 | Pobierz cały dokument Pedagogika jako nauka i wychowanie[1].pdf Rozmiar 72,7 KB |
PEDAGOGIKA
JAKO NAUKA I WYCHOWANIE
Pedagogika jest nauką o wychowaniu, która formuje teoretyczne i metodyczne podstawy
planowej działalności wychowawczej. Początkowo zakres pedagogiki ograniczał się do problemów
związanych przygotowaniem młodej generacji do dojrzałego Ŝycia. Była ona pojmowana jako proces
planowego oddziaływania dorosłego pokolenia na dzieci i młodzieŜ. Głównymi instytucjami które
oddziaływały na młode pokolenie były : rodzina i szkoła, a za podstawowy tren uwaŜano wychowanie w
szkole. Obecnie pedagogika obejmuje swym zakresem wszystkie fazy Ŝycia człowieka. Przede wszystkim
tworzy podstawy działalności wychowawczej mającej na celu wyposaŜenie społeczeństwa w wiedzę
ogólną, a takŜe w system wartości i przekonań niezbędnych do jego funkcjonowania.
Pedagogika formułuje teorię celów wychowania, uwarunkowanych politycznie i klasowo.
Dobrym przykładem jest pedagogika socjalistyczna, która oparta na przesłankach materializmu
dialektycznego formułuje podstawy działalności wychowawczej mające na celu przygotować jednostkę
do Ŝycia w społeczeństwie socjalistycznym. Przyspieszony rozwój społ. – kult. i ekonomiczny
wpłynął na rozszerzenie zakresu praktycznych zastosowań pedagogiki. Jej osiągnięcia stwarzają
podstawę funkcjonowania róŜnorodnych instytucji rozwijających działalność wychowawczą poza szkołą
np.: ( organizacje młodzieŜowe ).
Oprócz tradycyjnych zadań pedagogika współczesna formułuje zasady rozwoju i aktywności
człowieka w całym procesie ontogenezy. Zasady te mają szczególne znaczenie dla praktyki
wychowawczej w związku z przyspieszonym rozwojem nauki, techniki i kultury. To rodzi konieczność
ustawicznego poszerzania oraz modernizacji wiedzy i kwalifikacji w ciągu całego Ŝycia ( kształcenie
ustawiczne ). W związku z tym wysuwają się nowe problemy badawcze, jak : rozwijanie trwałych
zainteresowań, motywacji do ciągłego kształcenia się, samokształcenia, samowychowania. To
przyczyniło się do znacznego wzrostu rozwoju społecznego i zapotrzebowania społeczeństwa na
róŜnorodność zdobywanej wiedzy.
MoŜna zauwaŜyć to po roku 1994 , gdzie zaczęły powstawać na polskich uczelniach nowe kierunki i
profile.
Termin nauka jest pojęciem wieloznacznym, mieszczą się w nim róŜne treści i desygnaty. Jest
dziedziną społecznej aktywności człowieka, która zmierza do obiektywnego poznania otaczającej nas
rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. W takim ujęciu nauka jest procesem społecznym, w wyniku,
którego powstają naukowe konstrukcje, czyli twierdzenia, hipotezy, teorie.
Według J. Bocheńskiego pojęcie nauki ma dwa ściśle ze sobą związane lecz róŜne znaczenia.
Termin ten posiada znaczenie subiektywne i obiektywne. Nauka rozumiana subiektywnie jest wiedzą
usystematyzowaną, czyli, pewną własnością ludzkiego indywidualnego podmiotu. Nauka rozumiana
obiektywnie, jest tworem społecznym, który istnieje w myśleniu ludzi tak, Ŝe Ŝaden z nich nie zna
wszystkich naleŜących do niej twierdzeń, przyjmując przy tym, iŜ nauka ta jest takŜe układem zdań
obiektywnych.
