Pobierz cały dokument
Pedagogika jako nauka i wychowanie[1].pdf
Rozmiar 72,7 KB

Pedagogika jako nauka i wychowanie[1]

background image

PEDAGOGIKA 

JAKO NAUKA I WYCHOWANIE 

 

              Pedagogika jest nauką o wychowaniu, która formuje teoretyczne i metodyczne podstawy 
planowej działalności wychowawczej. Początkowo zakres pedagogiki ograniczał się   do problemów 
związanych przygotowaniem młodej generacji do dojrzałego Ŝycia. Była ona pojmowana jako proces 
planowego oddziaływania dorosłego pokolenia na dzieci i młodzieŜ. Głównymi instytucjami które 
oddziaływały na młode pokolenie były : rodzina i szkoła, a za podstawowy tren uwaŜano wychowanie w 
szkole. Obecnie pedagogika obejmuje swym zakresem wszystkie fazy Ŝycia człowieka. Przede wszystkim 
tworzy podstawy działalności wychowawczej mającej na celu wyposaŜenie społeczeństwa w wiedzę 
ogólną, a takŜe w system wartości i przekonań niezbędnych do jego funkcjonowania.  
 

Pedagogika formułuje teorię celów wychowania, uwarunkowanych politycznie i klasowo. 

Dobrym przykładem jest pedagogika socjalistyczna, która oparta na przesłankach materializmu 
dialektycznego formułuje podstawy działalności wychowawczej mające na celu przygotować jednostkę  
do Ŝycia w społeczeństwie socjalistycznym. Przyspieszony rozwój społ. – kult.               i ekonomiczny 
wpłynął na rozszerzenie zakresu praktycznych zastosowań pedagogiki. Jej osiągnięcia stwarzają 
podstawę funkcjonowania róŜnorodnych instytucji rozwijających działalność wychowawczą poza szkołą 
np.: ( organizacje młodzieŜowe ).  
 

Oprócz tradycyjnych zadań pedagogika współczesna formułuje zasady rozwoju i aktywności 

człowieka w całym procesie ontogenezy. Zasady te mają szczególne znaczenie dla praktyki 
wychowawczej w związku z przyspieszonym rozwojem nauki, techniki i kultury. To rodzi konieczność 
ustawicznego poszerzania oraz modernizacji wiedzy i kwalifikacji w ciągu całego Ŝycia ( kształcenie 
ustawiczne ). W związku z tym wysuwają się nowe problemy badawcze, jak : rozwijanie trwałych 
zainteresowań, motywacji do ciągłego kształcenia się, samokształcenia, samowychowania. To 
przyczyniło się do znacznego wzrostu rozwoju społecznego i zapotrzebowania społeczeństwa na 
róŜnorodność zdobywanej wiedzy. 
MoŜna zauwaŜyć to po roku 1994 , gdzie zaczęły powstawać na polskich uczelniach nowe kierunki i 
profile. 
 

Termin nauka jest pojęciem wieloznacznym, mieszczą się w nim róŜne treści i desygnaty. Jest 

dziedziną społecznej aktywności człowieka, która zmierza do obiektywnego poznania otaczającej nas 
rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. W takim ujęciu nauka jest procesem społecznym, w wyniku, 
którego powstają naukowe konstrukcje, czyli twierdzenia, hipotezy, teorie. 
 

Według J. Bocheńskiego pojęcie nauki ma dwa ściśle ze sobą związane lecz róŜne znaczenia. 

Termin ten posiada znaczenie subiektywne i obiektywne. Nauka rozumiana subiektywnie jest wiedzą 
usystematyzowaną, czyli, pewną własnością ludzkiego indywidualnego podmiotu. Nauka rozumiana 
obiektywnie, jest tworem społecznym, który istnieje w myśleniu ludzi tak, Ŝe Ŝaden z nich nie zna 
wszystkich naleŜących do niej twierdzeń, przyjmując przy tym, iŜ nauka ta jest takŜe układem zdań 
obiektywnych. 
 

