TRAUMA

TRAUMA

Trauma (uraz psychiczny)

Trauma (uraz psychiczny)

to ostry, nag

to ostry, nag

ł

ł

y szok, kt

y szok, kt

ó

ó

ry mo

ry mo

ż

ż

e spowodowa

e spowodowa

ć

ć

zaburzenia somatyczne i psychiczne.

zaburzenia somatyczne i psychiczne.

Cz

Cz

ę

ę

sto, na skutek intensywnych emocji

sto, na skutek intensywnych emocji

wywo

wywo

ł

ł

anych wypadkiem lub katastrof

anych wypadkiem lub katastrof

ą

ą

(trz

(trz

ę

ę

sienie ziemi, po

sienie ziemi, po

ż

ż

ar, itd.) cz

ar, itd.) cz

ł

ł

owiek przejawia

owiek przejawia

mniej lub bardziej trwa

mniej lub bardziej trwa

ł

ł

e objawy zaburze

e objawy zaburze

ń

ń

psychicznych (syndrom pourazowy).

psychicznych (syndrom pourazowy).

Pojecie „uraz psychiczny” pojawiło się w psychiatrii w XIX wieku
celem wyjaśnienia powstawania zaburzeń nerwicowych.
Zwrócono uwagę na występowanie zależności między doznaniem
poważnej przykrości a wystąpieniem i utrzymywaniem się
objawów chorobowych, dla których nie znajdowano
innego uzasadnienia.

Duże znaczenie dla zrozumienia związku między traumą a
zaburzeniami zdrowia miały prace Z. Freuda, który na początku XX
w. zwracał uwagę na to, że trauma prowadzi do nerwicy, jeżeli nie
odreaguje się przeżyć z nią związanych.

Jednak dopiero masowe doświadczenie traumy związane z II wojną
światową, eksterminacja Żydów, pseudomedyczne doświadczenia
na ludziach, następstwa wojny w Wietnamie, przeżycia w łagrach
stalinowskich spowodowały, że powrócono do badań nad urazem
psychicznym.

W badaniach prowadzonych w drugiej połowie XX wieku
wykorzystano biologiczną koncepcję stresu Hansa Selyego,
ale także psychoanalityczną koncepcję mechanizmów obronnych
Freuda.

Problem, czy istnieje związek między cechami doświadczenia
traumatycznego (np. uwięzienie w obozie koncentracyjnym,
tortury w więzieniach za przekonania i działalność polityczną)
a obrazem zaburzeń zdrowia?

Podkreślano odmienności indywidualne w reagowaniu na taki sam
uraz traumatyczny (np. u osób, które uwięziono w obozach
koncentracyjnych), reakcji zależnych od tego, czy doświadczenie
traumatyczne jest następstwem przeżycia kataklizmów naturalnych
(np. powódź, trzęsienie ziemi), czy jest spowodowane przez inną
osobę (np. porwanie, tortury).

Co powoduje, że stres staje się urazowy?

Jego nasilenie przekracza codzienne doświadczenia człowieka,
albo ze względu na siłę (np. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy,
zmiana mieszkania),
albo ze względu na czas trwania (np. pozostawanie w związku
z osobą stosującą przemoc fizyczną lub psychiczną).

Najwa

Najwa

ż

ż

niejsze objawy

niejsze objawy

dra

dra

ż

ż

liwo

liwo

ść

ść

,

,

ł

ł

atwe uleganie zm

atwe uleganie zm

ę

ę

czeniu, amnezja,

czeniu, amnezja,

czy regres do wcze

czy regres do wcze

ś

ś

niejszych stadi

niejszych stadi

ó

ó

w okresu

w okresu

dzieci

dzieci

ę

ę

cego, czasem ucieczka w chorob

cego, czasem ucieczka w chorob

ę

ę

i alkoholizm.

i alkoholizm.

Artykuł: Pomiar zaburzeń po stresie traumatycznym
- art. w Psychiatrii, 2009, 6, nr 1. załącznik w pdf

Zaburzenia stresowe pourazowe powstają jako opóźniona
i/lub przedłużona reakcja na stresujące wydarzenia
lub sytuacje o charakterze wyjątkowo zagrażającym
lub katastrofalnym.

Mogą to być katastrofy naturalne lub spowodowane przez
człowieka, doświadczenia związane z klęskami żywiołowymi,
aktami terrorystycznymi, wojną, przestępstwami seksualnymi,
pozbawieniem wolności, chorobą.

