ETYKA BIZNESU

[Na podstawie m.in.: Crane A., Matten D. ‘Business ethics’. Oxford University Press

2007.]

Etyka biznesu/ Moralność – Etyka/ Etyczne teorie



Etyka biznesu to systematyczne studium sytuacji, działań i decyzji w organizacjach

biznesowych tam gdzie kwestie dobra i zła są rozważane.


Moralność / Etyka



Etyczne teorie to zasady i normy które wyznaczają co jest dobre a co złe w konkretnej

sytuacji.

Tradycyjne (normatywne) teorie etyczne (m.in. kognitywistyczne)

Tabela 1. Większość normatywnych teorii etycznych

Egoizm

Utylitaryzm

Etyka obowiązku

Etyka praw

Twórcy

Adam Smith.

Jeremy Bentham,
John Stuart Mill.

Immanuel Kant.

John Locke, John Rawls.

Główna
kwestia

Pragnienia i interes
jednostki.

Dobro wspólne.

Obowiązki.

Prawa.

Zasady

Maksymalizacja
jednostkowych
pragnień i
zadowolenia.

Zasada:
utylitaryzm.

Imperatyw
kategoryczny.

Szacunek dla jednostek
ludzkich.

Koncepcj
a
człowiek
a

Człowiek jako aktor z
ograniczoną wiedzą i
celami.

Człowiek jest
kontrolowany przez
chęć uniknięcia bólu
i osiągnięcia
przyjemności
(‘hedonista').

Człowiek jest aktorem z
racjonalną moralnością.

Człowiek jest istotą, któa
wyróżnia się godnością.

Rodzaj

Konsekwencjalistycz
na

Konsekwencjalistycz
na

Nonkonsekwencjalistycz
na

Nonkonsekwencjalistycz
na

Ograniczenia tradycyjnych teorii



Zbyt abstrakcyjne. Zbyt teoretyczne, mało praktyczne do codziennego stosowania przez

menedżerów. Rzeczywistość biznesowa ma swoją własne wartości, struktury i praktyki, które

trzeba brać pod uwagę.



Zbyt redukcjonistyczne. Każda teoria koncentruje się na jakimś aspekcie moralności

kosztem innych aspektów moralności. Dlaczego właśnie zasady, konsekwencja albo prawa są
ważne (jedynie ważne)?



Zbyt obiektywne i elitarne. Specjaliści i filozofowie, którzy ‘wiedzą’ co dobre a co złe w

sytuacjach, których sami nie doświadczyli. Czy to, że ktoś wie jaka jest różnica między

utylitaryzmem i kantyzmem oznacza, że powinien decydować o tym czy ktoś czyni dobro?



Zbyt bezosobowe. Skoncentrowane na zasadach a nie na osobistym doświadczeniu i

relacjach, które kształtują nasze myśli o tym co dobre i co złe..



Zbyt racjonalne i skodyfikowane. Teorie etyczne próbują wydestylować z dobro i zło i

zamknąć je w racjonalne zasady postępowania. To może tłumić naszą moralną autonomię i
poczucie wagi naszych moralnych odczuć, które są kluczowe w relacjach z innymi.

1

Współczesne teorie etyczne



Obecne we współczesnej literaturze dotyczącej m.in. etyki biznesu.



Etyka cnót.



Etyka feministyczna.



Etyka dyskursu.



Etyka postmodernistyczna.

Etyka cnót



Etyka cnót stwierdza, że poprawne moralnie działania to te, które są podejmowane przez

osoby, która posiadają określone ‘cnoty’ (actors with virtuous characters).


Zatem formowanie takiego charakteru to pierwszy krok do moralnie poprawnego

zachowania.

Główna uzasadnienie w etyce cnót: ‘dobre działanie pochodzi od dobrego człowieka‘.


Do tej pory koncentrowaliśmy się na konkretnych działaniach

.



Inna perspektywa: zamiast odnosić pojedyncze działanie do jego konsekwencji czy zasad,

które leżały u jego podłoża, możemy skupić się na

charakterze osoby podejmującej decyzje.

Cnoty



Cnoty to zestaw osiągalnych cech charakteru, któe umożliwiają osobie prowadzić ‘dobre

życie’.



Wyróżniamy:



Cnoty intelektualne – jedna z najważniejszych to ‘mądrość',



Cnoty moralne, które tworzą długą listę możliwych cech charakteru np.:

uczciwość, odwaga, przyjaźć, litość, lojalność, skromność, cierpliwość, etc.



Wszystkie cnoty manifestują się w działaniach, które są bardziej wzorami zachowań osób

‘cnotliwych’ niż zdarzającymi się raz przy podejmowaniu pojedynczej decyzji.



Głównym zagadnieniem etyki cnót jest idea ‘dobrego życia'.

Etyka feministyczna



Podejście feministyczne do etyki biznesu zakłada, że mężczyźni i kobiety mają odmienny

sposób podejścia do organizowania życia społecznego, ze szczególnym wpływem na sposób

rozwiązywania konfliktów.



Tradycyjne podejście (poszukujące racjonalnych i obiektywnych zasad) zostało stworzone i

jest promowane niemal wyłącznie przez filozofów i myślicieli mężczyzn (Kant, Locke,
Bentham, Smith, oraz Mill).

