1

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

J. C. CHATTERII

Ezoteryczna wiedza Indii

Przekład

B. C.

Spis tre ci EZOTERYCZNA WIEDZA INDII

Wykład pierwszy

O ustroju człowieka................................................................................9

Wykład drugi

O wzgl dnej trwało ci pierwiastków, stanowi cych człowieka...............19

Wykład trzeci

O analizie Wszechrzeczy.......................................................................25

Wykład czwarty

O procesie przejawienia Wszech wiata ................................................35

Wykład pi ty

O procesie przejawienia Wszech wiata (ci g dalszy) Reinkarnacja............45

Wykład szósty

O Reinkarnacji (ci g dalszy)....................................................................55

Wykład siódmy

Karma..................................................................................................65

Wykład ósmy

Karma (ci g dalszy)................................................................................71

Wykład dziewi ty

cie ka doskonało ci............................................................................79

Wykład pierwszy

O ustroju człowieka

Wykłady, których szereg zamierzam wam przedstawi , uj te s w sposób prosty i zrozumiały dla

ka dego, przeprowadzone na zasadzie kursu elementarnego, z którego ludzie powa nie pragn cy po wi ci

si wiedzy, na pewno zdołaj wyrobi sobie cho by elementarne poj cie o filozofii i tajemnej wiedzy -

jogów.

W niniejszych wykładach postaram si jak najzwi lej wyja ni , czym jest natura człowieka, jakie jest jego

miejsce we wszech wiecie, czym jest Wszech wiat i co go powołało do ycia; jednym słowem, jaki jest

„cel jego ycia" — „po co" i „dlaczego". Wówczas mo e zdołamy dojrze ogóln podstaw istnienia.

2

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Aby zdoby to zrozumienie, musimy przede wszystkim zrozumie nasz własn natur . Przekonamy si

wkrótce, e poza obr bem nas samych, znamy we wszech wiecie jedynie tylko ruch. Rzeczy „samej w

sobie", jak powiedziałby Kant, nie zdolni jeste my pozna za pomoc zmysłów. Analizuj c otaczaj ce nas

przedmioty, zobaczymy, e nie posiadaj one, jako takie, rzeczywisto ci absolutnej. Wszystko, co

widzimy, ma tylko warto wzgl dn , za owa warto zmienia si zale nie od warunków naszego po-

strzegania. Oto dlaczego nie mo emy si spodziewa , aby my za po rednictwem zmysłów fizycznych

zdołali dotrze do istoty rzeczy.

Chc c zrozumie ow istot rzeczy, człowiek musi pozna samego siebie; wiedzieli o tym

mistrzowie na całym wiecie. Znacie zapewne stare powiedzenie Sokratesa: „Poznaj samego siebie".

Zaleca nam ono gł bok znajomo naszej własnej natury, jako pocz tek do badania Wszech wiata. Takie

te maj znaczenie słowa Chrystusa, gdy zalecał swoim uczniom szuka Królestwa Bo ego wewn trz

siebie samych.

Tylko zagł biaj c si w sobie, odnajdziemy Prawd . Przekonamy si , e człowiek nie tylko

ukrywa w sobie odpowiedniki wszystkich rzeczy istniej cych na wiecie, lecz e posiada te w sobie

całkowit energi kosmiczn . Energia jest niepodzielna; praprzyczyna przejawia si zawsze,

jako Wszechjedna. Dlatego nawet w ziarenku piasku znajdziemy całkowito Energii kosmicznej,

jakkolwiek pod postaci przy mion i gł boko u pion .

Poniewa jednak ziarenko piasku nie le y wewn trz naszej istoty, przynajmniej w zwykłym tego

słowa znaczeniu, nie zdołamy zrozumie Natury przez zbadanie ziarenka piasku.

Tylko jedno jedyne mo emy zbada dogł bnie: samych siebie. Ale poznawczy siebie, poznamy

zarazem natur Energii kosmicznej.

Oto dlaczego rozpoczn tu od analizy natury ludzkiej. Postaram si prowadzi was krok po

kroku, a do tego najskrytszego sanktuarium, które znajduje si w sercu ka dego z nas. Pó niej, gdy

zrozumiemy natur człowieka i sposób jego istnienia w rozmaitych sferach Wszech wiata, postaramy

si uj zasad samego Wszech wiata, analizuj c przedmioty naszej percepcji; postaramy si

nast pnie zrozumie , w jaki sposób wszystko powstaje do ycia, czyli mówi c j zykiem

teologicznym, w jaki sposób wszystko zostało stworzone; tu za , zamiast u ywa metody

alegorycznej, tak miłej teologom, operowa b dziemy, o ile to b dzie mo liwe, danymi ci le

naukowymi.

Wreszcie bada b dziemy władze ludzkiego Ducha. Postaramy si poj w jaki sposób

człowiek, jeszcze tu na Ziemi, sprawdzi mo e istnienie rzeczywisto ci transcendentalnych, jak

jeszcze na tym wiecie, sta si mo e doskonałym i boskim. Te wszystkie zagadnienia b dziemy

rozwa a kolejno, rozpoczynaj c od analizy Natury Ludzkiej.

Nikt nie zaprzeczy, e istnieje ró nica pomi dzy ciałem a dusz . Nie chc twierdzi , by nale ało uzna

inteligencj , jako co zasadniczo w swojej istocie odmiennego od ciała. Oczywi cie materialista tego

nie uznaje; nie oddziela on inteligencji od funkcji ciała fizycznego, lecz i on nawet powinien zda

sobie spraw , e my l stanowi specjalny rodzaj energii, najzupełniej ró ny od tak zwanej energii

fizycznej.

Oto mamy w człowieku pierwsz oczywist ró nic : ciało i umysł, czyli w okre leniu bardziej

utartym: ciało i dusza. Dostrzegamy, e ciało podlega przekształceniom, ustawicznym zmianom;

mniej wi cej co siedem lat odnawia si ono całkowicie do ostatniej cz steczki.

Czy nie zachowuje ono jednak swojej to samo ci? Pod wzgl dn powlok ciała kryje si zatem co

wzgl dnie niezmiennego: wiadek owych przeobra e . Gdyby tak nie było, nie odró nialiby my

wcale przekształce naszego ciała. Gdyby nasza inteligencja odnawiała si razem z nim, z t

sam szybko ci , nie zdołałaby nigdy u wiadomi sobie tych zmian. Widz, maj cy dostrzec ruch, powinien

by nieruchomy lub przynajmniej porusza si ruchem odmiennym. To prawo wzgl dnego stosunku rz dzi

wszystkim, co znamy — dostrzegamy tylko przez uwydatnienie przeciwie stwa.

Sam fakt, e u wiadamiamy sobie przemiany naszego ciała, ka e nam przypuszcza , e istnieje co

poza tym ciałem, co spostrzega te zmiany.

A przecie oprócz zmian w ciele fizycznym, istniej jeszcze inne zmiany bardziej subtelne, zachodz ce

nieustannie, chocia o nich zazwyczaj nie my limy.

I tak, postrzeganie przedmiotu zewn trznego zale y tylko od szeregu szybkich zmian, czyli

wibracji, udzielaj cych si istocie postrzegaj cej. Zmiany te wi

si systematycznie pomi dzy sob ,

dzi ki tak zwanemu, stanowi wiadomo ci.

3

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Bez tej ci gło ci samowiedzy nie mogliby my nic postrzega . Wszystkie spostrze one zjawiska

wi

si ze sob i przechowuj w pami ci.

Gdzie si znajduje siedlisko pami ci? Trudno sobie wyobrazi , e jest ona umiejscowiona w

mózgu fizycznym. Jak si to dzieje, e rzeczy od dawna zatarte w pami ci, przychodz nam niekiedy na

my l tak wyra nie? Dlaczego stan hipnozy wskrzesza na nowo w pami ci zdarzenia zapomniane od

dawna? Znane s wypadki, e jaki człowiek przypomina sobie je yk, który słyszał tylko raz w

najwcze niejszym dzieci stwie. Wszystkie te fakty zdaj si wskazywa , e istnieje co poza ciałem

fizycznym, co , co utrwala nasze spostrze enia fizyczne; ten czynnik utrwalaj cy nazwijmy- na razie

wyrazem

mental (umysłowo ), u ywaj c tego słowa w jego najszerszym znaczeniu.

Nie roszcz sobie bynajmniej pretensji, by tak kruche argumenty miały dowie prawdziwo ci

faktu. Nie s to dla mnie bynajmniej dostateczne dowody rozumowe. Nikt zreszt nie zdoła nigdy dowie

dostatecznie jakiej prawdy, za pomoc zewn trznych rozumowa . Aby powzi bezwzgl dn pewno , co

do jakiej rzeczy, nale y j pozna samemu.

Chc c si dowiedzie , czy istniejemy niezale nie od naszego ciała fizycznego, musimy wpierw

uniezale ni si od niego. Innymi słowy obra takie stanowisko, z którego mogliby my sprawdzi owe

zjawiska transcendentalne tak, jak fizyk sprawdza zjawiska fizyczne, których prawa zamierza ustali . A

poniewa przy ko cu wykładu mam zamiar poda kilka odpowiednich wskazówek, przytaczam powy sz

krótk wzmiank , jedy

nie w celu wykazania czytelnikowi, i teorie, które wygłaszam, nie s wy-

mysłem fantazji, lecz przeciwnie, mo na przytoczy pot ne, logiczne dowody na ich poparcie.

Przede wszystkim wi c odró niamy ciało fizyczne od mentalnego, ró nica to nie tylko

zasadnicza, ile oczywista, w tej samej mierze, jak ró nica ciał stałych i płynnych.

Je li teraz zatrzymamy si na chwil i zanalizujemy mental (umysłowo ), przekonamy si , e

i on ulega przemianom, nie pozostaj c bez ruchu. Nami tno ci pojawiaj si i przemijaj , stany duszy

nast puj jedne po drugich, zmieniaj c si i faluj c; z roku na rok intelekt rozwija si lub t pieje,

władze intuicyjne ulegaj ró nym przemianom; wreszcie nawet sumienie staje si bardziej wyrobione,

subtelniejsze w miar rozwoju natury ludzkiej.

I tak wszystkie pierwiastki umysłowo ci ulegaj zmianom; zmiany te zostały niezaprzeczalnie

stwierdzone, musi wi c istnie poza mentalem jeszcze co bardziej trwałego.

To co istnieje rzeczywi cie, jest to pierwiastek duchowy, którego cechami s : po wi cenie,

miło , wyrzeczenie si , ofiarno , wszystkie cnoty wy sze, odró niaj ce zasadniczo człowieka od

zwierz cia. Te wła nie uczucia darz nas w pewnych chwilach ycia najwy szym szcz ciem i nieraz

człowiek uwa a ten czynnik swojej istoty za swoje najistotniejsze „Ja", za najgł bsz rzeczywisto

siebie samego.

Czynnik ten ró ni si od umysłowo ci, podległej ustawicznym zmianom, jak gaz ró ni si od

ciał stałych i płynnych.

Je li z kolei poddamy analizie ow natur duchow , przekonamy si , e i ona jest zmienna.

Uduchowienie mo e wzrasta z biegiem czasu. Rozwijamy w sobie samozaparcie si i miło przez

uprawianie tych cnót. Uczucie wielkiego szcz cia, które nas czasem ogarnia, opuszcza nas po chwili.

A jednak jest w nas „co ", co dostrzega te zmiany, a zatem natura duchowa nie jest jeszcze

rzeczywistym, najgł bszym „Ja" człowieka. Poza nasz natur duchow , istnieje wi c jeszcze „co ",

co dostrzega zmiany, zachodz ce w wy szych sferach naszej istoty.

Jest to najwy sze „Ja" człowieka — jedyny wiadek, przechowuj cy w pami ci wszelkie przemiany

Ducha, umysłowo ci i ciała.

Tak wi c ciało, umysłowo , pierwiastek duchowy i owo wielkie „Ja", wiadek wszystkich

przemian i kształtowa — oto cztery czynniki, wykazane przez bezpo redni analiz natury

człowieka.

„Ja" to jedyny podmiot, wszystkie inne czynniki s w stosunku do niego tylko przedmiotami.

Spójrzmy w gł b siebie samych, a zdołamy odczu mniej wi cej wyra nie prac tych ró norodnych

czynników.

Szczery, obdarzony odpowiednimi zdolno ciami ucze , mo e, drog nieustannej cierpliwo ci i

pilnej pracy, osi gn widzenie i sprawdzanie tych zjawisk. Potrafi on wyodr bni te ró norodne czynniki,

wnikaj c stopniowo samowiedz w coraz wy sze pierwiastki swojej własnej istoty.

Dodam tu w nawiasie, e ów proces, stopniowego oddzielania naszego najwy szego „Ja" od ró nych

czynników od niego odmiennych, wywołuje tak zwany „ekstaz ". Mo na na pewien dowolny okres czasu

4

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

pozostawi sob ciało, aby zaczerpn z zasobu do wiadcze i wiedzy w ponad fizycznych dziedzinach

Natury.

Tak czynił Jezus podczas swojego czterdziestodniowego postu. Jedynie ci, którzy zdołaj tego

dokona , konstatuj osobi cie prawdziwo tych twierdze . Rzeczy te przestaj by dla nich logicznym

prawdopodobie stwem lub mglist nadziej , przekształcaj si one w dotykaln rzeczywisto . Niestety,

dost pne jest to tylko małej garstce, niewielu jest ludzi, obdarzonych odpowiednim uzdolnieniem, a jeszcze

mniej posiadaj cych cierpliwo i wytrwało do rozwini cia ich w sobie.

Dziwnie jest słucha twierdze wielu ludzi, e duszy wcale nie ma.

Co o tym mog wiedzie ? Czy s kompetentni w tej sprawie? Tylko ludzie posiadaj cy dostateczn o

czym wiedz , maj prawo wygłasza tak kategoryczne twierdzenia. Adwokat ch tnie przyznaje, e nie zna

si na sprawach medycznych; nie wło ył on ani sił, ani czasu w t nauk , tote skromno w tej dziedzinie

uwa a za jedyne wła ciwe stanowisko.

Natomiast nikt si nie dziwi, gdy słyszy ludzi zaprzeczaj cych a priori istnieniu duszy — ludzi,

którzy nie po wi cili badaniom psychicznym nawet tysi cznej cz ci tego czasu i energii, jakie zu ywaj

na prowadzenie swoich zwykłych interesów! Jest to po prostu bezmy lno .

Zanim zaprzeczycie istnieniu duszy, po wi cie jej badaniu przynajmniej dziesi t cz

sił, trwonionych

gdzie indziej.

Teraz mo emy si posun w naszej analizie troch dalej.

Materia, z której jest utworzone nasze ciało, nie jest tak sam materi , jak ta, z której składa si

przedmiot martwy, dlatego postanowiono okre li j mianem materii organicznej. W naszym ciele

odró niamy równie obecno materii, zwanej nieorganiczn , lecz znajduje si ona pod wpły

wem

czynnika, zwanego sił yciow , który nadaje jej odpowiedni organizacj .

A wi c mamy w naszym ciele fizycznym dwa pierwiastki:

grub materi fizyczn i sile

yciow . Tej sile yciowej damy nazw pierwiastka eterycznego. Analizuj c ciała fizyczne,

znajdziemy w nich pewn substancj subtelniejsz od gazu, jest to eter. Ale w materii nieorganicznej

eter nie jest do zró nicowany, aby siła yciowa, której stanowi podstaw , mogła przejawia si

czynnie. Eter istnieje wsz dzie, przenika wszelk materi nieorganiczn tak stał , jak płynn i lotn ,

lecz pierwiastek ycia w materii drzemie jeszcze w stanie ukrytym.

A gdy si budzi i wyzwala si spod wszechwładzy grubszych wła ciwo ci materii, wkrótce

skupia, grupuje i organizuje jej cz steczki — wówczas to pojawia si

królestwo ro linne. Ten sam

pierwiastek ycia jest czynnikiem organizuj cym i nasze ciało fizyczne. Zró nicowanej materii

eterycznej, słu cej mu za narz dzie, czyli powlok , nadamy miano

ciała eterycznego. Zwanego

zazwyczaj

sobowtórem eterycznym we współczesnych dziełach teozoficznych. cisły zwi zek,

istniej cy pomi dzy- materi , a pierwiastkiem ycia, uwydatnia si bardzo wyra nie przy gł bszym

badaniu magnetyzmu. W miar rozwoju nauki dowiemy si , e magnetyzm jest tylko jednym z

przejawów siły yciowej, któr jedna istota mo e skutecznie przekazywa innym.

Te dwa czynniki, składaj ce si na nasze ciało, nazywaj si po san-skrycku

Sthula Bhuta —

ciało grube i

Prana — siła yciowa. Zauwa y nale y, e te czynniki, chocia daj ce si od siebie

odł czy , s przecie składowymi cz ciami naszej natury

fizycznej, a nie ponadfizycznej. Od-

powiadaj one tylko fizycznej sferze Wszech wiata.

W dziedzinie duszy (mentalu, czyli umysłowo ci), bior c ten wyraz w najszerszym jego znaczeniu,

mo na z kolei rozró ni trzy pierwiastki, daj ce si od siebie oddzieli .

Przede wszystkim wiemy, e ka dym z nas rz dz nami tno ci, wzruszenia, uczucia. Jest to

jedna z faz ycia mentalnego, faza, która obejmuje ogromn skal od wra e zmysłowych,

zwierz cych, a do najbardziej zło onych my li i uczu , rozwini tego i kulturalnego człowieka. Ta

cz

naszej natury mentalnej znana jest pod nazw wra eniowej uczuciowo ci; jej sanskrycka nazwa

brzmi

Karma — dza; materia jeszcze subtelniejsz od eteru, a stanowi ca podstaw tych zjawisk

(wra e , uczu , nami tno ci, wzrusze ), zwana jest niekiedy na Zachodzie materi „astraln "—

powodu swoich wietlistych wła ciwo ci. Jest to istotnie jej zasadnicza cecha, odró niaj ca j od grubej

materii fizycznej w oczach ka dego jasnowidza, umiej cego j obserwowa .

Wiemy poza tym, e nasza natura mentalna posiada jeszcze inny czynnik, który rozumuje, wa y,

porównuje i wnioskuje. Jest to tak zwany intelekt, czyli mental analityczny. Odpowiada ni szej postaci

pierwiastka

,

zwanego po sanskrycku Manas (po łacinie Mens), nazwiemy go wi c

M

ANAS

ni szy. Poza

tym czynnikiem mamy jeszcze inny, który nie oblicza i mc wa y danych za i przeciw, który nie roztrz sa i

nie analizuje, lecz stwierdza:

„wiem, e to prawda, a tamto fałsz, nie wiem dlaczego, ale mam to

5

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

najgł bsze przekonanie". Ten pierwiastek to czysty rozum, czyli wy sza wiadomo , sumienie. On to

stanowi wła ciw indywidualno łowicka. Jest to wy sza posta pierwiastka Mens, czyli po sanskrycku

M, i nas, nazwiemy go wi c —

Manas wy szy.

Rozró niamy wi c w dziedzinie mentalnej trzy poddziały:

l .Natur nami tno ciow i wzruszeniow , czyli uczuciowo — Kama.

2.Umysł analizuj cy, czyli intelekt — Manas ni szy.

3.Umysł stwierdzaj cy dusz , czyli wy sz wiadomo , sumienie, samowiedz — Manas wy szy.

Co do

Natury Duchowej, to na razie nie mo e ona podlega podziałom. Wprawdzie zawiera w

sobie równie działy i poddziały, lecz dostrzec je i zrozumie , mo e tylko człowiek, stoj cy na niezmiernie

wysokim stopniu rozwoju, innymi słowy:

Wtajemniczony. Tymczasem uwa ajmy wi c natur Duchow

za jednolit i niepodzieln .

To samo mo na powiedzie o najwy szej

Ja ni człowieka. Owa Ja posiada trzy postacie, lecz w

obecnym stadium rozwoju ludzko ci nie sposób je od siebie odró ni . Jedynie Człowiek Doskonały zdolny

jest je rozpozna i zrozumie . Dlatego nadaje si tej trójcy ogóln nazw :

Mahatma, poprzestaj c tylko na

zaznaczeniu, e istniej tak e i dwie wy sze postacie Ja ni najwy szej. Dzi Trójc t b dziemy uwa ali za

jedno .

W terminologii Chrze cija stwa, jej postacie odpowiadaj „Osobom" Trójcy wi tej: Ojcu, Synowi i

Duchowi wi temu, czyli trzem postaciom Najwy szej Rzeczywisto ci.

A wi c odró niamy w człowieku siedem czynników.

l.Trzy pierwiastki najwy sze, które traktujemy jako jedno , Ja człowieka, prawdziwy i jedyny

w nim podmiot, jedyny wiadek wszystkich mian, przez które przechodził.

Wyraz Mahatma — Wielka Dusza — oznacza najwy sz Ja . W literaturze teozoficznej okre la

si j krótko słowem Atma; lecz w staro ytnych ksi gach hinduskich nazywa si Mahatma. Atma

oznacza to, co wszystko przenika i wszystko w sobie zawiera.

2.Pierwiastek duchowy, intuicja, czyli

Buddhi. Buddhi oznacza M dro .

3.Dusza nie miertelna — czyli Manas wy szy.

4.Intelekt analityczny — czyli Manas ni szy. Manas oznacza wła ciwie pierwiastek

rozszerzaj cy si , rozchodz cy- si dookoła nas. W j zyku potocznym okre lenie to mo na by

odda przez „umysłowo ".

5.Czucie — czyli Karna. Karna oznacza dz , pragnienie.

6.Siła yciowa — czyli

Prana — oznacza energi ycia, działania.

7.Materia fizyczna, stała, płynna i gazowa —

Sthula Bhuta oznacza ciało fizyczne grube.

Wła ciwie nie jest wa ne, czy potrafimy okre li ich nazw sanskryck . Chodzi głównie o

umiej tno rozpoznania ich w sobie samych, s to bowiem składniki całej przyrody.

Jak ju powiedziałem na pocz tku, szereg pierwiastków Wszech wiata ma swoje odpowiedniki w

odno nych pierwiastkach ludzkiej natury.

A wi c tak:

1. Składniki fizyczne naszego ciała odpowiadaj materii stałej, płynnej i lotnej, która nas

otacza.

Nasz pierwiastek eteryczny odpowiada eterowi, czyli powszechnemu pierwiastkowi ycia. Oba te

pierwiastki: materia i eter, stanowi sfer

fizyczn Wszech wiata.

2. Pierwiastek naszej wra eniowo ci i czucia, odpowiada takiemu samemu pierwiastkowi

astralnemu Wszech wiata i stanowi razem

sfer astraln .

3. Pierwiastek intelektualny i dusza, odpowiadaj pierwiastkowi intelektualnemu i duszy

Wszech wiata; oba razem stanowi

sfer mentaln Wszech wiata.

4 i 5. Podobnie pierwiastek duchowy, oraz najwy sza Ja człowieka, odpowiadaj

sferze

duchowej, czyli Buddhi i sferze czystego bytu, czyli Nirwany.

Wszystkie te sfery Wszech wiata, zarówno jak składniki człowieka, nie le jedne ponad drugimi,

lecz przenikaj si nawzajem. Wyraz „sfera" jest tylko wyrazem umownym, zapami tajmy to

sobie, gdy okre lenie to

mogłoby nas nieraz wprowadzi w bł d. Sfery Wszech wiata s to jakby

rozmaite odmiany „Materii kosmicznej", stanowi ce podstaw rozmaitych przejawie Jedynej Energii.

6

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Przytocz tu porównanie jednego ze znawców tematu, który lepiej wyja nił ten problem: pr d

elektryczny, tajemnicza siła, której dostrzegamy tylko skutki, wywołuje bardzo rozmaite zjawiska, zale nie

od rodowiska, w którym działa. Przechodz c przez grubszy lub cie szy drut, przejawi si jako ciepło lub

wiatło, w roztworze solnym jego przej cie spowoduje rozkład chemiczny. Tak samo Jedyna nieuchwytna

Siła, gdy działa w sferze fizycznej, wywołuje zjawiska fizyczne (ci enia, zjawiska elektryczne, wietlne,

yciowe itp.) w sferze astralnej wywołuje zjawiska psychiczne, (wra enia, nami tno ci, uczucia itp.) w

sferze mentalnej wywołuje zjawiska mentalne, w sferze Buddhi — zjawiska duchowe (miło powszechn ,

szerok najwy sz rado , szcz cie itp.) w sferze Nirwany, czyli czystego Bytu, wywołuje Nirwan tj.

stan najintensywniejszego ycia i uto samiania si ze wszystkim istniej cym, ycia we wszystkim.

W obecnym stopniu naszej ewolucji, nasze zrozumienie dalej nie si ga tj. Nirwana, jest granic ,

istniej c w nas samych, lecz nie we wszech wiecie. Buddyzm przypuszcza, e istnieje jeszcze

Paranirwana i Maharanirwana; lecz je li chodzi o nasz percepcj , spostrzeganie (my l o ludziach

zwykłych), Nirwana jest dla nas dotychczas tym, czym sło ce dla lepców. Dlatego te zachodni badacze

Wschodu twierdz , z pozorn słuszno ci , e Nirwana jest niemal unicestwieniem. Tak samo jak płyn

mo e przenika ciała stałe, a gaz — płyny, tak samo przesi ka eter we wszelk materi i rozci ga si

daleko poza kra ce atmosfery ziemskiej.

Z kolei pierwiastek astralny przenika eter, oraz wszystko co jest od mego ni sze, (pod wzgl dem

subtelno ci, nie za poło enia) i tak dalej. Wszystkie te pierwiastki przenikaj si wzajemnie, w ten sposób

człowiek

yje jednocze nie we wszystkich ró norodnych dziedzinach, czyli sferach Wszech wiata, którym

odpowiadaj jego rozmaite pierwiastki. Jak wcze niej dowiodłem wam, e tych

siedem pierwiastków

przejawia si wła ciwie tylko w

pi ciu sferach Wszech wiata.

Niektóre z tych sfer Wszech wiata otrzymały w j zyku teologicznym nazw : Nieba, Czy ca i Piekła.

Czy ciec jest cz ci sfery astralnej; Piekło jej najni sz dziedzin , za Niebo jest sfer mentaln

Wszech wiata. Wiemy, e niektórzy filozofowie nadaj człowiekowi miano mikrokosmosu, czyli małego

Wszech wiata. Miano to jest słusznie usprawiedliwione

gdy człowiek posiada materi fizyczn nale c

do królestwa mineralnego, sił yciow królestwa ro linnego, wra eniowo (czucie) i dze kró-

lestwa zwierz cego oraz ni sz inteligencj , odpowiadaj c wy szym formom zwierz cym, dzi

zaginionym — (ł cznik, brakuj cy pomi dzy wiatem zwierz cym a człowiekiem) i dusz , która jest

jedynie prawdziwym człowiekiem, a przebywa zawsze w Niebie tj. w sferze mentalnej. Ponadto

pierwiastek duchowy człowieka odpowiada królestwu Aniołów i naturze Wtajemniczonych; i wreszcie

najwy sza, Jedyna Ja , odpowiada Doskonałemu pierwiastkowi Wszech wiata — Bogu.

A wi c człowiek istotnie syntetyzuje w sobie Wszech wiat.

