 

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

im. Jana Grodka

w Sanoku

INSTYTUT ROLNICTWA

Kierunek: ROLNICTWO
Specjalizacja: AGROEKOLOGIA

Mateusz Prajsnar

3499

PRACA DYPLOMOWA

Synantropizacja flory naczyniowej

nizinnej części Muzeum

Budownictwa Ludowego w Sanoku

Promotor:

dr. Barbara Banach

Sanok 2011

2

3

Spis treści

1. Wstęp ...................................................................................................................... 4

2. Cel pracy ................................................................................................................. 7

3. Ogólna charakterystyka obszaru badań .................................................................... 8

3.1. Położenie i plan miasta Sanok ........................................................................... 8

3.2. Warunki klimatyczne ........................................................................................ 9

3.3. Warunki geologiczno - morfologiczne .............................................................. 9

3.4. Stosunki wodne .............................................................................................. 10

3.5. Warunki glebowe............................................................................................ 12

4. Synantropizacja flory ............................................................................................. 14

4.1. Pojęcia związane z synantropizacją ................................................................. 14

4.2. Systemy klasyfikacji roślin synantropijnych ................................................... 15

5. Metody badań ........................................................................................................ 17

5.1. Charakterystyka i opis terenu badań ................................................................ 17

5.2. Badania flory .................................................................................................. 18

6. Wyniki badań ........................................................................................................ 20

6.1. Analiza botaniczna ......................................................................................... 20

6.2. Przynależność gatunków do grup synantropodynamicznych ........................... 21

6.3. Przynależność gatunków do grup historyczno - geograficznych ...................... 23

6.4. Wskaźnik synantropizacji flory ....................................................................... 24

7. Podsumowanie i wnioski ....................................................................................... 25

8. Bibliografia ........................................................................................................... 27

9. Załączniki .............................................................................................................. 29

10. Streszczenie ........................................................................................................... 35

4

1. WSTĘP

Flora występująca na terytorium Polski jest, w porównaniu z innymi krajami

europejskimi, bardzo różnorodna i bogata. Składa się ona zarówno z gatunków

rodzimych jak i elementów obcych. Istnieje wiele opracowań dotyczących

zróżnicowania gatunkowego określonych rejonów naszego kraju. Brakuje jednak wielu

szczegółowych badań florystycznych, będących cennym źródłem informacji na temat

rozmieszczenia czy rozprzestrzeniania się gatunków naszej flory. Waloryzacja

florystyczna niewielkich obiektów może stanowić zatem cenny wkład w poznanie

różnorodności gatunkowej roślin naszego kraju, jak również wzbogacić wiedzę na temat

lokalnej bioróżnorodności.

W niniejszej pracy podjęto próbę określenia składu gatunkowego flory

naczyniowej porastającej bezdrzewne fitocenozy znajdujące się na terenie Muzeum

Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Muzeum to, zwane skansenem, zajmuje niespełna 38 ha powierzchni (Polska

niezwykła 2008). Znajduje się ono na wolnym powietrzu i słynie przede wszystkim

z zabytkowych budowli architektonicznych, które co roku odwiedzają olbrzymie rzesze

turystów z różnych krajów.

Pomiędzy licznymi obiektami muzealnymi, przy starych

chatach i na niewielkich łąkach znalazły swoje schronienie różne gatunki roślin, których

właśnie dotyczy ta praca. Celem niniejszej pracy dyplomowej jest szersze spojrzenie na

przebogatą florę roślin zielnych występujących na terenie sanockiego skansenu, a także

zachęcenie do jej poznawania podczas pieszych wycieczek. Warto zwrócić uwagę jak

ważną pełni ona rolę w ozdobie poszczególnych obiektów zabytkowych jak i całego

obszaru skansenu. Różnorodność gatunków występujących na całym terenie jest

ogromna, począwszy od roślin jednoliściennych z rodziny traw do najliczniej

występującej rodziny roślin dwuliściennych czyli astrowatych.

Teren Muzeum Budownictwa Ludowego udostępniony jest dla zwiedzających.

Co roku obiekt ten odwiedzany jest przez ogromną liczbę turystów. Nie pozostaje to

niewątpliwie bez wpływu na rośliny tam żyjące. Sam fakt obecności ludzi, ale

i gospodarka prowadzona na terenie skansenu (np. wydeptywanie, koszenie; fot. 1)

powoduje zmiany we florze tego obszaru. W niniejszej pracy podjęto próbę oceny

stopnia synantropizacji oraz antropogenizacji flory skansenu w celu określenia czy

i w jakim stopniu gatunki, które występują na jego obszarze zostały poddane działaniu

człowieka. Organizmy żywe w różny sposób reagują na antropopresję. Część z nich

5

całkiem dobrze przystosowuje się do nowych warunków, inne przy najmniejszych

przekształceniach antropogenicznych zanikają. Dlatego też podczas badań zwrócono

uwagę na gatunki zagrożone wyparciem.

Zdjęcie 1. Przykład zagospodarowania zieleni wokół zabytkowej chaty (Foto. M. Stepowicz ;

http://www.stepow.pl)

Dawniej nie przykładano zbytniej uwagi do zieleni na terenie muzeum,

roślinność pełniła tylko funkcje, które miały na celu jedynie wyodrębnienie

poszczególnych budynków od innych zabytków. Natomiast jej przeznaczenie powinno

być zgoła inne, powinna stanowić integralną całość z ekspozycją muzeum. Najbardziej

wiąże się to z zabytkami, które mają wiernie odtworzyć obraz wsi włącznie

z charakterystycznymi elementami w tym i roślinnością pól i łąk, poszczególnymi

ogródkami

dookoła

domostw

itp.

Jednak

wszelkie

prace

związane

z przystosowywaniem zabytków i ich najbliższego otoczenia dla zwiedzających

zakłóciły naturalne siedliska poszczególnych gatunków. Spowodowało to, że

przypadkowa roślinność, która wyrosła dookoła budynków, była jedynie zwykłym

uzupełnieniem architektury i nie stanowiła dla turystów zbyt wielkiej atrakcji.

Dobierano jedynie rośliny ozdobne tak aby upiększyły wygląd otoczenia zabytków.

Oczywiście były muzea, w których dostosowywano etnografię i architekturę do

istniejącego krajobrazu naturalnego. Dopiero z czasem zaczęto zwracać uwagę, że taki

stan rzeczy jest niekorzystny dla gatunków zagrożonych i takich, które są bliskie

wyginięcia. Zaczęto tworzyć specjalne miejsca dla takich roślin dodatkowo opisując je

6

tabliczką w podobnym stylu co zabytki. Dotyczyło to roślin związanych

z działalnością człowieka takich jak zboża; dalej marginalnie patrzono na dziko rosnące

byliny. Próbowano zwrócić uwagę na ten problem, głównie poprzez publikacje.

Pionierem w tym temacie był biolog Stanisław Michalak, który w swoim referacie pt.

„Kilka uwag na temat zagospodarowania przyrodniczego opolskiego parku

etnograficznego” poruszył bardzo ważną kwestię gromadzenia informacji o roślinach,

które występują na polanach, podwórzach, przy płotach, przydrożach, koło budynków.

Zalecił dokumentacje takich siedlisk, aby uchronić zanikanie całych zespołów

„chwastów” jak również ochronę gatunków ginących pod wpływem ciągłego rozwoju

cywilizacyjnego. Jednak znikome zainteresowanie wśród dyrektorów muzeów

spowodowało, że artykuł nie zdobył rozgłosu. Od tego czasu prowadzono tego typu

działania na własną rękę. Były także nieśmiałe próby spisu gatunków, które jednak nie

przyniosły oczekiwanego rezultatu (Marciniak 1986).

Niniejsza praca ma na celu zmianę takiego nastawienia poprzez zachętę do

zgłębiania wiedzy na temat gatunków roślin występujących na terenie Muzeum

Budownictwa Ludowego w Sanoku. Ważne jest aby nie tylko zabytki architektoniczne,

budowle, domy i zagrody były celem zwiedzania dla turystów, ale także otaczająca je

dookoła naturalna dziko rosnąca roślinność, której bogactwo pozwala na

zaobserwowanie pięknego krajobrazu naturalnego. Kształtowanie krajobrazu, przy

użyciu gatunków flory rodzimej i potencjalnej dla danego terenu, może stać się jednym

z nurtów rozwoju tego typu obiektów muzealnych. Skanseny mogłyby też

z powodzeniem pełnić funkcję obiektów ochrony ex situ gatunków i odmian,

szczególnie starych odmian roślin uprawnych, a jednocześnie stanowiłyby miejsce

występowania i ochrony chwastów, niegdyś powszechnie towarzyszących uprawom,

wśród których wiele gatunków jest obecnie narażonych na wyginięcie.

