6

WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA •5/2011

Z PRAC NORMALIZACYJNYCH

Najważniejsze przepisy dotyczące

żywności dla niemowląt i małych dzieci

Na podstawie DYREKTYWY PARLAMENTU EURO-

PEJSKIEGO I RADY 2009/39/WE z dnia 6 maja 2009 r.
w sprawie środków spożywczych specjalnego prze-
znaczenia żywieniowego, żywność dla zdrowych nie-
mowląt i małych dzieci zaliczana jest do grupy środków
spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
które dzięki swojemu specjalnemu składowi lub proce-
sowi wytwórczemu wyraźnie odróżniają się od środków
spożywczych przeznaczonych do normalnego spożycia,
odpowiadają deklarowanym celom żywieniowym i są
sprzedawane w sposób wskazujący na ich właściwość.

W Ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpie-

czeństwie żywności i żywienia, w Rozdziale 6 Środki
spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowe-
go (Dz. U. 2006,Nr 171, poz. 1225) w artykułach 24,
25 i 26 – podano podstawowe wymagania odnośnie
do tych produktów, sposobu ich pakowania oraz za-
sad reklamy.

W Dyrektywie Komisji 2006/141/WE z dnia 22 gru-

dnia 2006 r. w sprawie preparatów do początkowego
żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia
niemowląt zdefi niowano szereg istotnych pojęć z tego
zakresu:

z

„niemowlęta” oznacza dzieci poniżej dwunastego
miesiąca życia;

z

„małe dzieci” oznacza dzieci w wieku od jednego
do trzech lat;

z

„preparaty do początkowego żywienia niemowląt”

oznacza środki spożywcze specjalnie przezna-
czone do żywienia niemowląt w ciągu pierwszych
miesięcy życia, same w sobie wystarczające, aby
zostały spełnione potrzeby pokarmowe takich
dzieci do momentu wprowadzenia odpowiedniego
żywienia uzupełniającego;

z

„preparaty do dalszego żywienia niemowląt”
oznacza środki specjalnie przeznaczone do żywie-
nia niemowląt w momencie wprowadzania odpo-
wiedniego żywienia uzupełniającego, będące pod-
stawowym składnikiem płynnym stopniowo coraz
bardziej zróżnicowanego odżywiania takich dzieci;
W dyrektywie tej podano wymagania odnośnie

podstawowego składu tych preparatów.

W Dyrektywie Komisji Europejskiej 2006/125/WE

z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie przetworzonej
żywności na bazie zbóż oraz żywności dla niemowląt
i małych dzieci stwierdza się, że „Przetworzona żyw-
ność na bazie zbóż i żywność dla niemowląt i małych
dzieci są stosowane jako część urozmaiconej diety
i nie stanowią wyłącznego źródła pożywienia niemow-
ląt i małych dzieci.” Dyrektywa ta ustanowiła zasadę
wprowadzenia zakazu stosowania określonych pesty-
cydów w produkcji produktów rolnych przeznaczonych
do przetworzonej żywności na bazie zbóż oraz żywno-
ści dla dzieci. Podano w niej także przepisy regulujące
dopuszczalne poziomy pestycydów w tej żywności.

W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 lis-

topada 2010 r. w sprawie dozwolonych substan-
cji dodatkowych (Dz. U. 2010, Nr 232, poz. 1525),
w Załączniku 5 podano wykazy dozwolonych substan-
cji dodatkowych do żywności dla niemowląt i małych
dzieci i warunki ich stosowania – określono numery
wg systemu oznaczeń UE, nazwy oraz maksymalne
dawki tych substancji.

Polskie Normy do badania żywności
dla niemowląt i małych dzieci

Alina Marczuk

Po przyjściu na świat dziecka jedną z wielu trosk
rodziców staje się jego żywienie. Od urodzenia
do końca pierwszego roku życia niemowlę odży-
wiane jest naturalnym pokarmem matki – teo-
retycznie od szóstego miesiąca życia wprowa-
dzane są do karmienia niemowlęcia pokarmy
obce, początkowo papki, następnie pokarmy
stałe – i od tego momentu mogą zacząć się kło-
poty żywieniowe.