Tote poznanie człowieka otwiera nam drog do poznania kosmosu. Poznaj c natur

człowieka w ró norodnych jej postaciach i rozlicznych fazach, zdobywamy równie poznanie

odpowiadaj cych im sfer Wszech wiata, sfer, do których nale dane czynniki człowieka. Gdy

wreszcie wzniesiemy si do najwy szych pierwiastków człowieka, gdy odkryjemy dwie wy sze

postacie naszej Ja ni Rzeczywistej, poznamy przez to samo dwie nowe sfery Wszech wiata; na razie

zaznaczymy tylko ich istnienie, gdy s to wy yny niedost pne dla tera niejszej my li ludzkiej.

Wówczas przekonamy si , e Wszech wiat składa si istotnie z siedmiu Królestw. Bóstwa rz dz ce

Tymi siedmioma sferami — to owe „siedem duchów otaczaj cych tron Boga", o których wspomina

Apokalipsa.

Na razie ograniczamy si tylko do stwierdzenia, e siedem pierwiastków, okre lonych przez

nas przy analizie psychicznej natury ludzkiej, przejawia si w pi ciu sferach Wszech wiata.

Mógłbym jeszcze rozwin ten temat, ale nie sposób w tej niewielkiej ksi ce da co wi cej,

jak ogólny zarys tej szerokiej i wielkiej filozofii.

Z konieczno ci szczegóły b d musiał pomin , a przeka wam najwa niejsze zasady tej

filozofii, nie znaczy to oczywi cie, e wasza wiedza ucierpi na tym w jaki sposób.

Rozdział drugi

7

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

O wzgl dnej trwało ci

pierwiastków, stanowi cych

człowieka

Widzieli my, e siedem pierwiastków przejawia si tylko w pi ciu sferach Wszech wiata. Wynika

st d, e siedem wy ej wymienionych pierwiastków sprowadza si do pi ciu pierwiastków zasadniczych.

Podstawow siódemk uzupełnia dodanie dwóch czynników, odpowiadaj cych dwóm pierwszym sferom

Wszech wiata, jak i tamte, niedost pnych poznaniu dzisiejszego człowieka. Wymieniam je tutaj, aby

wiedziano, e teologia hinduska zdaje sobie doskonale spraw z ich istnienia. S to:

Avyakta i Purusza.

Przejawiaj si one przez Atm , która wi c stanowi w swojej Istocie Trójc . Trójc niemo liw do

zanalizowania, gdy sama Atma przedstawia si nam, jako doskonała Jednia. Owa Trój-Jednia jest dla nas

istotnie Tajemnic . Musz teraz powiedzie kilka słów o działaniu i przemianach, w czasie i przestrzeni,

tych pierwiastków człowieka. Poczynaj c od szczytu, znajdujemy, e Atma, pod swoimi trzema postaciami

jest w nas jedynym pierwiastkiem wiecznym.

Pierwiastek duchowy nie jest wiecznie trwały, jednak jest nieporównywalnie trwalszy od

pierwiastków nast pnych. I tak z kolei, zst puj c szczebel po szczeblu, a do ciała fizycznego,

dostrzegamy pierwiastki o coraz krótszym yciu. Zrozumiemy to lepiej, gdy si zastanowimy, w jaki w

ogóle sposób powstaj drgania, czyli wibracje. Nawet w wiecie czysto fizycznym, wiemy, e wibracje

najsubtelniejsze trwaj równie najdłu ej, i e sfera ich działania jest najwi ksza. Ta analogia wskazuje

nam, w jaki sposób składniki człowieka, stanowi ce równie rodzaje ruchu, ulegaj temu samemu prawu.

Pierwiastki wy sze, nieuchwytne dla zmysłów fizycznych, trwaj po zniszczeniu ciała fizycznego, jak

subtelne wibracje struny muzycznej, które wci jeszcze trwaj , chocia główny d wi k, który je wywołał

dawno przebrzmiał. Oczywi cie jest to tylko porównanie, nie dowód. Jedynym realnym dowodem jest tu

własne do wiadczenie, sprawdzenie zjawisk przez ludzi zdolnych do ich spostrzegania. Inni musz si

zadowoli prawdopodobie stwem logicznym, popartym wiadectwem Tych, którzy wiedz .

Tak wi c nasze ciało fizyczne (stałe, płynne i lotne) jest czynnikiem najbardziej znikomym ze

wszystkich składników naszej istoty. Z chwil mierci opuszczamy je, pozostawiamy za sob po

oddzieleniu ode sobowtóra eterycznego. Wła ciwie mier nie jest niczym innym, jak odł czeniem tego

grubego ciała fizycznego od sobowtóra eterycznego, przewodnika siły yciowej. Nawet cz ciowe

usuni cie si z ciała fizycznego tego sobowtóra za ycia — wystarcza, by straci przytomno . Na tym

polega działanie rodków usypiaj cych i znieczulaj cych. Podczas usypiania pacjenta, jasnowidz mo e

obserwowa jego sobowtór eteryczny, cz ciowo wyparty z ciała, pod postaci bł kitnawego obłoczka.

Jego zupełne oderwanie si poci ga za sob niechybn mier : pierwiastek ycia nie mo e ju oddziaływa

na organizm z powodu braku ł cznika, a siły fizyczno-chemiczne, działaj ce bez przeszkód, powoduj

stopniowy rozkład ciała.

Wkrótce po mierci (na ogół mniej ni w trzy dni) sobowtór eteryczny zostaje równie

opuszczony, jako drugi trup. Jest on bezwładny i unosi si w pobli u trupa fizycznego, rozprasza si zreszt

w miar rozkładu ciała. Ujrze „widmo" eteryczne nie jest zbyt trudno, gdy pewne nerwowe podniecenie,

wywołane strachem, wystarcza niekiedy, by formy eteryczne stały si dla nas widzialne. Lecz je li ciało

ulega spaleniu, zgodnie z obyczajem hinduskim, sobowtór eteryczny rozprasza si natychmiast.

Pozostawiwszy za sob te dwie powłoki zewn trzne, człowiek zachowuje wszystko pozostałe. adna

zmiana nie zachodzi w jego prawdziwej osobowo ci: mier jej nie dosi ga. yje on, yje tak samo, a

nawet intensywniej ni ja i wy, tylko nie mo e ju by dostrze ony przez nasze zmysły, nie posiadaj c

powłoki fizycznej. Istnieje w formie subtelniejszej, której człowiek zwykły nie mo e widzie . Forma ta jest

jednak zupełnie realna, równie realna, jak wibracje podczerwone i ultrafioletowe w widmie słonecznym,

niewidzialnym dla naszego oka. Ci, których nazywamy naszymi zmarłymi, istniej wi c nadal w powłoce

subtelniejszej, na której szybsze wibracje nie mo emy reagowa , dlatego te ich obecno jest dla nas

niedostrzegalna. Podobnie, jak niewidzialny eter przenika cały wiat fizyczny, tak formy subtelniejsze

przenikaj bez widocznego wpływu grube formy naszego ziemskiego wiata, jedynie dostrzegalnego dla

naszych zwykłych zmysłów.

Pierwszym zjawiskiem zachodz cym w człowieku po odrzuceniu jego powłoki fizycznej, jest

przetworzenie si ciała astralnego, czyli pierwiastka czucia, które b dzie musiało słu y mu za powłok w

8

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

nowym otoczeniu. Zatrzyma si on dłu ej lub krócej w tym wiecie astralnym, zale nie od wi kszej lub

mniejszej siły swoich nami tno ci. Je li całe jego ycie upłyn ło na podsycaniu i zadawalaniu dz, pobyt

w tej dziedzinie, odpowiadaj cej czy cowi chrze cijan, b dzie trwał bardzo długo. Bowiem ciało astralne

buduje si wła nie tre ci wzrusze i nami tno ci, a je li za ycia pracujemy nad jego wzmocnieniem,

stanie si dla nas po mierci trwał powlok , mocnym wi zieniem o grubych murach. Lecz wszystko co

znikome ma swój koniec; tote wcze niej czy pó niej, człowiek porzuca powlok astraln .

Gdy si dokonało oczyszczenie, gdy si prze yły i odpadły złe dze, przechodzi (pami tajmy, e

chodzi tu o zmian stanu, a nie o zmian miejsca, w zwykłym tego słowa znaczeniu) on do dziedziny

nast pnej, do sfery mentalnej, czyli niebia skiej, unosz c z sob , ze swojej natury astralnej, tylko

skłonno ci, czyli ukryte zarodki, od których zbudzenia i rozwoju, w jego ponownym powrocie na Ziemi

zale e b dzie rodzaj jego ciała astralnego w nast pnym wcieleniu (stadium astralne — czyli oczyszczaj ce

- ewolucji po miertnej, nosi w sanskrycie nazw

Kama-loka (dziedzina dz), stan niebia ski, nast puj cy

po nim, nazywa si :

Dewa-loka (przybytek Bogów), czyli Devachan.

W tej sferze równie b dzie przebywał dłu ej lub krócej, zale nie od swojego ycia na Ziemi. Je li

jego intelektualne ycie było bogate i silne, je li wiele i szlachetnie my lał, je li ywił najwznio lejsze

ludzkie uczucia, (o li oddawał si gł bokim studiom, nauce, sztuce czy literaturze, a przede wszystkim

prowadził ycie ofiarne, pełne po wi cenia i altruizmu — b dzie bardzo długo przebywał w tej sferze

Mentalu. Tam, ci spo ród nas yj cych którzy potrafi si wznie ponad zmysły fizyczne, mog słucha

Bethowena, napełniaj cego przestwór falami d wi ków swojego natchnienia; tam mo emy pozna

niezrównan harmoni sfer i porozumiewa si z aniołami, tam spełni mo emy a do dna puchar

Poznania.

Lecz tu musz wam odkry jedn prawd , której by mo e nie uwierzycie, chocia stanowi ona jedno z

praw przyrody: oto w tych niewidzialnych wiatach, nie mo emy nic rozpocz na nowo (w obecnym

stadium

naszej ewolucji mówi c „my", rozumiem zwykłego człowieka). Jest to wła ciwo obu sfer

bezpo rednio wy szych od naszej. Wszelkie nasze bytowanie w tych krainach jest tylko dalszym

ci giem, rozwojem i konsekwencj ycia ziemskiego. Tote m dro nakazuje rozpoczyna ycie

szlachetne ju na tym wiecie, nie czekaj c, a si przeniesiemy- na tamten.

Ci ko jest patrze , jak wielu ludzi, którzy zreszt nie s li, traci czas na błahostkach. Prawa

asocjacji trwaj i po mierci; istnieje wi c obawa, e te same rzeczy błahe, drobne i marne b d

pochłania tych nieszcz liwych i dalej, podczas długiego okresu ich po miertnego ycia. Nie wy-

obra ajmy sobie, e chwila modlitwy wystarczy dla pozyskania nieba! Prawo sprawiedliwo ci

absolutnej rz dzi wiatem: prawo

przyczynowo ci. Nic nie jest dowolne. Zarówno niebo jak piekło

(oczywi cie mowa tu nie o piekle „wiecznym", lecz tylko o cierpieniach, strasznych acz ograni-

czonych, które czekaj tylko niektóre dusze w ni szych dziedzinach wiata astralnego) mog by tylko

naturalnym wynikiem stosowania si do praw przyrody lub ich pogwałcenia. B d my wi c

przewiduj cy i pracujmy, poniewa tu na Ziemi posiadamy wolno samostanowienia o sobie; nie na-

ra ajmy si na to, by kiedy nas skuły kajdany, zgotowane własnym niedbalstwem.

Tak wi c człowiek po „ mierci" przechodzi do sfery astralnej, a potem do sfery mentalnej,

czyli niebia skiej. Zwracam tu jeszcze raz uwag , e idzie tu wła ciwie o zmian

stanu, nie za o

zmian

miejsca. To, co nazywam wiatem niebia skim, istnieje wsz dzie, przenika wszystko, jak eter,

z wi ksz nawet od niego łatwo ci . Jednym słowem człowiek zbiera w cz ciach, w tych rozmaitych

stanach, plon tego, co zasiał w stanie fizycznego, ziemskiego istnienia. A kiedy okres niebia ski

dobiega kresu, człowiek porzuca go, jak porzucał poprzednie. Zrzuca wi c z siebie kolejno powłoki.

Proces ten trwa przez do długi okres czasu, wynosz cy przeci tnie od tysi ca do tysi ca pi ciuset

naszych lat (dla człowieka obecnej epoki, okres ten jest niezmiernie drugi). Potem nast puje dla

człowieka okres ponownego wcielenia.

Zagadnienie Reinkarnacji poruszymy pó niej i przekonamy si wówczas, e teoria ta, na

pozór dla wielu tak dziwna, jest tylko zastosowaniem ogólnego prawa, rz dz cego całym

Wszech wiatem. Na razie wyka wam tylko, e człowiek po „ mierci" porzuca kolejno swoje cztery

pierwiastki ni sze, a odradzaj c si na nowo, przybywa na Ziemi ze sfery duszy, w której przebywał

w ciele przyczynowym.

Gdy zbli a si czas ponownych narodzin, dusza przyci ga i skupia wokół siebie now powłok ze

sfery my lowej, potem stopniowo oddziaływanie jej dosi ga sfery astralnej i przyobleka si w nowe

9

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

ciało astralne, które b dzie jej słu y do wyra enia natury uczuciowej. Wreszcie powłoka eteryczna i

ciało fizyczne tworz si dla w łonie matki.

Widzimy st d, e Ja , Pra-Istno przejawia si przez szereg „narz dzi", czyli ciał, które

tworzy sobie z materii rozmaitych sfer Wszech wiata. Materia ta sama w sobie nie jest niczym innym,

jak rodzajem prostszego ruchu, mniej zło onego przejawu działalno ci powszechnej, czyli Boskiej —

„wszystko da si sprowadzi do ruchu", „Wszech wiat jest zespołem działa ró nych sił,

przetwarzaj cych si samodzielnie i wzajemnie". Ciała te posiadaj mniejsz lub wi ksz trwało .

Mo na zachowa wyra enie „pierwiastek" dla specjalnego rodzaju działania Ja ni w takiej lub innej

powłoce. Mo na wi c zdaje si ustanowi klasyfikacj tego rodzaju:

BIEGUN DUCHOWY ISTNIENIA

SFERA CZYSTEGO BYTU-NIRWANY, ATMA-JA

Powłoka

Działanie, czyli Pierwiastek

Sfera Buddhi (Ducha) — Ciało duchowe

Buddhi — Wszechmiło , Szcz liwo

Sfera Mentalna (my li) — Ciało Przycz5nowe,

Ciało Mentalne

Manas wy szy — Czysty rozum sumienie, dusza

ludzka

Sfera Astralna (czucia) — Ciało Astralne

Manas ni szy — intelekt analityczny Karna —

dza, nami tno , czucie

Sfera Fizyczna — Ciało Eteryczna, Materia

Fizyczna

Prana — siła yciowa organizuj ca Sthula-Bhuta —

organizowana i utrzymywana przez Prane

BIEGUN MATERIALNY ISTNIENIA

Tak wi c ciała subtelne człowieka tworz si pierwsze i znikaj ostatnie: im subtelniejszy

pierwiastek, tym jest trwalszy. Przekonamy si ponadto, e sfera ich działania rozci ga si szerzej.

Istotnie, jasnowidz dostrzega wokół ka dego człowieka owalny kr g, który odnajdujemy w tra-

dycyjnej aureoli, otaczaj cej wi tych na obrazach. Aura (tak nazywamy t subteln aureol ) jest po

prostu rozszerzaniem si poza obr b fizyczne-|0 ciała pierwiastków wy szych, które w oczach

jasnowidza otaczaj nimbem wietlanym i barwnym posta człowieka. Pierwiastki subtelne s wi c

szerzej rozpostarte.

Dodam tu jeszcze par słów o pami ci i jej funkcjonowaniu w rozmaitych pierwiastkach

człowieka. Wyja niłem, jak s dz do wyra nie, e cztery pierwiastki ni sze odnawiaj si za ka dym

wcieleniem, za trzy wy sze: Atma, Buddhi i Manas wy szy, trwaj przez wszystkie ycia. Otó , jak ju

zaznaczyłem, nieraz przy pewnym wysiłku, jeste my w stanie przypomnie sobie dawne, zapomniane

zdarzenia z dzieci stwa. Natomiast stanie hipnozy przypomina si wypadki, całkowicie zatarte w pami ci.

Dowodziłoby to, e pami mie ci si nie tylko w mózgu, lecz trwa w subtelniej szych wibracjach, e gdy

mózg nie mo e przyj i odpowiedzie na wibracje, przypomnienie jest niemo liwe, a gdy je przyjmuje,

minione zdarzenia zmartwychwstaj w pami ci.

Jak wspomniałem, pierwiastki wy sze trwaj dłu ej. Oczywistym jest równie , e wszystko, czego

si nauczymy w ci gu jednego ycia, przechowuje si w jednym z naszych pierwiastków, zale nie od

natury poznanej rzeczy. Potem, w chwili, gdy nasz mózg fizyczny jest w zupełnym spokoju i w stanie

odbiorczym, z łatwo ci chwyta i odpowiada na te subtelne wibracje pami ci ponadfizycznej, wówczas to

przypominamy sobie rzeczy przeszłe i zapomniane. Te wspomnienia lub my li, trwaj w wy szych

pierwiastkach naszej natury, lecz mózg w zwykłym swoim stanie nie umie na nie odpowiedzie , ale gdy

sparali ujemy działalno mózgu za pomoc hipnozy i nawi emy w jakikolwiek sposób kontakt z nasz

„Dusz ", to przekonamy si , e w tym stanie, człowiek powie nam wiele rzeczy, o których jego mózg na

10

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

jawie nie miał adnego poj cia. Dzieje si tak wła nie dlatego, e formy subtelne s trwalsze, ni grube

formy materii fizycznej.

Człowiek odrzuca wi c po kolei: ciało fizyczne, eteryczne, czuciowe, a nawet my lowe i cały dział

pami ci, odpowiadaj cy tym pierwiastkom. Lecz Manas wy szy, Dusza w ciele przyczynowym,

przechowuje odbicie wszystkich czynów, jakie na ni kiedykolwiek wpłyn ły. A poniewa to ciało istnieje

niezmiennie w ci gu całego szeregu wciele , je li tylko uda si nam ustali zwi zek jego z mózgiem

fizycznym, b dziemy mogli przypomnie sobie nasze poprzednie istnienia. W jaki sposób ów zwi zek

ustali , b dziemy mówi w cz ci praktycznej naszych wykładów. Pami tajmy tylko, e dusza, „Manas

wy szy", nie zapomina nigdy.

Wykład trzeci

O analizie Wszechrzeczy

Poznanie samego siebie jest — jak zapewne zauwa yli cie — pocz tkiem wszelkiej m dro ci.

Tote po zastanowieniu si analitycznym nad człowiekiem, mo emy przyst pi do analizy zewn trznych,

otaczaj cych go przedmiotów. I. jak poprzednio, poprzestaniemy na głównych tezach.

Rzu my okiem dokoła na wiat zewn trzny; rozpatrzmy jakikolwiek przedmiot fizyczny lub

ponadfizyczny, a przekonamy si , e nie znamy z niego nic, poza skutkiem ruchu oddziaływuj cego na nas.

Chc c to sobie jasno u wiadomi , wybierzmy jaki przedmiot, na przykład kwiat. Czym jest ten

kwiat?

To co nazywamy „kwiatem", jest tylko układem, skupieniem pewnej ilo ci cech: barwy, woni, mi kko ci,

wie o ci, ci aru itd.; wszystkim tym skutkom działania, razem wzi tym, nadajemy nazw „kwiatu".

Analiza

wszak e wyka e nam, e ka de z tych wra e jest wynikiem ruchu.

Po pierwsze to, co nazywamy „barw ", jest tylko działaniem wibracji udzielaj cych si naszej siatkówce.

Wibracje te za po rednictwem nerwu wzrokowego, s przekazane mózgowi, a z mózgu naturze

ponadfizycznej, czyli astralnej. Z ciała astralnego przechodz do mentalnego, i wówczas widzimy

dany

przedmiot. A wi c owe subtelne oddziaływanie na siatkówk , które udzieliło si nerwowi, mózgowi, ciału

astralnemu, a wreszcie mentalnemu, owo proste nieznaczne działanie (ruch) wywołuje w nas poczucie

barwy. A przy tym barwa, któr ja widz , nie b dzie zupełnie taka samu, jak wy widzicie. Wibracje s

wprawdzie te same; oddziaływaj one równo na siatkówk waszego, jak i mojego oka, ale skutek ich

działania im

was nie jest zupełnie taki sam, jak na mnie. Ka dy człowiek widzi ,,swoj " barw nieco

odmiennie, tylko zwyczajowo nadajemy im wszystkim jedno miano. Mówicie, e to jest białe, ja równie

mówi to samo. lecz to nie dowodzi, by wra enie, które umówili my si tak nazywa , było dla

lwi obu

zupełnie takie same.

Przejd my teraz do zapachu, to samo rozumowanie: zapach jest tylko

działaniem wibracji

oddziaływuj cych na nerw powonienia, a przekazywanych mózgowi i dalej, jak w poprzednim

wypadku. To samo odnosi si do smaku; to, co nazywamy smakiem, jest tylko oddziaływaniem

wibracji na nerwy smakowe.

Powy sze rozumowanie stosuje si do wszystkich naszych wra e nawet ponadfizycznych.

Dla ludzi obdarzonych słuchem astralnym, ten kwiat mówi co wi cej, jest on muzykalny, gdy

działanie wibracji d wi kowych nadaje mu odpowiedni kształt.

Wiele do wiadcze wykazało, e formy istniej ce w naturze s wynikiem wibracji rytmicznych.

Głosili t prawd Mistrzowie wszystkich czasów. Tak wi c naw

e

t muzyka tego kwiatu, gdyby my

mogli j słysze , byłaby równie skutkiem działania na nas wibracji.

Twardo , wyczuwana dotykiem, jest równie tylko działaniem wibracji, wynikiem dwóch

przeciwległych d e , zawsze istniej cych w wiecie zjawiskowym: d no ci przyci gania i

odpychania, zbli ania i oddalania, siły do rodkowej i od rodkowej. Te dwie siły, rozmaicie

ustosunkowane, wytwarzaj ró ne stany materii. Tam, gdzie przewa a przyci ganie, mamy ciała

twardsze; gdzie przewa a siła odpychania, rozszerzania — materia staje si coraz mniej zwarta. Stan

11

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

stały przechodzi w płynny, stan płynny — w lotny. Dalej jeszcze znajdujemy stany eteryczne materii.

I tak twardo i mi kko s tylko wypadkow dwóch sił: przyci gania i odpychania. Je li

wyczuwamy ci ar kwiatu, to ci ar ten jest znów tylko działaniem oporu, jaki stawiamy,

przeszkadzaj c ci eniu kwiatu ku Ziemi. Wszystkim wiadomo, e atomy przyci gaj si wzajemnie, i

e Ziemia przyci ga wszystko w kierunku do rodkowym. Gwiazdy przyci gaj Ziemi , za Ziemia

przyci ga gwiazdy oraz wszystko, co si znajduje na jej własnej powierzchni: jest to nieustanne

d enie Wszechrzeczy do zespolenia si we wzajemnym u cisku, rzekłby : z miło ci. To powszechne

przyci ganie nazywamy prawem ci enia.

Wreszcie mi kko w dotkni ciu, jak i szorstko , jej przeciwie stwo, s równie wynikiem

szczególnego układu drobin, zale nym od natury materii, od jej zawarto ci. Przekonali my si ju , e

owa zawarto pochodzi z przyci gania i odpychania, czyli z czynnego i biernego ruchu.

A zatem, analizuj c ten kwiat, przekonali my si , e składa si on tylko z szeregu działa ,

wibracji. „Lecz — odpowiecie mi — wchodz tu przecie w gr atomy, drobne cz steczki, które si

przyci gaj , odpychaj , skupiaj w pewien okre lony sposób i stanowi kwiat".

Obawiam si , e takie rozumowanie jest wła ciwie bardzo zwodnicze. Czy

ktokolwiek z was

widział kiedy atom? Mam tu na my li atom fizyczny. Przypu my, e jest mo liwe dostrzec prawdziwy

atom: zobaczycie go pod

postaci barwy, zapachu, dotyku, w ka dym razie jakiejkolwiek okre lonej cechy.

Otó widzieli my, e wszystkie te cechy s tylko wynikiem mchu, niczym wi cej. I gdzie si podział wasz

atom? Pozostał w urojeniu fizyka

. Wszystko sprowadza si do ruchu.

Kto nigdy nie zastanawiał si nad tymi zagadnieniami, oczywi cie nie rozumie tego od razu, lecz

kto pójdzie za powy szym rozumowaniem, kto b zie rozwa a i zastanawia si , ten uzna, jak gł boka

prawda zawiera li w twierdzeniu, e Wszech wiat, jako przedmiot naszej percepcji, jest

ruchem i tylko

ruchem.

Tak nauczali wszyscy Mistrzowie staro ytno ci.

Przedmioty — obiekty — jako takie

posiadaj istnienie tylko wzgl dne: zale ne od wiadomo ci, która je dostrzega.

Przykład ten, jak s dz , wystarczy; rozumuj c w ten sam sposób, mo emy przekona si , e wszystkie

przedmioty ulegaj temu samemu prawu.

Je li stwierdzili my ten powszechny

ruch, mo emy posun si o krok dalej. Ruch wywołany jest

zawsze jak

sił ; a sił t u wiadamiamy tylko w samych sobie, nigdzie poza tym; wszystko inne jest

jedynie hipotez . Nasza własna, wiadoma istota, jest jedyn sił motoryczn , któr mo emy pozna

prawdziwie. Gdy moja r ka porusza si , wtedy moja samo-wiedza mówi mi, e to ja wprawiam j w ruch.

Ruch ten nie wytwarza si lam przez si , ja go stwarzam. Oto jedyne prawdziwe poznanie ruchu,

wytworzonego przez sił . Na mocy tej wewn trznej wiadomo ci, próbujemy wnioskowa o naturze siły,

wywołuj cej inne ruchy, obiekty naszego poznania; ale jeste my w tym nara eni na stanowisko dowolnych

hipotez.

Tak na przykład, gdy do was przemawiam, dostrzegacie w tym tylko

cały szereg ruchów, nic

wi cej. Moje struny głosowe poruszaj si i wywołuj wibracje, które do was dochodz .

Cz steczki wiruj i wywołuj zmian promieni wietlnych na siatkówce waszego oka. Siatkówka

jest pobudzona, widzicie barw , kształt; st d wnioskujecie, e jest co poza tym ruchem i powiadacie, e

stoi tam mówca. Jest to tylko hipoteza. Poj cie, e musi istnie jaka siła, wywołuj ca te ruchy, wynika z

przekonania, e

wasze ruchy wywołujecie wy sami. Jest to dla was jedyny rzeczywisty pewnik.

Ale poniewa znacie tylko ten jeden, jedyny fakt, jaka to racja, która skłania was do wniosku,

e siła, kryj ca si za zespołem ruchów (który wy nazywacie mówc ) ró ni si od siły, ukrytej poza

tamtym, innym zespołem ruchów? adna. I istotnie jest to jedna i ta sama siła, która pod wpływem

naszych praw, wytwarza ró ne postacie działania.

Mógłbym wykaza wam przyczyny tego, zagł biaj c si w wyczerpuj c rozpraw o prawach

czasu i przestrzeni. Obawiam si jednak, e przedmiot ten jest zbyt abstrakcyjny dla wi kszo ci

czytelników, tote go zaniecham. Stwierdz tylko, e wszelki ruch we Wszech wiecie jest wytworem

Jedynej Siły. Wszech wiat istnieje w postaci absolutnej jako rzecz sama w sobie i w postaci

wzgl dnej.