Pojęcie nauki rozwaŜa takŜe T. Kotarbiński. Według niego nauka, w znaczeniu funkcjonalnym, 

jest traktowana jako pewien kompleks czynności badawczych i pomocniczych, natomiast w znaczeniu 
statycznym rozumiana jest jako pewien kompleks prawd poznawczych. S. Nowak twierdzi, iŜ na 
poszczególne nauki moŜna patrzeć jako na pewne systemy ludzkiej działalności, które zmierzają do 
realizacji i pewnych celów lub jako wytwory tej działalności. Celem czynności składających się na jakąś 
naukę jest : rozwijanie, rozszerzanie, pogłębianie wiedzy o tej dziedzinie, zjawisk czy procesów jakie 
znajdują się w polu zainteresowania danej nauki. Według autora, wiedza jest pewnym zespołem 
przeświadczeń i sądów o tym, jak jest, jak się rzeczy mają i dlaczego właśnie tak się mają. Zdaniem J. 
Bocheńskiego wiedza jest rezultatem pewnego procesu psychicznego, jest tym czymś, co moŜna odnaleźć 
w duszy. Proces ten nazywamy poznawaniem. Celem poznawania jest właśnie wiedza. Według K. 
Poppera kryterium falsyfikalności jest tym kryterium, które oddziela wiedzę naukową od nienaukowej. 
Autor twierdzi, iŜ teoria sformułowana ta, Ŝe nie moŜna podać Ŝadnych faktów obalających, jest 
nienaukową. Ostatecznym celem naukowego poznania, zdaniem Bocheńskiego, jest osiągnięcie przez 
naukę prawdziwych wypowiedzi. 

Jan Such uwaŜa, iŜ formułowanie i sprawdzanie twierdzeń o maksymalnej zawartości informacji, 

jest takim poznaniem, które prowadzi do wyŜszych form funkcjonowania wiedzy, jakimi są prawa i 

background image

prawidłowości nauki. Autor opisując wiedzę naukową, charakteryzuje ją poprzez cele, jakie realizuje 
nauka, i do których zmierza uczony. Jan Such dzieli owe cele naukowe na zewnętrzne i wewnętrzne. Cele 
wewnętrzne nauki, to te cele, jakie stawia sobie uczony bezpośrednio w swej pracy badawczej. Istotą tych 
celów jest : ścisłość, ogólność, wysoka informatywna zawartość, pewność, a takŜe prostota. 
  

Cele wewnętrzne nauki są celami ostatecznymi, są one funkcjonalnie związane z jej celami 

zewnętrznymi, a więc z celami obiektywnymi, jakie realizuje nauka w swym rozwoju. Cele zewnętrzne 
nauki wynikają z funkcji jakie pełni nauka w społeczeństwie, gdy jest stosowana do realizacji pewnych 
zadań teoretycznych lub praktycznych. Jednym z celów zewnętrznych jest cel praktyczny umoŜliwiający 
człowiekowi skuteczne działanie. Za pierwszy cel nauki, za jej bezpośrednią funkcję praktyczną, moŜemy 
uznać przewidywanie, które umoŜliwia człowiekowi skuteczne działanie, a takŜe słuŜy zaspokajaniu 
potrzeb praktycznych jednostki. Człowiek pragnie nie tylko działać, ale takŜe rozumieć świat. W 
rozumieniu świata pomocne jest wyjaśnianie, jako drugi zewnętrzny cel nauki. Badacz pragnie rozumieć 
ś

wiat          i skutecznie w nim działać. Dlatego opisując go, wyjaśnia i przewiduje. Im wiedza jest 

uŜyteczna, interesująca oraz dokładnie i głęboko opisująca świat, tym lepiej pełni swoje funkcje : 
deskryptywną, czyli opisującą, eksploatacyjną, czyli wyjaśniającą, prognostyczną, czyli przewidującą. 
  

Pojęcie nauki występuje takŜe w znaczeniu teoretycznym (treściowym), wówczas przez naukę 

rozumiemy kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez oddających wiernie obraz danego 
obszaru rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, technicznej, o sposobach jej poznawania i uŜytecznego 
przekształcania. Niewątpliwie wszystkie definicje terminu „nauka" zawierają w sobie dwa podstawowe 
elementy : procesy i rezultaty poznania naukowego. W procesie poznania naukowego wyodrębniamy, 
miedzy innymi, zabiegi instrumentalne oraz dyspozycje psychiczne (postawę intelektualną).  
  

Do pełniejszego zrozumienia natury nauki przyczyniają się wszelkie próby klasyfikacji. 

Klasyfikacja rozumiana jest najczęściej jako podział wielostopniowy. Bardzo trudno jest zbudować jedną 
przejrzystą klasyfikację. Dlatego nauki dzieli się najczęściej według : przedmiotu badań, metod badań, 
rodzajów stawianych problemów, zadań i celów stawianych przez naukę, stopnia ogólności i prostoty. 
Kazimierz Sośnicki dzieli nauki na : matematyczno - przyrodnicze, humanistyczne, techniczne. 
Natomiast J. Such wyodrębnił : nauki formalne w tym logikę, matematykę, oraz nauki empiryczne, do 
których zaliczył nauki przyrodnicze, fizyczne, biologiczne, społeczne (humanistyczne). Na podstawie 
tych klasyfikacji moŜemy wyróŜnić cztery główne działy nauk : nauki formalne, nauki fizyczne, nauki 
biologiczne, nauki humanistyczne. Do nauk humanistycznych naleŜą : psychologia, pedagogika, 
socjologia, historia, nauki polityczne, prawo, językoznawstwo, filozofia. 