7

2. CEL PRACY

Celem niniejszej pracy było:



zwaloryzowanie flory naczyniowej występującej na nizinnej części Muzeum

Budownictwa Ludowego w Sanoku,



wykonanie podstawowej analizy botanicznej składu gatunkowego flory obiektu,



dokonanie analizy stopnia synantropizacji flory badanego obszaru.

8

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ

3.1 Położenie i plan miasta Sanok

Sanok położony jest w dolinie Sanu u stóp Gór Słonnych. Jego powierzchnia

obejmuje 38 km

2

. Miasto liczy ponad 42000 mieszkańców (Bańkosz 2007). Leży ono

na granicy kilku zróżnicowanych regionów geograficznych takich jak: Pogórze

Dynowskie, Góry Sanocko-Turczańskie i Pogórze Bukowskie. Regiony Pogórza

Dynowskiego i Bukowskiego wchodzą w skład Karpat Zachodnich, natomiast Góry

Sanocko-Turczańskie do których zaliczany jest również północno-zachodni fragment

Gór Słonnych stanowią zalążek Karpat Wschodnich. Sanok jest ulokowany na

wysoczyźnie znajdującej się około 30 m nad poziomem rzeki San, znaczna część miasta

położona jest na wzgórzu o wysokości 362 m n.p.m. Najwyższym punktem centrum

Sanoka jest słynny kopiec Adama Mickiewicza usypany w 1898 roku (Bańkosz 2007)

(ryc. 1).

Rycina 1. Plan miasta Sanoka (Opracowanie graficzne R. Woźny. Opracowanie kartograficzne E.

Woźny)

9

3.2 Warunki klimatyczne

Klimat obszaru badań tj. skansenu ściśle wiążę się z ogólnym typem klimatu,

który występuje na obszarze całego miasta.

Głównymi czynnikami klimatotwórczymi są napływające i ścierające się ze sobą

masy powietrza kontynentalnego z oceanicznym, które powodują zmienność warunków

pogodowych. Świadczy to o klimacie przejściowym tego obszaru. Najbardziej

przeważającą część stanowią masy powietrza polarno-oceanicznego napływające latem,

natomiast masy polarno-kontynentalne powodują, że temperatura powietrza wzrasta

latem, a zimą maleje, powodując jednocześnie zmniejszenie zachmurzenia. Z kolei

powietrze arktyczne występuje sporadycznie, przynosząc przymrozki lub mrozy.

Rzadko również obserwuje się masy powietrza zwrotnikowego-morskiego, które

powodują upały w miesiącach letnich.

Równie ważnym czynnikiem różnicującym warunki klimatyczne jest rzeźba

terenu. Według Lacha (1995 za Romer 1948) obszar można zaliczyć do klimatu typowo

górskiego i podgórskiego, ze względu na bliskie położenie Gór Karpat. Badania Hessa

pochodzą z 1977 roku, przytaczane przez Lacha (1995)

dowiodły, że Sanok znajduje się

w zasięgu umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego.

Średnie roczne temperatury powietrza według badań stacji meteorologicznych

w Sanoku, Lesku i Komańczy wyniosły od 7,3 do 7,5

o

C. Najcieplejszym miesiącem wg

danych jest lipiec z średnią temperaturą 17,4

o

C, natomiast najchłodniejszym styczeń

z średnią temperaturą na poziomie -3,9

o

C (Lach 1995).

3.3 Warunki geologiczno-morfologiczne

Powierzchnię terenu Sanoka przede wszystkim tworzą gliny zwietrzelinowe,

piaski i żwiry rzeczne, a także koluwia osuwiskowe. Miasto jak i jego południowe

okolice leżą w obrębie jednej z trzech jednostek tektonicznych - jednostki śląskiej,

natomiast obszary wysunięte na północ znajdują się w zasięgu jednostki podśląskiej

i skolskiej. W jednostce śląskiej w wyniku różnych procesów, w tym nasuwania się

jednostki podśląskiej, uformował się charakterystyczny fałd Strachociny, który został

utworzony z warstw menilitowych. Utwory te zbudowały wzniesienia na Górze

Parkowej. Występują tam warstwy rogowców, piasków kwarcytowych, margli

rogowcowych a także łupków brunatnych. Jednostka podśląska jest silnie zaburzona

10

i nachodzi na śląską, stąd ciężko dokładnie ją rozgraniczyć. Jednostka skolska zawiera

natomiast kilka fałdów z łupkami eoceńskimi. Na przedłużeniu tych fałdów występuje

kreda inoceramowa. Południową część miasta włącznie z obszarem położonym na

południe i południowy wschód budują warstwy krośnieńskie dolne, czyli piaskowce

gruboławicowe z częściowym udziałem łupków szarych. Natomiast między obszarem

Trepczy i Sanoka występują cienko- i średnioławicowe piaskowce oraz łupki margliste.

W przeważającej ilości tworzą one również obszar dookoła Muzeum Budownictwa

Ludowego. W niedaleko położonych miejscowościach występują także łupki jasielskie,

pstre margle, łupki godulskie i warstwy gezowe. W Trepczy można znaleźć duże

pokłady kredy dolnej. Utwory dolnej kredy są reprezentowane przez warstwy gezowe,

piaskowce lgockie i łupki oraz warstwy grodziskie na które składają się szare łupki,

zlepieńce i piaskowce. Te trzy jednostki tektoniczne spowodowały wytworzenie

niezwykle różnorodnej budowy rzeźby terenu jednocześnie kształtując osobliwe

środowisko glebowe. Świadczą o tym duże różnice wysokości i nachylenia stoków

(Lach 1995).

3.4 Stosunki wodne

Główną rzeką przepływającą przez Sanok jest San, który miał największy

wpływ na usytuowanie i uformowanie się miasta ze względu na fakt, że dawniej pełnił

różnorakie funkcje gospodarcze, a przede wszystkim obronne. Miasto jest położone

w meandrze rzeki w lewobrzeżnej części zakola na wysokości 290-360 m n.p.m.

San na analizowanym obszarze jest zasilany przez dwie rzeki: Sanoczek

i Osławę, ponadto wzbogacają go bardzo liczne potoki wypływające ze stoków wzgórz.

Tworzą one doliny o różnej głębokości, które w okresie wzmożonych opadów

wylewają, zasilając tym samym San, który wtedy okresowo zalewa tereny położone

najbliżej. Spowodowane jest to gwałtownym przyborem wody i powoduje duże

zmienności stanów wody jak i przepływów.

Udział opadów w półroczu letnim wynosi około 60-65%. Najbardziej bogate

w opady są miesiące: czerwiec, lipiec i sierpień. Ma to konsekwencje w wzmożonych

wezbraniach i przepływach wód Sanu a także jego dopływów. Przede wszystkim ma to

miejsce w miesiącach kończących okres zimowy tj. w marcu albo na początku kwietnia.

Średni roczny stan wód według stacji badawczej Olchowce w roku 1995 wyniósł 173

cm, a przepływ 41 m

3

/s.

11

Lach (1995 za Ziemońska 1973)

określa ustrój Sanu jako deszczowo-śnieżny

podtypu wschodniego, gdyż wykazuje maksymalny spływ roztopowo-opadowy

w kwietniu, powodując lokalne podtopienia i powodzie. Niebagatelny wpływ mają na to

również zapory wodne w Myczkowcach i Solinie, które tworzą górny San. W okresach

wzmożonych opadów nadmiar wody w zbiornikach tychże zapór zostaje uregulowany

co przenosi się na większą ilość i wysokość przypływów wód rzeki. Nie ma jednak

wielkiego zagrożenia powodziowego gdyż to zjawisko ogranicza dobrze zorganizowany

przepływ wód Sanu pod Sanokiem.

W dawnych czasach San pełnił funkcje transportowe, był zaopatrzeniem dla

różnych dziedzin gospodarki w tym dla młynów i tartaków, które były rozlokowane

wzdłuż biegu rzeki. Teraz rzeka jest źródłem zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę

a także pełni funkcję kolektora ścieków. Natomiast w okresie letnim stanowi doskonałe

miejsce do rekreacji i wypoczynku zarówno dla mieszkańców jak i dla turystów (Lach

1995).

