Created by J. Woźniak

Strona 1

1. Deklaratywne i konstytutywne

Wyroki ze względu na skutki prawne jakie wywołują dzielą się na:



deklaratywne (deklaratoryjne, stwierdzające),



konstytutywne (prawotwórcze).

Wyrok ma charakter deklaratywny, gdy nie stwarza niczego nowego, ale tylko potwierdza istniejący stan prawny, ustala
stosunek prawny lub prawo bądź obowiązek prawny świadczenia. Wyroki takie zapadają m.in. na skutek powództwa o
ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, np. wyrok ustalający istnienie stosunku najmu.
Konstytutywny – analogicznie.

2. Zobowiązujące / rozporządzające

Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli:



czynności prawne zobowiązujące – pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów;



czynności prawne rozporządzające – pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli
zmniejszenie aktywów.



czynności prawne o podwójnym skutku - wywołują zarówno skutek czynności rozporządzającej i zobowiązującej
(np. art. 535 w zw. z art. 155 k.c.)

3. Realne / konsensualne

Ze względu na to, w jaki sposób dochodzi do skutecznego złożenia oświadczenia woli:



czynności realne - poza oświadczeniem woli, konieczne jest działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa
nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi.



czynności konsensualne – mogą dochodzić do skutku przez samo tylko złożenie oświadczenia (solo consensu).
Niekiedy ustawa wymaga również spełnienia się innych okoliczności (np. wpis do ksiąg wieczystych).

4. Kazualne / abstrakcyjne

Ze względu na wymóg istnienia causa (podział ten odnosi się tylko i wyłącznie do czynności prawnych
przysparzających):



czynności prawne przyczynowe, kauzalne – dla skuteczności czynności konieczne jest istnienie causa, czyli
przyczyny prawnej tej czynności.



czynności prawne oderwane, abstrakcyjne - istnienie causa nie jest konieczne dla skuteczności czynności
prawnej.

Ze względu na to, czy przysporzenie następuje po obu stronach czynności prawnej, czy tylko po jednej, (podział ten
dotyczy wyłącznie czynności prawnych dwustronnych):



czynności prawne odpłatne (obciążające) – przysporzenie następuje po obu stronach czynności;



czynności prawne nieodpłatne (pod tytułem darmym) – przysporzenie następuje tylko po jednej stronie
czynności.

5. Oznaczone co do tożsamości

Rzecz oznaczona co do tożsamości (in species) to rzecz nie zastępowalna, charakteryzująca się swoistymi
(indywidualnymi) właściwościami. Może to nastąpić na skutek indywidualnych cech danego przedmiotu albo poprzez
wyodrębnienie z masy rzeczy oznaczonych co do gatunku. Ocena, czy dana rzecz jest oznaczona tylko co do gatunku, czy
tylko co do tożsamości zależy od woli stron, oświadczonej wyraźnie lub w sposób dorozumiany (wyrok SN z dnia
18.12.1973 r., I CR 363/73, niepubl.).
Przeciwieństwem tej kategorii są rzeczy oznaczone co do gatunku.



6. Oznaczone co do gatunku

Rzeczami oznaczonymi co do gatunku są przedmioty określone wg ich cech rodzajowych (in genere), właściwych dla
większej liczby przedmiotów. Są to – w przeciwieństwie do rzeczy oznaczonych co do tożsamości – rzeczy zastępowalne.
.

Created by J. Woźniak

Strona 2

7. Indywidualnie oznaczone

Rzeczy indywidualnie oznaczone - to rzeczy posiadające cechy indywidualne, im tylko właściwe, np. obraz konkretnego
malarza, samochód zarejestrowany na kogoś, gatunkowo oznaczone - to rzeczy określone jedynie przez wskazanie ich
cech rodzajowych oraz oznaczenie ilości, miary i ciężaru, np. zboże, węgiel, kalendarz.

8. Konstytutywny – pojęcie słowa

«będący głównym składnikiem czegoś»
«o decyzji, akcie prawnym itp.: ustanawiający coś»

9.Prawo rzeczowe

Dział prawa cywilnego regulujący powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności i innych praw do rzeczy (w
wyjątkowych sytuacjach także nie do rzeczy - np. użytkowanie prawa). Prawo rzeczowe jest prawem bezwzględnym,
czyli skutecznym erga omnes - "wobec wszystkich". Charakterystyczne jest również zamknięcie przez ustawodawcę
katalogu tych praw - tzw. zasada numerus clausus praw rzeczowych.



Mają charakter praw bezwzględnych.



Skutkują względem wszystkich (erga omnes).



Z praw rzeczowych wynika dla każdego obowiązek powstrzymania się od czynienia czegokolwiek, co mogłoby
godzić w ich treść.