Niewątpliwie do nauk humanistycznych i społecznych zaliczana jest pedagogika. Swoistością 

pedagogiki jako nauki jest ścisły związek pomiędzy teorią a praktyką. Teoria bowiem pozwala 
rozwiązywać problemy dostarczane przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje 
ostatecznie praktyka. Pedagogika jest nauką o wychowaniu, nauką wszechstronną, jak pisze S. Kunowski, 
o całej rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całoŜyciowy rozwój człowieka oraz 
wszelkie pozytywne i negatywne wpływy jednych ludzi na drugich, a takŜe wpływy środowiska. Oderwał 
ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach : etyce filozoficznej oraz psychologii.  
  

Pedagogika współczesna dzieli się na cztery zasadnicze działy : pedagogikę praktyczną lub 

empiryczną, zajmującą się obserwacją, badaniem całości doświadczeniowych, pedagogikę opisową lub 
eksperymentalną, jako dział uogólniający doświadczenie oraz badający eksperymentalne prawa rządzące 
przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych, pedagogikę 
normatywną, która na podstawie filozofii człowieka, bada naturę człowieka, oraz wytwory jego kultury, 
pedagogikę teoretyczną, czyli ogólną, obejmującą całość badanego przedmiotu. 

 
 

  

 
Miejsce pedagogiki jest wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych, wypada  

w środku pomiędzy nimi. MoŜemy powiedzieć, Ŝe pedagogika naleŜy częściowo do jednych  
i drugich, poniewaŜ co do swego charakteru jest nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest 
ona nauką przyrodniczą, przede wszystkim dlatego, Ŝe wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz 
kultury społeczeństwa, a takŜe zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jak pisze 
S. Kunowski, strona przyrodnicza. Nauki pedagogiczne moŜna podzielić ze względu na : nauki badające 
fragmenty rzeczywistości wychowawczej : dydaktykę, pedagogikę społeczną, pedagogikę specjalną, 

background image

nauki badające podmioty wychowania : pedeutologię, pedologię, juwentologię, andragogikę, 
gereontologię, nauki badające instytucje : pedagogikę przedszkolną, domy dziecka, pogotowia 
opiekuńcze, pedagogikę wojska, pedagogikę sportu, nauki badające pewne zjawiska wychowawcze, 
nauki badające całość wychowania, teorię pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę porównawczą. 
Nauki, które badają pedagogikę jako naukę: historia pedagogiki (jako wiedza  
o wychowaniu), pedagogika ogólna (pojęcia), metodologia pedagogiki.  
Wśród nauk niepedagogicznych badających równieŜ wychowanie moŜemy wyróŜnić : nauki filozoficzne 
o wychowaniu : antropologia wychowania, aksjologia, etyka wychowania, nauki psychologiczne o 
wychowaniu : psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza, psychologia indywidualności, 
psychoanaliza, nauki socjologiczne : socjologia wychowania, socjologia społeczna, nauki techniczne o 
wychowaniu, technologia kształcenia, ergometria wychowania, nauki biologiczno-medyczne : genetyka 
pedagogiczna, higiena szkolna, neurofizjologia, psychiatria, Rozwój pedagogiki jako dyscypliny 
naukowej jest zaleŜny od rozwoju nauk współdziałających z pedagogiką. Pedagogika nie tylko korzysta z 
usług innych nauk ale równieŜ słuŜy im wiedzą o człowieku.  
 

Bardzo waŜną rolę w wychowaniu a takŜe nauce odgrywa środowisko wychowawcze tj. rodzina. 

Rodzina jest jednym z najwaŜniejszych i najbliŜszych kręgów środowiskowych kaŜdej jednostki. 
Ś

rodowisko rodzinne jest przede wszystkim złoŜoną całością, stanowiącą układ róŜnorodnych osobiście 

dostępnych jednostce warunków środowiska domowego dzieci, rodziców i ewentualnie pozostałych 
członków rodziny, które wynikają bezpośrednio lub pośrednio ze struktury rodziny, a zwłaszcza z jej 
funkcjonowania.  
  