Wyniki badań przeprowadzonych przez Kessler i wsp.
w reprezentatywnej próbie losowej w Stanach
Zjednoczonych wykazały, że rozpowszechnienie PTSD
występuje u 10% kobiet i 5% mężczyzn.

Na rozwój tego zaburzenia są narażeni najczęściej
pracownicy służb ratowniczych, a szczególnie strażacy.
Źródła kanadyjskie i amerykańskie podają, że około 90%
strażaków przynajmniej raz na przestrzeni roku
doświadczyło zdarzenia o charakterze traumatycznym.
U części z tych osób rozwinęły się objawy PTSD.

Podobny odsetek dotyczy polskich strażaków.
Z badań prowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy
w Łodzi wynika, że 86% spośród badanych strażaków było
uczestnikami zdarzenia traumatycznego,
a 76% przyznało, że uczestniczyło w więcej niż jednym takim
zdarzeniu.
U prawie 5% z nich wystąpiły objawy właściwe dla PTSD
utrzymujące się przynajmniej przez miesiąc.

Wskazuje się na dwa mechanizmy, które mogą prowadzić
do powstawania PTSD, a mianowicie:
mechanizm neurologiczny i psychologiczny.

W pierwszym zwraca się uwagę na zaburzenia mechanizmu
aktywacji i wskazuje, że rozwój PTSD jest wynikiem
neurologicznej nadwrażliwości oraz utrzymującej się
aktywacji w podkorowych strukturach układu limbicznego.

Z kolei psychologiczny mechanizm rozwoju PTSD
odwołuje się do psychologii poznawczej i pojęcia schematów
poznawczych.
Najbardziej znana teoria niedopasowania Horowitza zakłada, że
jednostka doznająca PTSD charakteryzuje się pewnymi
utrwalonymi schematami poznawczymi,
obejmującymi informacje płynące z jej doświadczeń życiowych,
przekonań i oczekiwań dotyczących przyszłości.
Docierające nowe informacje osoba stara się przetworzyć
i dopasować do istniejących już schematów.
Informacje te są najczęściej niezgodne z istniejącymi
strukturami, zawierającymi treści przedstawiające
świat jako bezpieczny, dlatego nie mogą być zasymilowane
i nie dają się włączyć w istniejące schematy poznawcze.

Obydwa mechanizmy wyjaśniające rozwój PTSD,
czyli neurologiczny i psychologiczny, raczej się
uzupełniają niż wykluczają, dlatego trudno wyjaśnić
proces powstawania i przebiegu PTSD, odwołując się
wyłącznie do jednego z nich.

Wg Horowitza można wyodrębnić 5 faz reakcji potraumatycznej.
Są to:
1) faza krzyku, jako bezpośrednia reakcja na zdarzenie, w której
mogły wystąpić emocje strachu, smutku, wściekłości;
2) faza zaprzeczania, w której jednostka ignoruje zagrożenie lub
stratę;
3) faza intruzji, podczas której powracają myśli, emocje i obrazy
związane z traumą;
4) faza przepracowania, w której dochodzi do utworzenia nowych
schematów lub zrewidowania istniejących, dzięki czemu następuje
stopniowe odbudowywanie wewnętrznej równowagi oraz
5) faza zakończenia, finalizująca proces przetwarzania
zdarzenia traumatycznego, w której dochodzi do utrwalenia się
nowych schematów związanych z doznaną traumą.

Osobami najbardziej podatnymi na rozwój PTSD
są jednostki reprezentujące skrajnie pozytywne
i skrajnie negatywne schematy dotyczące świata
i siebie.

Natomiast najbardziej odporne na rozwój PTSD
są jednostki o plastycznych, realnych schematach,
zawierających informacje, że świat jest zarówno
bezpieczny, jak i groźny.

McFarlane i Yehuda podają, że PTSD nie tyle rozwija się
jako bezpośrednie następstwo zdarzenia traumatycznego,
co raczej powstaje na skutek silnej reakcji pourazowej
uruchamianej przez to zdarzenie.

Rozwój chronicznego PTSD jest więc wynikiem braku
możliwości poradzenia sobie z bezpośrednią reakcją na
traumę.
Czynnikami, które według autorów wpływają na obraz
i nasilenie bezpośredniej reakcji na doświadczane
wydarzenie, są: wsparcie społeczne, osobowość, inne
zdarzenia życiowe, przeszłe doświadczenia oraz cechy
biologiczne.