Pojęcie nauki rozwaŜa takŜe T. Kotarbiński. Według niego nauka, w znaczeniu funkcjonalnym,
jest traktowana jako pewien kompleks czynności badawczych i pomocniczych, natomiast w znaczeniu
statycznym rozumiana jest jako pewien kompleks prawd poznawczych. S. Nowak twierdzi, iŜ na
poszczególne nauki moŜna patrzeć jako na pewne systemy ludzkiej działalności, które zmierzają do
realizacji i pewnych celów lub jako wytwory tej działalności. Celem czynności składających się na jakąś
naukę jest : rozwijanie, rozszerzanie, pogłębianie wiedzy o tej dziedzinie, zjawisk czy procesów jakie
znajdują się w polu zainteresowania danej nauki. Według autora, wiedza jest pewnym zespołem
przeświadczeń i sądów o tym, jak jest, jak się rzeczy mają i dlaczego właśnie tak się mają. Zdaniem J.
Bocheńskiego wiedza jest rezultatem pewnego procesu psychicznego, jest tym czymś, co moŜna odnaleźć
w duszy. Proces ten nazywamy poznawaniem. Celem poznawania jest właśnie wiedza. Według K.
Poppera kryterium falsyfikalności jest tym kryterium, które oddziela wiedzę naukową od nienaukowej.
Autor twierdzi, iŜ teoria sformułowana ta, Ŝe nie moŜna podać Ŝadnych faktów obalających, jest
nienaukową. Ostatecznym celem naukowego poznania, zdaniem Bocheńskiego, jest osiągnięcie przez
naukę prawdziwych wypowiedzi.
Jan Such uwaŜa, iŜ formułowanie i sprawdzanie twierdzeń o maksymalnej zawartości informacji,
jest takim poznaniem, które prowadzi do wyŜszych form funkcjonowania wiedzy, jakimi są prawa i
prawidłowości nauki. Autor opisując wiedzę naukową, charakteryzuje ją poprzez cele, jakie realizuje
nauka, i do których zmierza uczony. Jan Such dzieli owe cele naukowe na zewnętrzne i wewnętrzne. Cele
wewnętrzne nauki, to te cele, jakie stawia sobie uczony bezpośrednio w swej pracy badawczej. Istotą tych
celów jest : ścisłość, ogólność, wysoka informatywna zawartość, pewność, a takŜe prostota.
Cele wewnętrzne nauki są celami ostatecznymi, są one funkcjonalnie związane z jej celami
zewnętrznymi, a więc z celami obiektywnymi, jakie realizuje nauka w swym rozwoju. Cele zewnętrzne
nauki wynikają z funkcji jakie pełni nauka w społeczeństwie, gdy jest stosowana do realizacji pewnych
zadań teoretycznych lub praktycznych. Jednym z celów zewnętrznych jest cel praktyczny umoŜliwiający
człowiekowi skuteczne działanie. Za pierwszy cel nauki, za jej bezpośrednią funkcję praktyczną, moŜemy
uznać przewidywanie, które umoŜliwia człowiekowi skuteczne działanie, a takŜe słuŜy zaspokajaniu
potrzeb praktycznych jednostki. Człowiek pragnie nie tylko działać, ale takŜe rozumieć świat. W
rozumieniu świata pomocne jest wyjaśnianie, jako drugi zewnętrzny cel nauki. Badacz pragnie rozumieć
ś
wiat i skutecznie w nim działać. Dlatego opisując go, wyjaśnia i przewiduje. Im wiedza jest
uŜyteczna, interesująca oraz dokładnie i głęboko opisująca świat, tym lepiej pełni swoje funkcje :
deskryptywną, czyli opisującą, eksploatacyjną, czyli wyjaśniającą, prognostyczną, czyli przewidującą.
Pojęcie nauki występuje takŜe w znaczeniu teoretycznym (treściowym), wówczas przez naukę
rozumiemy kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez oddających wiernie obraz danego
obszaru rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, technicznej, o sposobach jej poznawania i uŜytecznego
przekształcania. Niewątpliwie wszystkie definicje terminu „nauka" zawierają w sobie dwa podstawowe
elementy : procesy i rezultaty poznania naukowego. W procesie poznania naukowego wyodrębniamy,
miedzy innymi, zabiegi instrumentalne oraz dyspozycje psychiczne (postawę intelektualną).
Do pełniejszego zrozumienia natury nauki przyczyniają się wszelkie próby klasyfikacji.
Klasyfikacja rozumiana jest najczęściej jako podział wielostopniowy. Bardzo trudno jest zbudować jedną
przejrzystą klasyfikację. Dlatego nauki dzieli się najczęściej według : przedmiotu badań, metod badań,
rodzajów stawianych problemów, zadań i celów stawianych przez naukę, stopnia ogólności i prostoty.
