

we krwi i płynach ustrojowych

Typ komórkowy

•

antygen - limfocyt T lub komórka

prezentujące antygen prezentuje go

Li T - proliferacja i różnicowanie -
cytokiny - makrofag - komórka

docelowa - efekt cytotoksyczny

•

bezpośrednia reakcja komórek
wywierających efekty cytotoksyczny

Przeciwciała chronią organizm przed zakażeniem za pomocą

wielu różnorodnych mechanizmów

• blokowanie adhezji do komórek błony śluzowej – IgA, co zapobiega kolonizacji

drobnoustrojów przez blokowanie interakcji pomiędzy cząstkami adhezyjnymi lub

powierzchniowymi glikoproteinami drobnoustrojów a ich receptorami na

komórkach,

• neutralizacja toksyn – swoiste przeciwciała zapobiegają wiązaniu się toksyn z ich

komórkowymi receptorami, tworząc z nimi kompleksy immunologiczne,

degradowane przez fagocyty,

• neutralizacja wirusa – wirusy mogą być powstrzymywane przed zakażeniem

komórek docelowych przez już obecne przeciwciała, które reagują z

glikoproteinami powierzchniowymi, np. wypustkami kapsydu lub glikoproteinami

osłonki

• bezpośrednie uszkodzenie ściany komórkowej z udziałem dopełniacza (kompleks

MAC) – istotny przeciwko bakteriom Neisseria meningitidis, i częściowo wirusom,

nie działa na pasożyty,

• fagocytozy (opsonizacji) – IgG są najbardziej skutecznymi opsoninami,

ułatwiającymi fagocytozę w obecności dopełniacza lub jego braku, zaś IgM

ułatwiają tylko przez receptor C3b po aktywacji C – skuteczne przeciwko

bakteriom, wirusom i grzybom, brak działania na pasożyty,

• cytotoksyczność zależna od przeciwciał (ADCC) – IgG1, 3 i IgE wiążą czynniki

zakaźne lub zainfekowane komórki, ułatwiając ich niszczenie przez komórki

posiadające receptor Fc (komórki K – wirusy, eozynofile, pasożyty)

Mechanizmy zabijania drobnoustrojów przez

komórki żerne

Fagocytoza

- pochłanianie przez komórki żerne mikroorganizmów

• Komórki żerne: neutrofile, monocyty i makrofagi
• Ulega nasileniu pod wpływem opsonin
• Neutrofile są zdolne do pochłaniania cząstek

niezopsonizowanych

• Neutrofile posiadają na błonie receptory mannozowe, dzięki

czemu rozpoznają i fagocytują organizmu o ścianie komórkowej
bogatej w mannozę (np. Candida)

• Naturalne komórki bójcze (NK) eliminują komórki zakażone

przez wirusy lub bakterie wewnątrzkomórkowe

2

Fagocytoza

• Fagocytozą nazywamy proces pochłaniania i niszczenia bakterii, pierwotniaków oraz

innych komórek i obiektów przez wyspecjalizowane komórki zwane fagocytami

(

makrofagi, neutrofile

).

• odgrywa ważną rolę w obronie ustroju przed infekcjami.
• proces fagocytozy jest poprzedzony ruchem fagocytu w kierunku cząsteczki

przeznaczonej do zniszczenia.

• Następnie cząsteczka jest przyłączana do powierzchni komórkowej fagocyta, który

otacza ją wypustkami cytoplazmatycznymi.

• Następuje właściwa fagocytoza. Istnieją dwa mechanizmy wewnątrzkomórkowego

zabijania drobnoustrojów: niezależny od tlenu i zależny.
W mechanizmie niezależnym od tlenu cząsteczka zostaje trawiona enzymami
zawartymi w

lizosomach

fagocytów.

• Działanie bakteriobójcze zależne od tlenu jest uważane za główny mechanizm

niszczenia bakterii przez neutrofile i w mniejszym stopniu przez makrofagi.

• Słaba luminescencja była wykorzystywana do określenia tlenowych mechanizmów

zabijania drobnoustrojów w procesie fagocytozy.

.

Odporność komórkowa

• Cytotoksyczne limfocyty T są głównymi komórkami efektorowymi

zaangażowanymi w eliminację komórek zakażonych wirusem.

• Komórki zakażone wirusami wykazują ekspresję peptydów wirusowych w

połączeniu z MHC, co rozpoznają limfocyty Tc, po czym różnicują się i

niszczą zakażone komórki.

• W zakażeniach wewnątrzkomórkowych komórkami najbardziej

dotkniętymi są makrofagi.

• Kiedy limfocyty Th rozpoznają obce peptydy połączone z MHC-II, ulegają

aktywacji i wydzielają IFN-γ, aktywujący makrofagi, które zwiększają

stężenia proteaz, NO i wolnych rodników.

• Uogólniona stymulacja reakcji związanych z wewnątrzkomórkowym

systemem zabijania jest uważana za mechanizm prowadzący do eliminacji

wewnątrzkomórkowych bakterii i pasożytów.

Układ dopełniacza

•

aktywacja drogą klasyczną - następuje po utworzeniu

kompleksu antygen-przeciwciało, zmieniona konformacyjnie
cząsteczka immunoglobuliny jest sygnałem zapoczątkowującym
kaskadę białek

•

aktywacja drogą alternatywną - bez udziału przeciwciał: inicjuje

polisacharyd (wielocukier) zawarty w ścianie bakterii, niektórych
wirusach, grzybach, droga ta ma znaczenie w początkowych fazach
zakażenie, zanim rozwinie się swoista odpowiedź immunologiczna i
pojawia się przeciwciała

•

Powiązanie obydwu dróg aktywacji - białko C3b powstaje w

wyniku aktywacji na drodze klasycznej, po związaniu z receptorem
na powierzchnia błon komórkowych może inicjować alternatywną
drogę aktywacji

Odporność nieswoista

• odgrywają ważną rolę w początkowej obronie gospodarza przed

zakażeniem.

• w ich skład wchodzą mechanizmy miejscowe oraz układowe.
Do mechanizmów miejscowych należą:
• fizyczna integralność skóry i błony śluzowej
• lizozym we łzach, ślinie, pocie i innych wydzielinach
• kwaśność soku żołądkowego
• przepływ wydzieliny błon śluzowych układu oddechowego
• pasaż jelitowy
• przepływ moczu
• chemiczne (cytokiny, dopełniacz, lizozym, laktoferyna, tranferyny, białko C-

reaktywne, interferony, modulatory

• mikrobiologiczne (obecność fizjologicznej flory bakteryjnej, niskie pH)
• komórki żerne (makrofagi, granulocyty (obojętnochłonne, kwasochłonne),

komórki NK

• Co ma wpływ: czynniki genetyczne, wiek, hormony

Odporność nieswoista (2)

•

Bariery mechaniczne (złuszczanie nabłonków, wydzielanie śluzu, (ruch rzęsek,
spłukiwanie powierzchni przez łzy, ślinę, układ dopełniacza, wydzieliny gruczołów
surowiczych i śluzowych:

•

SALT (skin associated lymphatic tissue) - naskórek, skóra, keratynocyty, komórki
Largerhansa, limfocyty, makrofagi)

•

MALT (mucosa associated lymphoid tissue) - tkanka limfatyczna związana z błonami
śluzowymi:

•

GALT (gut associated lymphoid tissue) - tkanka limfatyczna związana z układem
pokarmowym, bierze udział w obronie przed mikroorganizmami oraz reguluje
odpowiedź na niepatogenne drobnoustroje; niespecyficzne mechanizmy obronne:
niskie pH żołądka, śluz, prawidłowa mikroflora, nabłonek cylindryczny z leukocytami,
defensyny, lizozym, fosfolipaza.

