Instrukcja wykonania ćwiczenia nr 6
"Analiza warunków tlenowych
w wodach płynących"
Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest określenie przebiegu linii tlenowej w rzece poniżej punktu zrzutu ście-
ków w warunkach letnich i zimowych. Uzyskane wyniki należy wykorzystać do określenia po-
łożenia punktu krytycznego (odległość maksymalnego obniżenia stężenia tlenu w odbiorniku
od punktu zrzutu ścieków) oraz ustalenia wymaganego stopnia oczyszczania ścieków.
Metodyka obliczeń
Do określenia przebiegu linii tlenowej w rzece należy wykorzystać model Streetera–Phelpsa,
który zakłada, że warunki tlenowe panujące w wodzie rzecznej są uzależnione od szybkości:
• poboru tlenu w procesie biodegradacji zanieczyszczeń organicznych,
• poboru tlenu w procesie mineralizacji organicznych frakcji w osadach dennych,
• rozpuszczania tlenu w wyniku naturalnego procesu natleniania wody,
• wprowadzania tlenu do wody w wyniku procesu fotosyntezy.
Użyteczne równanie modelu określające zależność pomiędzy deficytem tlenowym w danym
przekroju rzeki, a przedstawionymi wyżej procesami, ma postać:
(
)
(
)
[
]
+
⋅
−
−
⋅
−
⋅
−
⋅
=
H
R
H
B
B
R
w
BZT
B
O
T
k
T
k
k
k
C
k
D
exp
exp
(
)
(
)
[
]
H
R
R
Ben
s
Fot
H
R
w
O
T
k
k
r
r
r
T
k
D
⋅
−
−
⋅
−
−
−
⋅
−
⋅
+
exp
1
exp
Re
gdzie:
D
O
- deficyt tlenu w rzece w punkcie obliczeniowym [gO
2
/m
3
],
k
B
- stała szybkości biodegradacji w temperaturze obliczeniowej [d
-1
],
C
w
BZT
- wielkość BZT wody w punkcie zrzutu ścieków (przy założeniu pełnego
wymieszania
ścieków z wodami odbiornika) [gO
2
/m
3
],
k
R
- stała szybkości reaeracji w temperaturze obliczeniowej [d
-1
],
T
H
- hydrauliczny czas przepływu wody od punktu początkowego do punktu
obliczeniowego [d],
D
w
O
- deficyt tlenu w rzece w punkcie zrzutu ścieków [gO
2
/m
3
],
r
Fot
- objętościowa szybkość procesu fotosyntezy w temperaturze obliczeniowej
[gO
2
/(m
2
·d)].
r
Res
- objętościowa szybkość poboru tlenu przez autotrofy w temperaturze
obliczeniowej [gO
2
/(m
3
·d)],
r
Ben
- objętościowa szybkość poboru tlenu przez bentos w temperaturze obliczeniowej
[gO
2
/(m
3
·d)],
Ćwiczenie 6 - "Analiza warunków tlenowych w wodach płynących"
2
Deficyt tlenu określany jest jako:
)
(
O
s
O
O
C
C
D
−
=
gdzie:
C
s
O
- stężenie tlenu w wodzie w punkcie obliczeniowym w stanie nasycenia dla
temperatury obliczeniowej [gO
2
/m
3
],
C
O
- stężenie tlenu w wodzie w punkcie obliczeniowym [gO
2
/m
3
].
Wpływ temperatury na wartość współczynnika
k
B
można oszacować przy pomocy następują-
cego równania empirycznego:
B
)
20
(
20
056
.
1
−
⋅
=
t
B
B
k
k
gdzie:
k
20
B
- stała szybkości biodegradacji w temperaturze 20ºC [d
-1
],
t
-
temperatura obliczeniowa [ºC].
W punkcie całkowitego wymieszania, wartość wskaźnika BZT w mieszaninie (
C
w
BZT
) należy
obliczyć z równania:
s
r
s
s
r
r
w
BZT
q
Q
C
q
C
Q
C
+
⋅
+
⋅
=
gdzie:
Q
r
- natężenie przepływu wody w rzece [m
3
/h],
C
r
- wielkość BZT w wodzie rzecznej powyżej punktu zrzutu zanieczyszczeń [gO
2
/m
3
],
q
s
- natężenie dopływu źródła zanieczyszczeń (ścieki) [m
3
/h],
C
s
- wielkość BZT w ściekach [gO
2
/m
3
].
Wartość stałej szybkości reaeracji można oszacować przy pomocy następującej zależności
empirycznej:
(
)
)
20
(
5
.
1
5
.
0
20
024
.
1
294
−
⋅
⋅
⋅
=
t
p
m
R
H
V
D
k
gdzie:
D
20
m
- współczynnik dyfuzji molekularnej tlenu w wodzie dla temperatury 20ºC [m
2
/d],
V
p
- średnia prędkość przepływu rzeki [m/s],
H
-
średnia głębokość rzeki [m].
Objętościowa szybkość generowania tlenu przez glony w procesie fotosyntezy może być
opisana następującą zależnością empiryczną:
)
20
(
20
032
.
1
−
⋅
=
t
Fot
Fot
H
r
r
gdzie:
r
20
Fot
- właściwa szybkość procesu fotosyntezy w temperaturze 20 ºC [gO
2
/(m
2
·d)].