Posta wzgl dna — to ruch, rzecz sama w sobie — to siła. Siła jest jedyn Przyczyn

Wszech wiata; a jej ruch jest działaniem, jej wynikiem. Sił t niektórzy nazywaj Bogiem, Hindusi

zw j Brahma. Inni nadaj jeszcze inne imiona, lecz mniejsza

o nazw . W prawd nale y wnikn , w

prawd , e Jedyna Siła tworzy wszystko, owa Jedyna Siła staje si Wszech wiatem, nie przestaj c by

Sob Sam .

12

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Aby cie łatwiej mogli to zrozumie , pomówimy pokrótce o

zasadniczych prawach

Przejawienia Wszech wiata.

l. Prawo pierwsze — to powszechne prawo

kolejno ci przemian. Nic we wszech wiecie nie

rozwija si nieustannie w linii prostej. Wszystko posuwa si naprzód do pewnego stopnia, potem si

cofa; nast pny ruch naprzód si ga dalej od poprzedniego, i tak dalej ci gle. Kolejno noce i dnie

nast puj po sobie nie tylko w yciu człowieka i zwierz cia, ale we wszystkim. Wsz dzie działanie i

spoczynek naprzemian nast puj po sobie.

I Wszech wiat nie stanowi wyj tku w tym prawie; podlega równie fazom działalno ci i

spoczynku. W okresie działalno ci, wielka Praprzyczyna tworzy Wszech wiat; w okresie spoczynku

Wszech wiat powraca w łono Praprzyczyny, z której był pocz ty. A je li nadchodzi okres nast pnego

przejawienia, nowy Wszech wiat odradza si

na podstawie skutków osi gni tych w poprzednich

okresach. W ten sposób proces tworzenia trwa nieustannie, nie ma pocz tku ani ko ca.

Poszczególny wiat, taki jak nasz system słoneczny ma swój pocz tek

i okres; ale wiat ten jest

płodem wiata poprzedniego, a z jego nasienia narodzi si przyszły Wszech wiat, i tak dalej bez

ko ca. Pod wyrazem Wszech wiat rozumiem tu nie tylko pewien poszczególny system słoneczny,

lecz cało przejawienia. Ten bezmiar wiatów miał swój pocz tek,

b dzie miał swój kres, jak i

wszystkie systemy słoneczne, które zawiera, lecz tworzenie trwa b dzie w niesko czono .

Wszystkie te historie o stworzeniu wiata, które czytamy w wi tych ksi gach, s przewa nie tylko

poetyckimi albo alegorycznymi opowie ciami, a ich symbolizm bywa nader niewyra ny. Opowiadania te

wspominaj na ogół o tworzeniu i kształtowaniu si poszczególnego wiata, mimo e sama praca

tworzenia, to znaczy szereg nast puj cych po sobie wiatów, nie ma pocz tku ani ko ca. Ta niesko czona

kolejno przemian Otrzymała w Indiach nazw dni i nocy najwy szego bóstwa Brahmy. Nadawano jej te

nazw „wdechu i wydechu Brahmy". Wydech wywołuje przejawienie Wszech wiata, wdech je wchłania z

powrotem, a proces Ogarniaj cy oba okresy nazywa si

Kalpa, tj. cykl.

Wyraz Kalpa oznacza dosłownie

Wyobra enie, a okre lenie to stosuje si do ewolucji kosmicznej,

poniewa Wszech wiat jest tylko wcieleniem my li Bo ej; wytłumacz to pó niej dokładniej. Na razie

nale y dokładnie zrozumie poj cie Kalp, czyli cyklów powszechnej kolejno ci przemian.

2. Teraz przejd do drugiego poj cia, które chc podkre li . Przejawienie si Wszech wiata

powstaje na mocy prawa, zwanego przez Hindusów

Vivartha, według którego przyczyna pozostaje

niezmienna, wywołuj c skutek. Innymi słowy, skutek nie zmienia przyczyny, która go wytworzyła. Takie

jest prawo przejawienia (manifestacji) w przeciwie stwie do prawa przeobra ania (transformacji). Wyrób

sera z mleka jest najprostszym przykładem przeobra ania: mleko przestaje by mlekiem. Aby wyrobi

•obie poj cie o przejawieniu (manifestacji) we my na przykład roz arzony w giel, umocujmy go na ko cu

druta i szybko nim obracajmy. Ujrzymy ogniste koło. Koło to istnieje tylko w naszej wiadomo ci;

wytwarza je kawałek w gla, sam nie ulegaj c przy tym zmianie. W giel wytwarza koło, lecz sam pozostaje

punktem niezmiennym. To daje nam poj cie o tym, czym jest Vivartha — proces przejawienia

Wszech wiata. Wszystko stwarza Bóg i w ka dej rzeczy jest obecny w Swojej całkowito ci, a jednak po-

zostaje Bogiem, Nieodmiennym, zawsze równym Samemu Sobie, Jedynym w ród niesko czonej

ró norodno ci przejawów — podobnie jak w giel z naszego przykładu jest jeden i ten sam we wszystkich

punktach koła.

A teraz we my za jedno to pierwsze koło i obracajmy nim dokoła nowego punktu. Otrzymamy now

figur , bardziej zło on , stworzon na-(tal przez ten sam w giel. Przyczyna pierwotna pozostała ta sama, a

przecie mamy przed oczami dwa ró norodne przejawy. Tak kolejno tym jed

nym w glem mo emy

zapełni bezkresn przestrze . Proces kosmiczny jest zjawiskiem podobnym, jakkolwiek adne

porównanie nie zdoła da o nim rzeczywistego poj cia.

W całym Wszech wiecie nie ma nic prócz Boga, w ka dym punkcie Wszech wiata jest On

obecny w całej Swojej pełni. W ten sposób przejawia si kosmos, a Bóg, Praprzyczyna pozostaje

zawsze Samym Sob , niezmienny, stwarzaj c jednak Swoje Działanie i Swoje Przejawienie. Nazwa

sanskrycka nadana temu procesowi brzmi: Vivartha, oznacza wła ciwie: ruch wirowy, jest ona w

zwi zku z łaci skim słowem vortex, wir.

Wasza współczesna zachodnia nauka powie wam równie , e Wszech wiat, który

dostrzegacie, wytwarza si z wirów ruchu, wirów przyci gaj cych si lub odpychaj cych wzajemnie,

co wyra a te sanskryt, w którym wszelka istniej ca rzecz jest Vivarth (ruch). My l hinduska i

hipoteza współczesna zgadzaj si wi c z sob w zupełno ci; a dostatecznie wy wiczony wzrok

13

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

astralny (tak, jak zmysły ciała fizycznego, tak i zmysły ponadfizyczne człowieka wymagaj

systematycznego kształcenia) pozwala nam rozło y materi fizyczn na jej cz ci składowe, za

pomoc bezpo redniej obserwacji i sprawdzi tym sposobem do wiadczalnie, cho jeszcze w stopniu

elementarnym, prawo wirowania kosmicznego. Materia fizyczna, doprowadzona do stanu lotnego,

rozkłada si , przechodz c przez trzy stany eteryczne, coraz bardziej subtelne (eter 4.3.2) w ko cu

rozpada si na mnóstwo jednakowych atomów (Eter atomowy, czyli eter).

Jest to wła ciwy atom fizyczny, substrat* całej sfery fizycznej. Ł cz c si ze sob w

rozmaitych ruchach, coraz to bardziej zło onych, atomy te wytwarzaj siedem stanów (4 eteryczne, 3

materialne), czyli poddziałów sfery fizycznej, oraz wydaj cał ró norodno atomów ze sob

powi zanych na ró ne sposoby, czyli pierwiastków, które z kolei ł cz si ze sob , tworz c ciała

zło one. Otó ostatni atom fizyczny jest według tego okre lenia, tylko wirem substancji astralnej.

Przeszedłszy- siedem stanów sfery astralnej, dochodzimy do ostatniego atomu astralnego,

odpowiadaj cego w swojej sferze atomowi fizycznemu w fizycznej, a b d cego substratem wszelkiej

„materii" w „sferze" astralnej.

Atom ten jest tylko wirem substancji mentalnej.

•

Substrat — tworzywo, podło e wszelkich rzeczy i zjawisk, niezale ne od celu, wła ciwo ci

(atrybutów), których jest nosicielem.

Atom mentalny jest tylko wirem substancji Buddhi; za atom Buddhi, tylko wirem substancji

Atmy.

Nasze poj cia na razie nie si gaj dalej.

Na tym polega drugie prawo, rz dz ce procesem ewolucji kosmicznej: Wszech wiat to Vivartha, ruch

wirowy, gdzie przyczyna pozostaje Sob Sam , niezmienna, wytwarzaj c swój skutek.

3. Trzecie prawo przejawienia kosmicznego odnajdziemy, przyjmuj c zupełnie inny punkt

widzenia. Przekonamy si , e wszystkie owe ruchy kosmiczne, owe wiry nie s wła ciwie niczym innym,

jak tylko my lami, pr dami mentalnymi. Chc c to ja niej zrozumie , wró my do naszej poprzedniej

analizy Wszechrzeczy (przedmiotów).

Powiedziałem ju , e we wszech wiecie postrzegamy tylko ruch, i e W jednym jedynym

wypadku poznajemy rzeczywi cie sil : mianowicie w

sobie samych. Za poza nami wsz dzie mo emy

tylko stawia hipotezy co do jej natury.

Jak wi c hipotez mo emy postawi co do Praprzyczyny, o której mówili my przed chwil ? Czy

Siła owa jest Sił wiadom i rozumn , czy te odwrotnie?

Jedyn logiczn odpowiedzi jest: je li siła w nas jest sił rozumn , nie mamy prawa twierdzi , e

jest nierozumna gdziekolwiek poza nami.

I według wiadectwa Tych, którzy wiedz , Praprzyczyna jest istotnie Sil rozumn . Na tym polega

zasadnicza ró nica mi dzy materializmem a idealizmem. Materializm (monizm) twierdzi, e wszystko

pochodzi z jednej przyczyny, i e przyczyna ta jest nie wiadoma; przeciwnie idealizm Wedanty utrzymuje,

e Praprzyczyna jest rozumna, e jest Bogiem. Pierwiastkiem Boskim. Hindus nie b dzie si spierał z

materialist ; przeciwnie, serdecznie mu powie: „Tym lepiej dla ciebie, mój bracie, je li twoja hipoteza ci

zadawala. Ale czy masz dowody na poparcie twojego twierdzenia? Czyje sprawdziłe ? Je li nie, dlaczego

jedynie t uwa a za prawdziw , dlaczego lekcewa y inne? Stworzyłe tylko hipotez niemo liw do

sprawdzenia; my za wskazujemy ci metod , za pomoc której zdołasz sam sprawdzi nasze twierdzenia,

byleby tylko zechciał podj si sam tego trudu. B d e bardziej tolerancyjny wzgl dem nas".

My twierdzimy, opieraj c si na powadze Tych, którzy nie przypuszczaj , lecz sami sprawdzili i

wiedz , e Praprzyczyna jest rozumna.

Widzieli my ju zreszt , e twierdzenie to jest logiczne i racjonalne, poniewa znamy t Sił tylko w sobie

samych, a je li w nas jest ona ro

zumna, dlaczego nie miałaby by rozumna poza nami? Je li wi c

hipoteza ta nie sprzeciwia si naszej logice, a prócz tego jest poparta wiadectwem Tych, którzy

sprawdzili, mo emy j miało przyj .

Lecz je li Praprzyczyna jest rozumna, czym e s wszystkie stworzone przez ni ruchy, je li

nie wyrazem jej woli, jej my li, jej idei? Oto dlaczego powiedziałem, e Wszech wiat jest wcieleniem

My li Bo ej.

14

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

B dzie to dla nas klucz do zrozumienia całej Ewolucji. Z tego punktu widzenia, mo emy

uwa a rozwój Wszech wiata za proces psychologiczny, rozumny i wiadomy, w którym Bóg stwarza

wszystko, pozostaj c Samym Sob . Ten psychologiczny' punkt patrzenia przyjmował Budda i inni

Mistrzowie Indii. Z tego te stanowiska b dziemy w nast pnych rozdziałach rozwa a Ewolucj

Wszech wiata.

Ale stworzenie mo na rozpatrywa z innego stanowiska, na przykład muzycznego. Ruchy,

zrodzone przez twórcz Istot , s to rytmiczne wibracje — uchwytne dla tych, którzy posiadaj

odpowiedni wra liwo — pod postaci muzycznych d wi ków. Wszech wiat stanowi wówczas

jedn olbrzymi i niesko czon harmoni , dzieło Boskiego Twórcy, Kompozytora, pot n orkiestr ,

pod kierunkiem Samego Boga. Wszystko cokolwiek istnieje wytwarzaj rytmiczne wibracje, i jak

wspomniałem ju wy ej, do wiadczenia współczesne potwierdziły ten fakt nawet w sferze fizycznej.

Stwierdzono istotnie, e wibracje muzyczne wytwarzaj ró ne harmonijne formy, które staj si

widzialne, za pomoc proszku, rozpylonego w powietrzu. Tym sposobem formy te zdołano

sfotografowa .

A zatem Wszech wiat jest pot n symfoni według staro ytnej nauki; a ci, którzy zdołaj si

wznie ponad zasłon zmysłów fizycznych, znaj ow niewysłowion „Harmoni Sfer". Czy

ewangelia w. Jana nie mówi nam o Słowie Bo ym, „przez które wszystko si stało". Wielkie

Słowo,

Logos jest jednocze nie Wielk My l , Ide ; jest D wi kiem pierwotnym bytu. Wiemy ju bowiem,

e My l i D wi k — to jedno. Wypowiedzenie „Słowa" staje si dla nas faktem realnym,

powiedziałbym nawet naukowym: jest to

stworzenie wiata przez d wi k.

Mo emy te spojrze na to z punktu widzenia

barwnego i uwa a Wszech wiat za przecudown

harmoni barw. Barwa jest tylko oddziaływaniem ruchu na dan istot , która go dostrzega za pomoc

specjalnego narz du. Mo na widzie kolory tam. gdzie zazwyczaj człowiek ich nie dostrzega.

Słuchaj c muzyki, zwykły człowiek nie widzi nic, słyszy tylko d wi ki; ale człowiek jasnowidz cy

dostrzega tak e i barwy, tj. jego oko, zarówno jak ucho jest wra liwe na te wibracje. Dostrzega on

tak e wibracje podczerwone i ultrafioletowe.

A wiec Stworzenie, Twórcza My l Bo a, czyli rytmiczna wibracja Iłowa, mo e by tak e

rozwa ana z punktu widzenia barwy lub wiatła. Rzecz pozostaje ta sama, zmienia si tylko punkt

widzenia. Niektórzy l filozofów hinduskich przyjmowali to ostatnie stanowisko.

Ze stanowiska wiatła wypływa naturalnie geometryczna posta wiata i rozwa anie Ewolucji,

jako procesu matematycznego. Barwy bowiem Układaj si w kształty i figury. Barw mo emy

dostrzec tylko w postaci pewnych form w przestrzeni; we wszech wiecie formy te bywaj regularne l

geometryczne. Przykładem tego s kryształy, a płatek niegu w swoje zadziwiaj cej i cudownej

prawidłowo ci jest szczegółem, odbijaj cym harmoni Cało ci.

Nast pnie figury geometryczne dadz si sprowadzi do liczb, sk d Wypływa matematyczna

posta Wszech wiata.

Ten proces sprowadzania do liczb (redukcji) stosowany był przez filozofów greckich. Dla nich

wszak e geometryczne poj cie Wszech wiata było najwa niejsze, st d napis wyryty na frontonie ich

szkół: „Nie wejdzie tu nikt, kto nie zna geometrii". Dla zrozumienia ich filozofii, konieczna była

gł boka znajomo geometrii. Któ zreszt nie słyszał o pi ciu regularnych wielobokach, zwanych

potocznie: „bryłami Platona" za pomoc których Szkoła Platona wykładała Genez kosmiczn .

Z takich to ró nych punktów widzenia, mo na rozwa a tworzenie si Wszech wiata.

Starałem si wam wytłumaczy , e rzecz sama w sobie pozostaje niezmienna; ró ni si tylko punkty

jej widzenia.

Wykład czwarty

O procesie przejawienia Wszech wiata

15

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

W ostatnim wykładzie wskazałem wam zasadnicze prawa, rz dz ce wszelkim przejawieniem.

Praprzyczyna, stwierdzili my, pozostaje zawsze niezmienna. pomimo e wywołuje działania i skutki.

Obecnie postaramy si dociec,

w jaki sposób jedyny i niezmienny Pierwiastek rodzi cał

mnogo form przejawionego wiata; innymi słowy, postaramy si zrozumie

proces ewolucji

kosmicznej.

Widzieli my, e Praprzyczyna jest jedyn bezwzgl dn Rzeczywisto ci ; za wszystkie

zjawiska postrzegalne, s tylko Jej przejawem, przelotnym i znikomym cieniem Jedynego wiatła.

Celem niniejszego wykładu b dzie zbadanie, w jaki sposób to „Jedno" przejawia si w czasie i

przestrzeni; ewolucja bowiem nie jest niczym innym, jak przejawem Jedynego Pierwiastka w czasie i

przestrzeni. Zanim wi c pójdziemy dalej, musimy pozna , co oznaczaj te dwa okre lenia: „czas" i

„przestrze ", gdy s to poj cia, mog ce wywoła szereg nieporozumie .

Dlatego od samego pocz tku zgód my si , e czas i przestrze s to tylko kategorie naszego

poznania. Okre lenie ich w sanskrycie daje nam najlepsze tłumaczenie ich znaczenia.

Czas —

Kalaha — oznacza działanie rachunku (czynno liczenia).

Przestrze —

Deshaha — oznacza działanie kierunku (czynno wskazywania).

Wynika st d, e czas po sanskrycku oznacza

kolejno , w której poznajemy przedmioty,

przestrze za oznacza

kierunek, w którym je dostrzegamy.

Czas i przestrze , jako rzeczywisto bezwzgl dna nie istniej ; s one tylko naszym sposobem

postrzegania zjawisk. Przez czas rozumiem przeszło , tera niejszo , przyszło tj. trzy postacie

naszego poznawania zjawisk. Przez przestrze rozumiem zawsze poj cie: „tu, tam, w tym kierunku, w

tamtym kierunku". Przekonamy si zaraz, e wyobra enia te zmieniaj si zale nie od istoty, która

spostrzega; co dla jednego jest przeszło ci , mo e by tera niejszo ci dla innego; to co dla mnie jest

„tutaj", mo e by dla was „tam".

We my na przykład sło ce. Wiod c wzrokiem za jego pozornym ruchem, oznaczamy ró ne

jego poło enia w ró nych porach dnia i okre lamy słowem „tam" kolejne poło enia, w których je

dostrzegamy. Lecz, gdyby my byli na sło cu, czy nie byłoby ono dla nas zawsze „tutaj"?

Dla nas, mieszka ców Ziemi, Ziemia jest zawsze „tutaj"; czy nie byłaby ona „tam" dla

mieszka ców innej planety, w swoich kolejnych wzgl dem niej poło eniach? A wi c to, co jest „tutaj"

dla jednego, dla drugiego stanowi „tam".

Tak samo jest z czasem. Gdy zapada noc, mówimy, e nie ma ju sło ca, e zaszło.

Widzieli my je przez cały dzie , potem przestali my je ogl da . Ale mieszka cy sło ca b d je

uwa ali za wiec ce zawsze „teraz", dla nich sło ce nie b dzie nigdy zjawiskiem minionym. Tak wi c

tera niejszo , przeszło , przyszło , zarówno jak poło enie lub kierunek przedmiotu nie s

„rzeczami samymi w sobie"; s to tylko

kategorie naszego poznania.

Istotnie widzieli my ju , e we Wszech wiecie istnieje tylko Jeden, Jedyny Pierwiastek, który

ukazuje si nam pod ró nymi postaciami w czasie i przestrzeni.

Bardzo prosta figura przedstawi wam t rzecz ja niej. Nakre limy kilka koncentrycznych kół.

Punkt rodkowy oznacza b dzie Pierwiastek, czyli

My l Bo .

16

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Je li jaka istota znajduje si w punkcie „o", w centrum, tj. je li wiadomo jej uto samia si ze

wiadomo ci Bo , wówczas ogarnie ona jednocze nie obraz całego wiata; nie ma dla niej ani

kierunku, ani nast pstwa

, ani przestrzeni, ani czasu, wszystko jest dla niej „tu" i „teraz". Przypu my-

nast pnie, e jaka istota przejawiona staje w punkcie (a) pierwszego koła. Stamt d b dzie ona widziała, w

pewnym okre lonym kierunku, cz

panoramy Bo ej twórczo ci. Je li zmieni pozycj i b dzie ob-

serwowa z innego punktu koła (b), b dzie widziała pod innym k tem, inn cz

Bo ego Dzieła. Zmiana

kierunku da jej nie tylko poj cie przestrzeni, ale równocze nie zrodzi w niej poj cie czasu; zda sobie ona

spraw z faktu, e

przedtem widziała pewne przedmioty, teraz dostrzega inne. W ten sposób istota owa

zapoznaje si z Dziełem Bo ej My li nie od razu, lecz

kolejno. W trzecim poło eniu (c) dostrze e now

cz

Wszech wiata W nowym kierunku, i tak dalej.

Przypu my, e z czasem przejdzie cały obwód koła; i co widziała? Tylko koło-kul rodkow ,

czyli panoram Boskiej Twórczo ci, to wszystko, co mogła pozna po dokonaniu całego obiegu.

Istota Bo a, znajduj ca si w centrum, widzi to samo, lecz widzi wszystko naraz, bez kolejno ci i

kierunku. Dlatego to samo poj cie, które jednostka w biegu rozwoju swojej ewolucji uwa a za

koło, znane

jest Istnieniu centralnemu, jako

punkt. Koło i punkt s identyczne: s tym samym poj ciem,

dostrzeganym w odmiennych warunkach.

Przypu my teraz, e inna istota przebiega drugie koło, bardziej oddalone od Centrum. Ona tak e

widzi punkt centralny po kolei i w odmiennych kierunkach.

Uko czywszy obieg swojej ewolucji, u wiadomiła sobie równie to wszystko, co si zawiera w kole

centralnym.

Przypu my jednak, e ta druga istota porusza si z t sam szybko ci , co pierwsza. Poniewa jej

koło jest wi ksze, zu ytkuje ona wi cej czasu na swój obieg, czyli, e dla niej percepcja całkowita Idei

centralnej b dzie wymagała dłu szego czasu. Wszak e w ostatecznym wyniku, obszar poznania tych

dwóch istot jest taki sam, gdy obydwie ujrzały to samo. e za ta sama kolejno przedmiotów miała

miejsce tak dla jednej, juk dla drugiej, obie b d miały jedno poj cie minionego czasu, chocia nam,

obserwuj cym je, te dwa okresy czasu mog si przedstawi jako zupełnie ró ne.

Tak samo trzeci patrz cy^, znajduj cy si na obwodzie koła najbardziej Zewn trznego, dokona swojego

obiegu w niezmiernie długim okresie czasu W porównaniu do istoty, znajduj cej si blisko centrum;

pomimo to, przebiegłszy swój kr g, ujrzy zupełnie to samo, Ide Centraln , ale ju w postaci olbrzymiego

koła. To koło jest wi c, jak i tamte koła, cisłym odpowiednikiem punktu rodkowego.

I tak dalej, bez ko ca; niesko czona orbita, wieczno dla jej obiegu — wszystko to sprowadza si

do jednego: Wieczno i Niesko czono s równoznaczne z

punktem w czasie i przestrzeni. I tu

psycholog i matematyk dochodz do tego samego wniosku.

Oto zasadnicze poj cie, jakie mo emy sobie wytworzy o przejawionym wszech wiecie i jedynym

punkcie centralnym, z którego wszystko wypływa, a który my dostrzegamy tylko w nast pstwie kolejno ci.

Analogie fizyczne potwierdzaj ten pogl d, gdy wszystkie prawa przyrody ci gle si powtarzaj , to. co

jest prawdziwe dla atomu, jest nim tak e dla Wszech wiata, ró nic stanowi tylko warunki.

I tak, w naszym systemie słonecznym widzimy sło ce w centrum, dokoła którego obracaj si

planety. Rok ich jest tylko czasem, który zu ywaj na dokonanie całkowitego obrotu dokoła sło ca. Ten

czas jest w gruncie rzeczy tym samym dla wszystkich planet, poniewa składa si z kolejnych nast pstw

tych samych faz; Lecz je li we miemy jak miar porównawcz , na przykład rok ziemski, widzimy, jak

ten czas si zmienia zale nie od warunków (odległo ci) przebiegania orbity. W ten sposób zdarza si nam

przebiega we nie, w przeci gu kilku chwil, cały szereg zdarze , których urzeczywistnienie w sferze

fizycznej wymagałoby całych lat. Poniewa wytwarzamy sobie poj cie o czasie na mocy kolejno ci

zjawisk, budzimy si wi c z dokładnym poczuciem prze ytych długich lat.

Nie zapominajmy o pewnym, lecz zasadniczym szczególe, a mianowicie, e im bardziej jaka

istota oddalona jest od Pierwiastka centralnego, tym bardziej jej pojecie o nim jest niejasne i niewyra ne.

Planety, bardzo oddalone od sło ca, dostrzegaj tylko niepewny jego odblask; tak samo i my w naszej

sferze fizycznej, widzimy tylko cienie i niewyra ne obrazy Rzeczywistego, tak bardzo jeste my oddaleni

od centralnego Sło ca Prawdy Duchowej.

Je li zrozumieli cie ju ogólne poj cie czasu i przestrzeni, łatwiej wam b dzie zrozumie proces

ewolucji, proces, który wam przedstawimy najpierw z psychologicznego punktu widzenia.

Ten punkt widzenia jest najłatwiejszy i najlepszy zarazem, gdy chodzi tu o jedn wiadom

Rzeczywisto , przejawiaj c siebie.

17

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Ale przede wszystkim nale y przej si my l , e

tworzenie nie ma wła ciwie pocz tku ani ko ca.

Wszystkie wiaty rodz si i umieraj ko

lejno; nasz nie stanowi wyj tku w tym prawie. Poprzedzał go

inny wiat, którego owocem jest nasz, a rozpraszaj c si , pozostawi on zarodek przyszłego wiata. Ten

stanie si z kolei przyczyn nowego i tak dalej bez ko ca, poprzez podwójn wieczno przeszło ci i

przyszło ci. Rzeczy te dla

nas s niesprawdzalne; lecz Ci, którzy w swojej ewolucji osi gn li wy yny

dla nas niepoj te, mog mówi o nich, jako znanych im i sprawdzalnych.

wiadectwa ich s poparte przez prawo powszechnej

kolejno ci przemian, które ju

rozpatrywali my powy ej. Wszystko, cokolwiek znamy, podlega temu prawu kolejnych okresów

działalno ci (pracy) i spoczynku; dlaczego Wszech wiat stanowiłby wyj tek?

Ten proces cykli Wszech wiata nazywa si po sanskrycku

Kalpa, oznacza: Wyobra enie.

Okre lenie to jest bardzo odpowiednie, gdy Wszech wiat jest rzeczywi cie wyobra eniem Boga-

Twórcy; czy zreszt nie widzieli my przy analizie Wszechrzeczy (przedmiotów), e wszystko jest

tylko obrazem, tworem my li, ide . Kalpa obejmuje całkowity cykl, czyli okres działalno ci i okres

spoczynku, po nim nast puj cy lub Manvantara i Pralaja.