•

BALT (bronchus associated lymphoid tissue) - tkanka limfatyczna związana z układem
oddechowym

•

W górnej części wydzielane są przeciwciała IgA, a w pęcherzykach płucnych dominują
IgG. Obecne są kolektyny, które wiążą oligosacharydy bakteryjne, co powoduje
aktywację makrofagów i

Odporność przeciwzakaźna w zakażeniach bakteryjnych

MECHANIZMY ODPORNOŚĆ

MIEJSCOWEJ

•

wydzieliny błon śluzowo-surowiczych

i płyny tkankowe zawierają białka

zdolne do wiązania związków
bakteryjnych i eliminowania ich, np..:

fibronektyna wiąże się z gronkowcem

złocistym, białko C-reaktywne wiąże

fosfolipidy bakterii Gram-dodatnich,

białko wiążące LPS bakterii Gram-
ujemnych, kolektyna wiąże mannozę

na bakteriach, grzybach, niektórych
wirusach

•

tkanka limfatyczna związana z

błonami śluzowymi (MALT) - źródło

IgA sekrecyjnych, źródło IgE

•

aktywacja układu dopełniacza drogą

klasyczną lub alternatywna,

fagocytoza przez komórki żerne

(makrofagi, granulocyty)

•

Hamowanie inwazji bakterii poprzez
blokowanie enzymów ułatwiających

penetrację tkanek (hialuronidaza,

kolagenaza)

•

BAKTERIOSTATYCZNY EFEKT

PRZECIWCIAŁ - przeciwciało wiążące
receptor dla transferyny

uniemożliwia pobieranie jonów

żelaza dla bakterii

•

UŁATWIANIE FAGOCYTOZY 0PRZEZ
OPSONIZACJĘ - opłaszczenie bakterii

posiadających otoczkę wielocukrową
przeciwciałem przeciwko temu

antygenowi przyspiesza eliminację

bakterii

•

uaktywnienie dopełniacza i
dołączenie C3b

•

Neutralizacja toksyn bakteryjnych

3

Odporność przeciwzakaźna w zakażeniach bakteryjnych

NIESWOISTA komórkowa - fagocytoza

i interakcja drobnoustroju z

receptorami komórki żernej

powoduje wydzielanie wielu

cytokin prozapalnych i aktywację

makrofaga

NIESWOISTA humoralna - wiązanie

struktur bakteryjnych, które

powodują przyleganie

drobnoustrojów do komórek

gospodarza, np..: IgG reagujące z

oligocukrami rzęsek bakterii,

aktywacja dopełniacza drogą

klasyczna

SWOISTAkomórkowa - antygen +

komórka fagocytująca, wniknięcie

antygenu do komórki

fagocytującej, destrukcja

drobnoustroju pod wpływem

enzymów fagocytu LUB

namnażanie drobnoustroju

wewnątrz makrofaga

SWOISTA humoralna - powstawanie

przeciwciał przeciwko

drobnoustrojom, stwierdzenie

przeciwciał in vitro w płynach

ustrojowych jest podstawą

diagnostyki serologicznej

Białko CRP – w ostrych stanach
Wzrasta nawet 1000x

prokalcytonina

Odporność przeciwko zakażeniom powodowanych przez wirusy

Odporność nieswoista
• interferon
• komórki NK
• aktywacja układu dopełniacza
• makrofagi

0dporność swoista
•

humoralna

•

blokowanie receptorów wirusa

niezbędnych do penetracji błony

komórko gospodarza

•

przeciwciała na powierzchni wirusa

zwiększają efektywność fagocytozy

•

przeciwciała hamują uwalnianie
nowych cząstek wirusa

•

aktywacja układu dopełniacza

powoduje śmierć komórek

•

modulacja ekspresji antygenu na

powierzchni zakażonej komórki,
aktywacja LiTh i LiTc

•

po opłaszczeniu, niektóre wirusy nie
ulegają destrukcji wewnątrz
makrofagów

•

komórkowa - zabijanie komórek
zakażonych przez LiTc

Białko CRP – w ostrych stanach
Wzrasta nawet 1000x

Odporność w zakażeniach grzybiczych

nieswoista
• neutrofile, cytokiny, aktywacja

LiTh

• makrofagi, np..: wiążą beta-

glukan komórek Candida albicans,

mannozylofukozyl Aspergillus

fumigatus

• udział receptorów dla Fc IgG i C3b
• współudział cytokin IFN-gamma,

IL-3, i in.

• Komórki NK
• Li T CD4+ i Li t CD8+

swoista
• mają niewielki udział
• wspomagają fagocytozę
• hamują adhezję grzyba do

komórek gospodarza

• wysokie miano przeciwciał nie

wiążą się z nabyciem odporności

• ma znaczenie w diagnostyce

serologicznej

Mechanizmy obrony drobnoustrojów

przed układem odpornościowym

• biofilm - np..: Pseudomonas aeruginosa, Candida spp., Staphylococcus

spp., Enterococcus spp.

• mimikra antygenowa drobnoustrój wytwarza antygeny podobne do

występujących u gospodarza ( np.. białko M Streptococcus pyogenes)

• wytwarzanie białka imitującego IL-10 (EBV)
• wytwarzanie czynnika hamującego aktywację neutrofili (Candida sp.)‏
• indukcja uwalniania TGF-beta - hamującego proliferacje LiT (Streptococcus

pyogenes)

• hamowanie aktywacji limfocytów T przez wytwarzanie

wewnątrzkomórkowych przekaźników pobudzenia, np..(Vibrio cholerae,

retrowirusy)

• hamowanie syntezy interferonów (EBV, adenowirusy)
• hamowanie IL-12 (wirus odry)
• wytwarzanie białek blokujących apoptozę
• wytwarzanie przez drobnoustroje składników o charakterze mitogenów dla

LiT i LiB (np..: mykoplazmy, pałeczka krztuśca, EBV, Mycobacterium sp.),

LPS bakterii Gram-ujemnych

Mechanizmy obrony drobnoustrojów

przed układem odpornościowym (cd.)

• Inaktywacja przeciwciał: wytwarzanie enzymów

preteolitycznych rozkładających IgA1, np..: Neisseria sp.,

Haemophilus sp., Streptococcus sp., Pseudomonas sp.)

• białko A blokujące fragment Fc IgG (gronkowiec złocisty)

• Inaktywacja składników dopełniacza: trawienie enzymami

(Pseudomonas sp.), wytwarzanie podobnego białka (wirus

krowianki), wielocukry bakterii otoczkowych i LPS mogą

wiązać składnik C3b dopełniacza, białko M (Streptococcus

pyogenes) ma powinowactwo do czynnika H, inhibitora C3b

ZMIENNOŚĆ ANTYGENOWA
• wirus grypy: mutacje punktowe genu kodującego

hemaglutyninę

• wymiana większych odcinków genomu

Gorączka w przebiegu zakażenia

(1)

•

Wynik prawidłowo działających mechanizmów odpornościowych i zależy od
prawidłowego stanu odżywienia oraz równowagi metabolicznej organizmu.

Organizmy wyczerpane, wyniszczone, w stanie katabolizmu białkowego, lub z
upośledzonymi mechanizmami odpornościowymi (w anergii) nie są w stanie
reagować gorączką.