Specyficzną cechą środowiska rodzinnego jest to, Ŝe jego funkcje stanowią ograniczoną całość, 

złoŜoną i jednolitą, których nie moŜna w Ŝyciu codziennym spełniać oddzielnie. Dlatego teŜ jakiekolwiek 
zaburzenie utrudniające realizację którejś z podstawowych funkcji powoduje krótszą lub dłuŜszą 
niezdolność. NaleŜy jednak rozróŜnić pojęcie funkcji i zadań. Funkcje rodziny są to skutki wywoływane 
przez działanie i zachowanie się członków rodziny, zawierające się w samej rodzinie lub po za nią, bez 
względu na to czy były one zamierzone lub poŜądane. Przez zadania rozumie się natomiast ogólne 
czynności, które mają wywołać poŜądane skutki, zalecane przez zbiorowości szersze czy teŜ podjęte 
ś

wiadomie przez samą grupę. Rodzinie jako grupie społecznej, przypisuje się spełnianie róŜnorodnych 

funkcji. Najpełniejszy ich wykaz podaje M. Ziemska, kiedy mówi, iŜ są to funkcje : prokreatywne, 
usługowo-opieuńcze, socjologiczne i psychologiczne. Zaś według S. Kawuli funkcja prokreatywna, 
ekonomiczna, kulturalna, emocjonalna i socjalizacyjno-wychowawcza, to zasadniczy wskaźnik jakości 
Ŝ

ycia naszego społeczeństwa jako całości stylu Ŝycia.  

  

Podobnie o funkcjach rodziny pisze R. Woźniak. Autor uwaŜa, Ŝe funkcje rodziny decydują o jej 

społecznym znaczeniu i obejmują podstawowe dziedziny Ŝycia, mówi między innymi o funkcji 
prokreacyjnej połączonej z przekazywaniem nowym członkom rodziny cech biologicznych, 
przygotowaniem dzieci do wejścia w Ŝycie społeczne, prowadzenie gospodarstwa domowego, 
sprawowanie pieczy nad Ŝyciem członka rodziny. Według Woźniaka rodzina spełnia dwa doniosłe 
zadania : prokreacji (rozrodczości) i socjalizacji.  
  

Wyczerpującą klasyfikację funkcji rodziny przedstawił Zbigniew Tyszka. Wymienia on miedzy 

innymi : materialno-ekonomiczną funkcję przejawiającą się w zaspokajaniu materialnych potrzeb 
rodziny, opiekuńczo-zabezpieczającą funkcję rodziny, polegającą na materialnym i fizycznym 
zapewnieniu członkom rodziny niezbędnych do Ŝycia środków.  
 
 
 
Zaspokojeniem emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałŜonków, według Tyszki, zajmuje się 
funkcja prokreacyjna. Socjalizacja nazywa się wychowaniem wewnątrz rodzinnym, które rodzina 
realizuje jako grupa. Natomiast seksualna funkcja rodziny jest społecznie powszechnie akceptowaną 
formą współŜycia płciowego. Jak podkreśla Z. Tyszka, dom rodzinny jest między innymi miejscem 
wypoczynku i nawiązania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich dlatego bardzo waŜna jest 
kulturalna funkcja rodziny, polegająca na zapoznaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa. 
Ponadto, autor wyodrębnia emocjonalno-ekspresyjną funkcję rodziny, która realizowana jest wśród 
małŜonków i par zakochanych będących  

background image

w pierwszym stadium Ŝycia małŜeńsko-rodzinnego. Dzięki pełnieniu tych funkcji rodzina wprowadza 
dziecko w Ŝycie społeczne i świat kultury, zaspokaja potrzeby emocjonalne, przygotowuje do pełnienia 
rozmaitych ról społecznych, kształtuje wewnętrzną osobowość. Natomiast z punktu widzenia polityki 
społecznej i socjalnej akcentuje się zwłaszcza funkcje przystosowawcze i ochronne rodziny. 
  

Na ogół przyjmuje się, Ŝe rodzina pełni cztery podstawowe funkcje, tj. funkcję biologiczno-

opiekuńczą, kulturalno-towarzyską, ekonomiczną i wychowawczą. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe kaŜda 
rodzina pełni te funkcje na róŜnym poziomie i w róŜnym zakresie.  
  