Przejd my teraz do przedstawienia procesu twórczego. Wyobra my sobie Wszech wiat

przejawiony. Kiedy nadchodzi okres spoczynku, Pierwiastek boski przestaje wyobra a , my le ,

tworzy idee, siły t tni ce \v kosmosie neutralizuj si stopniowo i ostatecznie Wszech wiat si roz-

prz ga. W symbolicznym j zyku sanskryckim: „Brahma zasypia". Podczas jego snu wszystko jest

spokojne, nieruchome, bierne; nic nie istnieje. Powszechna noc panuje wszechwładnie, a do

zbudzenia si Brahmy. Musze tu zwróci uwag , e Najwy szy Pierwiastek ma dwie

postacie:

1. Brahman (nijakie, neutralne) jest to Absolut, bez wła ciwo ci, bez ustosunkowa , bez

adnego daj cego si poj zwi zku ze wiatem przejawionym

2. Brahma (m ski) jest to prapierwiastek, tworz cy Wszech wiat, a zatem b d cy z nim w

zwi zku.

Brahman jest istotnie Niewysłowiony, jest to Ten. o którym nic nie mo na powiedzie ;

Brahma, to Bóg, Jedyny i Pierwszy Pierwiastek Wszech wiata. Brahma przez sam fakt. e jest

pierwszym, nie mo e by Absolutem, gdy „Pierwszy" jest to atrybut, oznaczaj cy pierwsze miejsce

w szeregu innych i ka e przypuszcza zwi zek z nast pnymi.

O Absolucie wi c nigdy si nie wspomina. Je li poprosimy, którego

filozofa hinduskiego, by o Nim

co powiedział, odpowiada po prostu: „Nie

to! Nie to!", zaprzeczaj c wszelkiej wła ciwo ci, odmawiaj c

jakiejkolwiek odpowiedzi. Absolut jest niewysłowiony, le y On ponad wszelk przejawion my l .

(Kabała hebrajska usiłuje wyrazi t sam my l, nazywaj c Absolut: „Ain Soph"— to, co istnieje

negatywnie).

To okre lenie — albo raczej ten brak okre lenia — Brahmana doprowadza niekiedy umysł

zachodni do zarzutu, i poniewa nie przypisuje Mu si adnych wła ciwo ci, Brahman w ogóle nie

istnieje. Ale hinduski filozof odmawia Mu nawet wła ciwo ci niebytu. Jedynie milczenie mo e wyrazi

Absolut.

Nie dotykaj c wi c Absolutu rozpoczynamy nasz opis od Praprzyczyny-— Brahma, za

zbudzeniem si którego Wszech wiat wchodzi w przejawienie.

Umieszczamy Brahman ponad lini , nie mo na bowiem nic o nim powiedzie . Potem Brahma,

Rzeczywiste, czyli

Sat — Praprzyczyna, od której wszystko pochodzi.

Oto porz dek boskiego Przejawienia:

Brahman

1. Brahma. Pan, Prawo, czyli Byt Sat, Rzeczywiste.

2. Avidya: Nie-Byt, Nierzeczywiste.

3. Mahat: Słowo, My l Bo a, Wyobra enie (trzeci Logos).

Nale y- pami ta , e Brahman i Brahma s dwiema postaciami tego samego, nie ma mi dzy nimi

adnej ró nicy, co do istoty, podobnie jak nie ma mi dzy kołem, utworzonym przez arz cy si w giel, a

samym w glem. Pami tajcie o tym prawie: Przyczyna pozostaje niezmienna, chocia wytwarza skutek.

Brahma budzi si wi c o brzasku Kalpy, a gdy si budzi, pierwsz Jego my l jest: „Nic nie istnieje". Nie

my l c jeszcze o Sobie Samym, rzuca niejako pierwsze spojrzenie dokoła Siebie i my li: „Nic!...". Jest to

prawo psychologiczne. Gdyby cie si zbudzili nagle na pustyni, wasza uwaga zwróciłaby si przede

18

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

wszystkim na otaczaj c was pustk . Faza ta mogłaby trwa ułamek sekundy, jednak byłaby- nieunikniona,

realna. Prawie to samo, tylko w odmiennej formie, niepoj tej dla nas, kieruje My l Bo w chwili jej

zbudzenia si , bowiem: „Jak na górze, tak na dole".

Pierwsza Przyczyna nawi zuje wi c stosunek z poj ciem: „Nic nie istnieje", poj ciem równoznacznym z

Nie-Bytem. On Sam jest Bytem — Sat.

A w drugim stadium ewolucji wytwarza si przeciwstawienie, kontrast

pomi dzy Bytem a Nie-Bytem. A

wi c mamy tu pierwsz dwójni (le binaire) + i - (plus i minus), element m ski i e ski. Mniejsza o

okre lenia, do , e ta dwoisto istnieje. Ten stosunek Bytu do Nie-Bytu jest nie-odzowny dla

wszelkiego. We wszystkim, nawet w sferze fizycznej, znajdziecie ten stosunek; wsz dzie istniej dwa

elementy, dwa bieguny, + i - , pierwiastek pozytywny i negatywny. Pocz tek tego dualizmu,

przejawiaj cego si wsz dzie, rodzi si tutaj na drugim stopniu boskiego przejawienia.

A wi c dualizm, czyli dwoisto , Sat-Avidya stanowi drug faz bytu. Avidya jest form

rzeczownika od czasownika, oznaczaj cego: „nie istnieje", a jednocze nie „nie jest znane", Vidyate

oznacza zarazem:

Istnieje i jest znane. Ta wycieczka filozoficzna dopomo e wam w zrozumieniu, e

tn c i by s to wyra enia, daj ce si nawzajem zast pi . Wibracje istniej poza nami, ale tylko ich

poznanie stanowi dla was Byt dostrzeganego przedmiotu.

Przejd my do fazy trzeciej. Na czym ona polega? Zastosowanie ogólnego prawa

psychologicznego ułatwi nam zrozumienie. Powołuj si tu na prawo, by wykaza wam, e Hindus nie

wierzy w nic nadprzyrodzonego, to znaczy w nic, co by było ponad wszelkim prawem. Wyrazy

„cudowny" i „nadprzyrodzony" nie istniej w j zyku filozofa.

A wi c prawo psychologiczne nam pomo e, je li wyobrazimy sobie, e Najwy sza Istno ,

która yła, wydała i znała Wszech wiat w przeszło ci wieków, teraz rozmy la nad ide : „Nic nie

istnieje" — to oczywi cie nast pnym ruchem Jej my li b dzie powrót do wspomnienia rzeczy minio-

nych, zmartwychwstanie w Jej Boskiej wyobra ni zanikłego Wszech wiata. Przypu my, e usn li cie

w rodku wielkiego, bogatego i wspaniałego miasta, pełnego ycia i ruchu, e potem, podczas

waszego snu, obróciło si ono w niwecz, ust puj c miejsca pos pnej pustyni. Pierwsz wasz my l

po przebudzeniu b dzie nico , która was otacza: „Nic nie istnieje", i naturalnie wasza nast pna my l

uniesie si ku temu, co ongi wokoło was istniało.

Podobnie Bóg rozmy la o Nie-Bycie wiata. My l ta budzi wspomnienie przeszło ci. Owa Boska

pami przeszło ci nazywa si :

Mahat, „wielkie, które nie ma ko ca". Ka dy badacz filozofii

hinduskiej wie, e poza tym Mahat, oznacza: „Wyobra enie" (tworzenie my l ) Mahat, pierwowzór

obecnego wiata jest wi c tylko wspomnieniem wiatów minionych. W Puranach nosi on nazw :

Sesha — szcz tki przeszło ci. Na tym polega przyczyna ró norodno ci, przejawiaj cej si we

wszech wiecie. Zagadnienie, w jaki sposób Jedno wytwarza wielko , dlaczego Jedyny rodzi cał

mnogo kształtów, wynika z przypuszczenia, e Wszech wiat tera niejszy jest pierwszym tworem, i

e był czas, gdy w ogóle aden twór nie istniał. I powiadamy sobie, e je li ów wiat powstał z

Jedynego, musi by jaka przyczyna tej wszechobecnej ró norodno ci. Lecz je li zrozumiemy, e

szereg wiatów nie ma ani pocz tku, ani ko ca, zrozumiemy, e rozmaito wiata tera niejszego

wynika z ró norodno ci wiatów minionych, i e zarodek ró norodno ci przenosi si z jednej Kalpy

do drugiej, przez wspomnienia przeszło ci, zwane Mahat.

Te trzy pierwiastki: Brahma, Sat-Avidya i Mahat, stanowi potrójne przejawienie si

Jedynego. W literaturze teozoficznej nadano im nazw : Pierwszego, Drugiego i Trzeciego Logosu.

Wyraz Logos, czyli Słowo, zapo yczony został z literatury greckiej. Spotykamy je równie w czwartej

Ewangelii: „Na pocz tku było Słowo...". Te trzy Logosy, czyli trzy Osoby Trójcy, według teologii

chrze cija skiej, wyst puj w filozofii hinduskiej pod postaci , któr tylko co przedstawiłem.

Pomin wszy nazwy i form , nie ma adnej ró nicy mi dzy tymi dwoma poj ciami. Trójca jest wi c

poj ciem wysoce filozoficznym, oczywi cie nie w formie zmaterializowanej, jak Jej nieraz nadaj

Ko cioły, lecz pod postaci metafizyczn i racjonaln .

W Starym Testamencie znajdujemy prawie to sarno: „I oddech Bo y unosił si nad wodami".

Zrozumiemy z łatwo ci , e „otchłanie" odpowiadaj Avidya, czyli Nie-Bytowi. W symbolizmie

wielu innych systemów filozoficznych ten drugi pierwiastek otrzymywał równie nazw : Wód. W

Puranach odnajdujemy go pod nazw : Karanawa — woda wszech-przyczyn.

Nie mog wchodzi tu w porównanie ró nych systemów; przekonacie si jednak, e sama idea

da si odnale w nich wszystkich pod rozmaitymi postaciami. Cała trudno polega na odkryciu, jaki

19

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

punkt widzenia obrały sobie ró ne religie (punkt widzenia psychologiczny, matematyczny, itp.). Je li

raz ustalimy ten punkt widzenia, reszta oka e si nam jasno i ci le powi zana. Trójca egipska składa

si , jak wiecie, z Ozyrysa, Izydy i Horusa. Pierwotna Trójca chrze cija ska obejmowała: Ojca, Matk

i Syna. W filozofii hinduskiej Brahma jest Ojcem, Ayidya (pierwiastek e ski) Matk , a Mahat —

Synem. Pierwiastek e ski jest yciodajn podstaw wszelkiego przejawienia.

Pierwiastek e ski rodzi Wszech wiat. On to zachowuje i ł czy wszy

stkie rzeczy. Społeczno nie

istniałaby bez kobiety, która jest jej spójni . Wsz dzie dostrze ecie, e pierwiastek e ski jest zarazem

najmocniejszy l najdelikatniejszy. Działa cicho, ale bezustannie. Umie cierpie i milcze . Zauwa my

cho by w sferze fizycznej: m czyzna, który cierpi, głosi swój ból wsz dzie; lecz dotrzyjcie do domowego

ogniska, a ujrzycie, e kobieta cierpi wi cej, bez słowa. Lecz biada tym, którzy s przyczyn jej cierpie .

Bogowie nie przyjmuj ofiary ogniska, przy którym nie oddaj „czci kobiecie" — mówi Manu.

Te trzy pierwiastki znajdziecie we wszystkim. Natura trzeciego z nich jest przede wszystkim

przejawiona i widzialna, bowiem ka da rzecz zawdzi cza swoje istnienie owemu trzeciemu pierwiastkowi.

Gdy to on daje Ide , a tylko Idea (My l) umo liwia byt ka dej rzeczy.

Uwaga: dwa pierwiastki człowieka, wy sze od Atmy, pierwiastki, od których wymienienia

wstrzymali my si w pierwszym wykładzie, odpowiadaj Brahmie i Avidyi. Mo na je równie nazwa

Purusza i Avyakta (czyli Prakriti). Atma odpowiada pierwiastkowi Mahat.

Lecz w obecnym stadium rozwoju ludzko ci niepodobna odgraniczy W człowieku pierwiastków:

Purusza, Ayyakta i Atma. S one t „trójc w jedno ci i jedno ci w trójcy", o której mówi symbol. Dla nas

Atma jest trój-jedno ci i da si wyrazi znakiem: .

Wykład pi ty

O procesie przejawienia Wszech wiata

(ci g dalszy) O REINKARNACJI

Powró my do naszego badania ewolucji kosmicznej. Badania te s bardzo trudne i zawiłe,

mog by zrozumiane tylko przez niewielu. Tote omówimy je szybko, wskazuj c główne stadia

procesu twórczego. Widzieli my ju , e pomijaj c Absolut, Bóg przejawia si pod trzema postaciami:

Sat — Byt; Avidya — Nie-Byt (a raczej dwójnia Bytu i Nie-Bytu) i Mahat — My l Bo a, odrodzenie

pami ci przeszło ci. Ten trzeci pierwiastek

przejawia Trójc i mo na go uwa a za syntez Bytu,

Nie-Bytu i tego, co wypływa z ich wzajemnego na siebie oddziaływania.

Zwa my, e Byt nie zwrócił jeszcze my li ku sobie. Jego wiadomo zwrócona była, niejako

całkowicie na zewn trz. Pierwsza my l: „Nic nie ma" poci ga za sob drug : „Tamto było". Je li ni

skojarzenia raz została nawi zana przez wspomnienie przeszło ci, uwaga Bytu zwraca si ku Samemu

Sobie, wywołuj c trzeci : „To

Ja byłem wówczas i jestem teraz". My l: „Ja jestem" wywołana wi c

została przez przypomnienie zeszłych bytów; owo: „Ja jestem" zwie si

Ahankara, wiadomo

Istno ci kosmicznej, czyli dosłownie „pierwiastek buduj cy-

Ja".

Dziecko dostrzega przede wszystkim przedmioty zewn trzne, wskutek Ich oddziaływania na

zmysły; dopiero gdy przenosi na siebie to oddziaływanie przedmiotów — objawia si samowiedza.

Podobny proces zachodzi i u Najwy szej Istoty Wszech wiata. Prawo powszechnej analogii, znajduje

tu raz jeszcze zastosowanie.

Je li wi c to wielkie „Ego" si zbudzi — odró nia Siebie od Swoich Wspomnie . Wyobra enia, które

wywołały t samowiedz , czyli Ahankara, przedstawiaj si jej teraz, jako jej zawarto , jako jej

obiekty. Tak wytwarza si pi ty pierwiastek, czyli pi ta sfera Wszech wiata. Nosi ona nazw

Tanmatra albo Manas (Ahankara zwie si te Buddhi). Oto w jaki sposób, pi pierwszych sfer

Ewolucji kosmicznej, wypływa kolejno jedna z drugiej.

Zauwa my, e Manas jest niejako odwrotno ci Mahat w stosunku do Ahankara.

20

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Mamy wi c:

1. Sat —Byt.

2. Sat-Avidya — Byt-Niebyt.

3. Mahat — My l Bo a (Wyobra nia).

4. Ahankara — Samowiedza (Samo wiadomo ).

5. Manas — Przedmiotowo .

Wytworzywszy samowiedz , Mahat staje si jej obiektem i przybiera nazw Manas.

To zobiektyzowanie mo e, jak s dz , by uwa ane w pewnym znaczeniu za odpowiadaj ce

Dziewicy Matce w symbolizmie chrze cija skim. Poj cie Dziewicy i Niepokalanego Pocz cia jest w

gruncie rzeczy gł boko filozoficzne; ale tutaj, jak i wsz dzie, je li klucz symboli religijnych zagin ł,

ich interpretacja, spaczona stopniowo przez nieo wiecony dogmatyzm, zmaterializowała si wreszcie

ostatecznie.

Poj cie Dziewicy Niepokalanej znane było od wieków przed Chrystusem. W Upaniszadach

pojawienie si tego macierzystego pierwiastka tłumaczy si rozdwojeniem wiadomo ci Boskiej

(Ahankara) na podmiot i przedmiot; potem cz

przedmiotowa jest nazwana

„Wielk Mał onk ,

wypełniaj c cał przestrze ", oznaczaj c w ten sposób substancj kosmiczn , dziewicz

Pramateri . Na t obiektywn materi oddziałuje pó niej element subiektywny, wła ciwie Ahankara,

pierwiastek aktywny w przyrodzie, a wynikaj cy st d ruch wirowy daje pocz tek wszystkim wirom

Wszech wiata. Takie jest. je li si nie myl , pierwotne poj cie, Niepokalanego Pocz cia; Duch wi ty,

to wielkie Tchnienie, wywołuj ce ruch w materii kosmicznej.

Wraz z tymi pi cioma pierwiastkami przejawiło si pi odpowiednich sfer Wszech wiata. Dwie

wy sze sfery, z pocz tku tylko zaznaczone, dadz si nazwa w stosunku do naszego systemu

słonecznego, jako sfery

Ojca i Matki (czy te według innego punktu widzenia. Ojca i Syna). Trzecia,

Mahat, mo e by nazwana sfer

Chrystusa Doskonałego. Czwarta, Buddhi — odpowiada

Chrystusowi Dzieci ciu, rodz cemu si w sercu człowieka, Manas. Całkowite znaczenie tego

wszystkiego mo e by poj te tylko przez tych, którzy do dna zgł bili to zagadnienie. „Narodziny

Chrystusa" w sercu ludzkim, oznaczaj wła ciwie narodziny pierwiastka duchowego (Buddhi) w

człowieku, który staje si odt d

Wtajemniczony, ró ny od zwykłego człowieka.

Mamy wi c ju w zestawieniu: podmiot i przedmiot. Nast pny krok jest oczywisty, nast puje

po cig za obiektem, wywołuj cy w przyrodzie ewolucj pierwiastka dzy — Karna. Jest to

pierwiastek wzruszenia, wra enia, czucia, odpowiadaj cy sferze Astralnej, szóstej sferze

przejawionego wiata.

W ko cu po

dzy nast puje posiadanie. Kiedy podmiot uchwyci przedmiot i zleje si z nim

w jedno, powstaje okre lony twór, rodzi si gatunek (pojawia si siódma sfera Wszech wiata:

obiektywny wiat fizyczny). Pod aj c dalej drog ewolucji, ró nicuje si coraz bardziej, dzi ki prawu

Wielokrotno ci powtórnych przejawie .

To wła nie prawo postaram si tu obecnie uczyni zrozumiałym.

W najogólniejszym znaczeniu, nazwiemy je prawem

ponownych przejawie ; w

zastosowaniu specjalnym do człowieka staje si ono prawem wielokrotnych wciele , czyli

Reinkarnacji. Prawo to powinien zrozumie dobrze ka dy, kto pragnie zgł bia filozofi

Wszech wiata.

Z jakiegokolwiek punktu widzenia b dziemy obserwowa , przekonamy ile, e w całej

przyrodzie istnieje nieustanna d no do ró nicowania si , podzielenia. Po wyłonieniu si z

pierwotnej Jedno ci, wszystko dzieli si coraz bardziej, a do ostatecznego kresu zró nicowania,

osi gni tego w indywidualnym człowieku.

Proces ten widzimy nawet w sferze fizycznej. Zwolennicy teorii mgławic mówi nam, e

wszystko, co znamy w tej sferze, istniało najpierw pod postaci mgławicy, wielkiej jednolitej masy

pyłu, unosz cego si w kosmicznej przestrzeni. Owa mgławica, w miar zag szczania si , zró nico-

wała si , aby utworzy niemal niesko czon ró norodno naszego widzialnego wiata; wszystko, co

nasze zmysły dostrzegaj na Ziemi, pochodzi od jednej substancji pierwotnej mgławicy, której

zag szczenie utworzyło system słoneczny.

Lecz z naszego filozoficznego punktu widzenia, ró nicuje si w ten sposób nie forma, lecz

My l, która

form tworzy i o ywia. Jest to poj cie niełatwe do uchwycenia, zwłaszcza dla zachodnich umysłów;

21

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

przypomnijcie sobie, e Schopenhauer uwa a gatunki i wszelkie przejawy ycia we Wszech wiecie za

wyraz o ywiaj cej je idei. Nawet siła fizyczna, jak: ci enie, b dzie dla niego wyrazem idei. Jego

teoria „stopniowania woli" jest pod tym wzgl dem do uderzaj ca. Sprowadza on wszystkie rzeczy

do tak zwanej przez siebie „Woli Pierwotnej", potem wola ta dzieli si stopniowo, a ka dy z tych

stopni jest w rzeczywisto ci ide . Je li si nie myl , powiada on tak e, e ka da z tych idei jest

substratem poszczególnego rodzaju zjawisk. Idea ta wła nie dzieli si i ró nicuje. Jest ona, mo na by

powiedzie , substratem

wspólnej duszy gatunku (u ywam tu słowa „dusza", z braku czego

ci lejszego, by oznaczy po prostu zbiorowy

pierwiastek o ywiaj cy, nie za istno rozumn , jak

dusza ludzka), duszy, której przejawem mniej lub wi cej całkowitym jest ka dy przedstawiciel

gatunku. We my pierwszy lepszy przykład: dajmy na to — stado owiec. To stado jest rzeczywi cie

o ywione wspóln dusz . Ka da owca, nale ca do stada, nie majak człowiek duszy indywidualnej,

lecz całokształt stada o ywiony jest wspóln substancj . Ta substancja, ta dusza, czy te pierwiastek

przejawia si w tym wypadku całkowicie, a nie cz stkowo w ka dym z pojedynczych zwierz t.

Powtarzam raz jeszcze, proces ten nie jest łatwy do zrozumienia; mo na jednak wytworzy

sobie o nim poj cie, zrozumiawszy prawa ogólne, rz dz ce przejawieniem Wszech wiata. Chodzi tu

rzeczywi cie o dwie ró ne sfery, o dwie przestrzenie, w których ilo wymiarów si ró ni. Mo liwe

jest, i jedna rzecz (pojedyncza) w przestrzeni czterowymiarowej przejawi si w wielu formach, a

całkowicie w ka dej — w przestrzeni trójwymiarowej. Ci, którzy dobrze znaj matematyk ,

zrozumiej to mo e, w tpi jednak, by zdołali jasno wyrazi to w słowach.

Z psychologicznego punktu widzenia, spróbuj wykaza wam na kilku przykładach, e ta

sama idea (my l) mo e przejawia si w ró nych formach, a w ka dej z nich całkowicie. Ale przedtem

prosz przypu ci , przynajmniej na chwil , e ka da idea jest dotykaln rzeczywisto ci , e ka da z

naszych my li posiada form odr bn i istnieje w sferze sobie wła ciwej, podległa prawom czasu i

przestrzeni, odmiennym od tych, do których jeste my przyzwyczajeni. Gdyby cie zdołali dostrzec

obiekt tej sfery przy pomocy jasnowidzenia, przekonaliby cie si . e ka da my l posiada form

widzialn i dotykaln . Oczywi cie mo ecie znale potwierdzenie tego jedynie w sobie samych. Na

razie przyjmiemy t rzecz za stwierdzon .

Przyj wszy to, we my na przykład artyst malarza; to, co wyra a na płótnie nie jest niczym innym, jak

jego my l , w jej cało ci. Przypu my,

te odtworzy on ten sam obraz pewn ilo razy: przejawienie tej

my li b dzie wówczas wielokrotne, lecz sama my l wyrazi si całkowicie w ka dym poszczególnym

obrazie.

Innym przykładem b dzie matka, o sercu i cie macierzy skim. Ma ona dziecko i kocha je z całej

duszy. Przypu my, e daje ycie drugiemu dziecku, i e kocha je równie , jak to matka kocha potrafi.

Czy my licie, e jej miło do pierwszego dziecka zmniejszy si przez to?

Przeciwnie. Jej miło przejawia si teraz w dwóch obiektach, zamiast Jednego, a w ka dym, jako

sko czona cało . Je li jest to matka o prawdziwie macierzy skim sercu, dawa b dzie zawsze sw

całkowit miło ka demu z dzieci, a tkliwo jej dla pierworodnego nie zmniejszy si przez

to wcale. Oto

pierwiastek psychologiczny przejawiaj cy si w wielo ci, a zarazem wyra aj cy si całkowicie w ka dym

przejawie.

T sam my l wyra aj filozofowie hinduscy w nast puj cej analogii: postawmy obok siebie

szereg naczy napełnionych czyst wod , sło ce odbije si całkowicie w zawarto ci ka dego z tych

naczy . Tak samo jedyna dusza wspólna, mo e si odbija , jako cało w ka dym przedstawicielu gatunku.

Tak samo jest z tym stadem owiec, o którym mówili my wcze niej. Mo e dlatego Chrystus u ył

tego porównania: „Jam jest dobry pasterz, a wy baranki moje". Chciał On, jak s dz , wyrazi przez to, e i

uczniowie Jego maj wspóln Dusz w Nim, e w Nim powinni by Jednym, jak owce w jednej wspólnej

duszy.

Rozumiemy teraz, e to wła nie ta wspólna dusza Wszechrzeczy, ró nicuje si stopniowo w

ewolucji Wszech wiata. Na pocz tku jest tylko jedyna Cało i ta Jedno ró nicuje si stopniowo coraz

bardziej; ka da wspólna dusza dzieli si i rozszczepia coraz bardziej na poszczególne dusze, odr bne,

indywidualne.

To ró nicowanie odbywa si pod \\plywem

działania czynników zewn trznych na formy. Przekonamy

si , i ka da istota jest yciem i form gara em. Ró nicuj c si , ycie si rozwija, forma jest tylko

chwilowym narz dziem tego ró nicowania si , narz dziem niezb dnym, bez którego

tycie nie mogłoby

wej w styczno z czynnikami zewn trznymi. Je li tylko jaka forma spełniła swoje zadanie, zostaje

22

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

zniszczona, umiera; a ycie, w celu dalszej ewolucji, musi przejawia si w nowej formie. Tak wi c

Czynniki zewn trzne — oddziaływuj c na

formy przej ciowe — wywołuj zró nicowanie i umo liwiaj

ewolucj

nieprzerwanego w ci gło ci ycia,

o ywiaj cego wszystkie formy. We my na przykład jaki

gatunek ro lin: jest on o ywiony yciem wspólnym, które mo na by nazwa dusz ro linn .

Wybierzmy kilka okazów tego gatunku i dajmy im warunki zupełnie odmienne od tych. którym

podlegał w przyrodzie gatunek macierzysty. Warunki te mog oddziała na dusz gatunku,

przejawiaj c si w tych kilku okazach, w tak du ym stopniu, e grupa ta nie zdoła ju zachowa

spójno ci z cało ci . Stworzymy w ten sposób dusz zbiorow pochodn , która nie mo e ju zł czy

si z wspóln dusz gatunku. Innymi słowy, stworzymy nowy gatunek, który si rozwija z

poprzedniego.

To samo poj cie mo emy jeszcze inaczej przedstawi , przypominaj c sobie, e wszystko jest

wibracj . We my ycie gatunku, jako szczególny rodzaj wibracji. Gdy wybierzemy kilka osobników i

uda si nam przemoc podda je wibracji całkiem odmiennej, to dana grupa oderwie si od pnia

macierzystego i utworzy szczep nowego gatunku. Tak wi c

ró norodno warunków, którym

podlegaj gatunki, ró nicuje nieustannie o ywiaj ce je ycie; zró nicowanie to odbywa si ci gle w

trzech ni szych królestwach a do wytworzenia Człowieka. Od tej chwili ka d istot stanowi oddziel-

na dusza, czyli

indywidualno ludzka, rozwijaj ca si dalej niezale nie, a przejawiaj ca si

wielokrotnie w całym szeregu form. czyli

osobowo ci, coraz doskonalszych, uzale nionych od

post pów, uczynionych przez jednostk . Indywidualno , czyli dusza ludzka, jest to Manas wy szy, o

którym była mowa w wykładzie pierwszym.