Największym problemem, z którym miasto boryka się od dłuższego czasu jest

zanieczyszczenie wód. Według badań stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Sanoku

rzeka została sklasyfikowana do trzech klas czystości wód. Klasa II występuje

w odcinku górnej części Sanu po miejscowość Rajskie. Do klasy III został zaliczony

odcinek pomiędzy miejscowościami: Rajskiem a Leskiem, natomiast wody od Leska do

końca granic dawnego województwa krośnieńskiego określono jako nie odpowiadające

obowiązującym polskim normom. Główny problem stanowi zanieczyszczenie

bakteriologiczne, gdyż według stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Sanoku ma ono

ciągłe tendencje rosnące. Ze względu na ten rodzaj zanieczyszczenia wody Sanu są

zaliczane na znacznym odcinku do pozaklasowych. Równie ważne są zanieczyszczenia

metalami i pierwiastkami chemicznymi, przede wszystkim sporą ilością cynku,

azotanów, fosforanów czy fenoli. Alarmujący jest również wskaźnik biochemicznego

zapotrzebowania wody na tlen (BZT

5

), który wyraźnie wskazuje na znaczne

zanieczyszczenie wód rzeki (Lach 1995).

12

3.5 Warunki glebowe

Warunki glebowe Sanoka charakteryzują się znaczną różnorodnością. Wpływają

na to: budowa geologiczna, powierzchnia terenu, warunki wodne, a także sposób

użytkowania ziemi. Dzięki specjalnym podłożom wytworzonym z osadów rzecznych

i organicznych, a także z pokryw zwietrzelinowych i koluwialnych utworzyły się

różnorodne gleby.

Największą powierzchnię miasta i jego okolic zajmują gleby zaliczane do IV, V

i VI klasy bonitacyjnej. Stanowią one ponad 70% użytków rolnych i należą do nich:

gleby bielicowe, brunatne, mady oraz gleby glejowe. Najmniejszą powierzchnię z wyżej

wymienionych zajmują gleby bielicowe i pseudobielicowe wytworzone z glin ciężkich

i średnich, występujące głównie na terenach o małym nachyleniu stoku.

Mady początkowego stadium rozwojowego znajdują się w większości pod

użytkami zielonymi, gdyż nie mają zbyt wysokiej wartości użytkowej. Miejscami rosną

też na nich zarośla oraz wikliny. Bardzo często gleby te są zalewane przez San w czasie

wezbrań wód lub w czasie powodzi.

Dominujące w dolinie Sanu są mady rzeczne, średnio głębokie zaliczane do mad

brunatnych. Gleby te nie mają wykształconego profilu, są często zalewane przez rzekę

w okresach intensywnych opadów. Charakteryzuje je budowa warstwowana silnie

związana z osadzaniem namułów. W zależności od bliskości rzeki wyróżniono: mady

piaszczyste, następnie mady lekkie i średnie aż po najbardziej oddalone od nurtu rzeki

mady ciężkie.

Największą powierzchnię doliny Sanu zajmują mady brunatne spotykane przede

wszystkim w szerszych odcinkach rzeki nieco dalej od koryta, głównie na styku

z glebami deluwialnymi. Mady te zajęte są w większości pod uprawy, niekiedy

występują pod użytkami zielonymi. Miejscami są przeznaczone pod budownictwo

przemysłowe i mieszkaniowe. Gleby te są średnio zasobne w przyswajalny fosfor

natomiast bardziej w magnez i potas. Ich miąższość w poziomie próchnicznym

dochodzi do 30 cm.

Na prawym brzegu Sanu, w miejscach wysięków wód gruntowych, występują

gleby glejowe, które tworzą młaki. W profilu glebowym ma miejsce ciągłe

utrzymywanie się wysokiego poziomu wód gruntowych, który sprzyja występowaniu

gleb glejowych. Porośnięte są one użytkami zielonymi a także są używane pod działki

pracownicze. W przeszłości był to także teren nieużytków.

13

W dorzeczu rzeki Sanoczka występują gleby pseudobielicowe, których

przydatność gospodarcza jest duża; zaliczono je do II i III klasy bonitacyjnej.

Wierzchowiny doliny Sanu pokryte są glebami brunatnymi. Zaliczono do nich:

gleby brunatne kwaśne, brunatne wyługowane i brunatne właściwe.

Gleby brunatne kwaśne są ściśle związane z pokrywami wietrzelinowymi.

Zasobne są w magnez i potas, ubogie natomiast w fosfor. Miąższość ich poziomu

próchnicznego wynosi od 15 do 25 cm. Występują na obniżeniach oraz w dolnych

częściach łagodnych stoków, przede wszystkim o wystawie wschodniej i północnej.

Gleby brunatne wyługowane występują na stokach wzniesień i u ich podnóży.

Zasobne są w magnez, przyswajalny potas, a ubogie w fosfor.

Gleby brunatne właściwe występują na wzniesieniach lub na stokach dobrze

oświetlonych, podobnie jak gleby brunatne wyługowane są zasobne w potas i magnez,

a ubogie w fosfor. Na stromych stokach pagórków gleby te nie są uprawiane, porastają

je kępy drzew, krzewy i roślinność trawiasta. Natomiast w miejscach gdzie nie ma

trwałej pokrywy roślinnej ulegają szybkiemu spłukiwaniu przez wody opadowe.

Bardzo duży udział szczególnie w lasach mają gleby szkieletowe, które

występują w Górach Słonnych (Lach 1995).

14

4. SYNANTROPIZACJA FLORY

4.1 Pojęcia związane z synantropizacją

Gatunek, który wykorzystuje bliskie położenie siedlisk człowieka w celu

zapewnienia sobie odpowiednich warunków i korzyści zarówno do wzrostu jak i do

rozmnażania nazywany jest gatunkiem synantropijnym. Synantropizm może być stały

bądź okresowy. Obecność gatunków synantropijnych może powodować korzyści dla

człowieka – komensalizm, lecz ich zbytnia liczebność – zwłaszcza chwastów, jest

bardzo niepożądana. Wśród synantropów spotkać można zarówno gatunki

autochtoniczne jak i gatunki alochtoniczne (Otałęga 2000). Ze zjawiskiem

synantropizmu związanych jest kilka pojęć, których znaczenie wyjaśniono poniżej:

Gatunek autochtoniczny (apofit) – gatunek rodzimy dla danego siedliska, biocenozy

bądź ekosystemu, który powstał na obszarze obecnego występowania; stanowi

o składzie florystycznym danego obszaru, jest wypierany przez gatunki alochtoniczne,

często na skutek działania człowieka (Otałęga 1998);

Gatunek alochtoniczny (antropofit) – napływowy element flory, pochodzący z innego

ekosystemu lub obszaru geograficznego na skutek zmiany zasięgu; cechuje go duża

ekspansywność, dzięki czemu zdobywając nowe tereny wypiera gatunki rodzime,

posiada

także

zdolności

inwazyjne;

antropofity

mogą

być

sprowadzone

(introdukowane) celowo przez człowieka, bądź nieświadomie (zawleczone) (Otałęga

1998);

Introdukcja – świadome wprowadzanie taksonu przez człowieka na określony teren,

który leży poza geograficznym areałem jego naturalnego występowania (Otałęga 1998);

Zawleczenie – mimowolne, nieświadome przeniesienie przez człowieka gatunku

z jednego obszaru geograficznego na drugi; wiele gatunków flory trafiło do Polski przez

zawleczenie, na przykład liczne gatunki chwastów (Otałęga 2000);

Gatunki synantropijne – gatunki dzikich lub zdziczałych roślin towarzyszących

człowiekowi; synantropijną roślinność dzieli się na ruderalną i segetalną (Otałęga

2000);

Gatunki ruderalne – rośliny rosnące na przydrożach, śmietnikach, wysypiskach,

hałdach. Wykorzystują obfitość soli mineralnych i bardzo dobrze znoszą gdy jest ich

nadmiar. Są oporne na obecność różnych trucizn i toksyn (Otałęga 1999);

15

Gatunki segetalne – popularne chwasty; gatunki, które towarzyszą roślinom uprawnym,

działają szkodliwie poprzez obniżanie plonów, znoszą zwykłe zabiegi. W skład

gatunków segetalnych wchodzą rośliny produkujące duże ilości nasion o wielkiej

żywotności, często zawleczone wraz z uprawami i innych obszarów geograficznych

(Otałęga 1999).