Objętościowa szybkość poboru tlenu przez glony w procesach oddychania
r
Res
, uzależniona
od temperatury wody, może być obliczona z równania:
)
20
(
20
Re
Re
024
.
1
−
⋅
=
t
s
s
H
r
r
gdzie:
r
20
Res
- właściwa szybkość oddychania glonów odniesiona do powierzchni dna rzeki
w temperaturze 20 ºC [gO
2
/(m
2
·d)].
Ćwiczenie 6 - "Analiza warunków tlenowych w wodach płynących"
3
Objętościowa szybkość poboru tlenu przez osady denne jest uzależniona od aktywności
bentosu, głębokości rzeki i temperatury wody. Wielkość ta może być obliczona z równania:
)
20
(
20
065
.
1
−
⋅
=
t
Ben
Ben
H
r
r
gdzie:
r
20
Ben
- właściwa szybkość poboru tlenu przez bentos odniesiona do powierzchni dna rzeki
w temperaturze 20 ºC [gO
2
/(m
2
·d)].
Sposób wykonania ćwiczenia
Wykorzystując dane wyjściowe, przekazane przez prowadzącego ćwiczenia (tabela 1), nale-
ży obliczyć wartości stężenia tlenu w rzece poniżej punktu zrzutu ścieków dla warunków zi-
mowych i letnich. Obliczenia wykonać dla 20 punktów rozmieszczonych równo na odcinku L
(odległość od punktu zrzutu ścieków do końcowego punktu pomiarowego określona w da-
nych wyjściowych).
Tabela 1. Dane wyjściowe do obliczeń.
Parametr
Jedn.
Wartość
Temperatura obliczeniowa - zima (
t
)
ºC
Temperatura obliczeniowa - lato (
t
)
ºC
Przepływ wody w odbiorniku (
Q
r
)
m
3
/h
Dopływ ścieków (
q
s
)
m
3
/h
Wartość BZT w rzece powyżej zrzutu ścieków (
C
r
)
gO
2
/m
3
Wartość BZT ścieków (
C
s
)
gO
2
/m
3
Współ. dyfuzji molekularnej tlenu w wodzie dla 20 ºC (
D
20
m
)
m
2
/d
Średnia szybkość przepływu wody w rzece (
V
p
)
m/s
Średnia głębokość rzeki (
H
)
m
Odległość od punktu zrzutu ścieków do punktu końcowego (
L
)
m
Stężenie tlenu w stanie nasycenia - zima (
C
s
O
)
gO
2
/m
3
Stężenie tlenu w stanie nasycenia - lato (
C
s
O
)
gO
2
/m
3
Stężenie tlenu w rzece w punkcie zrzutu ścieków (
C
O
)
gO
2
/m
3
Stała szybkości biodegradacji dla temp. 20 ºC (
k
20
B
)
B
1/d
Wł. szybkość fotosyntezy w temp 20 ºC (
r
20
Fot
)
gO
2
/m
2
·d
Wł. szybkość oddychania glonów w temp. 20 ºC (
r
20
Res
)
gO
2
/m
2
·d
Wł. szybkość poboru tlenu przez bentos w temp 20 ºC (
r
20
Ben
)
gO
2
/m
2
·d
Sposób prezentacji wyników
Wyniki obliczeń zestawić w tabeli nr 2 (wzór) i przedstawić graficznie na rys. 1 (wzór). Na pod-
stawie wyników ustalić:
• w jakiej odległości od punktu zrzutu ścieków nastąpi maksymalne obniżenie stężenia tlenu
w odbiorniku latem i zimą,
• do jakiej klasy będzie zaliczany odbiornik w punkcie krytycznym ze względu na warunki
tlenowe,
Ćwiczenie 6 - "Analiza warunków tlenowych w wodach płynących"
4
• który z procesów "tlenowych" (biodegradacja, fotosynteza i naturalne natlenianie) ma naj-
większy wpływ na warunki tlenowe w odbiorniku latem i zimą,
• czy potrzebne są działania poprawiające warunki tlenowe w odbiorniku (np. sztuczne na-
tlenianie rzeki, zwiększenie stopnia oczyszczania wprowadzanych ścieków itp.).
Tabela 2. Zestawienie wyników obliczeń
Lato (t= … ºC)
Zima (t= … ºC)
Lp.
Odległość od
punktu zrzutu
Deficyt
tlenu
Stężenie
tlenu
Deficyt
tlenu
Stężenie
tlenu
1
0
2
1/19
·
L
3
2/19
·
L
4
3/19
·
L
5
4/19
·
L
…
…
…
…
17
16/19
·
L
18
17/19
·
L
19
18/19
·
L
20
L
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
7.0
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
odległość; m
st
ęż
en
ie t
len
u;
g
O
2
/m
3
Rys. 1. Przykładowa zależność pomiędzy odległością od punktu zrzutu ścieków,
a stężeniem tlenu w odbiorniku latem i zimą.
Literatura do ćwiczenia
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 11.02.2004 w sprawie klasyfikacji dla prezen-
towania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu
oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284).
• Adamski W.: "Modelowanie systemów oczyszczania wód", Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2002.