Kazimierz Sośnicki dzieli nauki na : matematyczno - przyrodnicze, humanistyczne, techniczne.
Natomiast J. Such wyodrębnił : nauki formalne w tym logikę, matematykę, oraz nauki empiryczne, do
których zaliczył nauki przyrodnicze, fizyczne, biologiczne, społeczne (humanistyczne). Na podstawie
tych klasyfikacji moŜemy wyróŜnić cztery główne działy nauk : nauki formalne, nauki fizyczne, nauki
biologiczne, nauki humanistyczne. Do nauk humanistycznych naleŜą : psychologia, pedagogika,
socjologia, historia, nauki polityczne, prawo, językoznawstwo, filozofia.
Niewątpliwie do nauk humanistycznych i społecznych zaliczana jest pedagogika. Swoistością
pedagogiki jako nauki jest ścisły związek pomiędzy teorią a praktyką. Teoria bowiem pozwala
rozwiązywać problemy dostarczane przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje
ostatecznie praktyka. Pedagogika jest nauką o wychowaniu, nauką wszechstronną, jak pisze S. Kunowski,
o całej rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całoŜyciowy rozwój człowieka oraz
wszelkie pozytywne i negatywne wpływy jednych ludzi na drugich, a takŜe wpływy środowiska. Oderwał
ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach : etyce filozoficznej oraz psychologii.
Pedagogika współczesna dzieli się na cztery zasadnicze działy : pedagogikę praktyczną lub
empiryczną, zajmującą się obserwacją, badaniem całości doświadczeniowych, pedagogikę opisową lub
eksperymentalną, jako dział uogólniający doświadczenie oraz badający eksperymentalne prawa rządzące
przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych, pedagogikę
normatywną, która na podstawie filozofii człowieka, bada naturę człowieka, oraz wytwory jego kultury,
pedagogikę teoretyczną, czyli ogólną, obejmującą całość badanego przedmiotu.
Miejsce pedagogiki jest wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych, wypada
w środku pomiędzy nimi. MoŜemy powiedzieć, Ŝe pedagogika naleŜy częściowo do jednych
i drugich, poniewaŜ co do swego charakteru jest nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest
ona nauką przyrodniczą, przede wszystkim dlatego, Ŝe wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz
kultury społeczeństwa, a takŜe zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jak pisze
S. Kunowski, strona przyrodnicza. Nauki pedagogiczne moŜna podzielić ze względu na : nauki badające
fragmenty rzeczywistości wychowawczej : dydaktykę, pedagogikę społeczną, pedagogikę specjalną,
nauki badające podmioty wychowania : pedeutologię, pedologię, juwentologię, andragogikę,
gereontologię, nauki badające instytucje : pedagogikę przedszkolną, domy dziecka, pogotowia
opiekuńcze, pedagogikę wojska, pedagogikę sportu, nauki badające pewne zjawiska wychowawcze,
nauki badające całość wychowania, teorię pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę porównawczą.
Nauki, które badają pedagogikę jako naukę: historia pedagogiki (jako wiedza
o wychowaniu), pedagogika ogólna (pojęcia), metodologia pedagogiki.
Wśród nauk niepedagogicznych badających równieŜ wychowanie moŜemy wyróŜnić : nauki filozoficzne
o wychowaniu : antropologia wychowania, aksjologia, etyka wychowania, nauki psychologiczne o
wychowaniu : psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza, psychologia indywidualności,
psychoanaliza, nauki socjologiczne : socjologia wychowania, socjologia społeczna, nauki techniczne o
wychowaniu, technologia kształcenia, ergometria wychowania, nauki biologiczno-medyczne : genetyka
pedagogiczna, higiena szkolna, neurofizjologia, psychiatria, Rozwój pedagogiki jako dyscypliny
naukowej jest zaleŜny od rozwoju nauk współdziałających z pedagogiką. Pedagogika nie tylko korzysta z
usług innych nauk ale równieŜ słuŜy im wiedzą o człowieku.