•

Jest oznaką prawidłowo działających mechanizmów odpornościowych i cennym
sygnałem, że rozpoczyna się proces chorobowy, sama nie wywiera korzystnego
wpływu, ani na metabolizm ustroju, ani na układ odpornościowy.

•

Podwyższona temperatura ciała sprzyja procesom fagocytozy i hamuje proliferacje

niektórych bakterii.

•

Sprzyja procesom katabolizującym białka strukturalne i czynnościowe ustroju co

upośledza odporność humoralną i komórkową wzmaga zużycie tlenu co sprzyja

niedotlenieniu tkanek

•

Podwyższona temperatura ciała sprzyja procesom fagocytozy i hamuje proliferacje

niektórych bakterii, to w rezultacie brak jest jednoznacznych dowodów na

korzystny jej wpływ.

•

Gorączka sprzyja procesom katabolizującym białka strukturalne i czynnościowe

ustroju co w rezultacie pośrednio upośledza odporność humoralną i komórkową,
wzmaga zużycie tlenu co sprzyja niedotlenieniu tkanek.

•

Gorączce towarzyszy cały szereg objawów, takich jak ból głowy, ból mięśni,

mdłości.

•

U niemowląt i małych dzieci gorączka może wywoływać tzw. drgawki gorączkowe.

4

Mechanizm powstawania gorączki towarzyszącej zakażeniom

•

Pirogeny (cytokiny) wywierają wpływ na termoreceptory w przedniej
nadwzrokowej części podwzgórza, co powoduje pobudzenie cykloksygenazy kwasu

arachidonowego (COX).

•

Dochodzi do wzmożonej syntezy prostaglandyn PGE.

•

Wzmożona synteza prostaglandyn powoduje przestawienie termostatu

podwzgórzowego na wyższy gorączkowy poziom.

•

W stosunku do tego przestawionego na wyższy poziom termostatu temperatura
krwi jest za chłodna, dlatego pobudzone zostają receptory w tylnej części

podwzgórza (tak jak przy oziębieniu, co doprowadza do oszczędzania ciepła przez

organizm – dochodzi do skurczu naczyń).

•

Nasilone uwalnianie cytokin fazy ostrej pobudza ośrodki ruchowe w korze mózgu

co powoduje dreszcze i wzmaga produkcję ciepła.

•

W efekcie powstaje gorączka.

•

Z patomechanizmu gorączki wynika strategia jej obniżania polegająca na

zahamowaniu syntezy prostaglandyn w podwzgórzu poprzez zablokowanie COX

podwzgórzowego (za pomocą paracetamolu i/lub niektórych niesteroidowych

leków przeciwzapalnych), co powoduje przestawienie termostatu
podwzgórzowego na pierwotny niegorączkowy poziom.

Mechanizm powstawania gorączki towarzyszącej zakażeniom

Na wysokość gorączki wpływa
•

intensywność infekcyjnego procesu
zapalnego

•

ilość uwalnianych cytokin fazy ostrej
(IL1, IL6 i TNF i produkowanych pod
ich wpływem przez komórki wątroby i
mózgu tzw. białek pirogennych
bezpośrednio stymulujących
podwzgórzową COX i podnoszących
poziom prostaglandyn w
podwzgórzu)

1. Pirogeny pierwotne

Egzogenne (zewnątrzpochodne)

•

pochodzenia bakteryjnego:

Endotoksyny błonowe bakterii Gram

(-): lipid A (LPS)

•

Produkty rozpadu bakterii Gram (+)

•

wirusowe

•

Grzybicze

Endogenne (wewnątrzpochodne)
produkty rozpadu własnych komórek

•

produkty rozpadu tkanki

nowotworowej

•

kompleksy immunologiczne

•

substancje powstające w reakcjach

immunologicznych

•

metabolit androgenów –

etiocholanolon

2. Pirogeny wtórne

(endogenne) -

wytwarzane przez makrofagi i

monocyty

•

interleukiny: IL-1, IL-6, IL-8, IL11

•

czynniki martwicy nowotworów

(kachektyny)

•

interferony: IFN-α2 , IFN-y

•!!! Pirogeny nie przechodzą przez

barierę krew – mózg, dlatego też

pobudzają wytwarzanie

prostaglandyn PGE1 i PGE2, które

działają na ośrodek termoregulacji w

podwzgórzu wywołując gorączkę.

Charakterystyka klas

wg http://www.e-biotechnologia.pl/Artyk uly/Przeciwciala---budowa-i-podzial

IgM

Są to pierwsze wytwarzane przeciwciała w rozwoju osobniczym i pierwsze uwalniane w

trakcie odpowiedzi immunologicznej.

• Ich powinowactwo do antygenu jest niskie, ale forma pentametru pozwala na wiązanie

epitopu z dużą awidnością.

• Wolna cząsteczka IgM będąca pentametrem przypomina kształt płatka śniegu, natomiast

wiążąc się wszystkimi podjednostkami z determinantami antygenowymi przybiera kształt

tzw. kraba.

• Taka zmiana położenia uwidacznia fragmenty Fc, co sprzyja aktywowaniu się

dopełniacza.

• Formy pojedynczych cząsteczek IgM występują na powierzchni limfocytów B i pełnią

funkcję receptorów.

IgG

Najwięcej immunoglobulin IgG występuje w surowicy, gdzie w stosunku do innych klas

mają najwyższe stężenie.

• Są główną linią obrony przed mikroorganizmami w tkankach.

• Wyróżnia się cztery podklasy: IgG1, IgG2, IgG3, IgG4. Przeciwciała te (oprócz IgG4)

inicjują klasyczną drogę aktywacji dopełniacza, co pozwala na zabicie rozpoznanych przez

nie zakażonych komórek i mikroorganizmów.

• Wyróżniającą tę klasę immunoglobulin cechą jest to, że jako jedyna jest transportowana

przez łożysko z organizmu matki do płodu.

• Zapewnia to odporność zarówno płodowi jak i niemowlęciu do około 3 miesiąca życia.

Charakterystyka klas

wg http://www.e-biotechnologia.pl/Artyk uly/Przeciwciala---budowa-i-podzial/

•

IgA

Są pierwszą linią obrony błon surowiczych i śluzowych przed inwazją i kolonizacją

mikroorganizmów.

• W układach tych występują w formie dimeru i zwierają tak zwany fragment wydzielniczy.

• W surowicy przeciwciała te są monomerami.

• Większość immunoglobulin IgA wytwarzana jest miejscowo i wydalana z wydzielinami,

dlatego szacuje się, że organizm wytwarza ich więcej niż wszystkich innych klas.

• Istnieją dwie podklasy: IgA1 i IgA2.

IgE

Stężenie tych immunoglobulin jest w surowicy najmniejsze, ale odgrywają one znaczną

rolę, głównie w reakcjach alergicznych organizmu.

• Po stymulacji antygenem łączą się z receptorami dla fragmentu Fc na komórkach

tucznych i przy ponownym ataku tego antygenu powodują uwolnienie zawartości ziaren

tych komórek.

• W swojej budowie nie posiadają regionu zawiasowego i odcinków ogonowych, co

odróżnia je od IgM.

• IgD

Występują głównie na powierzchni limfocytów i pełnią tam funkcję receptorów dla

antygenu.

• Posiadają bardzo długi region zawiasowy, dzięki czemu wykazują dużą ruchliwość

fragmentów Fab względem siebie.