Osobowo składa si z czterech pierwiastków ni szych.

Jest to ostateczna granica ró nicowania si , mo na by powiedzie , e

ka dy człowiek jest sam w

sobie odr bnym gatunkiem.

Ka dy człowiek przejawia si najpierw w kształcie dzikim, zaledwie nieco wy szym od

zwierz cia, pozornie mo e nawet ni szym. W królestwie zwierz cym nie posiadał on stanu

indywidualnego i stanowił cz stk wspólnego ycia gatunku. Dzi ki specjalnym warunkom

wyodr bni si , oddzielił od reszty; jednak przez pewien czas rodził si jeszcze jako zwierz , ale

wreszcie ukazał si pod postaci ludzk . Wła ciwie nieustannie specjalizujemy zwierz ta (psy) dzi ki

szczególnym warunkom, którym je poddajemy. Zwierz ta te po kilku reinkarnacjach, jako odr bne

jednostki zwierz ce, przygotowane s ju do przejawienia si pod postaci ludzk , o ile znajd

organizmy ludzkie do pierwotne, by mogły w nich y .

Zdziwicie si zapewne, dowiaduj c si . e inteligentny pies, przechodz c do królestwa ludzkiego,

staje si brutalniejszy, ni poprzednio. Wszy

stkie szlachetne cechy psa nie nikn w człowieku

pierwotnym. Lecz przygasaj tylko na pewien czas, trwaj w stanie u pienia. Jedn z głównych przyczyn

tego pozornego cofni cia si jest ta, e suma inteligencji dostateczna do rz dzenia ciałem zwierz cym, jest

całkowicie niewystarczaj ca do kierowania ciałem ludzkim. St d ów zaobserwowany przez nas ruch

wsteczny, cofni cie si , zachodz ce na wszystkich stopniach

przej ciowych drabiny istnienia.

I tak, ro liny najwy ej rozwini te wykazuj wszelkie oznaki wielkiej wra liwo ci; zdobywaj one

stosunkowo wiele do wiadcze , a o ywiaj ce je ycie przechodzi wolno do stanu ycia zwierz cego.

Wszyscy uczeni zgadzaj si , e jest nadzwyczaj trudno wykre li lini demarkacyjn pomi dzy tymi

dwoma królestwami przyrody; lecz je li zdołamy j przeprowadzi , spostrze emy, e bardzo pierwotne

zwierz jest pod wieloma wzgl dami ni sze od wysoko rozwini tej ro liny.

I tutaj przyczyna jest ta sama: suma energii dostateczna do rz dzenia w sposób harmonijny wysoko

rozwini t ro lin , wystarcza zaledwie do utrzymania równowagi w funkcjach yciowych w najni szej

formie zwierz cej. Post p na przemian z ruchem wstecz: jest to prawo cykliczne. Odnajdujemy je w całym

wszech wiecie: rz dzi ono zarówno ludzko ci , jak jednostkami i narodami. Niegdy ludzie byli cnotliwsi,

teraz s nimi w mniejszej mierze, lecz wkrótce nadejdzie okres ponownego rozkwitu moralnego,

wzmocnionego nowym bogactwem, zdobytych przez ten czas cech i nowych władz. Na mocy tego samego

prawa, ycie zwierz ce, wysoko rozwini te, przejawia si z czasem pod postaci ludzko ci pierwotnej i

dzikiej.

Musz podkre li jeszcze pewien zasadniczy punkt, o którym wcze niej ju wspomniałem. Ci,

których doszły niejasne wie ci o hinduskiej teorii Reinkarnacji, wyobra aj sobie, e według nas, człowiek

indywidualny, taki, jakim jest dzi , musiał istnie kiedy w przeszło ci jako zwierz . Bynajmniej;

człowiek, jako jednostka indywidualna nie był nigdy zwierz ciem. ycie, obecnie zindywidualizowane,

23

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

które go o ywia, stanowiło niegdy cz stk wspólnej cało ci ycia gatunku. Lecz sam moc indywidu-

alizacji, przekroczyło ostatecznie granic pa stwa zwierz cego.

Indywidualno jest wi c zasadnicz ró nic pomi dzy człowiekiem a zwierz ciem. Zwierz ta tego

samego gatunku, w tych samych okoliczno ciach działaj wszystkie, w sposób podobny, o ile nie s

jeszcze na drodze indywidualizacji. Odwrotnie — ka dy człowiek post puje odr bnie, po swojemu i

dziesi jednostek, pod wpływem tych samych okoliczno ci, zachowa si i zareaguje na dziesi

rozmaitych sposobów.

Lecz chocia mv. indywidualne jednostki, nie byli my zwierz tami, nie ulega jednak w tpliwo ci,

e byli my kiedy takimi lud mi. Jakkolwiek pysznimy si dzisiaj nasz cywilizacj , był wszak e czas, gdy

yli my jak jacy dzicy, ywi c si z rozkosz i bez skrupułów mi sem (ciałem) naszej mał onki. Od tego

czasu, nasze ycie rozwijało si stopniowo, zgodnie z powszechnym prawem ponownych przejawie , które

przybiera tutaj miano: Reinkarnacji.

Zako cz w kilku słowach ten wst p do badania Reinkarnacji, któr b dziemy studiowa w

nast pnym wykładzie. Oto zasadnicze prawo, które wprowadzi mo na jako wniosek ze wszystkiego, co

powiedziałem dotychczas.

Wsz dzie forma ulega zniszczeniu i ginie, lecz dusza — ycie, które j

o ywiało nie ginie i znów powraca, czyli przejawia si w nowej formie, w ten sposób przez cał

ewolucj zachowuje si ci gło do wiadcze .

W królestwie zwierz cym to rzecz łatwa do zrozumienia. Wró my na chwil do naszych owiec.

Kiedy jedna z owiec stada umiera, ycie, czyli siła, która j o ywiała nie ginie. Powraca ona, a raczej

pozostaje we wspólnym yciu gatunku, wraz ze wszystkimi do wiadczeniami, nabytymi w tym

poszczególnym istnieniu. Do wiadczenia te tworz

instynkty gatunku.

Przypu my, e znaczna ilo owiec została porwana i zabita przez orły. ycie stada, czyli gatunku

zdobyło i przechowało to do wiadczenie. Gdy potem owo ycie przejawia si na nowo, tj. gdy rodzi si

jagni , przychodzi ono na wiat ju z instynktem gatunku:

obawia si orła. Jest to jedynie u pione

wspomnienie minionego do wiadczenia, wspomnienie, przechowane we wspólnej duszy gatunku. Tak wi c

tylko forma mo e by zniszczona; ycie zjawia si znów w nowych formach. Forma ginie, ycie rozwija

si dalej. mier w znaczeniu unicestwienia nie istnieje — lecz wsz dzie panuje nieustanna i wszystko

ogarniaj ca przemiana.

Lecz to, co jest yciem z jednego punktu widzenia, z innego mo e by form . Ka da rzecz,

jako forma,

zginie; jako siła i ycie, b dzie trwa . We my na przykład ciało ludzkie: tu najgrubsz form stanowi

materia stała, płynna, lotna, któr dostrzegamy fizycznymi zmysłami. Form t o ywia bezpo rednio

siła

yciowa, pierwiastek eteryczny, który w stosunku do ciała fizycznego

jest yciem. Po rozł czeniu

pierwiastków grubo-

fizycznych — pierwiastek eteryczny trwa dalej, wprawdzie niezbyt długo, lecz

niezaprzeczalnie, co stwierdza obserwacja jasnowidza.

Sobowtór eteryczny jest wi c yciem dla ciała fizycznego, lecz jest form w stosunku do

nast pnego pierwiastka: ciała astralnego. Sobowtór eteryczny rozprasza si , ciało astralne yje dalej.

Gdy ciało astralne si rozproszy, ciało mentalne trwa jako ycie — i tak dalej. Ten sam pierwiastek

jest zarazem

yciem i form , yciem dla ni szego pierwiastka, form dla wy szego.

Wszystko bowiem we wszech wiecie jest wibracj i nie ma pomi dzy jednym pierwiastkiem a

drugim zasadniczej ró nicy, s one yciem lub form , elementem m skim lub e skim, dodatnim lub

ujemnym, zale nie od obranego punktu widzenia. Gdy jedna wibracja ustaje, inna subiektów-niejsza

trwa dalej; od pierwszego do ostatniego szczebla drabiny,

forma ginie, ycie trwa. Tu tkwi klucz

problemu cierpienia, które wynika zawsze st d, e istota, b d ca zarazem yciem i form , uto samia

bł dnie swoje wiadome „Ja" z form , a nie z yciem. Oto zasadnicza idea, na której opiera si teoria

Reinkarnacji.

Wykład szósty

O Reinkarnacji

Zastanówmy si jeszcze nad Reinkarnacj . Widzieli my ju , e ycie dzieli si nieustannie,

dopóki nie dosi gnie ono maksimum zró nicowania w człowieku indywidualnym, który przejawia si

24

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

najpierw w stanie dzikim. Pozostaje nam teraz zbada , w jaki sposób rozwija si ów dziki człowiek i

co jest celem jego długiej pielgrzymki.

Pozwólcie mi wpierw powtórzy , dla lepszego utrwalenia poj , e dopóki Manas wy szy,

czyli „ciało przyczynowa" jest jeszcze nierozwini te, człowiek w rzeczywistym tego słowa znaczeniu

nie istnieje. Widzieli my, e na pocz tku Pierwiastek Boski otacza si coraz g stszymi osłonami

materii, a dopóki nie wytworzy materii fizycznej, która jest dla niego ostatecznym punktem utajenia.

Nast pnie, gdy pierwiastek eteryczny ujawnia si , mamy królestwo ro linne; pierwiastek astralny,

czyli Karna, z kolei, tworzy królestwo zwierz ce, na którego wy szych szczeblach, zarodki

działalno ci my li (intelektu, czyli Manasu ni szego) zaczynaj si rozwija . W tej wła nie chwili

nast puje zadziwiaj ce zjawisko. Gdy dwa przeciwne pr dy elektryczne zbli aj si stopniowo do

sobie, nadchodzi moment, e opór rodowiska zostaje przezwyci ony; iskra zabłyska i dwa pr dy si

ł cz . Tak samo, gdy biegun ycia zwierz cego dosi ga najwy szego szczytu na swojej drodze

ewolucyjnej, budzi si w nim Manas ni szy, wówczas pr d duchowy spływa ze sfery Ducha —

Buddhi — i ł czy si z Manasem ni szym, wywołuj c iskr : Manas wy szy, czyli

ciało przyczynowe

człowieka.

W chwili swojego urodzenia ciało przyczynowe jest jakby zarodkiem, zal kiem

indywidualno ci, dostrzegalnym jednak dla jasnowidza o wysokim poziomie umiej tno ci. B d co

b d . człowiek pierwotny nie posiada jeszcze samowiedzy w tej sferze; jego ciało przyczynowe b dzie

dla niego jeszcze długo niewidzialnym i nieznanym w tkiem, dookoła którego wije si cały szereg

jego istnie .

On sam w swojej naturze pozostaje zwierz ciem; jego wiadomo pra

cuje z pocz tku wł cznie

w sferze astralnej, dziedzinie dz, nami tno ci i po da . Działa jedynie dla zaspokojenia swoich

fizycznych potrzeb a w swoich instynktownych pop dach, co chwila styka si z przyrod zewn trzn ,

doznaj c gwałtownych star i uderze . Brutalne uciechy, brutalne cierpienia — nic poza tym nie zdoła go

poruszy . Jego ciało astralne stara si złagodzi wstrz sy i ból; przystosowuje si stopniowo do

oddziaływania na bod ce zewn trzne i w ten sposób rozwija si w człowieku pierwiastek dzy — Karny.

Zasób jego poj jest niewielki. Pami jego si ga zaledwie do wyda r e dnia poprzedniego, a nie maj c

prawie adnego wyobra enia o przeszło ci, nie my li wcale o przyszło ci. O ile jego po dania zostały

zaspokojone, nie troszczy si o jutro; zadowolony i syty drzemie oci ale lub oddaje si jakiej bydl cej

przyjemno ci. Od czasu do czasu głód i pragnienie daj mu si we znaki, a za ka dym ich nawrotem budzi

si zwolna w jego mózgu wspomnienie, e w przeszło ci jadł, e jego głód został zaspokojony. To

wspomnienie pobudza go do czynu, wi c puszcza si na poszukiwanie po ywienia.

Co do strony umysłowej rozwija si ona niezmiernie powoli. Dwa czy trzy poj cia, które człowiek

porównuje pomi dzy sob , stanowi cały jego dorobek umysłowy. W ten sposób rozwija si w nim

zacz tek umysłowo ci.

W tych pierwszych okresach człowiek urabia i organizuje stopniowo swoje ciało astralne i zarodek Manasu

ni szego, jego ciało fizyczne przekształca si równie powoli, przystosowuj c si do warunków. Lecz cały

ten proces odbywa si niesłychanie wolno. Człowiek bł ka si bez steru po oceanie ycia, bez adnej my li

kierowniczej, bez adnego okre lonego celu. Czy mo na si spodziewa , e b dzie czynił szybkie post py?

Na zdobycie dwóch czy trzech poj przechodzi całe jedno ziemskie ycie. I tak prawo, przez dnie i noce

nast puj cych po sobie okresów pracy i odpoczynku, kieruje yciem. Nast pnie przychodzi czas, gdy moc

powszechnego prawa kolejno ci przemian,

okres czynny jego małego cyklu osobistego dobiega ko ca.

Wybija godzina spoczynku, człowiek umiera.

Podczas okresu czynnego, ciało przyczynowe (człowiek istotny) zu ywa swoje siły na wcielanie si w

sferach ni szych. Podczas okresu biernego, wycofuje te siły stopniowo i skupia w sobie, by przyswoi

nabyte

do wiadczenia i przetworzy je w zdolno ci, dzi ki którym, w nast pnym wcieleniu, zdob dzie

do wiadczenia ju nieco wy sze. Do wiadczenia te mo na porówna do towarów nabytych w podró y

przez kupca, który wraca potem do domu, by zrealizowa ich warto i przemieni na złoto, tj. na zdolno

nabywania nowych towarów. Tak i dusza wzbogaca si a do całkowitego dokonania swojego ludzkiego

cyklu. To pomo e nam w zrozumieniu, w jaki sposób pami poprzednich wciele przejawia si u

zwykłego człowieka, pod postaci uzdolnie , wrodzonych cech i skłonno ci itp. a nie pod postaci

wyra nie pami tanych faktów.

Jak ju wiecie, mier polega na oddzieleniu si sobowtóra eterycznego. Ten z kolei zostaje

odrzucony, i człowiek znajduje si w astralu, czyli

w Kama-loka, pozostaj c tam a do wyczerpania si

zasobu po dliwo ci. Potem nast puje czas, gdy jego ciało astralne z kolei rozprz ga si , a człowiek

25

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

pogr a si w gł bszy spoczynek. Pozostawił on wi c ju za sob trzy ciała, czyli powłoki. Je li ywił

jak kolwiek szlachetn my l, co jest zreszt mało prawdopodobne na tym stopniu ewolucji, zachowa nieja-

sne jej wspomnienie w swoim Manasie ni szym.

Wówczas znajduje si w swoim raju. Wreszcie owo Manas, bardzo jeszcze pierwotne, zacz tkowe,

rozprasza si szybko, a człowiek dociera do swojej wła ciwej ojczyzny, któr jest dziedzina Manasu

wy szego (Aru-pa), czyli „niebo" wy sze. Jest to jego wła ciwe miejsce, jego ojczyzna, jako istoty

ludzkiej, lecz dotykaj c tego stanu, jest on, w pocz tkowych okresach swojej ewolucji, zupełnie

nie wiadomy. Bowiem wiadomo w jakiejkolwiek sferze zale y od działania w niej za ycia, za u

człowieka dzikiego, działalno w sferze my li abstrakcyjnej jest adna. A wi c człowiek pierwotny, który

za ycia wcale nie u ywał swojego Manasu wy szego, jest zupełnie nie wiadomy w odpowiadaj cej mu

sferze kosmicznej. W wy szych sferach nieba jest zaledwie w stanie zarodka.

Nale y zda sobie spraw z faktu, e na ogół, czego nie zacz ło si za ycia, nie da si zacz po mierci.

My l, e mier wyrównuje wszystko, e wszystkich czeka „wieczny spoczynek" w idealnym przybytku,

gdzie ciesz si jednakow szcz liwo ci — jest absurdem. Nagłego wzrostu nie spotyka si nigdzie we

wszech wiecie. Natura non facit saltus — Natura nie czyni skoków. Tylko przez powoln i cierpliw

działalno , mo na rozwin ka d władz naszej istot}-. Poj cie wszystko wyrównuj cej mierci, mo e

podoba si tym, którzy sp dzaj ycie na jedzeniu, piciu i spaniu. Lecz nara eni b d na wielki zawód po

przybyciu na „tamten brzeg". Ten stan bez wiadomo ci trwa przez pewien czas, po czym wraca okres

czynny cyklu indywidualnego. Par wewn trznych ruchów, par drgni ciała przyczynowego przejawia

si i oddziałuje na substancj sfery Manasu ni szego, skupiaj c dookoła powracaj cej do ycia ziemskiego

istoty nowe ciało mentalne. Ów nowy Manas, intelekt, kształtuje si według wyniku ycia poprzedniego,

przechowanego jako

uzdolnienie w ciele przyczynowym, ju po rozproszeniu si substancji intelektualnej.

Tak wi c nowy Manas ni szy, nie mo e sta si nagle umysłem wielkiego geniuszu: b dzie on tylko ro lin

wy rosł z ziarna zasianego w przeszło ci. Budz ce si drgania umysłowe, bardzo jeszcze pierwotne,

przenikaj stopniowo w sfer astraln , czyli innyi słowy, działalno istoty przenosi si z królestwa my li

w dziedzin dzy, i nowe ciało astralne kształtuje si ci le wedle cech poprzedniego ciała astralnego.

Potem siły doboru kosmicznego lub ich pomocnicy, tworz jakby wzór ciała eterycznego,

odpowiadaj cego danej jednostce, wzór, według którego organizuje si gruba materia fizyczna ciała

dziecka w łonie matki i tak stopniowo Ego (Ego — Ja u ywa si cz sto dla okre lenia indywidualno ci

człowieka tj. Manasu wy szego) bierze w swoje posiadanie nowe ciało fizyczne przy pomocy my lowego i

astralnego ciała.

Dusza dziecka opanowuje całkowicie swoje ciało dopiero w wieku około siedmiu lat. Poni ej tego

wieku dziecko yje cz ciowo w sferze astralnej. Dlatego rozumie ono i widzi wiele rzeczy, których my nie

dostrzegamy. Lecz, gdy opowiada o swoich naiwnych widzeniach, rodzice je strofuj , chc c je odwie od

„zmy lania" i tak stopniowo zdolno odczuwania wiata niewidzialnego zanika.

Lecz człowiek w tak pierwotnym stadium, o jakim tutaj mówimy, jest jeszcze tak słabo rozwini ty, e
ró nica, która zachodzi pomi dzy jednym a drugim yciem na Ziemi jest ledwie widoczna. Rozwija si
wi c powoli od wcielenia do wcielenia, doskonal c stopniowo swoje cztery ni sze ciała — narz dzia. A
gdy wreszcie sta go na wzniesienie si ku my lom abstrakcyjnym, Manas wy szy, znajduj cy si
dotychczas w stanie zal kowym, zaczyna działa , a wi c i rozwija we własnej sferze. Istno ci ,
wcielaj c si wci na nowo i doskonal c w ka dym yciu, jest Manas wy szy w ciele przyczynowym,
czyli człowiek prawdziwy, zawieraj cy w sobie pierwiastki: Atma i Buddhi. Cztery pierwiastki ni sze
odnawiaj si za ka dym wcieleniem, to one stanowi osobowo , tj. takiego człowieka, jakim go znamy i
jakim on sam zna siebie w yciu codziennym. Człowiek nie odnajdzie si takim samym w nast pnym

yciu. Nie tylko ponowne przejawienie si jego prawdziwego Ego w nowej osobowo ci na-st pi mo e w

innym rodowisku, w innym kraju, ale nawet w innej płci.

Tylko osobowo człowieka posiada ple . Ego, przejawiaj c si w sferach ni szych Wszech wiata,

poprzez wiele ró nych osobowo ci, raz m skich, raz e skich — rozwija w sobie, dzi ki ró norodno ci
nabywanych do wiadcze , dwa odr bne rodzaje cnót. Wszystkie cnoty bardziej m skie, energia,
odwaga, miało , m stwo rozwijaj si we wcieleniach m skich. Cnoty łagodniejsze, tkliwsze, a
zarazem cichsze i trwalsze s zdobycz wciele e skich. Człowiek doskonały zdobył kolejno wszystkie
cnoty tak m skie jak kobiece. Jest on silny jak m czyzna, tkliwy jak kobieta. Kto rozwin ł w sobie
tylko jedn stron natury ludzkiej, mo e by pewny, e znajduje si jeszcze bardzo daleko od celu —

26

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

„Bo w on czas zmartwychwstania nie b dzie ani m ów, ani on, ale wszyscy b d , jako aniołowie
Bo y w niebiesiech" — Mateusz, rozdz. XXII, 30.

Manas wy szy zmienia si ustawicznie, wzrasta i rozwija si w długim szeregu wciele . Dusza

ludzka nie jest wi c ilo ci niezmienn , przeciw-nie, proces, który tu opisujemy, ma wła nie na celu jej
wzrost i rozwój. Lecz przeobra aj c si wci , zachowuje sw

to samo i nieprzerwan ci gło

poprzez wszystkie ludzkie wcielenia. Nigdy si nie rozprasza, jak cztery pierwiastki ni sze, przez cały
czas, dopóki człowiek jest człowiekiem. Lecz, gdy przechodzi do królestw anielskich, po dokonaniu
swojego cyklu człowieczego, mo e odrzuci i odnowi swój Manas wy szy, jak odrzuca i odnawia b d c
człowiekiem, swoje ni sze powłoki.

Okres, upływaj cy pomi dzy jednym wcieleniem a drugim, jest bardzo zmienny. Zale y on całkowicie
od u ytku, jaki uczynił człowiek ze swojego ycia ziemskiego. Jak mówili my, nic nie mo e by
rozpocz te po mierci; okresy czy cowy i niebia ski s tylko pełnym rozkwitem, realizacj energii,
nagromadzonych w ró nych pierwiastkach naszej wiadomej istoty

za jej ycia na Ziemi. Człowiek,

który nie rozwin łby adnej działalno ci psychicznej lub umysłowej, mógłby niezwłocznie wcieli si
na nowo. Lecz dla człowieka, o rozwini tym intelekcie, przeci tny okres od „ mierci" do ponownych
narodzin wynosi około tysi ca pi ciuset lat. Oczywi cie istota wyswobodzona z ciała mo e mie o
tym czasie zupełnie odmienne poj cie, poniewa prawa czasu w sferach ponadfizycznych, ró ni si
znacznie od tych, do których my jeste my przyzwyczajeni. Ten przeci tny okres jest zreszt bardzo
rozci gliwy; jednostki rozwini te duchowo (nie mam tu na my li „Wtajemniczonego" lub ucznia
Mistrzów M dro ci, który mo e przy pewnych warunkach po wi ci swój

Devachan i zaraz

wcieli si ponownie dla słu enia ludzko ci. Devachan — oznacza po sanskrycku stan niebia ski)
b d mogły powróci po dwóch, czy trzech tysi cach lat, podczas gdy ludzie mierni i przeci tni b d
nieobecni w sferze fizycznej zaledwie kilka wieków. Małe dziecko b dzie mogło wcieli si ponownie
prawie natychmiast po „ mierci".

Wzgl dna długo okresu astralnego i niebia skiego zale y równie od naszego ycia na Ziemi.

Człowiek przewrotny, a zarazem pot ny, który po wi cił wszystkie swoje siły na zaspokojenie
chciwo ci swoich dz i egoistycznych nami tno ci, zostanie zatrzymany przez długi czas w wiecie
astralnym; po upływie tego okresu, skromny plon dobra, posianego w jego yciu, zapewni mu
krótki pobyt w wiecie niebia skim. Wszystko to odbywa si zgodnie z prawami natury, nie według

adnego arbitralnego wyroku. Człowiek odnajduje siebie w par godzin po „ mierci" takim, jakim

był na Ziemi, z wyj tkiem ciała fizycznego, nie jest on lepszy ani gorszy, ni poprzednio, ze
wszystkimi swoimi dawnymi dzami i nami tno ciami, bo nami tno ci te trwaj w sferze astralnej
i tam tylko s zdolne istnie , podobnie, jak ciało fizyczne mo e istnie tylko w sferze fizycznej.
Dlatego natura uczuciowa tego człowieka, poci gnie go w wiry astralne wiata, gdzie pozostanie
poty, póki wszystkie jego zwierz ce energie nie zostan zneutralizowane, \\yczerpane. Mo na łatwo
zrozumie , e u wielu jednostek wymaga to długiego czasu.

Gdy energie astralne zostan ju wyczerpane, ciało astralne równie umiera, za reszta natury

człowieka pozostaje nienaruszona. Poniewa jego my l (Manas) mało działała za ycia na Ziemi,

niewielki zasób jego energii w sferze mentalnej, czyli niebia skiej, wyczerpuje si szybko i po krótkim

okresie zupełnej nie wiadomo ci, gdy z kolei ciało Manasu ni szego umiera, człowiek wła ciwy

powraca ku fizycznemu wiatu, gotów do nast pnego ycia.

A wi c nasze ycie po „ mierci" zale y całkowicie od ycia na Ziemi. Je li przez bogate, szlachetne

my li rozwiniemy w wysokim stopniu nasz my low natur , oczyszczaj c zarazem ciało astralne, to

nasz okres czy cowy b dzie bardzo krótki, i w niewiele dni po mierci przejdziemy w wiat

niebia ski, dla długiego przebywania tam w spokoju i szcz ciu. Prócz tego nasza działalno fizyczna,

moralna i my lowa okre la rodzaj i charakter zal ków (Skandhas), „ziaren" przyszłych ciał. zal ków,

które przekazane przez ciało przyczynowe, posłu do zbudowania dla przyszłej inkarnacji nowego

ciała mentalnego i astralnego, które wpłyn te w du ej mierze na wybór odpowiedniego ciała fizycznego.

Z tego mo emy zrozumie , e ju w tym yciu przygotowujemy sobie nast pne, kujemy sobie

ła cuchy, które uczyni z nas niewolników lub przysposabiamy narz dzia, które pomog nam oswobodzi

si .

27

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Nawet wi c intelektualne zrozumienie tych poj mo e by u yteczne, gdy mo e si przyczyni

do jasnego u wiadomienia sobie, czego chcemy, do okre lenia celu, wyra nego kierowania si ku niemu,

zamiast wzlotów i porywów ku jakiemu mglistemu, fantastycznemu ideałowi.

ycie na planie astralnym mo e by przedłu one ponad zwykł norm przez sztuczne, bardzo

zreszt szkodliwe, poczynania. Jak mówili my, człowiek przebywa na planie astralnym do całkowitego

wyczerpania si jego uczuciowych energii, wytworzonych za ycia na Ziemi. Otó te energie mog by

podniecane i zasilane, w wiecie astralnym, przedłu aj c tym samym nieograniczenie ten okres czy cowy.