Bardzo waŜną rolę w wychowaniu a takŜe nauce odgrywa środowisko wychowawcze tj. rodzina.
Rodzina jest jednym z najwaŜniejszych i najbliŜszych kręgów środowiskowych kaŜdej jednostki.
Ś
rodowisko rodzinne jest przede wszystkim złoŜoną całością, stanowiącą układ róŜnorodnych osobiście
dostępnych jednostce warunków środowiska domowego dzieci, rodziców i ewentualnie pozostałych
członków rodziny, które wynikają bezpośrednio lub pośrednio ze struktury rodziny, a zwłaszcza z jej
funkcjonowania.
Specyficzną cechą środowiska rodzinnego jest to, Ŝe jego funkcje stanowią ograniczoną całość,
złoŜoną i jednolitą, których nie moŜna w Ŝyciu codziennym spełniać oddzielnie. Dlatego teŜ jakiekolwiek
zaburzenie utrudniające realizację którejś z podstawowych funkcji powoduje krótszą lub dłuŜszą
niezdolność. NaleŜy jednak rozróŜnić pojęcie funkcji i zadań. Funkcje rodziny są to skutki wywoływane
przez działanie i zachowanie się członków rodziny, zawierające się w samej rodzinie lub po za nią, bez
względu na to czy były one zamierzone lub poŜądane. Przez zadania rozumie się natomiast ogólne
czynności, które mają wywołać poŜądane skutki, zalecane przez zbiorowości szersze czy teŜ podjęte
ś
wiadomie przez samą grupę. Rodzinie jako grupie społecznej, przypisuje się spełnianie róŜnorodnych
funkcji. Najpełniejszy ich wykaz podaje M. Ziemska, kiedy mówi, iŜ są to funkcje : prokreatywne,
usługowo-opieuńcze, socjologiczne i psychologiczne. Zaś według S. Kawuli funkcja prokreatywna,
ekonomiczna, kulturalna, emocjonalna i socjalizacyjno-wychowawcza, to zasadniczy wskaźnik jakości
Ŝ
ycia naszego społeczeństwa jako całości stylu Ŝycia.
Podobnie o funkcjach rodziny pisze R. Woźniak. Autor uwaŜa, Ŝe funkcje rodziny decydują o jej
społecznym znaczeniu i obejmują podstawowe dziedziny Ŝycia, mówi między innymi o funkcji
prokreacyjnej połączonej z przekazywaniem nowym członkom rodziny cech biologicznych,
przygotowaniem dzieci do wejścia w Ŝycie społeczne, prowadzenie gospodarstwa domowego,
sprawowanie pieczy nad Ŝyciem członka rodziny. Według Woźniaka rodzina spełnia dwa doniosłe
zadania : prokreacji (rozrodczości) i socjalizacji.
Wyczerpującą klasyfikację funkcji rodziny przedstawił Zbigniew Tyszka. Wymienia on miedzy
innymi : materialno-ekonomiczną funkcję przejawiającą się w zaspokajaniu materialnych potrzeb
rodziny, opiekuńczo-zabezpieczającą funkcję rodziny, polegającą na materialnym i fizycznym
zapewnieniu członkom rodziny niezbędnych do Ŝycia środków.
Zaspokojeniem emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałŜonków, według Tyszki, zajmuje się
funkcja prokreacyjna. Socjalizacja nazywa się wychowaniem wewnątrz rodzinnym, które rodzina
realizuje jako grupa. Natomiast seksualna funkcja rodziny jest społecznie powszechnie akceptowaną
formą współŜycia płciowego. Jak podkreśla Z. Tyszka, dom rodzinny jest między innymi miejscem
wypoczynku i nawiązania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich dlatego bardzo waŜna jest
kulturalna funkcja rodziny, polegająca na zapoznaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa.
Ponadto, autor wyodrębnia emocjonalno-ekspresyjną funkcję rodziny, która realizowana jest wśród
małŜonków i par zakochanych będących
w pierwszym stadium Ŝycia małŜeńsko-rodzinnego. Dzięki pełnieniu tych funkcji rodzina wprowadza
dziecko w Ŝycie społeczne i świat kultury, zaspokaja potrzeby emocjonalne, przygotowuje do pełnienia
rozmaitych ról społecznych, kształtuje wewnętrzną osobowość. Natomiast z punktu widzenia polityki
społecznej i socjalnej akcentuje się zwłaszcza funkcje przystosowawcze i ochronne rodziny.