P

P

OTRAUMATYCZ

OTRAUMATYCZ

NY

NY

WZROST

WZROST

(POSTTRAUMATIC GROWTH

(POSTTRAUMATIC GROWTH

)

)

Termin wprowadzili R. Tedeschi i L. Calhoun (1996),
do opisu pozytywnych zmian, które pojawiają się
w wyniku podejmowanych prób poradzenia sobie

z następstwami traumatycznych wydarzeń.

Poj

Poj

ę

ę

cie nawi

cie nawi

ą

ą

zuje do wcze

zuje do wcze

ś

ś

niejszych pogl

niejszych pogl

ą

ą

d

d

ó

ó

w

w

G.

G.

Caplana

Caplana

czy E.

czy E.

Frankla

Frankla

, kt

, kt

ó

ó

rzy wskazywali

rzy wskazywali

na mo

na mo

ż

ż

liwo

liwo

ść

ść

pojawienia si

pojawienia si

ę

ę

pozytywnych zmian

pozytywnych zmian

psychologicznych w sytuacji do

psychologicznych w sytuacji do

ś

ś

wiadczania

wiadczania

silnie

silnie

stresuj

stresuj

ą

ą

cych wydarze

cych wydarze

ń

ń

.

.

Do opisu tego zjawiska u

Do opisu tego zjawiska u

ż

ż

ywa si

ywa si

ę

ę

te

te

ż

ż

innych

innych

poj

poj

ęć

ęć

,

,

jak wzrost zwi

jak wzrost zwi

ą

ą

zany ze stresem, odkrycie

zany ze stresem, odkrycie

znaczenia,

znaczenia,

pozytywne z

pozytywne z

ł

ł

udzenia, rozkwit,

udzenia, rozkwit,

czerpanie si

czerpanie si

ł

ł

y

y

z

z

przeciwno

przeciwno

ś

ś

ci

ci

, czy

, czy

transformacyjne radzenie sobie

transformacyjne radzenie sobie

(

(

Tedeschi

Tedeschi

,

,

Calhoun

Calhoun

, 2007).

, 2007).

W konceptualizacji poj

W konceptualizacji poj

ę

ę

cia zwraca si

cia zwraca si

ę

ę

uwag

uwag

ę

ę

na cztery

na cztery

elementy r

elementy r

ó

ó

ż

ż

nicuj

nicuj

ą

ą

ce, tj.:

ce, tj.:

1.

1.

wzrost

wzrost

potraumatyczny

potraumatyczny

objawia si

objawia si

ę

ę

najwyra

najwyra

ź

ź

niej

niej

w warunkach powa

w warunkach powa

ż

ż

nego kryzysu (

nego kryzysu (

a

a

nie

nie

w sytuacji

w sytuacji

ł

ł

agodniejszego od niego stresu);

agodniejszego od niego stresu);

2. cz

2. cz

ę

ę

sto towarzysz

sto towarzysz

ą

ą

mu transformacyjne zmiany

mu transformacyjne zmiany

ż

ż

yciowe (kt

yciowe (kt

ó

ó

re nie s

re nie s

ą

ą

rezultatem b

rezultatem b

łę

łę

d

d

ó

ó

w

w

spostrzegania czy interpretacji zdarzenia

spostrzegania czy interpretacji zdarzenia

–

–

iluzje),

iluzje),

3.

3.

potraumatyczny

potraumatyczny

wzrost jest do

wzrost jest do

ś

ś

wiadczany raczej

wiadczany raczej

jako wynik (ni

jako wynik (ni

ż

ż

mechanizm radzenia sobie) oraz

mechanizm radzenia sobie) oraz

4. wymaga radykalnej zmiany podstawowych za

4. wymaga radykalnej zmiany podstawowych za

ł

ł

o

o

ż

ż

e

e

ń

ń

dotycz

dotycz

ą

ą

cych w

cych w

ł

ł

asnego

asnego

ż

ż

ycia.

ycia.

Do pomiaru potraumatycznego wzrostu
Tedeschi i Calhoun (1996) opracowali
The Posttraumatic Growth Inventory)
zawierający 21 twierdzeń.

Inwentarz ocenia 5 aspektów, a mianowicie:

1. nowe możliwości (new possibilities),
2. relacje z innymi (relating to others),
3. poczucie osobistej siły (personal strength),
4. zmiany duchowe (spiritual changes) i
5. docenianie życia (appreciation of life).