Ró ne mog by tego przyczyny.

Przede wszystkim mo emy si obawia , i wiele istot astralnych zasila swoje ycie przy pomocy

mediów spirytystycznych; inne ywi swoje dze, utrzymuj c si niejako kosztem jednostek wyst pnych i

zdeprawowanych, które opanowuj poza ich wiedz i wiadomo ci . Czy nie zauwa yli cie, e w krajach,

gdzie istnieje kara mierci, ilo zbrodni zawsze wzrasta, zamiast si zmniejsza ? Przyczyna tego jest

prosta, ka dy kto to zaobserwował, na pewno to rozumie. Niezbitym faktem jest, e człowieka nie mo na

zabi . Mo na zabi jego ciało, lecz człowiek yje dalej. Wykonuj c na zbrodniarzu wyrok mierci,

pozbawia si go tylko ciała fizycznego; nieraz nawet w swoim eterycznym ciele przebywa w najni szych

sferach niewidzialnego wiata, ywi c naj ywsz nienawi i wszystkie swoje niepohamowane dze. O

ile niebezpieczniejszy i szkodliwszy jest wówczas, ni był w wi zieniu, gdzie, zamkni ty mógł tylko

nienawistnymi my lami wpływa na ludzi — a teraz, uwolniony od wi zienia i od ciała fizycznego, mo e

działa stokrotnie silniej i szerzej, z błyskawiczn szybko ci mo e przenosi si z miejsca na miejsce,

opanowuj c i popychaj c do zbrodni tych, którzy ywi uczucia nienawi ci i zemsty. A wi c, im wi cej

wykonuje si kar mierci, tym bardziej wzrasta, a nie zmniejsza si zbrodniczo i przest pstwa w danym

kraju.

Wiele istot wiata astralnego, o charakterze mniej lub bardziej złym, bierze w swoj moc „media",

dzi ki którym udaje im si zadowoli w pewnej mierze swoje ziemskie dze. Medium jest dla tych istot

fizycznym punktem oparcia; pozwala im ono uruchomi nowe zapasy energii w ich ciałach astralnych.

We my na przykład istot astraln opanowan gwałtown dz do alkoholu; z braku ciała fizycznego dla

uczynienia jej zado — dza ta według normalnego biegu ycia w astralu powinna stopniowo wygasn ,

sprawiwszy wpierw du e m ki bezcielesnemu nieszcz nikowi. Oczyszczony poszedłby dalej drog

ewolucji. Je li jednak medium ofiaruje mu swoje ciało jako przewodnik fizyczny, postara si on skorzysta

z nadarzaj cej si sposobno ci, by zadowoli sw nałogow dz do wyzwolenia, pobudzi medium do

pija stwa i zamiast poło y kres własnym cierpieniom, przedłu y je tylko i wzmocni, czyli poniesie kl sk

i to podwójn .

Wszystkie wyziewy wyst pku i krwi, przyczyniaj si zreszt do ywienia najpierwotniejszych i

najni szych istot astralnych, które lubi nawiedza rze nie i przeró ne miejsca rozpusty. Nie wszystkie

dziedziny astralu maj tak niskich mieszka ców. Wy sze działy tej sfery s nawet bardzo miłym miejscem

pobytu, o du ym pi knie. Jest to ów „kraj wiecznego lata", o którym mówi spiryty ci. adne medium,

pozostawione samemu sobie, nie zdoła przekroczy tej dziedziny i dotrze wy ej do sfery mentalnej.

Bł dem, o którym zbyt mało my limy, jest zanadto silny al po naszych zmarłych, który mo e ich długo

zatrzymywa w astralu; nieopanowany, egoistyczny ból tych, którzy pozostali na Ziemi, mo e mu tylko

szkodzi . Nie s to dowody prawdziwej miło ci, bo ten al yj cych dosi ga tych. którzy odeszli, budzi w

nich ziemskie wspomnienia i odwraca uwag ich duszy ku rzeczom ni szym. Prawdziwi przyjaciele nie

powinni post powa w ten sposób, zwłaszcza wyznawcy religii tak wielkiego Mistrza, jak Chrystus. Je li

wasi zmarli maj zazna spokoju w Chrystusie, po co chcecie ci ga ich z powrotem na ten padół

cierpienia? Czy nie ma w ród was ludzi prawdziwie, najgł biej wierz cych? Człowiek prawdziwie wie-

rz cy cieszy si , i jego przyjaciel, jego brat, wyzwolił si z wi zów ziemskiego ycia. Prawo bytu

przyprowadzi go i tak do wcze nie, by prze ywał dalej szereg swoich do wiadcze na fizycznym

wiecie.

Przeciwnie, nale y poczytywa sobie za wi ty obowi zek posyłanie ku naszym zmarłym my li nadziei,

miło ci i ukojenia, zwłaszcza w pierwszych okresach, gdy mog si znajdowa w stanie zam tu i odczuwa

wielk potrzeb pomocy. Jest to najodpowiedniejsze, jedyne godne nas stanowisko, zupełnie przeciwne

temu, którego niebezpiecze stwa wskazali my Wy ej. Tym, którzy w swojej rozpaczy nie s zdolni

zrozumie tej ró nicy — powiemy: „Módlcie si za nich, ale ich nie opłakujcie".

Niedorzeczno ci byłoby przypuszcza , i stan niebia ski mo e trwa bez ko ca dla tych, którzy

nie osi gn li szczytu ewolucji człowiek^. Aby móc y jak anioł, trzeba wpierw zdoby potrzebne do tego

wła ciwo ci. Za człowiek mało rozwini ty nie posiada w sferach wy szych nawet wiadomo ci.

Za dajcie od zwykłego człowieka, aby zastanowił si nad jak abstrakcyjn my l , a wnet za nie.

28

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Powietrze szczytów my li usypia jego oci ał wiadomo . Niech wi c nauczy si my le abstrakcyjnie, z

cał wiadomo ci , za ycia ziemskiego: wówczas dopiero b dzie mógł si spodziewa , e jego

wiadomo przetrwa po „ mierci" w sferze mentalnej. Człowiek rozwija si wi c stopniowo poprzez długi

ła cuch kolejnych y . Lecz dopóki nie osi gn ł wysokiego stopnia ewolucji, nie przypomina sobie nic ze

swoich minionych istnie . Człowiek intelektualnie rozwini ty, chocia nie pami ta adnych szczegółów,

posiada ju jednak ukryte, syntetyczne wspomnienie ubiegłych do wiadcze : głos jego sumienia nie jest

niczym innym. Zreszt ta utrata pami ci, pomi dzy jednym yciem, a drugim, nie powinna nas zadziwia .

Pami zale y od kojarzenia poj . Otó kojarzenie przerywa si dla czterech pierwiastków ni szych, / po

ka dej „ mierci", gdy nawet materia tych ciał rozprasza si . Je li wystarczy jeden uraz, wstrz ni cie

mózgu, by my zapomnieli o zdarzeniach z ycia obecnego, to jak e byłoby mo liwe, by zdarzenia naszych

minionych istnie mogły si przechowa w naszej pami ci, gdy wszystkie cz ci naszej istoty, ni sze od

ciała przyczynowego (duszy), zostały całkowicie odnowione?

Co do duszy (ciała przyczynowego), to trwa ona wci i przechowuje wspomnienia wszystkich

ubiegłych y .

W dniu, w którym dojdziemy do tego, by uczynni ciało przyczynowe o rodkiem naszej wiadomej

działalno ci, pami ta b dzie naszym udziałem i odnajdziemy t „złot ni " wi

c wszystkie istnienia

człowieka.

Tymczasem zachowujemy o przeszło ci tylko ogólne wspomnienia; nasze sumienie jest niby rzutem

Manasu wy szego, rezultatem do wiadcze minionych y . Co wi cej, to, co nazywamy naszym

charakterem, nasz indywidualno ci , jednym słowem „sob " — wszystko to jest tylko wynikiem

poprzednich wciele . Co do szczegółów, to odnajdziemy je w chwili Wtajemniczenia, o którym

wspomniałem, gdy nasze ni sze „Ja" uto sami

si wiadomie z Ja ni wy sz , z prawdziw ludzk

dusz w nas. Wówczas wszystkie nasze wcielenia uka si nam, jako dni jednego ycia.

Takie s główne zarysy wielkiego prawa Reinkarnacji, rz dz cego rozwojem jednostki ludzkiej.

Wzrost odbywa si powoli, według prawa kolejno ci przemian, a do dnia osi gni cia doskonało ci,

gdy wszelka konieczno ponownego wcielenia znika ju dla istoty, która jest ju wi cej ni

człowiekiem.

Wykład siódmy

Karma

Poprzestali my dot d na badaniu procesu ewolucji kosmicznej. Widzieli my, e zasadniczy-

Pierwiastek Bytu jest Jeden, ten sam w człowieku t w kosmosie. Stwierdzili my powszechne prawo

kolejno ci przemian, na mocy którego wszystko si rozwija w szeregu periodycznie powtarzaj cych

si przejawie . Wreszcie w stosunku do istoty zindywidualizowanej zzłowieka, obserwowali my

działanie tego samego prawa, pod nazw Reinkarnacji.

Pozostaje nam zbada dlaczego, na mocy jakiej zasady, owe periodyczne przejawy pozwalaj

nam posuwa si naprzód. Reinkarnacja z jednej strony — Ewolucja z drugiej, s to dwa rodzaje

zjawisk z dziedziny obserwacji transcendentalnej. Postaram si wykaza , jaki istnieje zwi zek

pomi dzy tymi dwoma rodzajami zjawisk, a raczej jaka jest wspólna obu przyczyna.

Przyczyn t jest

działanie — Karma. Słowo sanskryckie Karma lub poprawniej Karma,

znaczy wła ciwie działanie, czynno . St d wypływa jej znaczenie, jako

prawo przyczynowo ci lub

nast pstwa przyczynowego; ka da przyczyna jest bowiem czynem, a ka dy czyn przyczyn . Wszelki

skutek jest z konieczno ci wynikiem jakiego działania, zreszt jest te i sam czynem, a uwa any z

kolei jako przyczyna, wytwarza nowe skutki. Poniewa za szereg przyczyn i skutków jest wła ciwie

29

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

ła cuchem działa , wytwarzaj cych si wzajemnie, cały ten proces otrzymał miano Karmy, czyli

działania. Ludzie, wyobra aj cy sobie, e znaj filozofi Wschodu, rozumiej zazwyczaj pod tym

mianem prawo, rz dz ce wył cznie losami człowieka. Wła ciwie Karma znaczy o wiele wi cej;

rozci ga si ona i stołuje do całokształtu działalno ci kosmicznej; rz dzi ogromem

stworzenia W jego

cało ci.

Musicie zrozumie , e jest zupełnym niepodobie stwem dla ograniczonej wiadomo ci ludzkiej

zbada prawo Karmy we wszystkich wielorakich jego przejawach, ogarniaj cych cały Wszech wiat.

Tote wielcy Mistrzo

wie hinduscy, miedzy innymi Budda, zabraniali swoim uczniom wszelkich dyskusji,

d

cych do wyczerpuj cego o wietlenia tej spraw-. Według nich Karma jest w swojej istocie rzecz

nieogarnion dla ludzkiej my li. Tym bardziej my w tym krótkim szkicu mo emy poda tylko ogólne zasa-

dy tego Wszech wiatowego prawa.

Pierwsza z tych zasad jest nast puj ca:

Wszystko, co istnieje, jest czynem; istnie i działa — to

jedno. Nie ma w całym wiecie ani jednej materii, która by nie była czynna. Na przykład ołówek, powiecie

mo e, i jest bierny. Mylicie si ! Jego materia mo e si wam wyda wzgl dnie bezwładna, a jednak, je li go

widzicie, znaczy to, e zmienia on kierunek i barw wiatła, które pada na siatkówk ; a wi c oddziaływuje,

czyli jest czynny. Zreszt , zarówno uczony jak i jasnowidz, powiedz wam, i ka da cz stka materii

znajduje si w czynnym ruchu. Zgodziwszy- si na to, mo emy- podzieli przedmioty na wywieraj ce

działanie proste i zło one, przyjmuj c na przykład ostatni atom fizyczny za działanie ruchu prostego

(oczywi cie mo e to by jedynie umowny warunek, widzieli my bowiem, przy analizie Wszechrzeczy, e

ostateczny atom fizyczny jest tylko ruchem substancji astralnej, a analiza taka da si prowadzi

teoretycznie w niesko czono a do Praprzyczyny).

Nast pnie mo na wyobrazi sobie mnóstwo takich atomów, czyli prostych wirów, poł czonych ze

sob pewnym prawem i tworz cych jednostk zbiorow . Specjalne uło enie tych jednostek utworzy nowy

o rodek działa , jeszcze bardziej zło ony.

Ciało ludzkie mo e nam tu słu y za przykład: ka d komórk mo emy uwa a (na mocy umowy)

za prosty ruch; pewna ilo skupionych komórek tworzy organ, now zbiorow jednostk , za pewna ilo

organów, zł czonych według okre lonego prawa — stanowi ciało ludzkie. To ostatnie mo na uwa a z

kolei za jednostk ; posuwaj c syntez jeszcze dalej, otrzymamy naród, ras , ludzko — szereg

jednostek

coraz to bardziej zło onych, ogarniaj cych w ko cu cały Wszech wiat.

Wszystko we wszech wiecie jest wi c działaniem wzgl dnie prostym lub zło onym; Wszech wiat

jest olbrzymim zespołem tych działa , zespołem harmonijnym, prawidłowym i planowym.

Druga zasada, o której chc wam powiedzie , jest nast puj ca:

Byt powszechny, równoznaczny — według

zasady pierwszej —

z powszechnym działaniem, zmienia si nieustannie wskutek tego ruchu. Zmien-

no ta, w ewolucji

czynnego bytu, mo e si wyrazi post pem lub ru

chem wstecznym, przy czym

ci gło i to samo istoty nie zmienia si . Na przykład nasze ciało przeobra a si , jak widzieli my,

wskutek oddziaływa wiata zewn trznego, lecz pozostaje sob w ci gu całego ycia człowieka. W

tym znaczeniu rozumiem to samo i ci gło bytu.

A wi c:

Zasada pierwsza: Byt jest równoznaczny z działaniem.

Zasada druga: Moc działania byt si przeobra a; moc działania post pujemy naprzód lub te

cofamy si .

To powszechne prawo, w zastosowaniu do ludzko ci, da si uj nast puj co:

„Ka dy człowiek stanowi dla siebie samego sw własn Karm , swój

odr bny sposób działania".

Wszystko, czym jest człowiek i wszystko co posiada, wszystko, czym b dzie i co mie b dzie,

wszystko to zale y od jego działalno ci, wszystko to mo e by jedynie wynikiem tego, co uczynił, co

czyni i co czyni b dzie w my lach, \v mowie i post powaniu. My li, słowa i uczynki, czyli ci lej —

my li, ch ci i uczynki przedstawiaj działalno człowieka w trzech sferach: mentalnej, astralnej i

fizycznej, stanowi cych pole jego ewolucji.

Jednym słowem nasza

tera niejszo jest wynikiem naszej przeszło ci. Jako przeszło

rozumiem

niesko czony szereg minionych działa naszej istoty. Analizuj c dalej, znajdujemy, e

tera niejszo — wynik przeszło ci — ujawnia si nam w podwójnej postaci. Rado lub cierpienie,

warunki pomy lne lub przeciwne, ta dwoisto skłania nas do podzielenia czynów przeszło ci, których

30

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

tera niejszo jest wynikiem, na dwie okre lone kategorie; mówimy wi c, e czyny te były dobre lub

złe.

Dobro i Zło w swojej istocie s

wzgl dne. Nie istnieje nic bezwzgl dnie dobrego ani nic

bezwzgl dnie złego, bo Absolut wyklucza wszelk wła ciwo . „Dobro absolutne" nie jest

okre leniem słuszniejszym od: „absolutny ruch" lub „absolutne ciepło". W Absolucie „dobro" i „zło"

stanowi

jedno, jak zreszt wszystko inne.

Okre lenia „Dobro" i „Zło" maj znaczenie tylko wówczas, gdy si je przeciwstawia

wzajemnie w wiecie przejawionym. Jak + i - , Dobro i Zło s nieodzowne w przejawieniu

Wszech wiata i istniej tylko w nim. Okre lenia te s wzgl dne, st d wnika, e to, co jest Ziem dla

mnie,

mo e by Dobrem dla kogo innego; co było dla mnie Dobrem wczoraj — mo e by Złem

dzisiaj. Okre lenia te maj warto realn tylko w

stosunku do istoty, do której si odnosz .

Nie wyprowadzajcie st d bł dnych wniosków, powiadaj c mi na to: „poniewa nie ma rzeczywistego

Dobra ani Zła, mo emy robi wszystko, co si nam podoba". Dowiedliby cie przez to, e mnie nie

rozumiecie. Powiedziałem: „ Dobro i Zło istniej

realnie, jak Wszech wiat, jak wy sami, lecz równie jak i

to wszystko, s one

wzgl dne". Gdzie jest w takim razie kryterium naszych czynów? Po czym mo emy

pozna czy s złe, czy dobre? Po tym, e wszelki czyn mentalny, astralny, czy fizyczny, zmierzaj cy do

ograniczenia jakiejkolwiek istoty w jej ewolucji jest zły, gdy sprowadza cofni cie si . Wszelki czyn,

zmierzaj cy do usuni cia ogranicze , do ułatwienia i przyspieszenia ewolucji jakiejkolwiek istoty, do

zbli enia do Boga — jest dobry. Takie jest okre lenie Dobra i Zła. Jednym słowem Dobro lub Zło nie s

realno ci bezwzgl dn , tylko

kierunkiem lub d no ci . Kilka przykładów ułatwi \\arn zrozumienie

dokładnie mej my li.

Przykład, na który zwracam uwag mych słuchaczy, to rodzaj od ywiania. Ludzie Zachodu

przewa nie nie zdaj sobie sprawy, jak bardzo szkodz swojej ewolucji przez ci kie po ywienie, które

uwa aj za niezb dne dla normalnego podtrzymywania zdrowia fizycznego. Jada mi so zwierz ce jest

zarazem dobrze i le. Mog was zapewni , e byłaby to dla mnie osobi cie rzecz bardzo zła; straciłbym na

tym pod wieloma wzgl dami; przede wszystkim uczucie gł bokiego szacunku dla wszystkich form ycia,

uczucie, odziedziczone po przodkach, przyt piłoby- si we mnie. gdybym pozwolił swoim bli nim zabija

zwierz ta na pokarm dla mnie. Co wi cej, me najsubtelniejsze uzdolnienia przy miłyby si , a moja ni sza

natura stałaby si trudniejsza do opanowania. Ale ten sam czyn byłby bardzo dobry- dla ludo ercy-.

Mogliby cie mu powiedzie z cał pewno ci : „Patrz na te pi kne jelenie, na wszystkie dzikie zwierz ta.

Mi so ich jest smaczne; id cigaj je, b dzie to dla ciebie zdrowe i szlachetne. Je li w tym zasmakujesz,

wyrzekniesz si zjadania swoich bli nich".

I gdyby wam si udało go do tego przekona , zawdzi czałby wam post p w swojej ewolucji.

Podobnie, wielo e stwo, stanowczo złe dla m drca, byłoby prawie dobrem dla wielu współczesnych ludzi

cywilizowanych, gdy pod przykrywk jedno e stwa, z którego s dumni, yj w haniebnej rozwi zło ci.

Jawne wielo e stwo byłoby lepsze z wielu wzgl dów od wyuzdania, które wprowadza rozkład i jad we

współczesne społecze stwo.

Nawet w wielkich religiach znajdziecie czasem przepisy, na pozór dziwne; lecz zrozumiecie je doskonale,

wiedz c, e stosuj si tylko do pewnych kategorii jednostek. Nie ma ogólnego prawa dla wszystkich.

Przypu my, e dla nas ostatecznym dobrem byłoby poznanie Najwy szej Inteligencji Duchowego Sło ca,

o rodka całego systemu. Ideał ten jest

dla nas najwy szy-, jakiego mo emy pragn . Lecz dla istot

yj cych w sferach jeszcze wy szych, ni to duchowe Sło ce, byłoby to ograniczeniem, a wi c złem.

Czy nawet Prapierwiastek nie jest ograniczeniem dla Absolutu?

Filozofia hinduska powie wam wtedy, e wszystko, co istnieje jest dobrem lub złem, zale nie od obranego

punktu widzenia.

Wynika st d, e chc c ustali najogólniejsz klasyfikacj naszych czynów, naszej Karmy, nale y

rozwa y ich nast pstwa

dobre lub złe, obiektywne i subiektywne (tj. skutki naszych czynów, wywarte, z

jednej strony na nas samych, z drugiej za . na otaczaj cy wiat)

we wszystkich trzech wiatach:

fizycznym, astralnym i mentalnym.

Jednym słowem, ka da istota działaj ca przez ogół swoich czynów, wpływa na siebie i na swoje

otoczenie, przetwarzaj c nieustannie jedno ł drugie. Ka dy sam wytwarza sw własn natur i otaczaj ce

warunki, mo e chwali lub gani tylko sam siebie, gdy sam stanowi o swoim losie i tworzy przeznaczenie.

Wszystkim za rz dzi Prawo Powszechnej Sprawiedliwo ci.

31

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Za owe doskonałe Prawo jest w istocie swojej jednym z Władc i Panem Wszech wiata, bowiem:

„Odda On człowiekowi wedle jego dzieł. Nie łud cie si , nie wolno nikomu naigrywa si z Boga, gdy

co człowiek posieje to samo zbierze".

Nie ma wi kszej Prawdy ponad stwierdzenie: sami tworzymy swoje przeznaczenie, nasze ycie

rozwija si z kł bka, który snujemy własnymi r kami.

Nasz obecny stan nie wynika z przypadku ani te z kaprysu jakiego despotycznego Boga,

stworzonego dowolnie przez nas na obraz i podobie stwo nasze. Zdajmy sobie z tego spraw , a staniemy

si wolnymi lud mi! Z ebraków, jakimi byli my dotychczas, zmienimy si w obywateli Wszech wiata.

Poznacie te wtedy, e wasza przyszło jest w waszym r ku; od was zale y urobi j według własnej woli.

„Je li cierpi dzi , to dlatego, e w przeszło ci łamałem Prawo. Mog wini tylko siebie: ze spokojem i

m stwem b d stawia czoło wszystkim pozornym niesprawiedliwo ciom, które dzi znosz ". Tak mówi

człowiek, który zrozumiał swoje poło enie. Kroczy on swoj drog z podniesionym czołem, cierpliwy

wobec tera niejszo ci — skutku fatalnej przeszło ci — pełen nadziei i ufno ci w przyszło swobodn ,

któr sam sobie gotuje. Człowiek zale ny od siebie samego, niepodległy- i ufaj c sobie, cierpimy i m ny

— oto wynik zdrowego zrozumienia Karmy. Pozostaje nam zbada w nast pnym wykładzie, dlaczego

człowiek zwi zany jest z Karm , i w jaki sposób mo e stopniowo zdoby wolno .

Wykład ósmy

Karma

(ci g dalszy)

W ostatnim wykładzie starałem si wyja ni , e wszystko, zarówno w naszej wewn trznej

naturze, jak i otaczaj cych nas warunkach, jest wynikiem naszej Karmy, naszego działania. Wska

wam teraz Prawo, które pozwoli nam lepiej ogarn działanie Karmy w ewolucji człowieka.

Naturalnym d eniem ka dej przyczyny (ka dej działalno ci) jest wywołanie

bezpo redniego i natychmiastowego skutku. Je li porusz r k , fale wibracji, natychmiast

wprawione w ruch,

d

do niezwłocznego wpływu na wszystko wokoło. Tylko opór rodowiska

(opór wywołany działaniem, czyli

przyczyn przeciwstawn ), przeszkadza bezpo redniej realizacji

tego d enia. Przyczyny

d

wi c do wywołania bezpo rednich skutków-, lecz nie zawsze to

osi gaj ; inaczej mo na by my le , e obecna chwila wynika wył czne z chwili poprzedniej. Tak

byłoby istotnie, gdyby my nie wytwarzali co chwila przyczyn przeciwstawnych, które logicznie

bior c, nie mog wytwarza swoich skutków jednocze nie. Je li wło gol r k w ogie , natychmiast

si sparz . Lecz je li zawczasu czym j ochroni , moja r ka nie sparzy si od razu; przedtem bowiem

ogie b dzie musiał zniszczy powłok ochronn . I tak, skutek ka dej przyczyny, normalnie powinien

nast powa niezwłocznie; lecz opó nia si , je li jednocze nie wchodzi w gr jaka odwrotna

przyczyna. Jest na to wiele przykładów, spotykamy je na ka dym kroku. I tak kiełkowanie ziarna

opó nia si \\ naszym klimacie, wskutek zimowych niegów i mrozów. W krajach, gdzie nie ma zimy,

ludzie z łatwo ci zbieraj dwa plony do roku.

Prawo to przejawia si w całym naszym yciu. Nieustannie, bez chwili przerwy, gromadzimy

przyczyny, które zawsze d

do skr powania nas. sprowadzaj c skutki, je li tylko nadarzy si

odpowiednia okazja. Lecz na-Ile działania s zwykle tak sprzeczne, e tylko rzadko niektóre z nich

harmonizuj ze sob . Gromadzimy wi c w przeci gu naszych istnie całe stosy przyczyn, których

skutki nie mog od razu si przejawi . Te przyczyny stanowi to, co nazwa by mo na technicznie

Karm nagromadzon , po sanskrycku: Sanchita Karma. Karma utajona.

Za Karma, której skutki przejawiaj si obecnie w naszej naturze, w naszym charakterze, w

warunkach naszego ycia — otrzyma nazw

Karmy czynnej, czyli: Prarabdha Karma. Ta cz

naszej Karmy okre la kierunek naszego tera niejszego ycia, zobaczymy nast pnie w jaki sposób

odbywa si selekcja, czyli wła ciwy jej dobór.

Wreszcie now Karm , rodz c si co chwila z naszych rozlicznych działa , mo na nazwa

Karm powstaj c , czyli: Kriyamana Karma.

32

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Karma ta przedstawia pot g twórcz człowieka, r kojmi jego wolno ci. Przekonamy si

dalej, w jaki sposób, za pomoc wiadomie kierowanego działania, ucze mo e zmieni własne

przeznaczenie (Prarabdha) a do jego zupełnego unicestwienia. Mo e on równie uruchomi swoj

Karm utajon (Sanchita) i w kilku krótkich wcieleniach spłaci drugi, które w przeciwnym razie,

sprowadzałyby go na Ziemi przez niezliczone wieki. Zale nie od tego, czy daje si ona pogodzi , czy

te nie z naszym tera niejszym post powaniem, zalicza si do jednej lub do drugiej z dwóch

poprzednich kategorii.

yjemy zatem pod wpływem podwójnego kompleksu Karmy; jedna utajona, oczekuje

sposobno ci przejawienia si ; druga wytwarza w danej chwili bezpo rednie skutki. Zrozumiemy teraz,

e nagromadzona Karma mo e, z braku sposobno ci, przenosi si z jednego ycia na drugie i pozo-

stawa utajona nawet w przeci gu wielu wciele , by zakiełkowa wreszcie jak ziarno, znajdowane w

egipskich sarkofagach, je li tylko znajdzie si w sprzyjaj cych okoliczno ciach.