4.2 Systemy klasyfikacji roślin synantropijnych

W opracowaniach dotyczących klasyfikacji roślin synantropijnych spotkać

można różne sposoby ich podziału w zależności od ich pochodzenia, rodzaju

zajmowanego siedliska, stopnia zadomowienia, sposobu i historii rozprzestrzeniania się

oraz intencjonalności dyspersji. Najczęściej spotykane w literaturze są trzy systemy

klasyfikacji:



klasyfikacja geograficzno-historyczna – najpowszechniej stosowana w Polsce

i najbardziej popularna na świecie, zaproponowana przez A. Thellunga w 1915

roku; daje ona możliwość zanalizowania flory pod względem stopnia

synantropizacji i zachodzących w nim przemian; według tego podziału

przeprowadzono badania synantropizacji flory w niniejszej pracy;



klasyfikacja flory względem sposobu jej napływu – podział zaproponowany przez

Domina w 1947, kładący główny nacisk na intencjonalność wprowadzenia danego

gatunku na określony teren; w Polsce dość rzadko stosowana; gatunki w niej

zawarte dzieli się na introdukowane (hemerofity) i zawleczone (ksenofity);



klasyfikacja względem przekształcenia siedlisk przez człowieka – zaproponowana

przez Linkoli w 1916 roku, nawiązuje do hemerobii, czyli zjawiska stopniowego

typu reakcji szaty roślinnej na oddziaływanie człowieka i ukazuje skutki

oddziaływania człowieka na ekosystemy; dzieli gatunki w zależności od stopnia

hemerofilności (ahemerofilne – ahemerofobne, czyli takie które zajmują siedliska

nieprzekształcone przez człowieka po panhemerofilne – panhemerofobne, czyli

gatunki całkowicie zależne od siedlisk kształtowanych przez człowieka) i na

gatunki, które korzystają z siedlisk utworzonych przez człowieka (hemerofile)

przez

gatunki

obojętne

(hemeradiafory)

po

ustępujące

(hemerofoby)

z przekształconego siedliska.

16

W nawiązaniu do pierwszej klasyfikacji roślin, wyszczególniono następujące

grupy:



spontaneofity (Sp) – gatunki roślin, które powstały lub pojawiły się na danym

obszarze w wyniku procesów naturalnych, tj. bez ingerencji człowieka.

o

apofity (Ap) – rodzime gatunki roślin synantropijnych występujące na

siedliskach stworzonych przez człowieka; razem z gatunkami rodzimego pochodzenia,

nie mającymi zdolności do zajmowania tego typu siedlisk, tworzą grupę

spontaneofitów.



antropofity (A) – gatunki roślin obce naturalnej florze określonego terenu, które

pojawiły się lub powstały na danym obszarze w wyniku nieświadomej ingerencji

człowieka; stanowią zasadniczą grupę roślin synantropijnych; są przeciwstawiane

gatunkom rodzimym, czyli spontaneofitom.

o

metafity (M) – antropofity, które są trwale zadomowione



archeofity (Arch) – taksony zawleczone, powstałe lub przetrwałe na badanym

obszarze pod wpływem działalności człowieka przed rokiem 1500.



kenofity (Ken) – taksony zawleczone lub powstałe na badanym obszarze pod

wpływem działalności człowieka w okresie po 1500 roku.

o

diafity (D) – antropofity, które nie są trwale zadomowione.

W przypadku grup synantropodynamicznych bardzo ważne stało się również określenie

stopnia ekspansywności danego gatunku, jak i jego cech poprzez wyodrębnienie:



grup gatunków wymarłych (Ex),



gatunków bezpośrednio zagrożonych (E1, E2),



gatunków potencjalnie zagrożonych (PE-1, PE-2),



gatunków o zrównoważonej dynamice (N-1, N-2, N-3),



gatunków słabo ekspansywnych (LI-1, LI-2),



gatunków silnie inwazyjnych (SI-1, SI-2),



gatunków totalnie inwazyjnych (TI)

17

5. METODY BADAŃ

5.1 Charakterystyka i opis terenu badań

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku powstało w 1958 roku, jednak jego

otwarcie nastąpiło dopiero 10 lat później, bo w 1968 roku (Czajkowski 1984). Jest

jednym z największych muzeów na wolnym powietrzu w Europie, i największym tego

typu w Polsce.

Skansen jest położony na prawym brzegu rzeki Sanu na Białej Górze (ryc. 2),

nadbrzeże w sąsiedztwie jest starannie zagospodarowane. Jego powierzchnia wynosi 38

ha, na którą składa się zarówno część nizinna mająca charakter łęgowy oraz część

górzysta, która jest w przeważającej części zalesiona.

Rycina 2. Usytuowanie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Opracowanie graficzne

i kartograficzne Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

(Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku 2006)

18

5.2 Badania flory

Badania flory przeprowadzono na terenie nizinnym włącznie ze wszystkimi

obszarami bezleśnymi wliczając także obrzeża lasów i zarośla, pominięto tylko tereny

leśne. W czerwcu 2010 roku zebrano z tego obszaru po jednym egzemplarzu wszystkich

gatunków roślin naczyniowych w celu ich oznaczenia, sporządzenia spisu

gatunkowego, a także do utworzenia zielnika. W lipcu i sierpniu 2010 roku dokonano

kolejnej penetracji terenu badań celem zbioru dodatkowych egzemplarzy roślin

spełniających odpowiednie kryteria jakościowe lub zastąpienia już zebranych

gatunków, w których wystąpiły poważne uszkodzenia lub braki uniemożliwiające ich

sklasyfikowanie w spisie gatunkowym bądź zielniku.

Do oznaczania gatunków użyto następujące pozycje literatury:



Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej (Rutkowski 2004)



Atlas chwastów (Tymrakiewicz 1974)



Przewodnik do ćwiczeń z łąkarstwa (Hern i in. 1969).



Kwiaty polne i leśne (Münker 1998)



Atlas roślin łąkowych i pastwiskowych (Rutkowska 1984)



Pospolite rośliny środkowej Europy (Činčura i in. 1990)



Rośliny lasu liściastego (Traczyk 1959)



Rośliny borów (Laskowska 1983)



Zioła i owoce leśne (Grau i in. 1996)

Zebrane rośliny poddano procesowi suszenia, który trwał ponad 3 tygodnie.

Każdego dnia wymieniano podkład, który miał na celu wchłonięcie wilgoci z łodyg,

liści i korzeni. Niestety nie wszystkie egzemplarze roślin udało się z sukcesem

zasuszyć. Z tych, które dobrze zostały zachowane stworzono zielnik, który

zdeponowano w Instytucie Rolnictwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im.

Jana Grodka w Sanoku, a w przyszłości zostanie przekazany do Muzeum Budownictwa

Ludowego.

Drugim etapem badań była analiza kameralna wyników uzyskanych w terenie. Na

podstawie oznaczeń utworzono spis gatunków wraz z ich przynależnością do rodzin

botanicznych. Nomenklaturę polską i łacińską przyjęto za Mirkiem i in. (2002).

Przynależność taksonów do rodzin botanicznych przyjęto za Rutkowskim (2004). Spis

19

gatunków wzbogacono o informację na temat ich przynależności do grup

synantropodynamicznych i historyczno-geograficznych w oparciu o Chmiela (1993 b).

Na podstawie analizy przynależności gatunków do poszczególnych grup

historyczno-geograficznych obliczono wskaźnik synantropizacji całkowitej flory oraz

wskaźnik synantropizacji trwałej flory badanego obiektu. Do wyliczeń zastosowano

następujące wzory zaczerpnięte z Chmiela (1993 a):

Wskaźnik synantropizacji całkowitej:

W

S-c

=

Ap + A

Sp + A

× 100%

gdzie:

Ap – liczba apofitów,

A – liczba antropofitów (metafity i diafity)

Sp – liczba spontaneofitów

Wskaźnik synantropizacji trwałej

W

S-t

=

Ap + M

Sp + M

× 100%

gdzie:

Ap – liczba apofitów

M – liczba metafitów (archeofity i kenofity)

Sp – liczba spontaneofitów

20

6. Wyniki badań

6.1 Analiza botaniczna

Na obszarze nizinnej, nie zalesionej części terenu Muzeum Budownictwa

Ludowego w Sanoku, podczas badań terenowych zebrano i oznaczono 85 taksonów

flory naczyniowej należących do 22 rodzin botanicznych (załącznik 1; wykres 1).