Na ogół przyjmuje się, Ŝe rodzina pełni cztery podstawowe funkcje, tj. funkcję biologiczno-
opiekuńczą, kulturalno-towarzyską, ekonomiczną i wychowawczą. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe kaŜda
rodzina pełni te funkcje na róŜnym poziomie i w róŜnym zakresie.
Rola małŜonków nie kończy się z chwilą narodzenia dziecka. Opiekowanie się dzieckiem, tj.
zapewnienie mu właściwych warunków rozwoju fizycznego, między innymi dostarczenie naleŜytego
poŜywienia, odpowiedniego ubrania, zapewnienie warunków snu i odpoczynku, naleŜy do głównych
obowiązków obojga rodziców. Jak dotąd inne formy Ŝycia społecznego nie przejmują powszechnie od
rodziny funkcji biologiczno-opiekuńczej. Rodzina jest równieŜ miejscem Ŝycia kulturalnego i
towarzyskiego. Organizacja wypoczynku, zabawy, rozrywki, naleŜy do zasadniczych treści Ŝycia
rodzinnego.
Rodzina jest równieŜ instytucją, która wychowuje dzieci, i w której wychowują się takŜe
wzajemnie pozostali członkowie rodziny. Wychowanie w najszerszym rozumieniu tego słowa jest
procesem wdraŜania młodych pokoleń do Ŝycia w społeczeństwie. Działalność wychowawcza rodziny
zapoczątkowuje ten proces, który w dalszym ciągu jest przejmowany przez szkołę i inne instytucje
wychowawcze, wzmacniany przez wpływy środowiska (dalszego i bliŜszego), oraz przez aktywność
własną jednostki. Wychowanie w rodzinie jak podkreśla S. Kawula moŜe mieć charakter celowy,
planowy i świadomy ze strony rodziców (refleksyjny), podobnie jak
w instytucjach wychowania bezpośredniego (np. w szkole) oraz moŜe odbywać się w sposób przygodny i
samorzutny czyli bezrefleksyjny.
Dla ogólnego funkcjonowania rodziny, a zwłaszcza dla jej działalności wychowawczej,
zasadniczą podstawę stanowi Ŝycie emocjonalne. Funkcja emocjonalna rodziny, przenika całokształt
sytuacji i stosunków zachodzących w rodzinie i przez to nadaje swoistej dynamiki wszystkim funkcjom
spełniającym przez rodzinę, w tym równieŜ funkcjom wychowawczym. Jak podkreśla S. Kawula, więzi
uczuciowe w rodzinie mają bardzo duŜe znaczenie dla prawidłowego rozwoju i wychowania dzieci.
Więzi tej nie moŜna niczym zastąpić, co moŜna zaobserwować szczególnie u dzieci pozbawionych opieki
rodzicielskiej.
Bez wątpienia ze spełnieniem wszystkich funkcji rodziny wiąŜą się zazwyczaj pewne skutki
wychowawcze, a czasem nawet jedna z nich moŜe zdeterminować całość wpływów wychowawczych
rodziny, np. funkcja ekonomiczna w rodzinie chłopskiej. Zatem jakość
i poziom wypełniających przez rodzinę wszystkich funkcji decyduje o efektach wychowania
w rodzinie. Zakłócenie choćby jednej z wymienionych funkcji (np. opiekuńczej) moŜe spowodować
słabszą wydolność wychowawczą rodziny.
Współcześnie rodzina występuje w zróŜnicowanych formach w zaleŜności od swej struktury.