Z tego rozległego zasobu musz by wybierane przyczyny, przeznaczone do rz dzenia

poszczególnym wcieleniem; przyczyny, które maj c przejawi si jednocze nie w istnieniu, jakie si

przygotowuje, nie powinny oczywi cie wyklucza si wzajemnie.

Nie zapomnijmy zaliczy do tego zasobu Karmy, wytwarzanej przez istot w okresie

nast puj cym po ka dej mierci fizycznej. Jest to jeden z najwa niejszych czynników, poniewa

swoj działalno ci w sferze astralnej i mentalnej człowiek przetwarza w sobie dobre lub złe

skłonno ci i egoistyczne dze swojego ziemskiego ycia. Widzieli my ju , e nawet nowa Karma

mo e si wytworzy w wypadku, gdy pobyt istoty w sferze astralnej przedłu ył si sztucznymi

sposobami.

Kto wi c dokonuje tego wyboru? Pot gi, które nazwa mo emy, je li to okre lenie wam si spodoba

Prawami doboru kosmicznego. Nieustannie dostrzegamy w przyrodzie działanie analogicznych

praw. Zasad cie drzewo i dostarczcie mu najrozmaitszych składników, z tej mieszaniny drzewo

wybierze tylko to, co jest mu potrzebne do wzrostu i budowy; reszta zostanie odrzucona.

Przekonacie si , e wsz dzie, gdziekolwiek istnieje ycie, istnieje te zawsze i wybór. ycie

za jest wsz dzie i we wszystkim, wprawdzie pod ró nymi postaciami, lecz zawsze kierowane

prawami doboru. Człowiek nie stanowi tu wyj tku.

Otó powy sze prawa mo na uwa a równie za czynniki działaj ce, za Istoty lub Władców

subiektywnych. Bo mi dzy Prawem a Istot , która jest jego wyrazem, nie ma adnej zasadniczej

ró nicy. Wiemy o prawie tylko to, e jest ono pewnym trybem metodycznego działania. Pomy lcie o

jakimkolwiek prawie; nie mo emy wyobrazi go sobie inaczej, jak pod postaci działania. A przy

działaniu, jak widzieli my wy ej, musi zawsze istnie jaki czynnik działaj cy, jaka działaj ca istota.

Ten sam obiekt przedstawia nam si jako działanie, czyli Karma lub jako Istota zale nie od obranego

punktu widzenia.

Kto z was mnie nie zna? Gdy mówi do was, wasze zmysły uderza cały szereg zdarze ,

których skutek nazywacie: d wi kiem, barw itd. Które z tych wra e jest mn samym? We mnie, jak

i w całym wszech wiecie, dostrzegacie zawsze tylko pewien zespół prawidłowych działa , dostrze-

gacie tylko pewne Prawo. Istota rzeczy jest dla was wsz dzie nieuchwytna, z wyj tkiem

w was

samych. Je li idzie o mnie, wnioskujecie przez analogi o obecno ci jakiej istoty, to jakie macie

prawo wnioskowa odmiennie o czymkolwiek?

Z waszego punktu widzenia — Prawa Przyrody s

tylko prawidłowo ci działa , wiem o tym dobrze; lecz gdyby cie si postarali stan na ich

subiektywnym stanowisku, wówczas mieliby cie zupełn podstaw uwa a je za

Istoty.

Prawo kosmiczne i Istota kosmiczna to jedno .

Jak wszystkie inne prawa, prawa doboru karmicznego s ze stanowiska subiektywno ci,

Istotami. W

sanskrycie Istoty te nosz zbiorow nazw :

Lipika, tj. registratorzy, wielcy rachmistrze, prowadz cy

rachunki Wszech wiata. Jedno z chrze cija skich okre le Syna. siedz cego po prawicy Ojca.

s dz cego ludzi wedle

ich dzieł, i odsyłaj cego wszystkich na zasłu one miejsce, zdaje si mie wiele

wspólnego z tym poj ciem. Czy taka Istota nie jest zaprawd praw r k Ojca, Wykonawc Prawa,

pomocnym Władc i wielkorz dc Wszech wiata? B d co b d , Lipika, czyli prawa doboru

karmicznego, wybieraj z nagromadzonej Karmy jednostki, czynniki mo liwe do zharmonizowania w

jednym wcieleniu; czynniki te okre laj kierunek linii wytycznej, według którego ma si porusza

dana istota,

o ile nie wprowadzi w gr adnej inicjatywy osobistej, samorzutnej.

33

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Bo w ka dej chwili Wola człowieka mo e wprowadzi nowe czynniki w równanie jego ycia,

zmieniaj ce nieustannie wypadkow Karmy przeszło ci. Jest to zasadnicza ró nica miedzy ni szymi

królestwami przyrody, a człowiekiem. W ni szych królestwach, gdzie Wola indywidualna jeszcze si

nie rozwin ła, istota jest nieodwołalnie pchni ta wzdłu linii wykre lonej przez jej dawniejsze czyny;

jest zwi zana przez Los. Lecz Wola człowieka, zaledwie urodzona, wystarcza ju , by zmienia ów

Los w Wolno , gdy od chwili swojego pojawienia si , daje mu mo liwo zmieniania w ka dej

chwili kierunku, wypadkowej Karmy przeszło ci. Ci, którzy wiedz co oznacza w mechanice

„składanie si sił" zrozumiej to natychmiast. Przeznaczenie (Los) przedstawia

wypadkow

wszystkich sił, wprowadzonych w gr czynnie lub rz dz cych osobnikiem a do chwili obecnej. Je li

si nie wmiesza adna nowa siła, ycie pod y w kierunku tej wypadkowej. Lecz pojawienie si Woli

wprowadza wła nie w ruch nowe siły, które zmieniaj co chwila fataln wypadkow . M dro

o wieca nas w ko cu, wskazuj c nam siły poprzednio nieznane, a mo liwe przez nas do u ycia i

pozwala nam, dzi ki wiadomemu dobieraniu tych sił, zmieni kierunek tej wypadkowej lub nawet

zupełnie j zniweczy . Karma, wyznaczaj ca jakie wcielenie mo e tu by uwa ana za główn

wypadkow , pozwalaj c przepowiedzie

prawdopodobn przyszło jednostki. Lecz ta wypadkowa

da si zmieni , tym bardziej, im wi cej M dro ci i Woli posiada jednostka. Istnieje pewne przysłowie,

bardzo dobrze znane astrologom: „M drzec kieruje sw gwiazd , człowiek ciemny ulega jej wpływom

całkowicie".

Słusznie powiada Edgar Poe: „Bóg — skr powawszy Natur wi zami przeznaczenia — pozostawił

Wolno ludzkiej Woli. Człowiek, pozbawiony Woli jest wci niewolnikiem Fatalizmu, jak zwierz ".

Mo emy ju w tym dostrzec rozwi zanie dr cz cego zagadnienia, tak zawiłego na pozór, fatalizmu i

wolnej woli. Sprzeczno tych poj jest tylko pozorna, oba s

wzgl dnie prawdziwe. Konieczno

rz dzi istotami, które nie posiadaj własnej woli; s one fatalistyczne przeznaczone do wykonania

pewnych czynów. Ludzie, obdarzeni wol , mog mniej lub wi cej zmienia t konieczno , zale nie

od siły swojej woli lub umiej tno ci jej u ycia. Wreszcie Istoty, w których tak Wola, jak i M dro

rozwin ły si ju całkowicie, s najzupełniej wolne. I tak, wszystkie te, a ró ne rozwi zania jednego

problemu s

prawdziwe, ka dy na swoim stopniu. Istnieje te wolno absolutna, lecz tylko dla

człowieka, który poznał Prawd — czyli wiadomie zjednoczył si ze ródłem Istnienia — istnieje

wolno wzgl dna dla tego, kto rozwin ł swoj wol do pewnego stopnia; istnieje wreszcie

niezmienny Los, wi

cy wszystko, co nie posiada woli.

Zrozumcie to dobrze: wasza wzmagaj ca si wola pozwoli wam zmieni do pewnego stopnia

wasze przeznaczenie; a je li osi gniecie M dro , b dziecie mogli zniweczy całkowicie olbrzymi

zasób Karmy, nagromadzony przez was od wieków; obróci go w popiół i wyzwoli si ostatecznie z

tych p t, na pozór tylko wiecznych.

„Poznajcie Prawd — mówił Chrystus — a Prawda was

wyswobodzi".

A co jest t Prawd oswobodzicielk , je li nie Jedyna Rzeczywisto , Sat, której pełne

poznanie w Sobie samym, jako

jednej ze ródłem przez istot , dosi gaj c szczytu swojej długiej

pielgrzymki, wyra a si w tych najwy szych słowach:

„Ja jestem tym".

„Nie masz nic na wiecie poza Jedyn Rzeczywisto ci , za

ja jestem jednym z Ni ", czyli

mówi c inaczej: „Ojciec Mój i Ja jeste my Jednym".

Taka jest ostateczna prawda. Okre la j jeden z wielkich hinduskich filozofów w

nast puj cych słowach:

„Prawd , któr komentowało tysi ce tomów, wyra w jednym wierszu:

Brahman, jedyny

Absolut jest prawdziwy. Wszech wiat zawsze jest zmienny, nierzeczywisty, jego istnienie jest

tylko wzgl dne; a człowiek w swojej najgł bszej istocie jest Bogiem. Nic wi cej".

Celem ewolucji człowieka jest wi c urzeczywistnienie swojej

rdzennej Bosko ci, uto samienie si z

Jedyn Rzeczywisto ci . Takie jest znaczenie słowa „pozna ", którego u ywa Chrystus, gdy mówi:

„Poznajcie Prawd ..."

Gdy si dopełni najwy sze Zjednoczenie, człowiek wyzwala si ostatecznie z wi zów

przyczynowo ci; „zbawienie" jego zostało zdobyte, zbawienie, do którego jedyn drog jest owo

najwy sze Zjednoczenie. Tak zawsze nauczali wszyscy Mistrzowie. Ludzko d y ku swojemu

celowi Wzniosł hierarchi , gdzie Wolno wzrasta w miar M dro ci.

34

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Tak si przedstawia, w krótkim streszczeniu, te par poj , niezb dnych do zrozumienia Karmy.

Jedyn Prawd , która trwa wiecznie, jest niezłomne

Prawo Przyczynowo ci.

Co do fatalizmu nie jest on prawdziwy bezwzgl dnie; istnieje realnie tylko dla tych, którzy nie

maj własnego czynu. Najsłabsza wola wystarcza, by zmieni kierunek ycia danej istoty, a dzieje si to

nie poza Prawem lub wbrew Prawu, lecz zgodnie z nim, a nawet

dzi ki niemu. Gdyby nasza ewolucja nie

była rz dzona Prawem, jak e mogliby my z cał pewno ci pracowa nad naszym wyzwoleniem?

Gdyby my nie byli pewni, e od podstaw a do szczytu drabim', pewna okre lona przyczyna wywołuje

zawsze równie okre lony skutek, jak e mogliby my kierowa kroki ku przybytkowi wiecznego spokoju?

Jedynie Prawo zabezpiecza nam wolno . Moc tego prawa, przyczyn} niewolnictwa wytwarzaj

niewol , lecz je li te przyczyny przestan by wytwarzane

przez nas samych, to samo Prawo skruszy

niechybnie nasze okowy. Prawo jest wsz dzie i we wszystkim. Zaprzeczy mu, to jest otworzy wrota

przypadkowi, a „przypadek" jest tylko słowem powstałym przez niewiedz ; w słowniku M drca słowo to

nigdy nie istniało.

Wynika z tego, e Wola i M dro mog nas wyzwoli

dzi ki Prawu, dzi ki Karmie. Czy to nie

Karma nas wi e? Zaiste, nie! Karma jest tylko kołem przyczyn i skutków, kołem, obracaj cym si bez

spoczynku, bez wytchnienia, od zarania do zmierzchu Wszech wiata.

Tylko my sami skuwamy siebie z

tym kołem; nasze własne dze — oto nasze okowy. Nasze dze s my lami i energiami, które

przybieraj w astralnym wiecie kształty konkretne i namacalne. Wy tych kształtów nie dostrzegacie, lec/

ten, czyje oczy s otwarte, widzi je rozproszone po wszystkich kra cach wiata przez chciw wol ludzi

ambitnych i egoistycznych.

Nale y zatem wyzwoli si od dzy, je li pragniemy przeci p ta wi

ce nas z kołem narodzin i

mierci. Oswobodzi si od dzy mo emy jedynie, wyzbywaj c si zupełnie egoizmu, poj cia

wył czno ci i oddzielno ci. „Ja jestem tutaj — ty tam, ten przedmiot jest odr bny od nas obu, ty musisz go

nie mie , abym ja go miał"...st d rodz si zawi , zazdro i wszelkie odmiany nienawi ci. Mog po da

tylko tego, co jest odmienni ode mnie, co nie jest mn , a je li wiem, e przedmioty mej wiadomo ci s we

mnie, i e w

r

e mnie samym jest istota wszelkiej rzeczy, dza sama przez si znika, a ła cuchy opadaj .

Całkowite wyzwolenie jest jedno znaczne z doskonał M dro ci ; dopóki nie wydob dzie si i nie

urzeczywistni w nas owa M dro , mo emy tylko kierowa swoje ycie według najodpowiedniejszej

wypadkowej, pracuj c nieustannie nad stopniowym wykorzenieniem egoizmu, nad zburzeniem muru,

dziel cego nas od naszych braci i od Boga.

ycie ofiarne i bezinteresowne jest nieodzownym

warunkiem duchowego wzrostu. Tu widzimy pró no ludzkiej nauki, czysto intelektualnej. Ilu

wykształconych ludzi przechodzi przez ycie podobnie do ycia muła, objuczonego paczkami. D

c do

prawdziwej M dro ci, musimy si wyzby gniewu, ambicji, egoizmu, tylko wówczas b dziemy mogli

stopniowo rozwin ukryte w nas Boskie władze, które rozprosz w nas wszelki mrok ułudy.

„Czyste

serce przenika Niebo

i Piekło". Nie ma wi kszej prawdy. Przypomnijcie sobie równie słowa Ewangelii:

„Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga ogl da b d ". Niestety! Jak e nieliczni s ci, którzy

zbli aj si do nas, kierowani czym wi cej, ni prost ciekawo ci ! Czy nie ma w ród moich czytelników

takich, u których dza rozwini cia w sobie niezwykłych władz, spowodowała to, e si gn li po niniejsz

ksi k , ludzi ambitnych, t ambicj subtelniejsz , rozleglejsz i nieraz bardziej niebezpieczn , zwłaszcza

dla nich samych, od pospolitej chciwo ci materialisty? Inni czytaj , by mie na kilka dni temat do rozmów.

Jak e szczupła jest liczba tych, których ideałem jest czysto ycia, czysto charakteru i całkowita

bezinteresowno . By gotowym na wszystko, by pomóc ludzko ci, nie my l c nawet o własnym wzro cie

duchowym; — to wydaje si niejednemu zbyt trudne. Lecz je li nie zadowolicie si tylko moimi

wykładami i zechcecie zdobyt tu wiedz zastosowa w yciu praktycznie — owa zupełna

bezinteresowno b dzie pierwszym, a niezb dnym warunkiem, złotym kluczem, bez którego b dziecie na

pró no stuka do bramy tajemnic. Czy jeste cie gotowi do tego całkowitego wyrzeczenia si ? Je li nie, to

moje nauki s dla was tylko pustymi frazesami, nic wi cej: wasza godzina jeszcze nie nadeszła. Gdy kiedy

jasno zabły nie

w waszym umy le, mo e wam si przypomn ...

Dotychczas starali my si zrozumie ycie. Nasze badanie pozwoliło nam wywnioskowa , e

istnieje Jedyna Rzeczywisto , poza któr wszystko jest tylko przelotnym cieniem. Człowiek w swojej

istocie jest Jednym

z Bogiem. Cierpi on dzi w niedoli, gdy o lepia go zasłona ułudy.

Lecz ukryta w nim potencjalnie Bosko przejawi si , je li tylko oswobodzi si od złudy i uwolni

si z olbrzymiego Ła cucha Karmy, który sam lobie ukuł w przeszło ci własnymi czynami, słowami i

my lami.

Oto cel. Dowiemy si w naszym nast pnym i ostatnim wykładzie, w jaki sposób mo na pracowa

dobrowolnie nad jego osi gni ciem, poprzez wiadome kierowanie naszymi czynami.

35

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Uwaga. Niektórzy uznaj c teori Karmy, lecz nie pojmuj c jej, nabieraj oschło ci serca.

„Je li ten człowiek cierpi — powiadaj — to dlatego, e na cierpienie zasłu ył. I po co go

wspomaga ? Na co mógłbym odpowiedzie , e je li temu człowiekowi nadarza si sposobno

otrzymania od was pomocy, to widocznie na t pomoc zasłu ył, a je li wy wiadomie opuszczacie t

sposobno dobrego uczynku — zawinili cie. Zawsze mo emy pomóc bli niemu do zmiany kierunku

jego ycia. Je li nie zdołamy przyj mu z pomoc materialn (czasami jest lepiej tego nie robi ) to

przynajmniej nasze współczuj ce my li mog mu by podpor moraln , która, aczkolwiek

niewidzialna, jest rzeczywista. Nigdy nie tra cie z oczu okre lenia Dobra i Zła. Przychodzicie z

pomoc

istotnie waszym bli nim tylko wówczas, gdy ułatwiacie im ich prawdziw ewolucj ,

ewolucj duszy, bez wzgl du na wszelkie pozory. W ogóle Karma nie zwalnia nas bynajmniej od

pomagania bli nim, zarówno jak nam nie przeszkadza pomaga sobie samym.

Wykład dziewi ty

cie ka doskonało ci

Dotychczas starali my si zrozumie , w sposób nader elementarny, teoretyczn cz

tej

wielkiej filozofii, głoszonej od tylu wieków w Indiach. Teraz postaram si wytworzy w was poj cie o

jej praktycznym zastosowaniu. Mówiłem wam na samym pocz tku, e filozofia hinduska jest nauk

eksperymentaln ; powtarzam to raz jeszcze. M dro mych przodków jest zgol niepodobna do

filozofii spekulatywnej współczesnej Europy, tego obszernego gmachu intelektualnych hipotez,

opartych na kilku danych, zaczerpni tych z jednej tylko sfery fizycznej. U nas rozumowe dociekanie

gra podrz dn rol . Niemniej przekonanie intelektualne zajmuje w naszej filozofii nale ne sobie

miejsce, gdy wa ne jest, by najpierw poj logiczne prawdopodobie stwo przyjmowanych teorii.

Przekonanie to umacnia si pó niej przez wiadectwo M drców, którzy widzieli i sprawdzili to sami.

Lecz przekonanie intelektualne jest tylko pierwsz faz , wst pem do Filozofii i M dro ci

Wschodu, która rozpoczyna si wła ciwie dopiero tam, gdzie si ko czy filozofia nowoczesna. Bo

je li, pomimo całej trudno ci przedsi wzi cia, nie postanowimy sami wej na cie k , na której po-

przedzili nas M drcy, których jednogło ne wiadectwo wzmocniło nasz wiar — b dziemy skazani

na długotrwały zastój. Wiara bez uczynków jest martwa. Ta wst pna wiara — rezultat bada

teoretycznych, nakre lonych w poprzednich wykładach, da si stre ci w paru słowach:

Jedyna Rzeczywisto we wszech wiecie, Rzeczywisto , której wszystko istniej ce jest tylko

jej zjawiskowym przejawem.

Ja człowieka — w swojej istocie jest jednym z Tym.

Celem ycia jest —

urzeczywistnianie w czynie tej zasadniczej, rdzennej to samo ci.

Sposób osi gni cia tego celu b dzie zajmował nas w obecnym wykładzie. Samo ju okre lenie

naszego przedmiotu wystarcza do wskazania Warunku, bez którego niepodobna go osi gn .

Te trzy słowa:

Post p ku Jedno ci — daj nam bezpo rednio podwójny klucz, otwieraj cy

wej cie na „w sk cie k ".

1. Post p... — Widzieli my, e prawem powszechnym jest Działanie (Karma), ruch.

Działanie jest identyczne z istnieniem. Je li nie mo emy istnie bez działania, to tym bardziej nie

mo emy

post powa naprzód. Je li dzi jeste my tutaj, to dlatego, e nasze działania harmonizuj z

działaniem rodowiska, w którym yjemy. Do zmiany, do podniesienia si lub obni enia, wystarczy

działa odmiennie. „Co jest do siebie podobne — ł czy si ze sob ". Je li w naszym obecnym

rodowisku zmieniamy post powanie, zastosowuj c je do rodowiska, w którym pragniemy si

znale — to b dziemy popchni ci

sam sil rzeczy, ku temu nowemu rodowisku.

36

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Je li ryba, znalazłszy si wskutek swoich poprzednich działa na pewnej gł boko ci, zmieni

obj to p cherza pławnego, stosownie do gł boko ci, na której pragnie by , to zostanie uniesiona

fatalistycznie,

sam sil rzeczy na t now gł boko .

Dla niejednego jest to fakt, stwierdzony do wiadczeniem. Zreszt wszystkie cz ci naszej

istoty rozwijaj si przez metodyczne spo ytkowanie naszych czynno ci, przez powtarzaj ce si

działanie, a natura moralna podlega temu prawu, na równi z my low lub z systemem muskularnym.

Bezczynno — to zastój, to mier .

By wzrasta trzeba działa — innej metody nie ma.

Jak dalej zobaczymy, w naszych czynno ciach idzie nie o zmian formy zewn trznej, lecz o

zmian ich

wewn trznej pobudki. Te same czynno ci, które, wykonane były w celu egoistycznym,

zatrzymuj nas niesko czenie długo na utartych drogach w zastoju, d wigaj nas, jak pot ne skrzydła

i unosz poza obr b niedoli, je eli maj na celu dobro powszechne, a nie osobiste. Wynik owej

przemiany naszych pobudek mo e uwidoczni si nie od razu, jednak jest on nieunikniony i przejawia

si fatalistycznie, je li tylko przezwyci ymy przeszkody, powstałe z naszych po przednich działa ,

czyli, gdy si wyczerpie nasza „zła Karma".

2. ...ku Jedno ci.

Ró norodno , odr bno istnieje we wszystkich sferach przejawionego wiata, lecz nigdzie poza tym.

Chc c i do celu, do Jedno ci, ten podział musi znikn ; innymi słowy — powinni my

usun

egoizm z naszej natury. ycie bezinteresowne jest zatem nieodzownym warunkiem duchowego

wzrostu. Egoizm, instynkt wył czno ci wyznacza nam stanowisko tylko w dziedzinach rozdzielno ci.

Dla osi gni cia punktu centralnego, musimy koniecznie pozby si owego poj cia podziału,

wył czno ci. Bowiem egoizm rodzi

dz , jedno nie da si pomy le bez drugiego, za dza

przywi zuje nas do poszczególnych przedmiotów, skuwa nas pot nym w złem z kołem narodzin i

mierci. dza za lepia nasz zdolno poznawania i uwodzi w królestwo ułudy, gdzie wszystko si

widzi na opak, w ten zawiły labirynt czasu i przestrzeni, gdzie ka da rzecz wydaje si ró na od

innych. Nale y wi c zwalczy dz , o ile chcemy pozna Prawd i zdoby Wolno .

Oto dokładnie streszczony, podwójny warunek wznoszenia si istoty ludzkiej ku

doskonało ci:

Wzrasta przez Czyn — bez egoizmu, bez dzy, bowiem egoizm rodzi dz , za

dza wytwarza cierpienie, smutek, ból cały aparat niedoli. Sam egoizm jest tylko wynikiem

nie wiadomo ci, nieznajomo ci tej Prawdy, e istnieje tylko jedna Rzeczywisto , i e w istocie: „Ja

jestem Tym — Ty jeste Tym" — ty, biedny niewolniku złudze , umarły, płacz cy po swoich

umarłych w pustyni ywota, ty jeste w istocie swojej Bogiem. Gdyby mógł t prawd wyry w

swoim sercu, same run łyby te złudne odgraniczenia, b d ce ródłem twego smutku i cierpie . Twoja

niewiedza jest przyczyn twego egoizmu, za egoizm przyczyn twej n dzy. Gdy si w tobie

urzeczywistni „To samo ", b dziesz mógł, człowieku doskonały, powiedzie z Chrystusem: „Ojciec

mój i Ja jeste my Jednym". Gdyby to nie było celem, wskazanym ci przez Mistrza, po co mówiłby

tobie i twoim bli nim: „B d cie doskonali, jak doskonały jest wasz Ojciec". Czy my lisz, e wskazuje

ci co , co jest niemo liwe? Czy o mieliłby si twierdzi , e Jego słowa s pró ne?

Ostateczn wła ciw przyczyn wszystkich naszych n dz i cierpie jest

niewiedza — nie wiadomo

faktu, i jeste my jednym z Cało ci . Niewiedz t nale y zwalczy przez

stopniowe rozszerzanie

naszej wiadomo ci; to wła nie nazywamy wzrostem człowieka. Człowiek ró ni si od zwierz cia, a

zwierz od ro liny, tylko stopniem rozwoju wiadomo ci. Bosko równa Sobie Samej pi ukryta

gł boko w łonie zimnego kamienia. Gdy budzi si coraz bardziej, w miar „rozwijania si ", ujrzycie,

jak niezmienna w swojej zasadniczej tre ci, przejawia si jednak coraz szerzej i wyra niej poprzez

powłoki wci doskonalsze; z kamienia przechodzi W ro lin , z ro liny w zwierz , ze zwierz cia w

człowieka, z człowieka W anioła, w nadczłowieka, w Mistrza. Szczytna hierarchia ci gnie si

jeszcze

dalej, ponad wszelkie poj cie dost pne naszej ciasnej umysłowo ci, a do tronu niewysłowionego

Boga, w całkowitym Jego przejawieniu. Tak, od kra ca do kra ca, wzrost jest tylko stopniowym

wyzwalaniem, rozchylaniem si Boskiej Pot gi, całkowitej, a przebywaj cej w ukryciu we wszelkiej

stworzonej formie. To wła nie oznacza wyraz „ewolucja". Za ewolucja jest tylko dalszym logicznym

ci giem, drugim aktem boskiego Stworzenia, koniecznym wynikiem

inwolucji, przez któr : „Słowo

stało si Ciałem", a w której Jedyna Najwy sza Istota przybrała na siebie tajemnicze zasłony, a do

wytworzenia tej ostatecznej ułudy:

sfery fizycznej.

37

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Za owo wyzwolenie, owa ewolucja na wszystkich szczeblach drabiny, dokonuje si poprzez

działanie. Działanie i przeciwdziałanie wywołuj przejaw wszystkich cech, ukrytych w danej istocie.

Czy nawet nasze zmysły nie rozwijaj si dzi ki oddziaływaniu na nas sił zewn trznych?