Odporność swoista

• Czynna

•

naturalna - przechorowanie

lub przebycie zakażenia bezobjawowego

• sztuczna - szczepienie

• Bierna

•

naturalna - matka - płód, karmienie pokarmem matki

• sztuczna - surowica, immunoglobuliny

• Determinanty : po pierwszym kontakcie z antygenem

pozostaje pamięć immunologiczna

• czynniki humoralne: przeciwciała

• komórki: Li T

Szczepionka - definicja

Wprowadzenie do ustroju
preparatu biologicznego
zawierającego antygen
w formie żywych, lecz
osłabionych (atenuowanych)
lub zabitych drobnoustrojów
lub ich produktów w celu
wytworzenia odporności
humoralnej/komórkowej

5

Antygen

Białko

•

immunogenność - zdolność do
wytwarzania przeciwko sobie

swoistej odpowiedzi

immunologicznej

•

antygenowość - zdolność swoistego

łączenia z Ig G i receptorami Li T

Hapten

•

Antygen niepełnowartościowy

•

Wielocukier

•

immunogenność - dopiero po

połączeniu z nośnikiem, np..:

cząsteczka białka

Szczepionki (cd.)

• Zabite pełnokomórkowe

-

np..: przeciwko krztuścowi,

durowi brzusznemu, durowi

plamistemu i innym

riketsjozom

• Zabite zawierające

oczyszczone frakcje

antygenu

-

• np..: przeciw grypie -

podjednostkowa

•

rozszczepiona

• przeciw HBV - antygen

powierzchniowy HBs

Składniki szczepionek

Drobnoustroje żywe atenuowane, drobnoustroje zabite,
wielocukier otoczkowe, toksoid

Dodatkowe

• Adjuwanty: głównie wodorotlenek glinu, fosforan glinu

• Konserwanty: tiomersal, fenol, 2-fenoxyetanol

• Stabilizatory: sacharoza, chlorek magnezu, żelatyna

• Antybiotyki: neomycyna, gentamycyna, polimyksyna B

• nośniki białkowe:

Inne składniki

• Hodowla na zarodkach kurzych: szczepionki przeciwko grypie, odrze,

śwince, żółtej gorączce

• Ludzka albumina

Adiuwant

•

Szczepionki atenuowane zawierają osłabione (chemicznie) drobnoustroje

•

Powoduje to słabszą odpowiedź immunologiczną po szczepieniu

•

Dlatego dodaje się do szczepionek adiuwanty – substancje przyspieszające i
wzmacniające odpowiedź immunologiczną poprzez wpływ na prezentację
antygenu limfocytom oraz produkcje cytokin i dopełniacza oraz tworzenia depot w
miejscu podania szczepionki

Dodanie adiuwanta poprawia immunogenność szczepionek, np..:

zastosowanie lipidu A (o b silnych właściwościach aktywacji makrofagów) w

szczepionkach rekombinowanych przeciwko wzw typu B spowodowało zwiększenie
skuteczności u osób słano odpowiadających na standardowe preparaty.

W szczepionkach polisacharydowych (p/pneumokokom, p/meningokokom)

polisacharyd nie jest wystarczający do indukcji odpowiedzi T-zależnej, co
powoduje, że preparaty te nie są skuteczne u dzieci poniżej drugiego roku życia,
nie dają długotrwałej odpowiedzi immunologicznej.

Dopiero skoniugowanie z białkowym nośnikiem, np.. toksyną błoniczą – powoduje

poprawę wyników.

Porównanie szczepionek polisacharydowych ze skoniugowanymi z białkiem nośnikowym

•

polisacharydowe

skoniugowane z białkiem nośnikowym

• Indukcja odpowiedzi
T-zaleźnej

brak

jest

Immunogennosc u dzieci do 2 rż

brak

jest

Długotrwała pamięc immunologiczna

brak

jest

Wzmocnienie odpowiedzi immunologicznej
(dawka przypominająca)

brak

jest

Wpływ na nosicielstwo

brak

jest

Szczepionki

• Anatoksyna (toksoid) –

unieczynniona toksyna

• np..: błonicza, tężcowa,

botulinowa

• DNA - gen kodujący białko

drobnoustroju zostaje

umieszczony na plazmidzie,

który zostaje podany do

tkanki. Gen przedostaje się

do jądra komórkowego,

następuje ekspresja w

komórkach gospodarza;

duża immunogenność

6

Zjawisko pamięci immunologicznej

Po wprowadzeniu do organizmu antygenu szczepionkowego dochodzi do rozwoju pierwotnej

reakcji immunologicznej wyniku której powstaje pamięć immunologiczna.

W wypadku zakażenia danym patogenem występuje wtórna reakcja immunologiczna, bardziej

intensywna, szybsza, która zapobiega chorobie

•

Zapoczątkowana jest przez komórki prezentujące antygen (APC, głównie komórki
dendrytyczne)

•

Komórki te prezentują antygen szczepionkowy limfocytom, co prowadzi do aktywacji,
proliferacji i różnicowania

•

Limfocyty różnych typów współdziałają ze sobą, w wyniku czego komórki B przekształcają się
w plazmocyty produkujące przeciwciała (odpowiedź humoralna)

•

Jednocześnie dochodzi do wytworzenia komórek pamięci Li T i Li B (odpowiedź komórkowa)

Jeżeli pierwszy kontakt z danym drobnoustrojem może prowadzić do zachorowania, mimo rozwoju
odpowiedzi immunologicznej, to ponowny kontakt z tym samym drobnoustroje, nawet po wielu latach,
prowadzi do przyspieszonej, gwałtownej i efektywniejszej odpowiedzi niszczącej wnikające
drobnoustroje, często chroni przed zachorowaniem
Podczas pierwszego kontaktu liczebność klonu limfocytów odpowiadających na dany antygen jest
niewielka, ale w trakcie pierwotnej odpowiedzi ulegają proliferacji i w zwiększonej liczbie mogą
dotrwać do ponownego kontaktu.



Ochronny poziom przeciwciał !!!



Poziom przeciwciał utrzymujący się kilka lat (5-8 lat?
10-12?? Dłużej? Czy badać?)



Ochrona przed zachorowaniem spowodowanym
przez drobnoustroje o identycznej budowie
antygenowej jak szczep szczepionkowy (??)



Łagodniejszy przebieg, gdy dojdzie do zakażenia



Zapobieganie najcięższym postaciom: zapalenie
opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica



Zapobieganie powikłaniom u osób z grup ryzyka,

np.: starszy wiek, osoby z innymi chorobami

współwystępującymi, itp.

W ciąży

•

Do płodu przechodzą przez łożysko tylko przeciwciała klasy IgG, uczestniczą w tym

receptory dla fragmentu Fc IgG na komórkach trofoblastu.

•

Transport łożyskowy tych przeciwciał rozpoczyna się w 2-3 miesiącu życia

płodowego, nasila się w czasie ciąży, najaktywniejszy jest po 32 tygodniu ciąży,
zależy od aktualnego poziomu przeciwciał u matki, przepuszczalności łożyska i

długości trwania ciąży.

•

Odpowiedź humoralna w czasie ciąży nie ulega upośledzeniu.

•

W przebiegu ciąży nie występuje defekt odpowiedzi komórkowej lecz przesunięcia

w obrębie subpopulacji limfocytów na korzyść komórek supresorowych.

Noworodek

• Noworodek chroniony jest przed infekcjami głównie w sposób bierny.

• Immunologia noworodka zależy przede wszystkim od prawidłowego funkcjonowania

układu odpornościowego rodziców, a w szczególności matki.

• Szczególnie narażone na zakażenia więc będą noworodki urodzone przez matki z

zaburzeniami odporności.