Rola małŜonków nie kończy się z chwilą narodzenia dziecka. Opiekowanie się dzieckiem, tj. 

zapewnienie mu właściwych warunków rozwoju fizycznego, między innymi dostarczenie naleŜytego 
poŜywienia, odpowiedniego ubrania, zapewnienie warunków snu i odpoczynku, naleŜy do głównych 
obowiązków obojga rodziców. Jak dotąd inne formy Ŝycia społecznego nie przejmują powszechnie od 
rodziny funkcji biologiczno-opiekuńczej. Rodzina jest równieŜ miejscem Ŝycia kulturalnego i 
towarzyskiego. Organizacja wypoczynku, zabawy, rozrywki, naleŜy do zasadniczych treści Ŝycia 
rodzinnego.  
  

Rodzina jest równieŜ instytucją, która wychowuje dzieci, i w której wychowują się takŜe 

wzajemnie pozostali członkowie rodziny. Wychowanie w najszerszym rozumieniu tego słowa jest 
procesem wdraŜania młodych pokoleń do Ŝycia w społeczeństwie. Działalność wychowawcza rodziny 
zapoczątkowuje ten proces, który w dalszym ciągu jest przejmowany przez szkołę i inne instytucje 
wychowawcze, wzmacniany przez wpływy środowiska (dalszego i bliŜszego), oraz przez aktywność 
własną jednostki. Wychowanie w rodzinie jak podkreśla S. Kawula moŜe mieć charakter celowy, 
planowy i świadomy ze strony rodziców (refleksyjny), podobnie jak  
w instytucjach wychowania bezpośredniego (np. w szkole) oraz moŜe odbywać się w sposób przygodny i 
samorzutny czyli bezrefleksyjny.  
  

Dla ogólnego funkcjonowania rodziny, a zwłaszcza dla jej działalności wychowawczej, 

zasadniczą podstawę stanowi Ŝycie emocjonalne. Funkcja emocjonalna rodziny, przenika całokształt 
sytuacji i stosunków zachodzących w rodzinie i przez to nadaje swoistej dynamiki wszystkim funkcjom 
spełniającym przez rodzinę, w tym równieŜ funkcjom wychowawczym. Jak podkreśla S. Kawula, więzi 
uczuciowe w rodzinie mają bardzo duŜe znaczenie dla prawidłowego rozwoju i wychowania dzieci. 
Więzi tej nie moŜna niczym zastąpić, co moŜna zaobserwować szczególnie u dzieci pozbawionych opieki 
rodzicielskiej. 
  

Bez wątpienia ze spełnieniem wszystkich funkcji rodziny wiąŜą się zazwyczaj pewne skutki 

wychowawcze, a czasem nawet jedna z nich moŜe zdeterminować całość wpływów wychowawczych 
rodziny, np. funkcja ekonomiczna w rodzinie chłopskiej. Zatem jakość  
i poziom wypełniających przez rodzinę wszystkich funkcji decyduje o efektach wychowania  
w rodzinie. Zakłócenie choćby jednej z wymienionych funkcji (np. opiekuńczej) moŜe spowodować 
słabszą wydolność wychowawczą rodziny. 
 

Współcześnie rodzina występuje w zróŜnicowanych formach w zaleŜności od swej struktury. 

Strukturę rodziny, zdaniem Z. BłaŜejewskiego, określa skład osobowy członków rodziny, choć jest 
szersze ujęcie tego terminu. Zbigniew Tyszka mówiąc o strukturze, poza liczbą i jakością członków 
rodziny, uwzględnia takie elementy jak układ ich pozycji i ról społecznych, siłę więzi łączących 
członków rodziny, podział czynności, oraz strukturę wewnątrz rodzinną, władzy i autorytet, a takŜe 
rozkład miłości i względów w rodzinie. Dla F. Adamskiego struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze 
sformalizowane, wewnątrz których przebiega Ŝycie 
i zachowanie małŜeńsko-rodzinne. Ze względu na kompletność i niekompletność struktury Kawula 
wyróŜnia strukturę pełną, czyli rodzinę dwupokoleniową i trójpokoleniową, do których zalicza : rodzinę 
naturalną, w której dzieci mają swoich naturalnych rodziców, rodzinę zrekonstruowaną, czyli utworzoną 
z powtórnego związku małŜeńskiego, rodzinę przysposobioną - małŜeństwo adoptuje na stałe dziecko, 
oraz rodzinę kontraktową, podejmującą czasowo pieczę nad dzieckiem. Natomiast przez pojęcie rodziny 
niepełnej, autor rozumie taką rodzinę, w której rodzic opiekuje się dziećmi swoimi lub współmałŜonka, 
zamieszkującymi wspólnie z nimi. Rodzina moŜe stać się niepełna z powodu śmierci współmałŜonka, 
rozwodu, urodzenia dziecka pozamałŜeńskiego, nieformalnego rozejścia się małŜonków. W ramach 
rodziny niepełnej Kawula wyróŜnia : rodzinę sierocą (brak rodziców na skutek ich śmierci), rodzinę 
rozbitą, która charakteryzuje się brakiem jednego z małŜonków na skutek rozwodu, rodzinę półsierocą - 
brak jednego z małŜonków na skutek śmierci, oraz rodzinę samotnych osób. Z kolei typowa rodzina 