Nauka przypuszcza, e funkcja tworzy organ; gdy funkcja ustaje — organ ulega zanikowi;

wiadectwem tego s ryby w podziemnych jeziorach. Działalno jest wi c niezb dna, a poniewa

uznajemy, e wszelki dalszy wzrost, nast pny, wy szy ponad człowieka indywidualnego, powinien

d y ju nie ku oddzielno ci (jak w królestwach ni szych) lecz ku Jedno ci. Egoizm jest potrzebny

we

wła ciwym miejscu ewolucji, jak zreszt wszystko inne. Dzi ki niemu tworzy si indywidualno ,

ta indywidualno ludzka, najdalszy kres zró nicowania. Po osi gni ciu tej granicy egoizm powinien

zanika , gdy traci racj bytu. Z dobra którym był, staje si złem, przeszkod w dalszej ewolucji

istoty. Działaniu temu musi nieodzownie towarzyszy zniszczenie egoizmu i jego rezultatu — dzy.

Te dwa czynniki powinni my ł czy w swojej naturze; na pierwszy rzut oka sprzeczne, gdy

dla wi kszo ci ludzi pobudk działania jest tylko dza; pragnienie i stłumienie w nich tego

pierwszorz dnego bod ca równałoby si ustaniu wszelkiej czynno ci. Nale y jednak to

przeciwie stwo rozwi za , inaczej bowiem nie mogliby my marzy o rozszerzeniu naszej ludzkiej

wiadomo ci a do dziedzin transcendentalnych Wszech wiata. W miar umiej tno ci władania tym

podwójnym kluczem M dro ci — wzrasta b dzie prosto, jak kwiat pod promieniami sło ca, nie

my l c nawet o wzrastaniu.

Jest to pierwszy krok do wszelkiego poznania do wiadczalnego. Je li chcecie sprawdzi sami

rzeczywisto wiata transcendentalnego, musicie rozwin wasz wiadomo , przenosz c stopniowo

stan wiadomy ku pierwiastkom coraz to wy szym tak zło onej natury ludzkiej, a na to za trzeba,

pozostaj c w pełni czynu i działalno ci, oczy ci si całkowicie ze wszystkiego, co interesowne i

egoistyczne. „Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga ogl da b d ". Najwy sza to prawda,

istotnie niepodobna nic przedsi wzi bezpiecznie w drodze wzwy , dopóki nie dokonali my tego

pierwszego kroku — oczyszczenia, czyli zniweczenia wszelkiego egoizmu. Jest to punkt, na który

niepodobna poło y do wielkiego nacisku, za mało powtórzy go stokrotnie. Wsz dzie spotykam

ludzi, dnych wzrostu, d

cych do widzenia rzeczy ponadfizycznych, pragn cych dotkn

namacalnie rzeczywisto ci, praw transcendentalnych Wszech wiata. Owszem, jest to mo liwe, lecz

wyobra aj oni sobie, e mog to wszystko zdoby w ci gu jednego lub dwóch dni, za pomoc jakich

tajemnych praktyk.

Jest to smutna pomyłka; nie dokonawszy poprzednio oczyszczenia, nie zdołacie nic pozna w

wy szych królestwach przyrody. Mo ecie wprawdzie nawi za do pewnego stopnia ł czno ze

wiatem astralnym, lecz pierwszy lepszy szarlatan mo e uczyni to samo. Z cał sw , władz psy-

chiczn tyle b dziecie warci, co pospolity kuglarz wał saj cy si po ulicach i pokazuj cy swoje

sztuczki. Lecz filozofami nie zdołacie by , o ile nie oczy cicie swojej natury przez czyny

bezinteresowne, przez wyzbycie si egoizmu. Pragniecie wszak pozna Najwy szy Pierwiastek.

Jedno pierwsz i ostatni zarazem; a Jedno ta jest niedo cigła dla istoty, w której trwa jeszcze

cho by najmniejsze poczucie oddzielno ci. Jedno , panuje w sferze Atmy, we wszystkich innych

sferach rz dzi oddzielno . Jak e mo ecie osi gn Jedno , je li nie zwalczycie w swojej naturze

wszystkiego, co was dzieli od innych istot. A wi c przede wszystkim bezinteresowno i

samoofiarno wymagana jest od ucznia nie z sentymentalnych, nieokre lonych przyczyn, lecz z

niezłomnej naukowej konieczno ci. Przypomnijcie sobie porównanie matematyczne, u yte w

poprzednim wykładzie. Jak promienie wiatła, tak istoty pochodz od jednego centralnego sło ca.

Dopóki znajduj si z dala od rodka, na jednym z obwodów, maj wiadomo , e oddzielny promie

ł czy je z centrum. Lecz je li zechc dotrze do samego rodka sło ca, musz si wyrzec wszelkiego

poczucia oddzielno ci, gdy w centrum koncentruj si wszystkie promienie i wszystkie istoty

stanowi tam Jedno .

Je li, przej wszy si gł boko t ide jedno ci, b dziemy wie na wiecie ywot czynny, przekonamy

si , e stan naszej wiadomo ci podniesie si stopniowo, najpierw do wiata astralnego, którego

obiekty stan si dla nas coraz wyra niej dostrzegalne. Potem, w miar jak wiczymy nasz

zdolno

bezinteresownego działania, czyli słu enia — nasza wiadomo wznosi si stopniowo ku sferom Manasu

ni szego i Manasu wy szego. W sferze Manasu wy szego zaczynamy spostrzega i rozumie

abstrakcje,

nieuchwytne jako obiekty dla naszej „normalnej" wiadomo ci. W tej sferze „troisto ", na przykład

38

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

przejawiaj ca si tu na Ziemi pod postaci najrozmaitszych trójk tów, jakie mo na sobie wyobrazi ,

przedstawi nam si , jako jedyny i wyra ny obiekt, jako Idea. Dlatego sfera ta nazywa si po sanskrycku

„Arupa" — „bez formy" lub „poza form ", tam bowiem istniej pierwowzory, idee abstrakcyjne,

przejawiaj ce si nast pnie w ró norodnych konkretnych formach w sferach ni szych. Dalej wznosimy

si wiadomo ci do sfery Buddhi, czyli do wiata duchowego, gdzie mamy równocze nie poj cie Jedno ci

i odr bno ci; jest to stan niewysłowionego szcz cia, gdzie poczucie Jedno ci i Indywidualno ci trwaj

pospołu, gdzie jeste my równocze nie samymi sob i Wszystkim, co istnieje. Ludzko b d ca w sferze

Manasu wy szego jeszcze podzielona, tu, w sferze Ducha, stanowi jedyn

Cało . Tu istnieje rzeczywista i

widoczna podstawa ludzkiego braterstwa, klucz naszej solidarno ci. Gdy wreszcie nasza wiadomo

wzniesie si w sfer

Nirwany, Bytu, czyli Maha-Atma, stajemy si sami sercem, centrum wszelkiego

bytu i wszelkiej rzeczy; czujemy w pełni to samo wszystkiego, co istnieje, wyzwalamy si ostatecznie z

podwójnej złudy czasu i przestrzeni, złudy, która mo e istnie tylko w sferach wielorako ci.

To wznoszenie si naszej wiadomo ci mo na osi gn , powtarzam, jedynie za pomoc

działalno ci,

wolnej od wszelkiego egoizmu.

Oczyszczenie — to pierwszy krok; bez niego daremne i bezu yteczne jest mówi o wy szych

my lach, o M dro ci prawdziwej. Zdołacie niew tpliwie wchłon umysłem całe mnóstwo ksi ek,

stworzy wiele dziel i sta si przedmiotem podziwu dla ludzkiego intelektu; lecz M dro ci nie osi gniecie

nigdy, zanim nie zwalczycie egoizmu.

Pozostaje nam teraz zbada w jaki sposób mo emy poł czy absolutem czysto tj. brak dz i egoizmu, z

nieustann działalno ci , potrzebn do rozwoju; powiedzieli my ju bowiem, e niejeden, widz c dokoła

siebie ludzi, działaj cych jedynie pod wpływem dzy, nie pojmuje na pierwszy rzut oka, mo liwo ci

podobnego poł czenia. Przyznaj , e problem ten jeszcze długo pozostanie nie do rozwi zania dla tych,

którzy nale do „innego" odłamu ludzko ci, zwanego tak wymownie przez niektórych mistrzów

„umarłymi za ycia". Lecz ten, kto szuka M dro ci, kto pragnie si

odda najwy szej Filozofii, potrafi

pozosta niestrudzenie czynny i wyrzec si zarazem wszelkiego osobistego pragnienia.

Do tego celu prowadz dwie metody, dwie drogi, dwie cie ki, jak je nazywaj hinduscy

mistycy:

1. cie ka poznania abstrakcyjnego.

2. cie ka uczu religijnych lub czynnego samooddania.

Obie te cie ki jednakowo prowadz do oczyszczenia. Obie s wyra nie wskazane przez

Błogosławionego Kriszn w pie ni Bhagavad Gita.

Polecam gor co zgł bienie Bhagavad Gity. Chocia całkowite zrozumienie tej wi tej pie ni

nie jest dost pne wszystkim, a wi kszo przekładów jest bardzo niedokładna, łatwo jednak zrozumie

główn my l: praca wolna od egoizmu jest tam

wskazana wsz dzie, jako sposób zdobycia

najwy szego pokoju.

1) Rozwa my przede wszystkim cie k poznania abstrakcyjnego. Przypomnijmy sobie, e

Wszech wiat jest zespołem zorganizowanego ruchu. Cała rozmaito przejawionego wiata polega

tylko na

nazwie i formie lub raczej na Karmie, czyli działalno ci, przejawiaj cej si w nazwie i

formie. Dokonajcie analizy jakiego przedmiotu, jak ju wam doradziłem, znajdziecie w* nim tylko

pewien szereg ruchów, dostrzegalnych

w danej formie, któr nazywacie owym przedmiotem, a której

nadajecie jak nazw . Nie ma nic poza tym w całym wszech wiecie. W gruncie rzeczy nazwa i forma

nale do rz du okre le , wyra aj cych powszechny dualizm przejawionego Wszech wiata, dualizm,

który ustaje dopiero z chwil Pralaji (spoczynku) gdy wszystko wraca na łono Jednego.

Je li zdamy sobie dokładnie spraw z faktu, e Wszech wiat jest harmonijnym zespołem

działa , i e ka da rzecz zale y od ka dej innej, to z łatwo ci dojdziemy do wniosku, e nasze

działania powinny harmonizowa z działaniami Wszech wiata, je li pragniemy istnie , jako cz stka

tego Wszech wiata i zachowa swoje istnienie.

Nasze „Ja" jest równie tylko specjalnym i zło onym zespołem działa , zajmuj cym swoje

miejsce w ogólnym całokształcie kosmicznej pracy. Aby my mogli istnie , poszczególne działania,

składaj ce si na nasze „Ja", musz harmonizowa z ogóln działalno ci Wszech wiata. Innymi

słowy: Prawo naszego bytu musi by uzgodnione z Prawem Kosmicznym.

Bardzo proste porównanie, raz ju u yte, ułatwi nam zrozumienie tej rzeczy. Wystarczy przedstawi

sobie ewolucj Wszech wiata z punktu widzenia muzycznego, co jest uj ciem cisłym i słusznym, jak

ju widzieli my. Wówczas mo na uwa a jednostk dosłownie za jeden instrument w olbrzymiej

39

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

orkiestrze Wszech wiata. Wszystkie nasze ruchy wytwarzaj rzeczywisty

d wi k, cho nieuchwytny

dla zmysłów fizycznych, ten indywidualny d wi k musi harmonizowa z

d wi kiem Wszech wiata,

inaczej stanie si czynnikiem niezgody, czyli dysonansu, i jako taki skazany zostanie na zagład .

Je li poj li my dokładnie ide ograniczaj cej hierarchii Wszech wiata, z jakiegokolwiek

punktu widzenia spojrzymy, wywnioskujemy logicznie, e powinni my y w harmonii z Cało ci .

Filozof usiłuje zatem pozna , jakie miejsce zajmuje we wszech wiecie, miejsce wyznaczone,

w ród powszechnej działalno ci, jego działalno ci indywidualn , czyli jego własn Karm . „Miejsce

moje jest tutaj — mówi sobie — poniewa tu si znajduj . Zobaczymy wtedy, jak działalno nale y

rozwin , jakie prace wykona , aby zachowa w moim obecnym poło eniu harmoni kosmosu w

punkcie przeze mnie zajmowanym".

I b dzie pracowa nie my l c o

sobie, lecz wychodz c z zało enia czysto abstrakcyjnego.

„Niech ten Mikrokosmos, ten mały zespól działa , zwany

mn , harmonizuje z

Makrokosmosem, z tym wielkim zespołem działa , którego jest tylko składow cz stk . Niech nie

pozostaje w bezczynno ci, gdy cały Wszech wiat wibruje, niech działa nieustannie w harmonii i

równowadze z otaczaj cym rodowiskiem". M drzec zdoła osi gn w ten sposób doskonałe

wyrzeczenie si ; dze i pragnienia poszczególnej istoty ju dla niej nie istniej , gdy uznaje on tylko

prawo harmonii powszechnej, b d ce, jak si przekonamy, tym samym, co „Wola Ojca". Lecz nie

ukrywajmy przed sob trudno ci zadania, rozwa anego z tego abstrakcyjnego stanowiska. Wszystkie

te ogólne idee wydaj si wi kszo ci ludzi czym mglistym. Abstrakcja nie wpływa na wad

zwykłych ludzi, nie mo e wi c by dla niej bod cem. Człowiek, o ogólnych ideach, wygłasza słowa

gło ne i pró ne, lecz brak u niego czynu. Istniej wprawdzie ludzie pracuj cy powa nie, wychodz c z

tego abstrakcyjnego zało enia, lecz s rzadko ci . Wi kszo potrzebuje jako bod ca, konkretnego

ideału, taki ideał staje wyra nie przed tymi, którzy id

cie k uczu religijnych. Owa cie ka uczu

religijnych jest jasno wytkni ta dla wiata zachodniego w nauce Chrystusa. Chrystianizm jest

zasadniczo cie k uczu religijnych.

Widzieli my ju , e t sam rzecz mo na rozwa a z dwóch punktów widzenia, obiektywnie i

subiektywnie, jako Prawo i jako Istot . A cały Wszech wiat, z abstrakcyjnego punktu widzenia,

mo na uj jako Prawo (Karma); z konkretnego punktu widzenia — jako Istot kosmiczn , Wy-

konawc przejawionego przez Siebie Prawa. Zauwa cie przy tym, e istota rozwa anej rzeczy jest w

obu przypadkach ta sama, ró ni si tylko punkt widzenia.

Je li u wiadomimy to sobie dokładnie, to przekonamy si , e w religiach najbardziej na pozór

ze sob sprzecznych, nie ma zasadniczo adnej ró nicy. Forma ci le abstrakcyjna, wła ciwa jest

Buddyzmowi. Z jednej strony samo Prawo, z drugiej Stwórca i Jego wszechmog ca Wola.

Dobrze zrozumiany Braminizm, ł czy jedno z drugim; wskazuje on, e oba uj cia s słuszne, po co

wi c przeciwstawianie si sobie? — Tak uczy Kriszna w Bhagavad Gicie.

2) Ci. którzy z my l skierowan ku mnie, zawsze zharmonizowani, czcz Mnie i miłuj , ci,

według Mnie, najdoskonalsi s w Jodze.

3) Ci, którzy ubóstwiaj Niezniszczalne, Niewypowiedziane, Nieprzejawione, Wszechobecne,

Niepoj te my l , Niezmienne, Niewzruszone, Wiekuiste.

4) Maj cy zmysły przezwyci one i opanowane; s d zawsze równy, znajduj c) rado w

pomy lno ci wszystkich, ci równie przyjd do Mnie.

5) Wi ksz trudno maj ci, którzy skupiaj my l na Nieprzejawio-nym, bowiem cie ka

Nieprzejawionego jest trudna do osi gni cia dla człowieka wcielonego.

6) Lecz ci, którzy si wyrzekaj wszelkich czynów we Mnie i widz Mnie, jako cel

najwy szy, którzy oddaj Mi cze , medytuj c o Mnie całym sercem i nic nie widz c poza Mn .

Dla Boskiego Kriszny

wyrzec si czynu, nie znaczy przesta czyni ; znaczy to: przesta czyni dla

siebie, działaj c b d dla Powszechno ci, b d dla Niego (Logos). Znaczy to wi c przede wszystkim

przesta po da i pragn , albowiem.

„Ktokolwiek b d , opanowuj c swe organy, narz dzia działania, po da i zatrzymuje wci sw my l

na przedmiotach zmysłowych, o Ardjuno! ten bezrozumny zasługuje na miano hipokryty. Lecz ten,

który opanowawszy zmysły, wol , wykonuje Jog przez działanie, bez przywi zania do przedmiotów

zmysłowych — ten jest zaiste dostojny".

40

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

Działaj wi c sprawiedliwie, gdy działanie jest wy sze nad bezczynno . W bezczynno ci

nawet utrzymanie twego istnienia fizycznego byłoby niemo liwe.

2) Tych, o Partho (Ardjuna), rychło wznosz ponad ocean mierci i bytu.

Boski Mistrz powiada nam wyra nie: Cel jeden, a do niego dwie drogi. Z jednej strony cie ka

abstrakcji, stroma i trudna, dost pna tylko małej liczbie, z drugiej — cie ka uczu religijnych, otwarta

dla ka dego człowieka, czuj cego gł bi serca. Na drodze uczu religijnych nie mówi si nigdy „Prawo" —

powiada si „Pan". Wsz dzie dostrzega si Istoty. Prawo najwy sze staje si „Ojcem". „Karma" jest

niezbadan i wszechmocn „Wol Jego", dalej nast puj Syn, Matka, Duch wi ty, Duchy otaczaj ce tron,

Archaniołowie, Aniołowie. A z punktu widzenia abstrakcyjnego, wszystkie te

Istoty, nie zmieniaj c si w

niczym, s tylko rozmaitymi postaciami działalno ci kosmicznej.

Droga uczu religijnych jest łatwiejsza; ofiarowuje bowiem ludzkiemu sercu, zamiast oderwanego

Prawa, poj cia niemal dotykalne i ywe, zapewniaj c w ten sposób trwalsz i mocniejsz podstaw

pobudkom bezinteresownej działalno ci.

Przede wszystkim w miejsce Karmy mamy tu Boga osobowego: jest to doskonały odpowiednik,

poniewa Karma, rozwa ana subiektywnie, posiada wiadomo , jak ka dy z nas. Nast pnie „Syn Bo y",

wcielony, najwy sze przejawienie Jedynego Boga, w ludzkim kształcie. Wszyscy jeste my przejawami

Boga, bowiem w całym wszech wiecie nie istnieje nic. tylko „TO". Zmienia si tylko

stopie przejawienia,

zale nie od przejawiaj cej je

formy. Za najwy sz form , z mog cych istnie w sferze fizycznej, form , w

której Jedyny najpełniej si przejawia, jest forma Człowieka Doskonałego, Chrystusa, Syna Bo ego, czyli,

jak powiedziałby Hindus: Mahatmy, Mistrza. Taka jest Istota, któr religia serca wskazuje nam jako

po rednika, pomi dzy człowiekiem a Bogiem; to nie fikcyjny ani symboliczny po rednik, lecz naukowo

realny, gdy człowiek, którego wiadomo dosi gła sfery Atma, uto samia si z Bogiem. Mistrz jest Tym

Który Jest w sercu wszechstworzenia. Tylko On jeden, uto samiony z Najwy szym, ma prawo rzec o

Sobie: „Jam jest Tym; Ja i Ojciec Mój jeste my Jednym".

„Jam jest drog ..." Przez tego Człowieka-Boga, przez ten zaszczytny ideał, religia serca doprowadzi nas do

tej samej działalno ci bezinteresownej, zbawczej i wyzwalaj cej, do której, jak mówili my, doszedł

M drzec cie k abstrakcji, po wi caj c si ogólnemu porz dkowi, bezosobistemu dobru, powszechnej

harmonii. „Ofiarujcie si Panu" — powiada religia.

A je li wiemy, Czym jest Mistrz, czy Jego posta

nosi imi Buddy, Kriszny czy Jezusa — wiemy dok d nas zaprowadzi, gdy Jedyny w rozmaitych

postaciach mo e nas zaprowadzi tylko do Jedynego. „Pójd cie do Mnie — mówi Chrystus — tylko

przeze Mnie droga do Ojca". „Czemu powiadacie mi: Poka nam Ojca. Ten, który Mnie widział,

widział Ojca Mego". Przez Człowieka-Boga, wszyscy dost pi ywota.

„Przez Pana naszego Jezusa Chrystusa" — tak ko cz si wszystkie liturgiczne modlitwy.

Mało kto si zastanawia nad znaczeniem tego nieustannego po rednictwa, co jest wyrazem wielkiej i

gł bokiej Prawdy. Religia nakazuje nam ofiarowa si konkretnej Istocie, podobnej do nas w swojej

ludzkiej postaci. W rezultacie, wszyscy mog zrozumie takiego człowieka, doskonały ideał

człowieka niedoskonałego, gdy niewielu tylko zdoła zrozumie Prawo proste, nagie i abstrakcyjne.

Dlatego te religia, wzywaj c ludzi do na ladowania takiej Istoty doskonałej, otwiera drog masom

ludzi, którzy bez jej pomocy, jeszcze długo by pozostawali w ciemno ciach. A zobaczycie, e

ofiaruj c si , po wi caj c słu bie Chrystusa, Buddy, czy innego Mistrza, wierny wyzbywa si

stopniowo egoizmu. Nie pracuje on ju dla siebie, nie my li o sobie. Dniem i noc działa dla miło ci

swojego boskiego ideału. Tak działaj c, pracuje, nawet o tym nie my l c, dla samego Boga, dla

Jedynego i Wszechobecnego. Gdy , Człowiek doskonały-, Chrystus, Budda lub Kriszna nie zna spraw

innych nad sprawy całego Wszech wiata, nie ma innej woli, oprócz „Woli Ojca".

Gdyby kto z was był przedstawicielem bardzo mu drogiej sprawy, z któr by si uto samiał, nie

maj c w wiecie wi kszego ponad ni ukochania, czy nie byłoby oczywiste, e kto przez to samo

oddam- wam bez granic, słu c wam, słu ył by przez to samo sprawie o wiele lepiej, ni by to mógł

uczyni , pracuj c sam oddzielnie? Id c po cie ce uczu religijnych, pracujemy- zawsze dla Sprawy

Powszechnej, dla Boga, ale poprzez ideał bli szy i konkretny. Ideał ten jest dost pny wszystkim, łatwo

jest nie traci ani na chwil z oczu Boskiego Mistrza, najdro szego Przyjaciela wiernych serc. Czy

nie jest najwi ksz rado ci duszy słu enie najmilszemu przyjacielowi? Czy najtrudniejsze nawet

zadanie nie staje si wówczas łatwe? Tak samo ycie miłuj cego ucznia jest yciem radosnej pracy i

szcz cia: pracuje dniem i noc , nie my l c o znu eniu, dniem i noc jest pełen samoofiarnego

oddania i nigdy nie kala swojej duszy my l o „sobie". Praca dopomaga jego wzrostowi,

41

www.teozofia.org

– Teozofia w Polsce

bezinteresowno oczyszcza serce; i oto urzeczywistnia si podwójny warunek, który niedawno

wydawał si nam tak trudny do spełnienia. Taka jest tajemnica rozwoju naszej wy szej Ja ni, drog

arliwo ci serca i konkretnego samooddania. cie ka abstrakcji przeznaczona jest dla niewielu. Niech

jak najwi cej ludzi po wi ci si słu bie dla Mistrza. Wszystko jedno, czy b dzie to Chrystus, Budda,

czy Kriszna, bowiem wszyscy Mistrzowie s Jednym, tam, gdzie istnieje od-dzielno .

Ci, którzy mianuj si Ich wyznawcami tu na Ziemi, mog i z ogniem i elazem w r ku, i

t pi si nawzajem; lecz pokój wiatów duchowych nie zm ci si od ich fanatyzmu i walki.

Starałem si przedstawi w tym wykładzie dwa zasadnicze punkty widzenia, jakie człowiek

mo e obra , chc c nauczy si w praktyce

działania bezinteresownego, które nasze osobiste sprawy

ch tnie poddaje sprawom powszechno ci i wiedzie nas stopniowo ku uto samieniu si z „Cało ci " i

ostatecznemu wyzwoleniu.

Droga oczyszczenia nosi w sanskrycie nazw

Karma Joga, od słowa Karma — działanie i

Joga — przystosowanie i zjednoczenie. Karma Joga niweczy egoizm; z jakiegokolwiek punktu

widzenia, abstrakcyjnego czy konkretnego j praktykujemy, zawsze prowadzi to do tego, co

nazwali my

oczyszczeniem. Jest ono pierwszym krokiem człowieka na cie ce Doskonało ci. Od

niego powinni rozpocz ci, którzy pragn sprawdzi do wiadczalnie rzeczywisto wiatów

wy szych, ponadfizycznych, transcendentalnych. Zanim nie uczyni tego pierwszego kroku, na nic si

nie zda mówienie o nast pnych. „Szukajcie najpierw Królestwa Bo ego i Jego Sprawiedliwo ci, reszta

b dzie wam dana".

Taka bezinteresowna działalno , jest zapraw , kluczem do szcz cia w yciu ziemskim.

Uspokaja ona i wzmacnia nasz my l, gdy ci głe pami tanie „o sobie", najbardziej nas rozprasza.

Dopóki nie zdob dziemy te go uspokojenia, nie mo emy skutecznie medytowa . Prawda mo e by

poznana tylko przez my l, uspokojon i pełn ciszy, a ten doskonały spokój osi ga si najlepiej przez

działanie bezinteresowne, którego zasady starałem si wam wykaza .

Co do tych, którzy pragn liby pój dalej, zostan im powierzone od powi dnie metody medytacji,

gdy nadejdzie wła ciwy czas. Na razie nie na wiele zda si mówi im o tych rzeczach. Przede

wszystkim niech naucz ,i si wła ciwej, bezinteresownej działalno ci. Niech sobie u wiadomi fakt

e tu, gdzie si znajduj , zostali zesłani przez Władców Karmy, czy u. Wol Bosk , wszystko jedno

jak to nazwiemy, e wyznaczono im to miejsce

dlatego, e maj tu jaki Obowi zek do spełnienia.

Obowi zek ów mo e by zwykły, przeci tny, jest jednak ich Obowi zkiem; niech go spełni z

radosnym sercem. Spełniaj c w ten sposób swój Obowi zek, \v imi Mistrza, czy te w imi Boga lub

te w imi harmonii Wszech wiata, b d wzrasta , nie my l c o swoim wzro cie, a wreszcie zasłony

zaczn si same przed nimi usuwa . Oto jedyna nieomylna droga: Obowi zek ponad wszystko,

Obowi zek bez my li o „sobie". Tym sposobem człowiek, który nie zd ył przeczyta w yciu ani

jednej ksi ki, wzro nie szybciej i harmonijnej, ni ten, który nieustannie i bez wytchnienia studiuje w

egoistycznej dzy wspinania si coraz wy ej.

Bo jedynie zwalczenie egoizmu mo e przy pieszy rozproszenie si zasłon ułudy i

ogranicze . Samolubny uczony stoi bardzo daleko od prawdy, za człowiek prosty, pozbawiony

sposobno ci czytania, lecz czyni cy wszystko, według swojego obowi zku, nigdy nie my l c o sobie,

znajdowa si mo e na progu Bosko ci.

Wniknijcie w t my l i zabierzcie si do pracy, by j zrealizowa we własnym yciu. B dzie to

pierwszy krok, wiod cy do sprawdzenia wzniosłych nauk filozofów hinduskich. Je li si nie czujecie

na siłach, by powzi to m ne postanowienie, wszelka rozleglejsza wiedza na nic si wam nie

przyda.

KONIEC