Kwestionariusz Rozwoju Potraumatycznego (PTGI – R. Tedeschi, L. Calhoun)
Adaptacja: N.Ogińska-Bulik i Z. Juczyński

Bardzo trudne, traumatyczne sytuacje, których ludzie doświadczają, mogą zmienić

ich życie. Zmiany te mogą również polegać na większym docenianiu swojego życia,

dostrzeganiu nowych możliwości, itp.

Proszę przeczytać instrukcje podane w kolejnych krokach i zaznaczyć wybrane przez

siebie odpowiedzi.

KROK 1: Ustal wydarzenie zmieniające Twoje życie
A. Spośród podanych poniżej wybierz tylko jedno wydarzenie traumatyczne lub

zmieniające Twoje życie, którego doświadczyłeś/aś. Zaznacz to wydarzenie, o którym

myślisz (wstaw X):

 strata ukochanej osoby  trudności finansowe  przewlekła lub ostra choroba

 zmiana w karierze lub zamieszkaniu/przeprowadzka  gwałtowne lub obelżywe

przestępstwo

 zmiana w odpowiedzialności za rodzinę  wypadek lub uraz

 rozwód  katastrofa  przejście na emeryturę  niepełnosprawność  walka

frontowa

 utrata pracy  inne (jakie ……………………………………..

B. Wskaż czas, jaki upłynął od zaznaczonego wydarzenia (wstaw X):

kilka miesięcy – do 1 roku;

2 – 5 lat;

1 – 2 lata;

więcej niż 5 lat.

KROK 2: Odpowiedz na podane poniżej stwierdzenia.

Przy każdym stwierdzeniu wpisz stopień zmian, których doświadczyłeś/aś w wyniku

doświadczonego zdarzenia, uwzględniając następującą skalę:

0 = nie doświadczyłem/am tej zmiany w wyniku kryzysu

1 = doświadczyłem/am tej zmiany w bardzo małym stopniu

2 = doświadczyłem/am tej zmiany w małym stopniu
3 = doświadczyłem/am tej zmiany w średnim stopniu

4 = doświadczyłem/am tej zmiany w dużym stopniu

5 = doświadczyłem/am tej zmiany w bardzo dużym stopniu

Jestem w stanie zrobić coś lepszego z moim życiem

11.

Jestem przekonany/a, że mogę lepiej poradzić sobie z trudnościami

10.

Chętniej wyrażam swoje emocje

9.

Mam większe poczucie bliskości z innymi

8.

Wyznaczyłem/am nową drogę w swoim życiu

7.

W większym stopniu dostrzegam, że w trudnych chwilach mogę liczyć na
wsparcie innych

6.

Lepiej rozumiem problemy duchowe

5.

Mam większe poczucie zaufania do siebie

4.

Rozwinąłem/am nowe zainteresowania

3.

Bardziej doceniam wartość mojego życia

2.

Zmieniłem/am moje priorytety odnośnie tego, co jest ważne w życiu

1.

Bardziej akceptuję to, że inni ludzie są mi potrzebni

21.

Wiele się dowiedziałem/am, jak wspaniali są ludzie

20.

Uświadomiłem/am sobie, że jestem silniejszy/a, niż myślałem/am

19.

Stałem/am się bardziej religijny/a

18.

Jestem bardziej skłonny/a zmieniać to, co powinno być zmienione

17.

Wkładam więcej wysiłku w moje relacje z innymi

16.

Mam więcej współczucia dla innych

15.

Pojawiły się nowe możliwości, których wcześniej nie było

14.

Bardziej doceniam każdy dzień

13.

Potrafię bardziej zaakceptować sposób rozwiązywania wielu spraw

12.

Czynnik 1:
stosunek do innych i zaangażowanie:
5, 9, 15, 16, 18, 20, 21

Czynnik 2:
nowe możliwości i zainteresowania:
3, 4, 7, 11, 12, 14, 17

Czynnik 3:
wewnętrzna siła i docenianie życia:
1, 2, 6, 8, 10, 13, 19

Strelau

Strelau

J., Zawadzki B., Kaczmarek M. (red.)(2009).

J., Zawadzki B., Kaczmarek M. (red.)(2009).

Konsekwencje psychiczne traumy uwarunkowania i

Konsekwencje psychiczne traumy uwarunkowania i

terapia. Wydawnictwo: SCHOLA

terapia. Wydawnictwo: SCHOLA