Strukturę rodziny, zdaniem Z. BłaŜejewskiego, określa skład osobowy członków rodziny, choć jest
szersze ujęcie tego terminu. Zbigniew Tyszka mówiąc o strukturze, poza liczbą i jakością członków
rodziny, uwzględnia takie elementy jak układ ich pozycji i ról społecznych, siłę więzi łączących
członków rodziny, podział czynności, oraz strukturę wewnątrz rodzinną, władzy i autorytet, a takŜe
rozkład miłości i względów w rodzinie. Dla F. Adamskiego struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze
sformalizowane, wewnątrz których przebiega Ŝycie
i zachowanie małŜeńsko-rodzinne. Ze względu na kompletność i niekompletność struktury Kawula
wyróŜnia strukturę pełną, czyli rodzinę dwupokoleniową i trójpokoleniową, do których zalicza : rodzinę
naturalną, w której dzieci mają swoich naturalnych rodziców, rodzinę zrekonstruowaną, czyli utworzoną
z powtórnego związku małŜeńskiego, rodzinę przysposobioną - małŜeństwo adoptuje na stałe dziecko,
oraz rodzinę kontraktową, podejmującą czasowo pieczę nad dzieckiem. Natomiast przez pojęcie rodziny
niepełnej, autor rozumie taką rodzinę, w której rodzic opiekuje się dziećmi swoimi lub współmałŜonka,
zamieszkującymi wspólnie z nimi. Rodzina moŜe stać się niepełna z powodu śmierci współmałŜonka,
rozwodu, urodzenia dziecka pozamałŜeńskiego, nieformalnego rozejścia się małŜonków. W ramach
rodziny niepełnej Kawula wyróŜnia : rodzinę sierocą (brak rodziców na skutek ich śmierci), rodzinę
rozbitą, która charakteryzuje się brakiem jednego z małŜonków na skutek rozwodu, rodzinę półsierocą -
brak jednego z małŜonków na skutek śmierci, oraz rodzinę samotnych osób. Z kolei typowa rodzina
niepełna, w ujęciu BłaŜejewskiego, to taka w której opiekę wychowawczą nad dzieckiem pełni tylko
matka. W przypadku braku jednego z rodziców harmonijny rozwój osobowości dziecka moŜe zostać
zahamowany, a sytuacja taka jest szczególnie szkodliwa w procesie wychowania chłopców.
Na układ stosunków międzyosobowych, więź emocjonalną w rodzinie proces socjalizacji dziecka,
wpływa w pewnej mierze wielkość rodziny. Zgodnie z opinią większości autorów, rodzina wielodzietna
jest niekorzystnym środowiskiem wychowawczym. D.M. Stott stwierdził, Ŝe rodziny takie stwarzają
gorsze warunki pełnego rozwoju dziecka. Wynika to zdaniem autora z faktu, Ŝe wychowanie duŜej liczby
dzieci nadmiernie eksploatuje fizycznie i psychicznie matkę. Troska o pełne zaspokojenie duŜej liczby
dzieci, powoduje szybkie wyczerpanie sił witalnych kobiety, skutkiem czego w rodzinach
wielodzietnych, dzieci są wychowawczo zaniedbane.
Innego zdania jest M. Przetacznikowa. Podkreśla ona, iŜ dzieci z duŜych rodzin szybciej
przystosowują się do zmiennych warunków Ŝycia i do sytuacji trudnych. Ponadto posiadają lepsze
warunki dla rozwoju samodzielności oraz umiejętności współdziałania i współpracy, poniewaŜ występuje
wyraźny podział funkcji i obowiązków. Jednak z drugiej strony, według autorki, jeśli warunki materialne
rodziny posiadającej liczne potomstwo są niekorzystne,
a rodzice przeciąŜeni obowiązkami i pracą, wówczas sytuacja taka moŜe stać się podłoŜem
zaniedbywania dzieci, oraz niezaspokajania wszystkich ich potrzeb. Nie ulega wątpliwości, Ŝe
na harmonijny rozwój dziecka, jego pozycję, wpływa typ rodziny. F. Adamski, ze względu na źródło
utrzymania, charakter środowiska zamieszkania i dominujący styl Ŝycia rodzinnego, wyróŜnił między
innymi : rodzinę małŜeńską - inaczej nazywaną nuklearną, składającą się
z męŜa, Ŝony oraz ich dzieci; rodzinę poligamiczną, składającą się z kilku związków małŜeńskich.
Ponadto rozróŜnia rodzinę poszerzoną - wielopokoleniową, nazywaną duŜą zmodyfikowaną rodzinę
poszerzoną, stanowiącą jakby związek wielu rodzin nuklearnych.