Zdecydowana większość należała do rodziny Asteraceae, bo aż 29 % całej flory

(25 gatunków; wykres 1; załącznik 1) . Drugą najliczniej reprezentowaną przez gatunki

rodziną była Poaceae, w której oznaczono 10 taksonów (załącznik 1) stanowiących

12 % całej flory (wykres 1). Niewiele mniej, bo 8 gatunków należało do rodziny

Fabaceae (9 % flory; wykres 1; załącznik 1), w której dominowały gatunki wyki, bardzo

licznie występujące na obszarze skansenu.

Wykres 1. Procentowy udział gatunków należących po poszczególnych rodzin botanicznych we

florze nizinnej części terenu Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

21

Dziesięć spośród 22 rodzin botanicznych stwierdzonych we florze badanego

obszaru reprezentowanych było przez jeden gatunek, stanowiący 1 % flory (załącznik 1;

wykres 1). Były to rodziny Chenopodiaceae, Equisetaceae, Geraniaceae, Onagraceae,

Orobanchaceae, Oxalidaceae, Papaveraceae, Primulaceae, Ranunculaceae, Violaceae.

Bogactwo flory analizowane na poziomie rodzaju ukazało, że we florze

badanego obszaru najliczniej reprezentowany był rodzaj Vicia (4 gatunki) oraz

Trifolium, Sonchus i Veronica (po 3 gatunki; załącznik 1).

6.2 Przynależność gatunków do grup synantropodynamicznych

W składzie gatunkowym flory badanego obszaru stwierdzono zdecydowaną

dominację gatunków zaliczanych w klasyfikacji do grup synantropodynamicznych do

taksonów silnie inwazyjnych SI-2. Grupa ta reprezentowana była przez 22 gatunki

stanowiące 29 % całej flory (załącznik 1 i 2, wykres 2). Dodatkowo stwierdzono 2

gatunki należące do grupy taksonów silnie inwazyjnych SI-1, co łącznie z poprzednią

dało 24 gatunki silnie inwazyjne. Silnie inwazyjne gatunki należały do rodziny

Asteraceae (5 taksonów), Fabaceae (4 taksony) i Poaceae (3 taksony; załącznik 1 i 2).

22

Wykres 2. Procentowy udział gatunków należących po poszczególnych grup i podgrup

synantropodynamicznych we florze nizinnej części terenu Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

(Legenda: Ex – gatunek wymarły, E1, E2 – gatunek bezpośrednio zagrożony, PE-1, PE-2 – gatunek

potencjalnie zagrożony, N-1, N-2, N-3 – gatunek o zrównoważonej dynamice, LI-1, LI-2 – gatunek słabo

ekspansywny, SI-1, SI-2 – gatunek silnie inwazyjny, TI – gatunek totalnie inwazyjny)

Drugą najbardziej rozpowszechnioną grupą były gatunki o zrównoważonej

dynamice. Stanowiły one odpowiednio: N-3 – 7 gatunków (9 %), N-2 – 10 gatunków

(13 %) i N-1 – 1 gatunek (1 %). W sumie stwierdzono obecność 18 taksonów

należących do tej grupy, która nie wykazuje zdolności inwazyjnych, a zarazem potrafi

przetrwać w swoim środowisku (załącznik 1, wykres 2). W grupie tej dominowały

gatunki z rodziny Asteraceae (7 taksonów; załącznik 1 i 2).

Szeroko rozpowszechnioną grupą synantropodynamiczną na badanym obszarze

były także gatunki całkowicie inwazyjne (TI), które w bardzo znacznym stopniu zajęły

siedliska rodzimej flory. Stanowiły one aż 20 % flory (wykres 2). Zaliczono do nich 15

taksonów, z czego 4 należały do rodziny Asteraceae, 3 do rodziny Poaceae, a 2 do

rodziny Fabaceae (załącznik 1 i 2).

Gatunki słabo ekspansywne reprezentowane były przez 13 przedstawicieli flory

(z czego LI-2 – 9 gatunków i 12 % flory, LI-1 – 4 gatunki i 5 % flory; załącznik 2,

wykres 2). Najliczniejsze w tej grupie były gatunki z rodziny Asteraceae i

Caryophylaceae (załącznik 1 i 2).

29%

20%

13%

12%

9%

5%

4%

3%

2%

1%

1%

1%

SI-2

TI

N-2

LI-2

N-3

LI-1

PE-2

SI-1

E1

E2

N-1

PE-1

23

Na obszarze badań znalazły się również gatunki potencjalnie zagrożone (PE-1,

PE-2). Były to jednak zaledwie 4 gatunki (łącznie 5 % flory), które występowały mało

licznie. Były to następujące gatunki: Epilobium montanum, Euphrasia rostkoviana,

Hieracium sabaudum oraz Thymus pulegioides (ryc. 4, załącznik 1 i 2).

We florze badanego obszaru stwierdzono obecność 2 gatunków zaliczanych do

grupy bezpośrednio zagrożonych (E1, E2). Były to: Setaria pumila i Bromus secalinus

(załącznik 2).

6.3 Przynależność gatunków do grup historyczno – geograficznych

Wszystkie gatunki, których obecność stwierdzono na obszarze badań podliczono,

wg Chmiela (1993 a) na dwie główne grupy: spontaneofitów i antropofitów.

Wyszczególniono także podgrupę spontaneofitów – apofity i podgrupy antropofitów –

metafity, w których wyodrębniono archeofity i kenofity a także diafity.

Z zebranych gatunków roślin naczyniowych na terenie skansenu największą grupę

stanowiły apofity reprezentowane przez 35 gatunków (40 % flory; tab. 1). Apofity to

rodzime gatunki, które dostosowały się do warunków utworzonych przez człowieka

i żyją na wytworzonych przez niego siedliskach. Oznacza to, że flora terenu badań jest

w przeważającej większości pochodzenia rodzimego, dostosowana jednak do

antropogenizacji siedlisk przez działalność człowieka. Najliczniejsze w tej grupie były

gatunki z rodziny Asteraceae (8 taksonów) oraz Poaceae (5 taksonów; załącznik 1 i 2).

Gatunki rodzime zasiedlające stanowiska nie przekształcone przez człowieka to

spontaneofity. Wraz z apofitami stanowiły one we florze badanej części skansenu

największą grupę, bo aż 46 taksonów i 55 % flory (w tym 11 spontaneofitów - 15 %

flory; tab. 1).

W grupie roślin alochtonicznych najliczniejsze były archeofity, które powstały

bądź zostały zawleczone na dany teren przed 1500 rokiem. Są to gatunki stale

zadomowione (metafity). Na obszarze badań opisano ich 23 (30 % flory), co oznacza,

że flora skansenu jest bogata w tą grupę roślin (tab. 1). Najliczniejszą rodzinę stanowiły

wśród archeofitów Asteraceae (5 taksonów) i Poaceae (4 taksony; załącznik 1 i 2).

Najmniej liczną grupę stanowiły gatunki należące do keofitów, będące

przedstawicielami antropofitów. Gatunki te to przybysze stosunkowo młodzi, gdyż

pojawili się w naszej florze po 1500 roku. W tej grupie, we florze badanej części

skansenu, wystąpiło 7 gatunków, stanowiąc 9 % całej flory (tab. 1). Podobnie jak

24

archeofity, wykazują one duże zdolności ekspansywne. Kilka gatunków zaliczono

w klasyfikacji synantropodynamicznej do totalnie inwazyjnych (TI, załącznik 2).

Tabela 1. Liczba gatunków reprezentujących poszczególne grupy historyczno-geograficzne we

florze nizinnego obszaru Muzeum Budownictwa Ludowego.

(Legenda: Sp – spontaneofity, Ap – apofity, Arch – archeofity, Ken – kenofity)

Grupy i podgrupy

Liczebność Udział %

spontaneofity

Sp

11

15

Ap

35

46

antropofity

metafity

Arch

23

30

Ken

7

9

6.4 Wskaźnik synantropizacji flory

W

S-c

=

Ap + A

Sp + A

× 100%

W

S-c

=

35 + 39

46 + 39

× 100% =

74

85

× 100% = 87%

Wskaźnik synantropizacji całkowitej wskazuje na procentowy udział apofitów

i antropofitów w całej florze, natomiast wskaźnik synantropizacji trwałej określa udział

procentowy apofitów i metafitów we florze badanego obiektu (Chmiel 1993 a). Obydwa

wskaźniki dla badanej części flory skansenu wyniosły 87 %. Wynika to z faktu, że

w składzie gatunkowym nie stwierdzono obecności diafitów – gatunków należących do

antropofitów, ale w odróżnieniu od metafitów nie zadomowionych na danym terenie na

stałe.