‘Etyka praw‘ kontra ‘etyka dbałości’



Tradycyjne (‘męskie’) teorie zwykle nazywa się mianem ‘etyki praw’, gdyż starają się

znaleźć legitymizację dla zasad i interesów jednostki znajdującej się w sytuacji konfliktu.



Etyka feministyczna: proponuje odmienne podejście, które dostrzega jednostki głęboko

wrośnięte w sieć międzyludzkich zależności.



Odpowiedzialność za członków takiej sieci i podtrzymywanie wzajemnych zależności to

główna cecha tej etyki (a nie uzasadnianie abstrakcyjnych zasad moralnych). To podejście
często jest nazywane ‘etyką dbałości'.

2

Tabela2. Kontrast podejścia ‘męskiego’ i ‘kobiecego’ [

Źródło: Na podst. Maier (1997:

949)]

Etyki praw (‘męskie’)

Etyka dbałości i relacji
(etyka feministyczna)

Pogląd na
człowieka

Autonomiczna, odizolowana,
niezależna jednostka. Nośnik
ról grupowych.

Współzależni aktorzy
społecznej sieci.

Cel moralny.

Sprawiedliwość i
bezstronność. Podtrzymanie
reguł.

Unikanie krzywdy.
Podtrzymanie relacji.

Problem
moralny.

Konflikt praw pomiędzy
jednostkami.

Konflikt odpowiedzialności w
sieci zależności.

Wartości.

Prawa, obowiązki,
sprawiedliwość, równa
ochrona.

Harmonia, empatia,
społęczność, dbałość,
odpowiedzialność, integracja.

Główne kwestie. Rezultaty.

Proces.

Główna siła
społeczna.

Konkurencja, zwycięstwo.

Współpraca, kompromis.

Etyka feministyczna



Etyka feministyczna to podejście które uważa, że empatia, harmonijne i zdrowe społeczne

więzi, dbałość o innych i unikanie krzywdy są ważniejsze niż abstrakcyjne zasady.

Etyka dyskursu



Podejście tradycyjne: podać instrukcję na temat tego co dobre a co złe.



A co z sytuacją, w której borą udział tak różni ludzie jak np. fundamentalny chrześcijanin z

USA, ateista z Rosji, muzułmanin z Egiptu i buddysta z Japonii?

Podejście etyki dyskursu



Normy nie mogą być ostatecznie uzasadnione argumentami racjonalnymi lecz muszą być

niemal codziennie generowane i stosowane do rozwiązania etycznego konfliktu w codziennej
praktyce,



Etyczna refleksja powinna mieć swój początek w doświadczeniach życia codziennego (niż

być oparta o systemy wierzeń, które mogą być zbyt różne).



Ostatecznym celem etyki w biznesie powinno być pokojowe rozwiązanie konfliktu.

Etyka dyskursu



Etyka dyskursu ma na celu rozwiązanie etycznego konfliktu za pomocą procesu

generowania norm w wyniku racjonalnej refleksji zaangażowanych stron nad sytuacją z

realnego życia.

3

Perspektywa postmodernistyczna



Zygmunt Bauman (1993), najbardziej znany przedstawiciel etyki postmodernistycznej,

argumentuje że kodyfikacja moralności za pomocą zasad i kodeksów zachowania (jak np. w
zbiurokratyzowanych organizacjach) i racjonalne podejście niszczy prawdziwe źródło

moralności, które jest zakorzenione w 'moralnym impulsie' w stosunku do innych.



To jest subiektywne, emocjonalne przeświadczenie, które człowiek ma na temat dobra i

zła, oparte na doświadczeniu, sentymentach i instynkcie. Osąd moralny to nic innego jak
fundamentalne uczucie.

Podejście etyki postmodernistycznej



Etyka postmodernistyczna lokuje moralność poza sferą racjonalności w ‘moralnym

impulsie’ w stosunku do innych.


Zachęca jednostkę do kwestionowania codziennych praktyk i zasad oraz słuchania i

podążania za emocjami, wewnętrznymi przeświadczeniami i ‘fundamentalnym uczuciem’
dotyczącym tego co myśli o tym co dobre i złe w konkretnej sytuacji.

Podejście pragmatyczne



Pragmatyzm etyczny – łączenie racjonalności i emocji w podejściu do etyki biznesu,



Podejście pragmatyczne:



Uznaje teorie etyczne z całą ich różnorodnością,



Równocześnie akceptując, że współgrają one z czynnikami osobistymi, kulturowymi,

psychologicznymi, poznawczymi oraz kontekstem sytuacji i wszystko to ma wpływ na
podejmowanie decyzji moralnych w biznesie.

21

Tradycyjna i pluralistyczna perspektywa



Perspektywa tradycyjna

Dylemat etyczny

‘Soczewka’ etycznych teorii

Jedno rozstrzygnięcie

dla rozwiązania

dylematu etycznego

4

22

Tradycyjna i pluralistyczna perspektywa



Perspektywa pluralistyczna

Dylemat etyczny

‘Pryzmat’ teorii etycznych

Różnorodność

rozstrzygnięć

rozwiązujących

dylemat etyczny.

5