background image

niepełna, w ujęciu BłaŜejewskiego, to taka w której opiekę wychowawczą nad dzieckiem pełni tylko 
matka. W przypadku braku jednego z rodziców harmonijny rozwój osobowości dziecka moŜe zostać 
zahamowany, a sytuacja taka jest szczególnie szkodliwa w procesie wychowania chłopców.  
  

Na układ stosunków międzyosobowych, więź emocjonalną w rodzinie proces socjalizacji dziecka, 

wpływa w pewnej mierze wielkość rodziny. Zgodnie z opinią większości autorów, rodzina wielodzietna 
jest niekorzystnym środowiskiem wychowawczym. D.M. Stott stwierdził, Ŝe rodziny takie stwarzają 
gorsze warunki pełnego rozwoju dziecka. Wynika to zdaniem autora z faktu, Ŝe wychowanie duŜej liczby 
dzieci nadmiernie eksploatuje fizycznie i psychicznie matkę. Troska o pełne zaspokojenie duŜej liczby 
dzieci, powoduje szybkie wyczerpanie sił witalnych kobiety, skutkiem czego w rodzinach 
wielodzietnych, dzieci są wychowawczo zaniedbane.  
  

Innego zdania jest M. Przetacznikowa. Podkreśla ona, iŜ dzieci z duŜych rodzin szybciej 

przystosowują się do zmiennych warunków Ŝycia i do sytuacji trudnych. Ponadto posiadają lepsze 
warunki dla rozwoju samodzielności oraz umiejętności współdziałania i współpracy, poniewaŜ występuje 
wyraźny podział funkcji i obowiązków. Jednak z drugiej strony, według autorki, jeśli warunki materialne 
rodziny posiadającej liczne potomstwo są niekorzystne,  
a rodzice przeciąŜeni obowiązkami i pracą, wówczas sytuacja taka moŜe stać się podłoŜem 
zaniedbywania dzieci, oraz niezaspokajania wszystkich ich potrzeb. Nie ulega wątpliwości, Ŝe  
na harmonijny rozwój dziecka, jego pozycję, wpływa typ rodziny. F. Adamski, ze względu na źródło 
utrzymania, charakter środowiska zamieszkania i dominujący styl Ŝycia rodzinnego, wyróŜnił między 
innymi : rodzinę małŜeńską - inaczej nazywaną nuklearną, składającą się  
z męŜa, Ŝony oraz ich dzieci; rodzinę poligamiczną, składającą się z kilku związków małŜeńskich. 
Ponadto rozróŜnia rodzinę poszerzoną - wielopokoleniową, nazywaną duŜą zmodyfikowaną rodzinę 
poszerzoną, stanowiącą jakby związek wielu rodzin nuklearnych. 
Z kolei, ze względu na charakter źródła utrzymania i środowisko zamieszkania, autor wyodrębnił typ 
rodziny chłopskiej, dla której gospodarstwo wiejskie stanowi wyłączne źródło utrzymania; rodzinę 
robotniczą, dla której źródło utrzymania stanowi dochód z fizycznej pracy członków rodziny; a takŜe 
rodzinę inteligencką, którą zdaniem Adamskiego, od rodziny robotniczej róŜni charakter pracy 
zawodowej (praca umysłowa). 
  

O typach rodzin pisze takŜe S. Kawula. Wyodrębnia on między innymi rodzinę małą (nuklearną), 

za podstawę której przyjmuje instytucję małŜeństwa i wynikający z niego stosunek najbliŜszego 
pokrewieństwa lub adopcji. W odróŜnieniu od kręgu rodzinnego (rodziny duŜej), rodzina mała obejmuje 
tylko osoby powiązane najbliŜszym pokrewieństwem (dzieci, rodzice, dziadkowie), zamieszkujące razem 
i prowadzące z reguły wspólne gospodarstwo domowe. Rodzina odgrywa więc niezwykle istotną rolę, w 
rozwoju społeczno-emocjonalnym dziecka, który z kolei jest zasadniczym czynnikiem warunkującym 
przystosowanie lub nieprzystosowanie się dziecka. 
  