• W trakcie ciąży w organizmie matki do płodu transportowane są czynnie przez łożysko

przeciwciała klasy IgG.

• Noworodek posiada wszystkie przeciwciała tej klasy powstające w rezultacie odpowiedzi

immunologicznej matki.

• Tym biernie nabytym immunolglobulinom noworodek zawdzięcza odporność

przeciwzakaźną do około 12 tygodnia życia.

• W okresie płodowym zaczynają się także pojawiać przeciwciała klasy IgM, wytwarzanie

przez płód przeciwciał klasy IgG rozpoczyna się dopiero po porodzie.

• Matka przekazuje potomstwu również wydzielnicze przeciwciała klasyIgA, których

wytwarzanie u płodu rozpoczyna się dopiero po urodzeniu.

• Limfocyty noworodkowe również praktycznie nie produkują IgA. Przekazywanie tej klasy

przeciwciał zachodzi przez mleko matki.

• Szczególnie bogata w IgA jest siara (colostrum), tj. mleko wydzielane w pierwszych

godzinach i dniach po porodzie.

• IgA zawarte w mleku matki tworzą warstwę ochronną pokrywającą śluzówki przewodu

pokarmowego noworodka, wspierając w ten sposób bierną odporność związaną z błonami

śluzowymi.

• Barierę immunologiczną noworodka wspierają również leukocyty obecne w mleku matki.

Spośród nich najwięcej jest makrofagów.

Noworodek

• Barierę immunologiczną noworodka wspierają również leukocyty obecne w mleku matki.
• Spośród nich najwięcej jest makrofagów, neutrofili oraz limfocytów.
• Dodatkowo w mleku kobiecym zawarte są również czynniki niespecyficzne wykazujące

właściwości przeciwzakaźne. Należą do nich m.in.: lizozym, laktoferyna, nukleotydy,

kwasy tłuszczowe oraz cukry złożone.

• Pokarm kobiecy ma również ogromne znaczenie w rozwoju tolerancji pokarmowej.
• Dzieci karmione piersią rzadziej chorują na choroby alergiczne.
• Zaleca się, aby niemowlęta były karmione wyłącznie pokarmem kobiecym przez pierwsze

6 miesięcy życia.

Minimalny zalecany okres karmienia piersią wynosi 4 miesiące

.

• Na skutek skomplikowanego mechanizmu immunologicznego można

obserwować zwiększoną produkcję przeciwciał klasy IgG oraz cytotoksyczne działanie

niektórych produktów spożywczych.

• We krwi matki następuje proces niszczenia leukocytów, wskutek czego w organizmie

obserwujemy powstawanie kompleksów immunologicznych oraz przewlekłego stanu

zapalnego.

• Wszystkie zmiany jakie zachodzą w układzie immunologicznym matki (poprzez zmianę

składu czynników odpornościowych w mleku oraz przekazywanie przeciwciał klasy IgG

przez łożysko) mają wpływ na rozwój i prawidłowe funkcje immunologii zarówno płodu

jak i niemowlęcia.

• Dlatego tak ważne jest by przyszła matka mogła prawidłowo zdiagnozować produkty i

substancje, które wywołują w jej organizmie nietolerancję pokarmową, a tym samym

przyczyniają się do zwiększonego ryzyka wystąpienia reakcji alergicznych również u
dziecka.

• Wyeliminowanie z diety wszystkich produktów wywołujących nietolerancję pokarmową oraz

wprowadzenie tzw. diety fenotypowej dostosowanej do układu immunologicznego matki pozwala w

znaczącym stopniu ograniczyć ryzyko wystąpienia nietolerancji oraz alergii u nowo narodzonego

dziecka.

Noworodek

• Przedwczesne odejście wód płodowych, zakażenia wód płodowych, czynne objawy

zakażenia matki w czasie porodu zagrażają wczesnym zakażeniem noworodka.

• Odporność przeciwzakaźna noworodka, a zwłaszcza wcześniaka, jest

niedostateczna.

• Dlatego okres noworodkowy jest okresem szczególnego zagrożenia chorobami o

etiologii zakaźnej.

• Częstymi przyczynami zakażeń skórnych, zapalenia płuc, biegunki, zapale­nia opon

mózgowo-rdzeniowych i uogólnionej posocznicy są u no­worodków takie bakterie,

jak: gronkowiec,

E. coli,

Klebsiella.

• Ciężkie uogólnione zakażenie z zapaleniem móz­gu wywołuje u noworodków wirus

opryszczki.

• Stany zapalne oka, choroby wieku dziecięcego mogą występować u noworodków

matek chorych na rzeżączkę.

• Już w okresie noworodkowym może rozwinąć się zakaźne zapalenie wątroby.
W stosunku do niektórych chorób zakaźnych (np. odry) noworodek ma jednak

odporność nabytą biernie dzięki przeciwcia­łom zawartym we krwi matki,
przechodzącym przez łożysko do krążenia płodu.

• Przechodzenie przez barierę łożyskową przeciwciał nie zawsze jest zjawiskiem

korzystnym. Niezgodność czynnika Rh lub niezgodność grup głównych krwi między

matką a dzieckiem staje się przyczyną konfliktu serologicznego z ciężką żółtaczką i

niedokrwistością noworodka.

7

http://www.dobreprogramyzdrowotne.pl/uploaded/file/MPZ_Neonatologiczny_og%C3%B3lny.pdf

Odporność przeciwzakaźna noworodka, a zwłaszcza wcześniaka, jest

niedostateczna

Noworodek urodzony przedwcześnie nie otrzymuje bowiem kompletu

przeciwciał, które trafiają do dziecka poprzez łożysko matki między 28 a 34

tygodniem ciąży.

Ich zadaniem jest ochrona niemowlęcia w pierwszym roku życia, dopóki jego

własny układ immunologiczny nie dojrzeje, dlatego też okres

noworodkowy jest okresem szczególnego zagrożenia chorobami zakaźnymi

wywołanymi zarówno przez bakterie jak i przez wirusy.

Podstawowym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój ostrych chorób układu

oddechowego są wirusy, najczęściej RS, adenowirusy, enterowirusy czy

wirus paragrypy.

Szczepionki

żywe atenuowane

• Atenuacja – jedna dawka, bez

adiuwantu, Odpowiedź - IgG, Ig

A, komórkowa, Powodują łagodną

infekcję, stymulują komórki T i B

• Np.: BCG, OPV, szczepionka

przeciwko odrze różyczce, śwince,

żółtej febrze

Zabite

• Inaktywacja
• iniekcja
• kilka dawek
• zwykle wymagany adiuwant
• odpowiedź - głównie Ig G
• Stymulują komórki B i T,

wymagają kilku iniekcji

•

Np..: szczepionka przeciwkrztuścowi,

przeciw H. influenzae typ B, IPV,

WZW typu B, wściekliźnie

Szczepionki

• Anatoksyna (toksoid) –

unieczynniona toksyna

• np..: błonicza, tężcowa,

botulinowa

•

Zabite pełnokomórkowe

- np..:

przeciwko krztuścowi, durowi

brzusznemu, durowi plamistemu i

innym riketsjozom

• DNA - gen kodujący białko

drobnoustroju zostaje

umieszczony na plazmidzie, który

zostaje podany do tkanki. Gen

przedostaje się do jądra

komórkowego, następuje

ekspresja w komórkach

gospodarza; duża immunogenność

Zabite zawierające oczyszczone

frakcje antygenu

-

np..: przeciw grypie –
podjednostkowa

rozszczepiona

• rekombinowana przeciw HBV -

antygen powierzchniowy HBs

Raport AAP potwierdza bezpieczeństwo szczepień

• Zgodnie z tym programem szczepionych jest około 90% amerykańskich

dzieci przed osiągnięciem wieku przedszkolnego.