7

WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA • 5/2011

Z PRAC NORMALIZACYJNYCH

Analiza żywności dla niemowląt

i małych dzieci wg PN

Grupy norm opracowanych w KT 235 ds. Analizy

Żywności, które mogą być wykorzystane do oznacza-
nia składników żywnościowych niebezpiecznych dla
niemowląt i małych dzieci:

Alergeny
Alergia pokarmowa – chorobowa odpowiedź or-

ganizmu na spożywane pokarmy lub związki zawarte
w żywności. Ten typ alergii dotyka zarówno dzieci, jak
i dorosłych – u dzieci objawy są często ostre i niebez-
pieczne. Najpopularniejsze alergeny to:

z

występujące w żywności białka roślinne i zwierzę-
ce, pokarmy zawierające histaminę, pokarmy spo-
żywcze, powodujące uwolnienie histaminy, pro-
dukty zawierające biogenne aminy lub naturalny
kwas salicylowy;

z

występujące w dodatkach do żywności: barwniki,
konserwanty, przeciwutleniacze, środki zagęsz-
czające, emulgatory.

Alergie pokarmowe u dzieci najczęściej wywołują:

mleko krowie, jaja, soja, orzechy arachidowe i lasko-
we, ryby i skorupiaki. Do wykrywania alergenów moż-
na wykorzystać

PN-EN 15634-1:2009 Artykuły żywnościowe – Wy-

krywanie alergenów w żywności metodami moleku-
larno-biologicznymi – Część 1: Postanowienia ogólne
(oryg.)

PN-EN 15633-1:2009 Artykuły żywnościowe –

Wykrywanie alergenów w żywności metodami immu-
nologicznymi – Część 1: Postanowienia ogólne (oryg.)

PN-EN 15842:2010 Artykuły żywnościowe – Wy-

krywanie alergenów żywnościowych – Postanowienia
ogólne i metody walidacji (oryg.)

Mykotoksyny
Spośród poznanych ogółem ponad 300 mykotok-

syn około 100 zaliczyć można do toksyn wytwarza-
nych przez grzyby należące do rodzaju Fusarium.

Z grupy wielu znanych mykotoksyn intensywnym

badaniom podlega około 20 grup. Są to: afl atoksyny,
ochratoksyna A, patulina, fumonizyny, deoksyniwale-
nol (trichoteceny) i zearalenon

Mykotoksyny mogą powodować zatrucia ostre lub

przewlekłe na skutek kumulacji w pożywieniu – po-
rażają układ nerwowy, uszkadzają wątrobę i nerki.
Mykotoksyny możemy oznaczać z użyciem:

PN-EN 15835:2010 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie ochratoksyny A w żywności na bazie zbóż prze-
znaczonej dla niemowląt i małych dzieci – Metoda
HPLC z oczyszczaniem na kolumnie powinowactwa
immunologicznego i detekcją fl uorescencyjną

PN-EN 15851:2010 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie afl atoksyny B1 w żywności na bazie zbóż dla
niemowląt i małych dzieci – Metoda HPLC z oczysz-
czaniem na kolumnie powinowactwa immunologicz-
nego i detekcją fl uorescencyjną (oryg.)

PN-EN 15850:2010 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie zearalenonu w żywności na bazie kukurydzy
dla niemowląt, mące jęczmiennej, mące kukurydzia-
nej, polencie, mące pszennej oraz żywności na bazie
zbóż dla niemowląt i małych dzieci – Metoda HPLC
z oczyszczaniem na kolumnie powinowactwa immu-
nologicznego i detekcją fl uorescencyjną (oryg.)

PN-EN 15890:2010 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie patuliny w soku owocowym i przecierze na
bazie owoców, przeznaczonych dla niemowląt i ma-
łych dzieci – Metoda HPLC z oczyszczaniem metodą
podziału w układzie ciecz-ciecz i ekstrakcją do fazy
stałej oraz detekcją UV (oryg.)

PN-EN 15891:2010 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie deoksyniwalenolu w zbożach, przetworach
zbożowych oraz żywności na bazie zbóż dla niemow-
ląt i małych dzieci – Metoda HPLC z oczyszczaniem
na kolumnie powinowactwa immunologicznego i de-
tekcją UV (oryg.)

EN/TS 16187:2011 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie fumonizyny B1 i fumonizyny B2 w żywności
przetworzonej dla niemowląt i małych dzieci zawiera-
jącej kukurydzę (oryg.)