KaŜda rodzina boryka się z problemami dnia codziennego, gdyŜ Ŝycie jest takie, Ŝe dzień w dzień 

pojawiają się trudności, które trzeba pokonywać. Są rodziny, które potrafią sprostać tym obowiązkom. 
Takie rodziny, które pomyślnie rozwiązują własne problemy, moŜemy nazwać rodzinami 
funkcjonalnymi. Są jednak takie, które nie potrafią pomyślnie rozwiązywać swoich sytuacji kryzysowych 
i realizować swych funkcji. Rodziny, które nie potrafią wypełniać swych funkcji wystarczająco dobrze, 
nazywamy rodzinami dysfunkcjonalnymi. 
 
 
 
 
  

Zdaniem J. Raczkowskiej, rodziny dysfunkcjonalne to takie, które nie zaspokajają niezbędnych 

psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków rodziny. Cechą charakterystyczną tych rodzin, jak 
podkreśla autorka, jest występowanie niekorzystnych czynników, takich jak faktyczne rozbicie rodziny, 
powaŜne konflikty między jej członkami, naduŜywanie alkoholu, popełnianie przestępstw, uprawianie 
prostytucji, powaŜne choroby  
i zaburzenia psychiczne, złe warunki materialno-bytowe. Ponadto niski poziom wykształcenia  
i kultury rodziców łączy się z reguły z niskim statusem społeczno-zawodowym, ekonomicznym. Często 
w takich rodzinach występują zaburzenia kontaktów emocjonalnych, więzi między rodzicami i dziećmi są 
zazwyczaj powaŜnie osłabione, dzieci boleśnie odczuwają wyobcowanie  

background image

i odrzucenie uczuciowe. Rodziny takie stwarzają ogromne zagroŜenie dobra dziecka. Z nich najczęściej 
wywodzą się nieletni i młodociani przestępcy, dzieci alkoholizujące się, wykazujące przejawy agresji i 
przemocy. Szczególnie degradujący wpływ na funkcjonowanie rodziny  
i kształtowanie osobowości dziecka ma alkohol. Nadmiernie pijący rodzice dezorganizują Ŝycie rodzinne, 
ponadto wprowadzają atmosferę niepokoju. NaleŜy podkreślić, iŜ alkoholizm bardzo często idzie w parze 
z takimi zjawiskami jak wielodzietność, przemoc, wykorzystywanie seksualne czy konkubinat.  
  

ZbliŜone stanowisko zajmują M. Banach i J. Matejek. Według nich pojawienie się róŜnego 

rodzaju zaburzeń w zachowaniu i funkcjonowaniu społecznym i rodzinnym dzieci  
i młodzieŜy, świadczy o zakłóceniach w realizacji przez rodzinę jej podstawowych funkcji. 
Dysfunkcjonalność, według autorów, moŜna rozpatrywać w dwóch aspektach : rodzina - społeczeństwo 
oraz rodzina - członkowie i wiąŜe się ona z niewypełnianiem przez rodzinę zadań na rzecz społeczeństwa 
i na rzecz członków rodziny. Przyczyną dysfunkcjonalności moŜe być patologia społeczna lub 
biologiczna obciąŜająca jej członków, najczęściej rodziców. Przejawy patologii najczęściej powodujące 
dysfunkcję rodziny to w mniemaniu autorów przestępczość, alkoholizm, narkomania, zachowania 
autodestrukcyjne, dewiacyjne zachowania seksualne, zaburzenia psychiczne, obłoŜna choroba fizyczna 
lub kalectwo. Inne czynniki powodujące dysfunkcjonalność rodziny, według Banacha i Matejka, to 
dezorganizacja rodziny, przejawiająca się w znamionach struktury rodziny (poprzez rozbicie rodziny, 
konflikty), ponadto złe poŜycie rodziców, zakłócone stosunki uczuciowe, patologiczne zachowania 
rodziców. Z kolei S. Kawula sądzi, iŜ dysfunkcjonalny dom rodzinny staje się źródłem przykrości, 
podłoŜem napięć i frustracji zarówno dla jej dorosłych członków jak i dzieci. Jego zdaniem, 
dysfunkcjonalność rodziny moŜe dotyczyć róŜnego zakresu realizowanych zadań, moŜe to być 
dysfunkcja całkowita, oznaczająca, Ŝe w rodzinie występuje kompletne niepowodzenie  
w realizacji zadań rodziny i muszą ją w tym zastąpić wyspecjalizowane rodziny, dysfunkcja częściowa 
przejawiająca się nieumiejętnością realizacji podstawowych funkcji i zadań. Dysfunkcjonalność ta moŜe 
obejmować między innymi niepowodzenia w realizacji zadań wychowawczych, niepowodzenia w walce 
z kryzysem małŜeńskim, niepowodzenia  
w zaspakajaniu potrzeb dziecka.  
  