Większość współczesnych prawodawstw przyjęło zasadę zamkniętej listy (numerus clausus) praw rzeczowych:
zainteresowani mogą ustanowić jedynie takie prawo rzeczowe i tylko w takim kształcie, w jakim dopuszcza je
dany system prawny.



Prawa rzeczowe "idą za rzeczą" (są związane z rzeczą) - mogą być realizowane bez względu na to, w czyim ręku
rzecz się znajduje.



Zasadniczo nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń (facere) - wyjątek: ciężary realne, przy których
właściciel zobowiązany był do pozytywnych działań.



Uprawniony ma bezpośrednie władztwo nad rzeczą (wyjątkiem zastaw bez dzierżenia).



Jawność i trwałość praw rzeczowych.

10. Służebność

Ograniczone prawo rzeczowe, obciążające nieruchomość służebną w celu zwiększenia użyteczności innej nieruchomości
zwanej władnącą (służebność gruntowa), albo zapewnienie zaspokojenia określonych potrzeb osoby fizycznej
(służebność osobista). Jak każde ograniczenie prawo rzeczowe służebność ogranicza możność dysponowania obciążoną
nieruchomością przez jej właściciela.

11.Zastaw

Ograniczone prawo rzeczowe, ustanawiane w celu zabezpieczenia wierzytelności.

Najważniejszą cechą zastawu jest to, że może być ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych (oraz na niektórych
prawach zbywalnych np: akcjach, obligacjach). Ponadto, wraz z ustanowieniem zastawu powstaje więź łącząca go z
wierzytelnością, którą zabezpiecza. Wraz z zaspokojeniem wierzyciela zastaw upada (jest więc prawem akcesoryjnym, a
więc jego istnienie jest zależne od istnienia wierzytelności).

12. Użytkowanie (łac. ususfructus)

Jedno z ograniczonych praw rzeczowych, znane polskiemu prawu cywilnemu, wyrażające się w obciążeniu rzeczy
prawem do jej używania i pobierania jej pożytków.

Created by J. Woźniak

Strona 3

13. Prawa rzeczowe ograniczone

W polskim prawie cywilnym jeden z trzech rodzajów praw rzeczowych, obok własności i wieczystego użytkowania.
Zwane są także prawami na rzeczy cudzej (iura in re aliena), co jednak nie jest ścisłym określeniem.

Kodeks cywilny nie zawiera definicji praw rzeczowych ograniczonych, a tylko ich enumeratywne wyliczenie. Nauka
prawa cywilnego definiuje prawa rzeczowe ograniczone jako prawa rzeczowe zapewniające uprawnionemu tylko ściśle
określony zakres uprawnień względem rzeczy. To właśnie jest zasadnicza różnica między prawami rzeczowymi
ograniczonymi a pozostałymi prawami rzeczowymi.

Jako charakterystyczne cechy praw rzeczowych ograniczonych wyróżnia się następujące:



są skuteczne wobec wszystkich (erga omnes), co wynika z tego, że są to prawa rzeczowe,



mają za przedmiot tylko rzeczy (wyjątkowo – prawa) i polegają na korzystaniu z rzeczy (z wyjątkiem zastawu i
hipoteki),



obowiązki właścicieli rzeczy, będące odpowiednikami (korelatami) uprawnień służących beneficjentom praw
rzeczowych ograniczonych, mają naturę bierną i polegają tylko na znoszeniu (pati) i powstrzymaniu się od
działań (non facere) naruszających prawa beneficjenta (z wyjątkiem ciężaru realnego, spółdzielczego prawa do
lokalu i niektórych wyjątkowo ukształtowanych służebności).

W polskim prawie cywilnym katalog ograniczonych praw rzeczowych jest zamknięty, tzn. strony nie mogą skutecznie
ustanowić ograniczonego prawa rzeczowego nie znanego ustawie – tzw. zasada numerus clausus (liczby zamkniętej)
ograniczonych praw rzeczowych. Również układ uprawnień i obowiązków stron takiego stosunku prawnego jest sztywny
– strony nie mają dowolności w kształtowaniu wzajemnych uprawnień i obowiązków.

Katalog praw rzeczowych ograniczonych zmieniał się z biegiem czasu, przy czym zmiany te dotyczyły tylko rozmaitych
wersji spółdzielczego prawa do lokalu. Obecnie prawami rzeczowymi ograniczonymi są:



użytkowanie,



służebność,



zastaw,



spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

[1]

,



hipoteka.

14. Hipoteka

Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości oraz na wybranych prawach (własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu
mieszkalnego, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni
mieszkaniowej, wierzytelność zabezpieczona hipotecznie), służące zabezpieczeniu oznaczonej wierzytelności, na mocy
którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi
każdoczesnego właściciela nieruchomości.