Azotany i azotyny
Mogą one zagrażać niemowlętom i małym dzie-

ciom, u których azotyny powodują przejście hemo-

8

WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA •5/2011

Z PRAC NORMALIZACYJNYCH

globiny w methemoglobinę. Nie ma ona zdolności
wiązania tlenu, co powoduje poważne zaburzenia
funkcjonowania układu krążenia, narażając tym sa-
mym organizm na niebezpieczeństwo. Szkodliwe dla
małych dzieci są także soki warzywne, wytwarzane
z warzyw nawożonych obfi cie nawozami azotowymi.
Z tego względu żywność przeznaczona dla dzieci
musi być ściśle kontrolowana pod względem zawarto-
ści tych związków. Do oznaczania ich można między
innymi wykorzystać :

PN-EN 12014-5:2001 Artykuły żywnościowe –

Oznaczanie zawartości azotanów i/lub azotynów
– Część 5: Enzymatyczne oznaczanie zawartości
azotanów w żywności zawierającej warzywa, przezna-
czonej dla niemowląt i małych dzieci

Metale ciężkie
Źródłem metali ciężkich w środowisku są wszelkiego

rodzaju zanieczyszczenia dostające się do powietrza,
wody i gleby takie jak: pyły i gazy przemysłowe, ście-
ki, odpady. Szkodliwe substancje zostają przyswojone
przez rośliny i zwierzęta, akumulując się w ich tkankach.

Metale ciężkie powodują przede wszystkim zmiany

w syntezie białek, zaburzenia wytwarzania Adenozyno-
trifosforanu ATP (nośnik energii chemicznej, używanej
w metabolizmie komórki) uszkodzenia błon i organelli
komórkowych, co wpływa szczególnie niekorzystnie na
rozwijające się organizmy niemowląt i małych dzieci.
O przyswajaniu metali ciężkich przez organizm małe-
go człowieka decydują również czynniki związane ze
sposobem żywienia. Składnikami, które redukują tok-
syczność metali ciężkich są: białka, błonnik pokarmo-
wy, witaminy C, D i E, tiamina oraz niektóre składniki
mineralne

Skutki zatrucia metalami ciężkimi ujawniają się

dopiero po jakimś czasie. Dążymy więc do tego, aby
zminimalizować ich zawartość w środowisku oraz
w żywności.

Znaczny rozwój technik analitycznych pozwala na

wykrycie nawet bardzo małych stężeń szkodliwych
pierwiastków śladowych. Metody te omówiono w na-
stępujących Polskich Normach:

PN-EN 14082:2004 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie pierwiastków śladowych – Oznaczanie zawar-
tości ołowiu, kadmu, cynku, miedzi, żelaza i chromu
metodą atomowej spektrometrii absorpcyjnej (AAS)
po mineralizacji suchej

PN-EN 14083:2004 Artykuły żywnościowe –

Oznaczanie pierwiastków śladowych – Oznaczanie
zawartości ołowiu, kadmu, chromu i molibdenu me-
todą atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomi-
zacją w piecu grafi towym (GFAAS) po mineralizacji
ciśnieniowej

PN-EN 14084:2004 Artykuły żywnościowe –

Oznaczanie pierwiastków śladowych – Oznaczanie
zawartości ołowiu, kadmu, cynku, miedzi i żelaza me-
todą atomowej spektrometrii absorpcyjnej (AAS) po
mineralizacji mikrofalowej

PN-EN 15764:2010 Artykuły żywnościowe – Ozna-

czanie pierwiastków śladowych – Oznaczanie zawar-
tości cyny metodą płomieniowej absorpcyjnej spek-
trometrii atomowej oraz absorpcyjnej spektrometrii
atomowej z atomizacją w piecu grafi towym (FAAS
i GFAAS) po mineralizacji ciśnieniowej (oryg.)

PN-EN 15765:2010 Artykuły żywnościowe –

Oznaczanie pierwiastków śladowych – Oznaczanie
zawartości cyny metodą spektrometrii mas z plazmą
wzbudzoną indukcyjnie (ICP-MS) po mineralizacji ci-
śnieniowej (oryg.)

Podsumowanie

W myśl porzekadła „jesteś tym, co jesz” – jego

adekwatność powinna być szczególnie podkreślana
w odniesieniu do niemowląt i małych dzieci. Przed
alergiami możemy je, na ile to możliwe, chronić, wy-
kluczając z pożywienia alergeny wywołujące niepo-
kojące objawy, ale przed innymi substancjami szko-
dliwymi ustrzec je znacznie trudniej. Na szczęście
w naszym kraju funkcjonują przepisy chroniące bez-
pieczeństwo żywności dla tej szczególnej grupy na-
szych obywateli, a dzięki metodom określonym w Pol-
skich Normach można oznaczyć szkodliwe składniki
i wyeliminować niepożądany produkt z rynku.