• Jednak niektórzy rodzice decydują się na wykonanie zalecanych szczepień

w dłuższych odstępach czasowych, ponieważ obawiają się, że dzieci

w ciągu pierwszych 2 lat życia otrzymują zbyt dużą liczbę szczepionek.

• Niewielki odsetek rodziców nie wyraża zgody na żadne szczepienia.
• Na podstawie analizy dostępnych wiarygodnych danych stwierdzono, że

realizacja programu szczepień wiąże się z mniejszą zapadalnością na

choroby, którym można zapobiegać poprzez szczepienia, mniejszą liczbą

zgonów i mniejszymi wskaźnikami hospitalizacji.

• Szczepienia należą do najskuteczniejszych i najbezpieczniejszych metod

zapobiegania ciężkim chorobom i zgonom.

• W raporcie zwrócono również uwagę na konieczność rzetelnego

informowania rodziców o korzyściach szczepień dzieci oraz ryzyku

związanym z rezygnacją z takiej profilaktyki.

Szczepionki przeciw odrze, różyczce, śwince

• Monowalentne - żywe atenuowane
• przeciw odrze - monowalentna szczepionka zawierająca wirus odry. Wirus

jest żywy, atenuowany, szczep Schwarz.

• przeciw różyczce - monowalentna szczepionka zawierająca żywe, osłabione

wirusy różyczki (szczep Wistar RA 27/3)

• przeciw śwince – monowalentna szczepionka zawierająca żywe, atenuowane

wirusy (szczep Jeryl Lynn)

• poliwalentna: MMR (measles, mumps, rubella) - przeciwko

odrze+różyczce+śwince

• wirus odry (szczep Enders – Edmonton)
• wirus świnki (szczep Jeryl Lynn)
• wirus różyczki (szczep Wistar RA 27/3)

Epidemia odry w Holandii

www.rivm.nl

• Chorują głównie osoby nieszczepione przeciwko odrze
• Zwiększona zachorowalność na odrę w Holandii jest kolejnym przykładem, że

zaszczepienie zbyt małego odsetka populacji (<90%) skutkuje pojawieniem się

ognisk epidemicznych

• Brak odporności zbiorowiskowej stwarza szczególne zagrożenie dla

nieuodpornionych osób z grupy ryzyka ciężkiego przebiegu odry, u których

istnieją przeciwwskazania do szczepienia MMR.

8

Szczepionka DTP (Di-Te-Per)

• Pełnokomórkowa: zawiera toksoid błoniczy, toksoid

tężcowy, zabite pałeczki krztuśca

• Acelularna: zawiera toksoid błoniczy,
toksoid tężcowy
komponenta przeciwkrztuścowa :
toksoid,
włókienkowa hemaglutynina,
pertaktyna,
krztuścowe aglutynogeny

Cocooning: a concept to protect young children from infectious diseases. Grizas AP, Camenga D, Vázquez M.
Current Opinion in Pediatrics, 2012; 24: 92–97

Kokonowa strategia szczepień – sposób na ochronę najmłodszych dzieci
przed chorobami zakaźnymi (1)

Strategia kokonowa służy przerwaniu transmisji zakażenia przez stworzenie wokół osoby

podatnej na zachorowanie bariery ochronnej w postaci otoczenia złożonego z osób czynnie

uodpornionych.

Przerwanie transmisji jest szczególnie ważne, gdy istnieją przeciwwskazania do szczepienia

pacjenta zagrożonego zachorowaniem (z racji wieku – noworodki, młode niemowlęta – lub
stanu zdrowia).

Oceniając efektywność (skuteczność rzeczywistą) szczepień, coraz większe znaczenie przypisuje

się przerwaniu transmisji i ochronie populacyjnej, a mniejsze indywidualnemu uodpornieniu.

Dzięki powszechnym szczepieniom niemowląt przeciwko pneumokokom szczepionkami

skoniugowanymi uzyskano istotne zmniejszenie zapadalności na zakażenia pneumokokowe

w całej populacji.

Wynika to ze zmniejszenia odsetka nosicielstwa i przerwania transmisji, a w mniejszym stopniu

z indywidualnego uodpornienia.

Populacyjna skuteczność szczepień zależy od dużego odsetka zaszczepionych.
Dobry przykład stanowi odra, bardzo zaraźliwa choroba, która jest skutecznie kontrolowana

w Polsce, a w krajach, w których odsetek zaszczepionych się zmniejszył (np. w Niemczech,

Wielkiej Brytanii), obserwuje się nawrót zachorowań.

Ochronę populacyjną (odporność zbiorowiskową) poprzez przerwanie transmisji wykazano dla

szczepień przeciwko rotawirusom i ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) w Australii oraz

szczepień przeciwko Haemophilus influenzae typu b i meningokokom grupy C w Wielkiej
Brytanii.

Cocooning: a concept to protect young children from infectious diseases. Grizas AP, Camenga D, Vázquez M.

Current Opinion in Pediatrics, 2012; 24: 92–97

Kokonowa strategia szczepień – sposób na ochronę

najmłodszych dzieci przed chorobami zakaźnymi (5)

Eliminacja krztuśca jest bardzo trudna z wielu powodów.
Najlepszy sposób kontroli krztuśca to powszechne szczepienia niemowląt, młodzieży i dorosłych

oraz realizacja strategii kokonowej.

Realizacja kompleksowych działań jest mało prawdopodobna w najbliższym czasie, choćby ze

względów ekonomicznych i logistycznych.

Skuteczność strategii kokonowej zależy od wielu czynników – może być zmniejszona na przykład

w przypadku zaszczepienia zbyt małego odsetka niemowląt lub niezaszczepienia wszystkich
domowników.

Skoncentrowanie się wyłącznie na szczepieniach po porodzie lub kobiet ciężarnych też nie

rozwiąże problemu krztuśca.

Najlepszym rozwiązaniem wydaje się połączenie różnych możliwych do zrealizowania strategii.

Co zatem można zrobić już teraz?

•

Dbać o terminowe szczepienia niemowląt od 6. tygodnia życia (ochrona pojawia się po

drugiej dawce) i nie odwlekać szczepień bez ważnej przyczyny.

•

Zachęcać młode matki do wykonania szczepień przeciwko krztuścowi i grypie zaraz po

porodzie lub jeszcze pod koniec ciąży.

•

Szczepienia przeciwko krztuścowi pracowników oddziałów noworodkowych i dziecięcych

oraz propagować szczepienia przeciwko grypie wśród pracowników ochrony zdrowia.

Przeciw Haemophilus

influenzae typ B (Hib)

• Oczyszczony antygen

otoczkowy połączony z

nośnikiem białkowym np..:

toksoidem błoniczym,

tężcowym (szczepionka

skoniugowana)

Przeciw Neisseria meningitidis

• N. meningitidis - znanych jest 13

serotypów

• w Polsce dominuje serotyp B (ok..

