CZAS W PAMIĘCI EPIZODYCZNEJ

Podkreślaliśmy już wielokrotnie, że pytania o specyfikę kodowania temporalnego,

wiążą się ściśle z ogólniejszymi modelami pamięci. Wśród nich na krótki przynajmniej

komentarz zasługuje znany model Tulvinga, ponieważ dotyczy on bezpośrednio kodowania

informacji temporalnej. Tulving (1985) charakteryzuje proponowany przez siebie pełny

model struktury pamięci jako system monohierarchiczny obejmujący trzy współdziałające i

zanurzone w sobie subsystemy: „Pamięć proceduralna, jako system niższego poziomu

zawiera pamięć semantyczną, jako prosty, wyspecjalizowany subsystem. Z kolei pamięć

semantyczna zawiera pamięć epizodyczną, jako swój wyspecjalizowany subsystem. W tym

schemacie każdy system wyższego rzędu zależy od i jest wspierany przez system lub systemy

niższego rzędu oraz ma specyficzne możliwości, których nie mają systemy niższego rzędu” (s.

387).

Zgodnie z koncepcją Tulviga, monohierarchiczna relacja między trzema systemami

dotyczy różnic w stopniu ich niezależności. Tylko pamięć proceduralna, kontrolująca

bezpośrednie reakcje organizmu, jest całkowicie niezależna od dwóch pozostałych systemów.

Pamięć semantyczna (zawierająca wiedzę ogólną) może funkcjonować niezależnie od pamięci

epizodycznej, lecz jest zarazem zależna od proceduralnej, ponieważ nawet sformułowanie

najprostszego sądu wymaga kontroli realizacji poprzez pamięć proceduralną. Z kolei zaś

pamięć epizodyczna zależy od obu poprzednich subsystemów pamięci, lecz nadal zachowuje

swoją specyfikę, ponieważ wiąże się z kodowaniem temporalnym i strukturami „ja”.

Pamięć epizodyczna dotyczy „nabywania i przechowywania wiedzy o osobiście

przeżytych zdarzeniach i relacjach temporalnych w subiektywnym czasie oraz zdolności do

umysłowych „podróży” w czasie” (Tulving 1985 s. 387). W kontekście tej koncepcji

uzyskujemy dodatkowe argumenty przemawiające za odrębnością kodowania informacji

temporalnych dotyczących doświadczenia osobistego, długoterminowego. Koncepcja

Tulvinga koresponduje z wnioskami Estesa, podkreślającego występowanie kodowania

temporalnego nawet w znacznie krótszym i mniej ksobnie zorientowanym horyzoncie

czasowym.

Następna ciekawa kwestia związana z omówionym modelem dotyczy procesów

symulowania upływu czasu. W tym zakresie umysł dysponuje pewnymi, ewolucyjnie

wykształconymi, możliwościami analogowego symulowania biegu czasu, podobnie jak w

zakresie analogowego reprezentowania przestrzeni i automatycznego kodowania frekwencji

zdarzeń. Prawdopodobnie samo symulowanie upływu czasu nie pojawia się jako specyficzna i

nadrzędna cecha umysłu, lecz wynika z bardziej podstawowych reguł pracy mózgu, tj.

zdolności wyprzedzania stanów aktualnych (ekstrapolacja, symulacji, antycypacja itp.) jako

atrybutu życia.

Z problemem dotyczącym tych zdolności ściśle korespondują konkluzje świadczące,

że często ignorowany aspekt temporalny jest istotny już na poziomie opisu dynamiki pamięci

i percepcji. „... Musimy bardziej serio uwzględnić zarówno dynamikę reprezentacji, jak i

struktur subiektywnych, jeżeli zamierzamy wyjaśnić ukierunkowanie jako konstrukt

psychologiczny” (Jones 1981 s. 573). Cytowana autorka, będąca zwolenniczką modeli

procesualnych, formułuje również interesujące wnioski nt. konsekwencji wynikających z

uwzględnienia subiektywnych reprezentacji temporalnych. Wniosek pierwszy dotyczy

mechanizmu oczekiwań jako formy symulowania stanów przyszłych. Jones słusznie uważa,

że uwzględnienie aspektu temporalności nadać może pojęciu oczekiwania bardziej określony,

formalny status, jako procesu opartego na formowaniu sekwencji zmian.

Drugi wniosek dotyczy problemu tzw. strzałki czasu i dominacji przeszłości nad

przyszłością. Współczesne modele psychologiczne w mało precyzyjny sposób uwzględniają

kierunek przetwarzania „ku przyszłości”. Jones zauważa, że większość współczesnych

ogólnych teorii przetwarzania jest zdominowana przez tzw. czas negatywny, ponieważ bazę

stanowią w nich teorie pamięci, a więc czasu retrospektywnego. „Z natury swej teorie te

dotyczą wydobywania magazynowanej informacji i statycznych kodów dla zdarzeń

poprzedzających określone zdarzenie aktualne” (Jones 1981 s. 574). Ze stanowiska tego

wynika konieczność zrewidowania koncepcji pamięci, tj. uznania, że bieg „przetwarzania”

opiera się na reprezentacjach poznawczych zarówno retrospektywnego, jak i prospektywnego

typu. Ogólny wniosek sformułowany przez Jones jest następujący:

„... ludzie bieżąco generują subiektywną, przestrzenno-czasową trajektorię (spatio-

temporal path), jako reakcję na określone cechy struktury bodźców zewnętrznych. Te

umysłowe „trajektorie” funkcjonują jako psychologiczne skale czasu. Przez ekstrapolację

tych umysłowych, przestrzenno-czasowych wzorców, człowiek antycypuje „gdzie” w

przestrzeni i „kiedy” w czasie przyszłym mogą zajść zdarzenia” (1981 s. 571).

Wniosek tego rodzaju jest w pełni zgodny z modelem opisu zachowania, który

zaproponował Lewin. W modelu tym czas odgrywa kluczową rolę, zarówno w aspekcie

całościowym, jak i w aspekcie programowania konkretnych zachowań. Całościowy aspekt

wyznacza wytyczanie/zmiana perspektywy temporalnej, programowanie zaś koncentruje się

na strukturze zachowania.