25

7.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Analiza składu gatunkowego nizinnej części skansenu wykazała, że najliczniej

spotykaną rodziną są Asteraceae. Jest to rodzina, która dominuje zarówno w składzie

florystycznym jak i w każdej grupie, czy to historyczno – geograficznej czy

synantropodynamicznej. Opierając się na analizach grup synantropodynamicznych

stwierdzić można, że większość gatunków należących do Asteraceae wykazuje

właściwości ekspansywne lub inwazyjne. Wynika to prawdopodobne z faktu, że

posiadają one szerokie zdolności przystosowawcze, dlatego potrafią zaadaptować się do

niemalże każdych warunków środowiska. Pozwala im to na zajmowanie nowych

siedlisk zarówno naturalnych jak i przekształconych przez człowieka.

Odsetek roślin rodzimych wyniósł 61%, co wydaje się być wysokim

wskaźnikiem, jednak tylko 15% z nich to gatunki występujące naturalnie. Taki stan

rzeczy nie jest korzystny dla spontaneofitów, gdyż ich liczba, wraz z postępującą

antropopresją, polegającą głównie na zajmowaniu nowych terenów pod zabytkową

zabudowę, stopniowo może się zmniejszać. Gatunki rodzime mają w miarę

ugruntowaną pozycję we florze skansenu, jednak aby przetrwać muszą dostosowywać

się do zmieniających się warunków.

Na proces synantropizacji można spojrzeć pod różnymi kątami, z jednej strony

jest to doskonała możliwość zaobserwowania nowych gatunków, z drugiej zaś

zagrożenie roślin nieprzystosowanych do warunków, jakie stwarza człowiek, co

w konsekwencji może powodować zubożenie flory.

Wysoki współczynnik synantropizacji, który dla obszaru badań wyniósł 87%,

świadczy o tym, że warunki siedliskowe na terenie skansenu w przeważającej

większości poddane zostały antropopresji.

We florze badanej części skansenu stwierdzono duży udział gatunków

inwazyjnych i ekspansywnych. Takie rośliny po zawleczeniu bądź introdukcji do

nowych fitocenoz łatwo dostosowują się do nowego środowiska, zajmując siedliska

rdzennej flory spontaneofitycznej i apofitycznej. Mogą one zatem potencjalnie stanowić

zagrożenie dla dość bogatej flory skansenu.

Flora nizinnej części Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku jest dość

bogata gatunkowo. Pomimo niewątpliwie działającej na tym terenie stałej antropopresji,

zachowała ona w swoim składzie wiele gatunków rodzimych.

26

Odwiedzający muzeum, oprócz poznania kultury i historii regionu, mogliby

mieć możliwość poznania także i flory. W tym celu można by zwrócić uwagę turystów

na rośliny tak licznie tam występujące za pomocą spisów bądź tablic.

27

8. BIBLIOGRAFIA

1.

Bańkosz R. 2007. Kierunek Sanok, przewodnik. Podkarpacki Instytut Książki

i Marketingu, Rzeszów: 9-12.

2.

Chmiel J. 1993 a. Flora roślin naczyniowych wschodniej części pojezierza

gnieźnieńskiego i jej antropogeniczne przeobrażenia w wieku XIX i XX część I.

Sorus, Poznań: s. 56-62.

3.

Chmiel J. 1993 b. Flora roślin naczyniowych wschodniej części pojezierza

gnieźnieńskiego i jej antropogeniczne przeobrażenia w wieku XIX i XX część II.

Sorus, Poznań.

4.

Činčura F., Feráková V., Májovský J., Šomšák L., Záborský J. 1990. Pospolite

rośliny środkowej Europy. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,

Warszawa.

5.

Czajkowski J. 1984. Muzea na wolnym powietrzu w Europie. Krajowa Agencja

Wydawnicza, Rzeszów-Sanok: s. 220.

6.

Czajkowski J. 2000. Park etnograficzny w Sanoku, przewodnik. Muzeum

Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok: s. 4-14.

7.

Grau J., Jung R., Mϋnker B. 1996. Zioła i owoce leśne. Świat Książki, Warszawa.

8.

Hern H., Jargiełło J., Mosek B. 1969. Przewodnik do ćwiczeń z łąkarstwa.

Wyższa Szkoła Rolnicza w Lublinie, Lublin.

9.

http://aneksy.pwn.pl

10. http://ooh.pl/skansen/index.html

11. http://www.stepow.pl

12. Jasnowska J., Jasnowski M., Radomski J., Friedrich S., Kowalski J. 2008.

Botanika. Wyd. BRASIKA, Szczecin.

13. Lach J. 1995. Środowisko geograficzne, [w:] Kiryk F. (red). Sanok – dzieje

miasta. Wyd. Secesja, Kraków: 13-33.

14. Laskowska W. 1983. Rośliny borów. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa.

15. Marciniak M. 1986. Zieleń w Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa

Ludowego w Sanoku. Acta Scansenologica, Sanok: 4: 203-206.

16. Mędrzycki Ł., Bliska J., Kryciński S., Lodzińska E., Wieczorek W i in. 2008.

Polska niezwykła – województwo podkarpackie, przewodnik. Wydawnictwo

Demart, Warszawa: s. 81.

28

17. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and

pteridophytes of Poland. A checklist. W. Szafer Institute of Botany, Polish

Academy of Science, Kraków.

18. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. 2006. Park Etnograficzny. Nova

Sandec, Nowy Sącz.

19. Münker B. 1998. Kwiaty polne i leśne. Świat Książki, Warszawa.

20. Nowak A. (red.) Polska niezwykła – województwo podkarpackie, przewodnik.

2008. Warszawa, 81 ss.

21. Otałęga Z. 1998. Encyklopedia biologiczna. OPRES, Kraków: 1: 84-85, 144, 216.

22. Otałęga Z. 1998. Encyklopedia biologiczna. OPRES, Kraków: 4: 356.

23. Otałęga Z. 1999. Encyklopedia biologiczna. OPRES, Kraków: 9: 235, 318-319.

24. Otałęga Z. 2000. Encyklopedia biologiczna. OPRES, Kraków: 10: 212.

25. Otałęga Z. 2000. Encyklopedia biologiczna. OPRES, Kraków: 12: 121.

26. Pawłowski B. 1972. Karpaty wschodnie, [w:] Szata roślinna Polski, pod red.

W. Szafera, K. Zarzyckiego. PWN, Warszawa: s. 235-240.

27. Rutkowska B. 1984. Atlas roślin łąkowych i pastwiskowych. Państwowe

Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

28. Rutkowski L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej.

PWN, Warszawa.

29. Traczyk T. 1959. Rośliny lasu liściastego. Państwowe Zakłady Wydawnictw

Szkolnych, Warszawa.

30. Tymrakiewicz W. 1974. Atlas chwastów. PWRiL, Wrocław.

31. Urząd Miasta Sanoka. 2005. Sanok – Park Dziedzictwa Kulturowego, mapy

miasta, trasy szlaków turystycznych. Urząd Miasta Sanoka, Sanok.