65% przypadków)m serotyp C

(ok.. 30% przypadków)

• Szczepionka skoniugowana

zawiera oczyszczony polisacharyd

otoczkowy + białko np.. toksyna

tężcowa

• szczepionki dostępne w

Polsce i na świecie zawierają

następujące grupy

serologiczne:

• A+C
• A+C+W-135+Y

• B – nowa szczepionka

Szczepionka przeciwko meningokom grupy B

•

Zarejestrowana 14 stycznia 2013 r. w Unii
Europejskiej

•

Zawiera 4 rekombinowane antygeny

białkowe: NadA, fHbp, NHBA, PorA P1.4.

•

szczepionka rekombinowana: antygeny

produkowane przez inną bakterię, której

wprowadzono gen (FNA) umożliwiający

produkcję tych składników

•

Można stosować u dzieci po ukończeniu 2
m.ż. Dla dzieci, młodzieży i dorosłym

•

Brak dotychczas danych co do

bezpieczeństwa i skuteczności u osób >50
rż

•

W badaniach klinicznych nie oceniono

skuteczności w zapobieganiu

zachorowaniom na inwazyjną chorobę
meningokokową, tylko analizowano

immunogenność, oznaczają stężenie
przeciwciał przeciwko 4 antygenom

zawartym w szczepionce

•

U niemowląt i dzieci do 2 rż najczęściej

obserwowaną reakcją niepożądaną była

tkliwość i rumień w miejscu wstrzyknięcia

z objawów ogólnoustrojowych gorączka i
rozdrażnienie.

•

Szczepionkę oceniono w dwóch
badaniach

•

W pierwszym wzięło udział 2627 dzieci,

które w chwili rozpoczęcia badania

miały 2 miesiące. Porównano skutki

podawania 3 dawek szczepionki w

ostępach dwumiesięcznym wraz z
innymi rutynowymi szczepieniami

niemowląt ze skutkami podania

wyłącznie szczepień rutynowych

•

W drugim badaniu wzięło udział1631

nastolatków w wieku 11-17 lat, skutki

podania jednej, dwóch, trzech dawek
szczepionki podawanej w odstępach co

najmniej miesięcznym porównano ze

skutkami podania placebo (leczenia

pozorowanego)

•

Przeprowadzono też mniejsze badania z

udziałem dorosłym

•

W badaniach oceniono zdolność
szczepionki do pobudzenia odpowiedzi

układu immunologicznego przeciwko N.

meningitidis typu B, poprzez ilościową

ocenę produkcji przeciwciał

ochronnych, które były w stanie zabijać
komórki bakterii

Szczepionki przeciwko pneumokokom

Zapobiegają zapaleniu opon mózgowych i innym chorobom wywoływanym przez

S.pneumoniae.
1) Wielocukier otoczkowy każdego z wymienionych 23 serotypów Streptococcus
pneumoniae:

•

1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F,
33F.

•

2) Skoniugowana (białko nośnikowe - toksoid błoniczy)

•

7 walentna (serotypy 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F i 23)

•

3) Skoniugowana (białko nosnikowe - białko D H. influenzae, szczepy bezotoczkowe,
toksoid tężcowy, toksoid błoniczy) -

•

10 walentna (serotypy:

1, 5, 7F,

4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F i 23)

•

4) Skoniugowana (białko nośnikowe – toksoid błoniczy)–

•

13 walentna (serotypy: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 23F).

Zjadliwość pneumokoków
•

Otoczka wielocukrowa – hamuje klasyczną drogę aktywacji komplementu

•

Łatwość kolonizacji (adhezyny, proteaza IgA)

•

Otoczka zabezpiecza przed fagocytozą

•

Toksycznie działająca pneumolizyna

9

Szczepionka przeciwko rotawirusom

• Chroni niemowlęta i małe dzieci przed zapaleniem żołądka

i jelit (biegunką i wymiotami) wywołanym zakażeniem

rotawirusem.

Substancje czynne zawarte w szczepionce
to 5 szczepów reasortantów ludzko-bydlęcych rotawirusa:
• G1 2,2 X 10

6

Jedn. Infekc.

• G2 2,8 X 10

6

Jedn. Infekc.

• G3 2,2 X 10

6

Jedn. Infekc.

• G4 2,0 X 10

6

Jedn. Infekc.

• P1[8] 2,3 X 10

6

Jedn. Infekc.

Szczepienie niemowląt przeciwko rotawirusom chroni również starsze dzieci i
osoby dorosłe.

JAMA 2013, 310, 851-853

•

Po wprowadzeniu szczepień przeciwko RV zmniejszyły się wskaźniki hospitalizacji
dzieci w wieku 0-4 lata, 5-14 oraz dorosłych

•

Wg autorów zaobserwowane zmiany trendów hospitalizacji sugerują wytworzenie
odporności zbiorowiskowej wskaźników hospitalizacji z powodu ostrej biegunki o
nieznanej etiologii

Wniosek:
Zmniejszenie częstości hospitalizacji z powodu biegunki RV
Widoczny efekt odporności zbiorowiskowej

MJA 2012. 197,453-457

Szczepionka przeciwko chorobom wywoływanym przez

HPV

1) Szczepionka ma celu zabezpieczenie przed chorobami wywoływanymi przez wirusy brodawczaka

ludzkiego (HPV)

typu 6, 11, 16 i 18

•

Substancja czynna: nie posiadające zdolności zakażania, wysoko oczyszczone białko dla każdego

z typów (6, 11, 16 i 18) wirusa brodawczaka ludzkiego.

•

Białko L1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 6

•

Białko L1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 11

•

Białko L1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 16

•

Białko L1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 18

•

wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papillomavirus) = HPV + białko L1 w postaci

wirusopodobnych cząsteczek wytwarzanych w komórkach drożdży (Saccharomyces

cerevisiae CANADE 3C-5 (Szczep 1895)) w technologii rekombinowanego DNA.

•

adsorbowane na adiuwancie amorficznego siarczanu wodorofosforanu glinu

2) białka L1 dla dwóch typów wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV,

typy 16 i 18

)

•

przeznaczona do profilaktyki śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy wysokiego stopnia (CIN –
nieprawidłowy przedrakowy rozrost komórek stopnia 2 i 3) oraz raka szyjki macicy związanych
przyczynowo z wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 16 i 18.

W okresie realizacji szczepień przeciwko HPV istotnie zmniejszyła się częstość hospitalizacji

z powodu brodawek narządów płciowych u młodych kobiet.

Ali H. i wsp, BMC Infect. Dis., 2013; 13: 140

U kobiet w wieku 15–24 lat roczna liczba hospitalizacji w latach 2000–2007
nie zmieniała się istotnie, natomiast w okresie realizacji programu szczepień

zaobserwowano zmniejszenie liczby hospitalizacji o 85,3% oraz istotne

zmniejszenie wskaźnika hospitalizacji

U kobiet w wieku 25–34 lat liczba hospitalizacji umiarkowanie zmniejszyła się zarówno

przed realizacją, jak i w trakcie realizacji programu (24,3 vs 33%), był silniej
zaznaczony już po wprowadzeniu programu. W grupie wiekowej 35–44 lat nie

stwierdzono istotnych zmian w liczbie i wskaźniku hospitalizacji

Umiarkowane zmiany w trendach hospitalizacji zaobserwowano również u mężczyzn

w wieku <35 lat.

W grupie wiekowej 15–24 lat liczba hospitalizacji z powodu brodawek prącia jeszcze

przed wprowadzeniem programu zwiększyła się o 200%, a w grupie 25–34 lat nie
stwierdzano istotnych zmian.