Z kolei, ze względu na charakter źródła utrzymania i środowisko zamieszkania, autor wyodrębnił typ
rodziny chłopskiej, dla której gospodarstwo wiejskie stanowi wyłączne źródło utrzymania; rodzinę
robotniczą, dla której źródło utrzymania stanowi dochód z fizycznej pracy członków rodziny; a takŜe
rodzinę inteligencką, którą zdaniem Adamskiego, od rodziny robotniczej róŜni charakter pracy
zawodowej (praca umysłowa).
O typach rodzin pisze takŜe S. Kawula. Wyodrębnia on między innymi rodzinę małą (nuklearną),
za podstawę której przyjmuje instytucję małŜeństwa i wynikający z niego stosunek najbliŜszego
pokrewieństwa lub adopcji. W odróŜnieniu od kręgu rodzinnego (rodziny duŜej), rodzina mała obejmuje
tylko osoby powiązane najbliŜszym pokrewieństwem (dzieci, rodzice, dziadkowie), zamieszkujące razem
i prowadzące z reguły wspólne gospodarstwo domowe. Rodzina odgrywa więc niezwykle istotną rolę, w
rozwoju społeczno-emocjonalnym dziecka, który z kolei jest zasadniczym czynnikiem warunkującym
przystosowanie lub nieprzystosowanie się dziecka.
KaŜda rodzina boryka się z problemami dnia codziennego, gdyŜ Ŝycie jest takie, Ŝe dzień w dzień
pojawiają się trudności, które trzeba pokonywać. Są rodziny, które potrafią sprostać tym obowiązkom.
Takie rodziny, które pomyślnie rozwiązują własne problemy, moŜemy nazwać rodzinami
funkcjonalnymi. Są jednak takie, które nie potrafią pomyślnie rozwiązywać swoich sytuacji kryzysowych
i realizować swych funkcji. Rodziny, które nie potrafią wypełniać swych funkcji wystarczająco dobrze,
nazywamy rodzinami dysfunkcjonalnymi.
Zdaniem J. Raczkowskiej, rodziny dysfunkcjonalne to takie, które nie zaspokajają niezbędnych
psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków rodziny. Cechą charakterystyczną tych rodzin, jak
podkreśla autorka, jest występowanie niekorzystnych czynników, takich jak faktyczne rozbicie rodziny,
powaŜne konflikty między jej członkami, naduŜywanie alkoholu, popełnianie przestępstw, uprawianie
prostytucji, powaŜne choroby
i zaburzenia psychiczne, złe warunki materialno-bytowe. Ponadto niski poziom wykształcenia
i kultury rodziców łączy się z reguły z niskim statusem społeczno-zawodowym, ekonomicznym. Często
w takich rodzinach występują zaburzenia kontaktów emocjonalnych, więzi między rodzicami i dziećmi są
zazwyczaj powaŜnie osłabione, dzieci boleśnie odczuwają wyobcowanie
i odrzucenie uczuciowe. Rodziny takie stwarzają ogromne zagroŜenie dobra dziecka. Z nich najczęściej
wywodzą się nieletni i młodociani przestępcy, dzieci alkoholizujące się, wykazujące przejawy agresji i
przemocy. Szczególnie degradujący wpływ na funkcjonowanie rodziny
i kształtowanie osobowości dziecka ma alkohol. Nadmiernie pijący rodzice dezorganizują Ŝycie rodzinne,
ponadto wprowadzają atmosferę niepokoju. NaleŜy podkreślić, iŜ alkoholizm bardzo często idzie w parze
z takimi zjawiskami jak wielodzietność, przemoc, wykorzystywanie seksualne czy konkubinat.
ZbliŜone stanowisko zajmują M. Banach i J. Matejek. Według nich pojawienie się róŜnego
rodzaju zaburzeń w zachowaniu i funkcjonowaniu społecznym i rodzinnym dzieci
i młodzieŜy, świadczy o zakłóceniach w realizacji przez rodzinę jej podstawowych funkcji.