29

9. ZAŁĄCZNIKI

Załącznik 1. Wykaz zebranych gatunków flory naczyniowej występujących na nizinnej,

bezdrzewnej części Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku wraz z ich przynależnością do rodzin

botanicznych

Lp. Species

Gatunek

Familia

Rodzina

1

Achillea millefolium L.

krwawnik pospolity

Asteraceae Dum.

astrowate

2

Alchemilla vulgaris L.

przywrotnik pospolity

Rosaceae Juss.

różowate

3

Anagallis arvensis L.

kurzyślad polny

Primulaceae Vent.

pierwiosnkowate

4

Anthemis arvensis L.

rumian polny

Asteraceae Dum.

astrowate

5

Apera spica-venti (L.) P. Beauv.

miotła zbożowa

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

6

Aphanes arvensis L.

skrytek polny

Rosaceae Juss.

różowate

7

Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.

rzodkiewnik pospolity

Brassicaceae Burnett

kapustowate

8

Bellis perennis L.

stokrotka pospolita

Asteraceae Dum.

astrowate

9

Bidens tripartita L.

uczep trójdzielny

Asteraceae Dum.

astrowate

10

Bromus inermis Leyss.

stokłosa bezostna

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

11

Bromus secalinus L.

stokłosa żytnia

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

12

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. tasznik pospolity

Brassicaceae Burnett

kapustowate

13

Centaurea cyanus L.

chaber bławatek

Asteraceae Dum.

astrowate

14

Centaurea jacea L.

chaber łąkowy

Asteraceae Dum.

astrowate

15

Chaenorhinum minus (L.) Lange

lniczka mała

Scrophulariaceae Juss.

trędownikowate

16

Chenopodium album L.

komosa biała

Chenopodiaceae Vent.

komosowate

17

Conium maculatum L.

szczwół plamisty

Apiaceae Lindl.

selerowate

18

Conyza canadensis (L.) Cronquist

konyza kanadyjska

Asteraceae Dum.

astrowate

19

Daucus carota L.

marchew zwyczajna

Apiaceae Lindl.

selerowate

20

Echinochloa crus-galli (L.) P.B.

chwastnica jednostronna

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

21

Epilobium montanum L.

wierzbownica górska

Onagraceae Juss.

wiesiołkowate

22

Equisetum arvense L.

skrzyp polny

Equisetaceae Michx. ex

DC.

skrzypowate

23

Erigeron annuus (L.) Pers.

przymiotno białe

Asteraceae Dum.

astrowate

24

Euphrasia rostkoviana Hayne

świetlik łąkowy

Orobanchaceae Vent.

zarazowate

25

Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve

rdestówka powojowata

Polygonaceae Juss.

rdestowate

26

Galeopsis tetrahit L.

poziewnik szorstki

Lamiaceae Lindl.

jasnotowate

27

Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake

żółtlica owłosiona

Asteraceae Dum.

astrowate

28

Galinsoga parviflora Cav.

żółtlica drobnokwiatowa

Asteraceae Dum.

astrowate

29

Geranium pusillum L.

bodziszek drobny

Geraniaceae Juss.

bodziszkowate

30

Gnaphalium silvaticum L.

szarota leśna

Asteraceae Dum.

astrowate

31

Gnaphalium uliginosum L.

szarota błotna

Asteraceae Dum.

astrowate

30

Lp. Species

Gatunek

Familia

Rodzina

32

Gypsophila muralis L.

łyszczec polny

Caryophyllaceae Juss.

goździkowate

33

Hieracium bauhinii Schult.

jastrzębiec Bauhina

Asteraceae Dum.

astrowate

34

Hieracium sabaudum L.

jastrzębiec sabaudzki

Asteraceae Dum.

astrowate

35

Holcus lanatus L.

kłosówka wełnista

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

36

Juncus bufonius L.

sit dwudzielny

Juncaceae Juss.

sitowate

37

Juncus tenuis Willd.

sit chudy

Juncaceae Juss.

sitowate

38

Lamium album L.

jasnota biała

Lamiaceae Lindl.

jasnotowate

39

Lamium purpureum L.

jasnota purpurowa

Lamiaceae Lindl.

jasnotowate

40

Lapsana communis L.

łoczyga pospolita

Asteraceae Dum.

astrowate

41

Leontodon autumnalis L.

brodawnik jesienny

Asteraceae Dum.

astrowate

42

Leontodon hispidus L.

brodawnik zwyczajny

Asteraceae Dum.

astrowate

43

Leucanthemum vulgare Lam.

jastrun właściwy

Asteraceae Dum.

astrowate

44

Lolium perenne L.

życica trwała

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

45

Lychnis flos-cuculi L.

firletka poszarpana

Caryophyllaceae Juss.

goździkowate

46

Matricaria discoidea DC.

rumianek

bezpromieniowy

Asteraceae Dum.

astrowate

47

Medicago lupulina L.

lucerna nerkowata

Fabaceae Lindl.

bobowate

48

Melandrium album Garcke

bniec biały

Caryophyllaceae Juss.

goździkowate

49

Mentha arvensis L.

mięta polna

Lamiaceae Lindl.

jasnotowate

50

Odontites serotina (Lam.) Rchb.

zagorzałek późny

Scrophulariaceae Juss.

trędownikowate

51

Oxalis stricta L.

szczawik żółty

Oxalidaceae R. Br. in

Tuckey

szczawikowate

52

Papaver rhoeas L.

mak polny

Papaveraceae Juss.

makowate

53

Phleum pratense L.

tymotka łąkowa

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

54

Plantago maior L.

babka zwyczajna

Plantaginaceae Juss.

babkowate

55

Plantago media L.

babka średnia

Plantaginaceae Juss.

babkowate

56

Poa annua L.

wiechlina roczna

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

57

Poa palustris L.

wiechlina błotna

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

58

Polygonum aviculare L.

rdest ptasi

Polygonaceae Juss.

rdestowate

59

Polygonum persicaria L.

rdest plamisty

Polygonaceae Juss.

rdestowate

60

Potentilla anserina L.

pięciornik gęsi

Rosaceae Juss.

różowate

61

Ranunculus acris L.

jaskier ostry

Ranunculaceae Juss.

jaskrowate

62

Raphanus raphanistrum L.

rzodkiew świrzepa

Brassicaceae Burnett

kapustowate

63

Rumex acetosa L.

szczaw zwyczajny

Polygonaceae Juss.

rdestowate

64

Scleranthus annuus L.

czerwiec roczny

Caryophyllaceae Juss.

goździkowate

65

Senecio vulgaris L.

starzec zwyczajny

Asteraceae Dum.

astrowate

66

Setaria pumila (Poir.) Roem. &

Schult.

włośnica sina

Poaceae (R. Br.) Barnh.

wiechlinowate

31

Lp. Species

Gatunek

Familia

Rodzina

67

Solidago virgaurea L.

nawłoć pospolita

Asteraceae Dum.

astrowate

68

Sonchus arvensis L.

mlecz polny

Asteraceae Dum.

astrowate

69

Sonchus asper (L.) Hill.

mlecz kolczasty

Asteraceae Dum.

astrowate

70

Sonchus oleraceus L.

mlecz zwyczajny

Asteraceae Dum.

astrowate

71

Spergula arvensis L.

sporek polny

Caryophyllaceae Juss.

goździkowate

72

Stellaria media (L.) Vill.

gwiazdnica pospolita

Caryophyllaceae Juss.

goździkowate

73

Tanacetum vulgare L.

wrotycz pospolity

Asteraceae Dum.

astrowate

74

Thymus pulegioides L.

macierzanka zwyczajna

Lamiaceae Lindl.

jasnotowate

75

Trifolium dubium Sibth.

koniczyna

drobnogłówkowa

Fabaceae Lindl.

bobowate

76

Trifolium hybridum L.

koniczyna białoróżowa

Fabaceae Lindl.

bobowate

77

Trifolium pratense L.

koniczyna łąkowa

Fabaceae Lindl.

bobowate

78

Veronica arvensis L.

przetacznik polny

Plantaginaceae Juss.

babkowate

79

Veronica persica Poir.

przetacznik perski

Plantaginaceae Juss.

babkowate

80

Veronica serpyllifolia L.

przetacznik

macierzankowy

Plantaginaceae Juss.

babkowate

81

Vicia angustifolia L.

wyka wąskolistna

Fabaceae Lindl.

bobowate

82

Vicia grandiflora Scop.

wyka brudnożółta

Fabaceae Lindl.

bobowate

83

Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray

wyka drobnokwiatowa

Fabaceae Lindl.

bobowate

84

Vicia tetrasperma (L.) Schreb.

wyka czteronasienna

Fabaceae Lindl.

bobowate

85

Viola arvensis Murr.

fiołek polny

Violaceae Batsch.

fiołkowate

32

Załącznik 2. Wykaz zebranych gatunków flory naczyniowej występujących na nizinnej,

bezdrzewnej części Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku wraz z ich przynależnością do grup

historyczno – geograficznych i grup synantropodynamicznych

(Legenda: Sp – spontaneofity, Ap –

apofity, Arch – archeofity, Ken – kenofity, Ex – gatunek wymarły, E1, E2 – gatunek bezpośrednio

zagrożony, PE-1, PE-2 – gatunek potencjalnie zagrożony, N-1, N-2, N-3 – gatunek o zrównoważonej

dynamice, LI-1, LI-2 – gatunek słabo ekspansywny, SI-1, SI-2 – gatunek silnie inwazyjny, TI – gatunek

totalnie inwazyjny, „

−” gatunek nie ujęty w konkretnym badaniu ze względu na brak danych)

Lp.