Natomiast w trakcie realizacji szczepień wartości te zmniejszyły się odpowiednio o 70,6

i 59%

Wniosek - znamienne zmniejszenie wskaźników hospitalizacji z powodu brodawek

płciowych u kobiet w wieku 15–24 lat może wynikać z wprowadzenia programu
szczepień przeciwko HPV. Mniejsza liczba hospitalizacji u mężczyzn w okresie

realizacji programu sugeruje wytworzenie odporności zbiorowiskowej.

Uodpornienie bierne

•

Podanie surowicy lub frakcji
immunoglobulin - wprowadzenie do
organizmu gotowych przeciwciał

•

stosuje się u osób już zakażonych, u
których trzeba uzyskać odporność w
bardzo krótkim czasie lub u takich, u
których układ immunologiczny nie jest
wstanie wytworzyć przeciwciał

•

Profilaktyka odry: u dzieci nie

szczepionych, między 6 a 13 miesiącem
życia eksponowanych (dom, szpital) na

zakażenie wirusem odry

•

U dzieci z przeciwwskazaniem do

szczepienie

•

U dzieci eksponowanych na zakażenie

wirusem odry, z chorobą nowotworową

lub poddanych leczeniu
immunosupresyjnemu

•

U dorosłych wrażliwych na zakażenie,
eksponowanych na infekcje wirusem

odry

•

Podany jak najwcześniej, nie później niż

do 6 dnia od daty styczności

•

Profilaktyka wzw A

•

U dzieci i młodzieży w wieku do 14

lat na terenach objętych epidemią

(podać jak najwcześniej)

•

U osób z agammaglobulinemią ze

styczności z chorym

•

Profilaktyka różyczki

•

U kobiet wrażliwych w pierwszym
trymestrze ciąży w celu

prawdopodobnej ochrony płodu
przed wadami wrodzonymi

•

U osób z niedoborami

odpornościowymi celem złagodzenia
choroby, np..:

Wzw typu B, tężec, ospa wietrzna

Załącznik do Komunikatu GŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO z dnia 31

października 2013 r. (Dz. U. M.Z.2013,43)

Program Szczepień Ochronnych na rok 2014

• Program Szczepień Ochronnych na rok 2014, zwany dalej „PSO”, składa się

z następujących części:

I. Szczepienia obowiązkowe – kalendarz szczepień.
A. Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku.
B. Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na

zakażenie.

II. Szczepienia zalecane – niefinansowane ze środków znajdujących się w

budżecie ministra właściwego do spraw zdrowia.

III. Informacje uzupełniające.
Na podstawie art. 17 ust. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu

oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz.

1570, z późn. zm.

10

Kalendarz szczepień 2014

• wśród szczepień obowiązkowych:

- wprowadzenia w grupie dzieci urodzonych przed

ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową ciała

poniżej 2500 g szczepień przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi

szczepionką bezkomórkową DTPa,

- wprowadzenia szczepionki bezkomórkowej DTaP w 16-18 m.

ż. dzieciom, które w pierwszym roku życia zamiast szczepionki

pełnokomórkowej DTwP otrzymały szczepionkę

bezkomórkową DTaP

• wśród szczepień zalecanych:

- dzieciom w 14-tym roku życia oraz osobom zatrudnionym na

oddziałach neonatologicznych i pediatrycznych zalecane jest

szczepienie przypominające przeciw krztuścowi (tzw.

szczepionką dTap)

- osobom w wieku 50 lat i starszym zalecane jest szczepienie

skoniugowaną 13-walentną szczepionką przeciw

pneumokokom (PCV-13)

Szczepienia obowiązkowe 2014

• Gruźlica – 1. doba życia
• WZW typu B – 1. doba życia, 2. miesiąc,
7. Miesiąc
• Błonica, tężec, krztusiec – 2. m., 3-4.m., 5-6., 16-18.m., 6.r.ż.
• Błonica, tężec – 14r.ż., 19.r.ż.
• Haemophilus influenzae typ b 2.m., 3-4.m.,
5-6.m., 16-18.m.
• Poliomyelitis – 3-4.m. (IPV), 5-6.m. (IPV), 16-18.m.(IPV), 6.r.z.

(OPV)

• Odra, świnka, różyczka – 13-14.m., 10.r.ż.

Szczepionka przeciwko Inwazyjnym Zakażeniom

Neisseria meningitidis

zalecana

2014 r. w Polsce

1.

Szczepionka skoniugowana monowalentna przeciwko serogrupie C – od

ukończenia 2 miesiąca życia.

2. Szczepionka (rDNA), monowalentna złożona, adsorbowana, przeciwko serogrupie B

– od ukończenia 2 miesiąca życia

3. Szczepionka skoniugowana, czterowalentna przeciwko serogrupom A,C,W-135, Y –

od 12 lub 24 miesiąca życia.

4. Szczepionka skoniugowana monowalentna i czterowalentna zalecana dzieciom w

wieku od 2 miesiąca życia z grup ryzyka zaburzeń odporności wymienionych w
części I. A. oraz szczególnie narażonym na zachorowanie nastolatkom i osobom
powyżej 65 roku życia.

5. Szczepionka nieskoniugowana (polisacharydowa), przeciwko serogrupom A, C

dzieciom powyżej 2 lat i dorosłym

Szczepienia w Unii Europejskiej

• każde z państw członkowskich powołało odrębne grupy lub instytucje doradcze do spraw szczepień

ochronnych

• Gremia te opracowują dla własnych rządów zalecenia, których zakres i sposób realizacji zależą od

organizacji ochrony zdrowia, systemu administracji wewnętrznej i poziomu zamożności państwa.

• Zakres zaleceń dotyczących szczepień ochronnych uzależniony jest także od nakładów finansowych

przeznaczanych na ten cel w budżetach centralnych lub regionalnych, a także od przyjętego w danym

państwie sposobu refinansowania kosztów zrealizowanych świadczeń lub współfinansowania tych

wydatków przez firmy ubezpieczeniowe.

• Sposób rekomendowania szczepionek w poszczególnych krajach także się różni.
• Np.. Szwedzki Komitet Doradczy zaleca jedynie rodzaj szczepionki, a wybór konkretnego preparatu

handlowego pozostawia w gestii lekarzy.

• Większość krajów UE prowadzi scentralizowaną politykę w zakresie szczepień ochronnych opartą na

systemie publicznej opieki zdrowotnej, finansowanej ze środków rządowych.

• UE nie wypracowała dotąd wspólnej polityki w zakresie szczepień ochronnych.

• Opracowano i wdrożono natomiast ujednolicony proces rejestracji szczepionek, zgodnie z którym

dopuszczenie danego produktu do stosowania na obszarze jednego z krajów UE zwalnia producenta

tej szczepionki z obowiązku przeprowadzania badań przedrejestracyjnych w pozostałych krajach

Wspólnoty.

• Sposób rekomendowania szczepionek w poszczególnych krajach także się różni.
• Np.. Szwedzki Komitet Doradczy zaleca jedynie rodzaj szczepionki, a wybór konkretnego preparatu

handlowego pozostawia w gestii lekarzy.

• Większość krajów UE prowadzi scentralizowaną politykę w zakresie szczepień ochronnych opartą na

systemie publicznej opieki zdrowotnej, finansowanej ze środków rządowych.

• UE nie wypracowała dotąd wspólnej polityki w zakresie szczepień ochronnych.

• Opracowano i wdrożono natomiast ujednolicony proces rejestracji szczepionek, zgodnie z którym

dopuszczenie danego produktu do stosowania na obszarze jednego z krajów UE zwalnia producenta

tej szczepionki z obowiązku przeprowadzania badań przedrejestracyjnych w pozostałych krajach

Wspólnoty.