Dysfunkcjonalność, według autorów, moŜna rozpatrywać w dwóch aspektach : rodzina - społeczeństwo
oraz rodzina - członkowie i wiąŜe się ona z niewypełnianiem przez rodzinę zadań na rzecz społeczeństwa
i na rzecz członków rodziny. Przyczyną dysfunkcjonalności moŜe być patologia społeczna lub
biologiczna obciąŜająca jej członków, najczęściej rodziców. Przejawy patologii najczęściej powodujące
dysfunkcję rodziny to w mniemaniu autorów przestępczość, alkoholizm, narkomania, zachowania
autodestrukcyjne, dewiacyjne zachowania seksualne, zaburzenia psychiczne, obłoŜna choroba fizyczna
lub kalectwo. Inne czynniki powodujące dysfunkcjonalność rodziny, według Banacha i Matejka, to
dezorganizacja rodziny, przejawiająca się w znamionach struktury rodziny (poprzez rozbicie rodziny,
konflikty), ponadto złe poŜycie rodziców, zakłócone stosunki uczuciowe, patologiczne zachowania
rodziców. Z kolei S. Kawula sądzi, iŜ dysfunkcjonalny dom rodzinny staje się źródłem przykrości,
podłoŜem napięć i frustracji zarówno dla jej dorosłych członków jak i dzieci. Jego zdaniem,
dysfunkcjonalność rodziny moŜe dotyczyć róŜnego zakresu realizowanych zadań, moŜe to być
dysfunkcja całkowita, oznaczająca, Ŝe w rodzinie występuje kompletne niepowodzenie
w realizacji zadań rodziny i muszą ją w tym zastąpić wyspecjalizowane rodziny, dysfunkcja częściowa
przejawiająca się nieumiejętnością realizacji podstawowych funkcji i zadań. Dysfunkcjonalność ta moŜe
obejmować między innymi niepowodzenia w realizacji zadań wychowawczych, niepowodzenia w walce
z kryzysem małŜeńskim, niepowodzenia
w zaspakajaniu potrzeb dziecka.
ś
ycie dziecka w dysfunkcjonalnej rodzinie, jak podkreśla J. Brągiel, jest dla niego wielką
krzywdą, gdyŜ rodzice na ogół nie dbają o zaspokojenie jego potrzeb, a sposób jego traktowania przez
rodziców często moŜe prowadzić do deformacji jego rozwoju, negatywnych skutków emocjonalnych,
zaniŜonych osiągnięć edukacyjnych, aspiracji, kariery zawodowej
i osobistej. Nie ulega wątpliwości, Ŝe dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych, zdezorganizowanych,
patologicznych, wykazują szereg trudności wychowawczych i edukacyjnych, z którymi spotykają się w
swojej pracy wychowawcy, nauczyciele, sami rodzice. W świetle literatury trudności wychowawcze to
wyraz braku przystosowania się do środowiska, negatywne formy
i sposoby zachowań dzieci, np. agresja, przestępczość, czyli zachowania niezgodne z ideałem
wychowawczym, celem i kierunkiem wychowania.
Za trudności wychowawcze H. Nartowska uwaŜa wyraz braku przystosowania się dziecka do
wymagań otoczenia i do reguł obowiązujących w środowisku, w którym Ŝyje. Trudności wychowawcze,
według H. Izdebskiej to problemy jakie dziecko (małe, dorastające) stwarza rodzicom, nauczycielom w
procesie swojego psychofizycznego rozwoju. Zdaniem autorki, owe trudności wynikają z zaniedbań
wychowawczych, negatywnych oddziaływań środowiska rodzinnego.
Ponadto związane są z błędami wychowawczymi rodziców, trudności wynikające
z nieprawidłowego funkcjonowania rodziny, oraz trudności związane
z psychofizycznym rozwojem dziecka. Na skutek niespełnienia przez rodziny warunków zapewniających
prawidłowy rozwój biosocjokulturalny mogą wystąpić, zdaniem
E. Marynowicz-Hetki, zaburzenia w zachowaniu się dzieci, do których to zaburzeń autorka zalicza :
lekcewaŜący stosunek do szkoły, nauki, rodziny, wagary, spoŜywanie alkoholu, przejawy zachowań
agresywnych, ponadto nieprzystosowanie społeczne przejawiające się zarówno z braku dojrzałości
emocjonalnej rodziców jak i teŜ w alkoholizmie, przestępczości, prostytucji.
| Pobierz cały dokument Pedagogika jako nauka i wychowanie[1].pdf Rozmiar 72,7 KB |