ś

ycie dziecka w dysfunkcjonalnej rodzinie, jak podkreśla J. Brągiel, jest dla niego wielką 

krzywdą, gdyŜ rodzice na ogół nie dbają o zaspokojenie jego potrzeb, a sposób jego traktowania przez 
rodziców często moŜe prowadzić do deformacji jego rozwoju, negatywnych skutków emocjonalnych, 
zaniŜonych osiągnięć edukacyjnych, aspiracji, kariery zawodowej  
i osobistej. Nie ulega wątpliwości, Ŝe dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych, zdezorganizowanych, 
patologicznych, wykazują szereg trudności wychowawczych i edukacyjnych, z którymi spotykają się w 
swojej pracy wychowawcy, nauczyciele, sami rodzice. W świetle literatury trudności wychowawcze to 
wyraz braku przystosowania się do środowiska, negatywne formy  
i sposoby zachowań dzieci, np. agresja, przestępczość, czyli zachowania niezgodne z ideałem 
wychowawczym, celem i kierunkiem wychowania.  
  

Za trudności wychowawcze H. Nartowska uwaŜa wyraz braku przystosowania się dziecka do 

wymagań otoczenia i do reguł obowiązujących w środowisku, w którym Ŝyje. Trudności wychowawcze, 
według H. Izdebskiej to problemy jakie dziecko (małe, dorastające) stwarza rodzicom, nauczycielom w 
procesie swojego psychofizycznego rozwoju. Zdaniem autorki, owe trudności wynikają z zaniedbań 
wychowawczych, negatywnych oddziaływań środowiska rodzinnego. 
 
 
Ponadto związane są z błędami wychowawczymi rodziców, trudności wynikające  
z nieprawidłowego funkcjonowania rodziny, oraz trudności związane  
z psychofizycznym rozwojem dziecka. Na skutek niespełnienia przez rodziny warunków zapewniających 
prawidłowy rozwój biosocjokulturalny mogą wystąpić, zdaniem  
E. Marynowicz-Hetki, zaburzenia w zachowaniu się dzieci, do których to zaburzeń autorka zalicza : 
lekcewaŜący stosunek do szkoły, nauki, rodziny, wagary, spoŜywanie alkoholu, przejawy zachowań 
agresywnych, ponadto nieprzystosowanie społeczne przejawiające się zarówno z braku dojrzałości 
emocjonalnej rodziców jak i teŜ w alkoholizmie, przestępczości, prostytucji. 
 

Pobierz cały dokument
Pedagogika jako nauka i wychowanie[1].pdf
Rozmiar 72,7 KB
Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pedagogika jako nauka o wychowaniu, st. Pedagogika ćwiczenia
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA I WYCHOWANIE, Pedagogika
Pedagogika jako nauka o wychowaniu dzieci i młodzieży, st. Pedagogika ćwiczenia
Pedagogika jako nauka i wychowanie
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA I WYCHOWANIE, PEDAGOGIKA
Pedagogika jako nauka i wychowanie
Pedagogika jako nauka i wychowanie, PEDAGOGIKA
Pedagogika jako nauka o wychowaniu 1, Uniwersytet notatki z neta
056 , PEDAGOGIKA JAKO NAUKA I WYCHOWANIE
Pedagogika – jako nauka Pojęcie wychowania Ideologie?ukacyjne Teorie indywidualne nauczycielix
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA CHARAKTERYSTYKA, koncepcje pedagogiczne - wychowania
046 , Pedagogika jako nauka
egzamin, 02 - Pedagogika jako nauka. Podstawowe pojęcia pedagogiki. Pedagogika jako nauka empiryczna
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA I JEJ SUBDYSCYPLINY
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA, st. Pedagogika ćwiczenia, pedagogika U P tematy do egzaminów 46 tematów
T1. Pedagogika jako nauka, notatki, Wstęp do pedagogiki
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA I JEJ SUBDYSCYPLINY., Pedagogika ogólna
Pedagogika jako nauka, Pedagogika i psychologia, Pedagogika
pedagogika-jest-nauka-o-wychowaniu-czlowieka[1], Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycie

więcej podobnych podstron

Kontakt | Polityka prywatności