Nazwa systematyczna

Grupa historyczno-

geograficzna

Grupa synantropo-

dynamiczna

1

Achillea millefolium L.

Ap

TI

2

Alchemilla vulgaris L.

−

−

3

Anagallis arvensis L.

Arch

LI-1

4

Anthemis arvensis L.

Arch

LI-2

5

Apera spica-venti (L.) P. Beauv.

Arch

TI

6

Aphanes arvensis L.

Arch

N-2

7

Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.

Ap

SI-2

8

Bellis perennis L.

Sp

LI-2

9

Bidens tripartita L.

Ap

SI-2

10

Bromus inermis Leyss.

Ap

SI-2

11

Bromus secalinus L.

Arch

E1

12

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.

Arch

TI

13

Centaurea cyanus L.

Arch

TI

14

Centaurea jacea L.

Ap

N-2

15

Chaenorhinum minus (L.) Lange

Ap

N-3

16

Chenopodium album L.

Ap

TI

17

Conium maculatum L.

Arch

N-2

18

Conyza canadensis (L.) Cronquist

Ken

TI

19

Daucus carota L.

Ap

SI-2

20

Echinochloa crus-galli (L.) P.B.

Arch

SI-2

21

Epilobium montanum L.

Sp

PE-2

22

Equisetum arvense L.

Ap

TI

23

Erigeron annuus (L.) Pers.

Ken

LI-2

24

Euphrasia rostkoviana Hayne

Sp

PE-2

25

Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve

−

−

26

Galeopsis tetrahit L.

Ap

SI-2

27

Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake

Ken

SI-2

28

Galinsoga parviflora Cav.

Ken

TI

29

Geranium pusillum L.

Arch

SI-2

33

Lp.

Nazwa systematyczna

Grupa historyczno-

geograficzna

Grupa synantropo-

dynamiczna

30

Gnaphalium silvaticum L.

−

−

31

Gnaphalium uliginosum L.

−

−

32

Gypsophila muralis L.

Ap

N-2

33

Hieracium bauhinii Schult.

−

−

34

Hieracium sabaudum L.

Sp

PE-2

35

Holcus lanatus L.

Ap

LI-2

36

Juncus bufonius L.

Ap

SI-2

37

Juncus tenuis Willd.

Ken

LI-1

38

Lamium album L.

Arch

N-2

39

Lamium purpureum L.

Arch

SI-2

40

Lapsana communis L.

Ap

LI-2

41

Leontodon autumnalis L.

Ap

SI-2

42

Leontodon hispidus L.

Sp

N-1

43

Leucanthemum vulgare Lam.

Ap

N-2

44

Lolium perenne L.

Ap

TI

45

Lychnis flos-cuculi L.

Sp

N-3

46

Matricaria discoidea DC.

−

−

47

Medicago lupulina L.

Ap

SI-2

48

Melandrium album Garcke

−

−

49

Mentha arvensis L.

Ap

LI-1

50

Odontites serotina (Lam.) Rchb.

Sp

N-2

51

Oxalis stricta L.

−

−

52

Papaver rhoeas L.

Arch

SI-1

53

Phleum pratense L.

Ap

SI-2

54

Plantago maior L.

Ap

TI

55

Plantago media L.

Ap

LI-2

56

Poa annua L.

Ap

TI

57

Poa palustris L.

Sp

N-3

58

Polygonum aviculare L.

Ap

TI

59

Polygonum persicaria L.

Ap

SI-2

60

Potentilla anserina L.

Ap

SI-2

61

Ranunculus acris L.

Ap

SI-2

62

Raphanus raphanistrum L.

Arch

LI-1

63

Rumex acetosa L.

Ap

SI-2

64

Scleranthus annuus L.

Arch

LI-2

65

Senecio vulgaris L.

Arch

N-3

34

Lp.

Nazwa systematyczna

Grupa historyczno-

geograficzna

Grupa synantropo-

dynamiczna

66

Setaria pumila (Poir.) Roem. &

Schult.

Arch

E2

67

Solidago virgaurea L.

Sp

N-3

68

Sonchus arvensis L.

Ap

SI-1

69

Sonchus asper (L.) Hill.

Arch

N-2

70

Sonchus oleraceus L.

Arch

N-3

71

Spergula arvensis L.

Arch

LI-2

72

Stellaria media (L.) Vill.

Ap

TI

73

Tanacetum vulgare L.

Ap

SI-2

74

Thymus pulegioides L.

Sp

PE-1

75

Trifolium dubium Sibth.

Ap

N-2

76

Trifolium hybridum L.

Sp

N-3

77

Trifolium pratense L.

Ap

SI-2

78

Veronica arvensis L.

Ap

SI-2

79

Veronica persica Poir.

Ken

TI

80

Veronica serpyllifolia L.

Ap

N-2

81

Vicia angustifolia L.

−

−

82

Vicia grandiflora Scop.

Ken

LI-2

83

Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray

Arch

SI-2

84

Vicia tetrasperma (L.) Schreb.

Arch

SI-2

85

Viola arvensis Murr.

Arch

TI

35

10. STRESZCZENIE PRACY

Imię i nazwisko autora pracy

Mateusz Prajsnar

Imię i nazwisko promotora pracy

Dr inż. Barbara Banach

Wydział + kierunek studiów

Rolnictwo, Agroekologia

Instytut

Instytut Rolnictwa Państwowej Wyższej
Szkoły Zawodowej im. Jana Grodka
w Sanoku

Nadawany tytuł

Inżynier

Tytuł pracy

Synantropizacja flory naczyniowej
nizinnej części Muzeum
Budownictwa Ludowego w Sanoku

Słowa kluczowe

Skansen, synantropizm, gatunki rodzime,
antropopresja

Streszczenie pracy

Praca traktuje o rodzimej i obcej florze
skansenu, ze względu na jej wartość
przyrodniczą

jak

i

turystyczną.

Nadrzędnymi celami było zwaloryzowanie
flory

naczyniowej

występującej

na

nizinnej części Muzeum Budownictwa
Ludowego

w

Sanoku,

wykonanie

podstawowej analizy botanicznej składu
gatunkowego, jak również na dokonaniu
opisu stopnia synantropizacji.
Analiza botaniczna wykazała
występowanie 22 rodzin. W wynikach
badań stwierdzono, że największą liczbę
zebranych gatunków miała rodzina
Astraceae z odsetkiem 29%, co
potwierdziło fakt, że taksony należące do
tej rodziny są najliczniej występujące nie
tylko na obszarze skansenu, ale i
większości rejonów geograficznych Polski.
Wskaźnik synantropizacji dla tego obszaru
wyniósł 87%, oznacza to, że proces
antropopresji jest daleko posunięty i że
rośliny rodzime, aby nie dać się wyprzeć
przez gatunki obce muszą dostosować się
do zmieniających warunków środowiska.
Jednak mimo ingerencji człowieka odsetek
gatunków flory rdzennej wyniósł 61% co
jest pozytywne. Gatunki apofityczne które
dostosowują się do siedlisk
przekształconych dominowały w
zestawieniu z odsetkiem 46%. Badania
wykazały również, że dużą liczbę
taksonów charakteryzuje wysoka
ekspansywność i inwazyjność, co pozwala
im na dostosowanie do coraz to nowych
siedlisk.

36

Oświadczenie studenta

Świadomy odpowiedzialności prawnej oświadczam, że przedkładana praca

dyplomowa pt. .....................................................................................................................
.............................................................................................................................................
została opracowana przeze mnie samodzielnie.

Oświadczam, że przedkładana praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu

Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U.
z 2000r., Nr 80, poz. 904), a także nie narusza dóbr osobistych chronionych prawem
cywilnym.

Oświadczam, że niniejsza wersja pracy jest identyczna ze złożoną wersją

elektroniczną.


………………….. …………………………………………..

data czytelny podpis studenta

Oświadczenie promotora

Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem

i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie
tytułu zawodowego.

Oświadczam także, że niniejsza praca została sprawdzona przez system

antyplagiatowy Plagiat.pl.

………………….. …………………………………………..

data czytelny podpis promotora