II

Świat starożytnych

Greków

Początki cywilizacji greckiej

Starożytni Grecy – osadnictwo, nazwa, język.

Starożytni Grecy należeli

do wielkiej rodziny ludów indoeuropejskich. Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e.
w kilku kolejnych falach przybyli na południe Półwyspu Bałkańskiego. Według włas-
nych legend (mitów, zob. s. 80) wszyscy wywodzili się od wspólnego przodka o imieniu
Hellen, stąd sami nazywali siebie Hellenami, a obszar, na którym mieszkali – Helladą.
Nazwę „Grecy” wprowadzili dopiero Rzymianie i z łaciny przeszła ona do języków no-
wożytnych (pochodziła od nazwy jednego z greckich plemion). Należy jednak pamiętać,
że w odniesieniu do starożytności pojęcie „Grecja” nie oznacza państwa (Hellenowie
nie stworzyli bowiem jednego organizmu państwowego), określa zaś jedynie obszary
zamieszkane przez Greków.

Starożytni Grecy mówili jednym językiem, ale

występowały w nim znacznie różniące się dialekty
(język ten, z wieloma zmianami, przetrwał do dziś,
jednak starożytna greka bardzo różni się od współ-
czesnego języka greckiego).

11

Dialekt

Dialekt (gr. dialektos – mowa,
rozmowa) – regionalna od-
miana jakiegoś języka.

www.wsip.com.pl

49

Czy wiesz,

że...

Według mitologii plemiona greckie miały pochodzić od różnych potomków Hellena.
Od jego syna Dorosa wywodzili się Dorowie, mówiący dialektem doryckim i zamieszkujący
w czasach historycznych na Peloponezie. Od drugiego syna Hellena – Ajolosa (Eola) – wzię-
li początek Eolowie, którzy posługiwali się dialektem eolskim, występującym na wyspie
Lesbos i niektórych skrawkach wybrzeża Azji Mniejszej. Od Jona, syna Ksutosa (trzeciego
z synów Hellena), pochodzili Jonowie. Ich dialekt rozpowszechniony był na licznych wy-
spach Morza Egejskiego (najważniejsza z nich to Samos) i przeważał na wybrzeżu małoazja-
tyckim. Obszary opanowane przez Jonów nazywano Jonią. Bratem Jona był według mitów
Achajos, od którego mieli pochodzić Achajowie, zamieszkujący w czasach historycznych
niewielką krainę na Peloponezie.
Dzisiejsza naukowa klasyfi kacja dialektów starożytnego języka greckiego jest nieco inna, ale
jego zróżnicowanie odpowiada w pewnym stopniu obszarom zamieszkanym w starożytno-
ści przez wymienione plemiona.

73

www.wsip.com.pl

wniosek złożony przez pojedynczego obywatela w omawianej właśnie sprawie. Prawo
głosu oznaczało w Atenach nie tylko możliwość głosowania nad wniesionym projektem
uchwały (jak w Sparcie), lecz także prawo do swobodnej wypowiedzi i zgłoszenia włas-
nego projektu uchwały. Ateńczycy dbali o konsekwentne stosowanie zasady, że pełnia
władzy należy do ludu, złożonego z obywateli równych w swych prawach. Nie dbano przy
tym o kwalifi kacje, nie zwracano uwagi na wykształcenie czy odpowiednie przygotowa-
nie. Uważano, że każdy obywatel jest na równi z innymi zdolny do uczestnictwa w rzą-
dzeniu państwem. Ta sama zasada znalazła wyraz w organizacji sądownictwa. Nadal bo-
wiem działał – powołany już przez Solona – sąd przysięgłych, zwany heliają (zob. s. 59),
którego członków początkowo losowano, potem, być może, zapisywano do niego wszyst-
kich chętnych. By także najuboższym umożliwić udział w organach władzy, wprowadzo-
no wynagrodzenie za uczestnictwo w pracach Rady Pięciuset oraz trybunałów sądowych,
a także za sprawowanie urzędów.

Specyfi czną instytucją życia politycznego demokratycznych Aten był ostracyzm

(gr. ostrakon – skorupka). Raz do roku, na podstawie specjalnej uchwały zgromadzenia,
obywatele mogli skazać na wygnanie polityka, który ich zdaniem zagrażał ateńskiemu
ustrojowi. Głosowanie wyglądało w ten sposób, że każdy obecny na zgromadzeniu oby-
watel (musiało ich być przynajmniej 6 tys.) wpisywał na skorupce imię człowieka, które-
go uznawał za szkodliwego dla demokracji. Polityk, który zebrał najwięcej takich głosów,
zostawał wygnany z Aten na 10 lat.

Świat grecki w V–IV w. p.n.e.

Demokracja ateńska

ZGROMADZENIE LUDOWE

•

Skład – wszyscy obywatele Aten.

•

Kompetencje:

– wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju,

– decyzje w sprawach dotyczących polityki

wewnętrznej i zagranicznej,

– ostracyzm,

– sądy w niektórych sprawach politycznych,

– prawo inicjatywy ustawodawczej

przysługujące każdemu obywatelowi,

– kontrola urzędników (z możliwością

zdjęcia z urzędu).

10 STRATEGÓW

•

Dowódcy

wojskowi,

wybierani

przez

zgromadzenie.

AREOPAG

•

Skład – byli

archonci.

•

Kompetencje:

sądy

w sprawach

o przelew krwi

i zabójstwo,

podpalenie,

otrucie lub

próbę otrucia.

URZĘDNICY

•

Wybierani lub wyłaniani

poprzez losowanie.

•

Kompetencje:

– współpraca z Radą

Pięciuset,

– wykonywanie uchwał

zgromadzenia w zakresie

odpowiednim do kom-

petencji danego urzędu,

– przewodniczenie

trybunałom sądowym

w sprawach związanych

z zakresem działania

danego urzędnika.

SĄDY

•

Skład – sędziowie powoły-

wani przez losowanie.

•

Kompetencje: wszystkie

przestępstwa z wyjątkiem

zabójstwa.

RADA PIĘCIUSET

•

Powoływana we wstępnych wyborach

i losowaniu.

•

Dzieliła się na 10 zespołów (z których

każdy dyżurował przez 1/10 roku)

kierujących bieżącą polityką państwa.

•

Kompetencje:

– ustalanie porządku obrad zgromadzenia,

– przygotowywanie wniosków pod obrady

zgromadzenia,

– zarządzanie fi nansami polis,

– bieżąca współpraca z urzędnikami.

www.wsip.com.pl

101

Zadanie 1.

(2 pkt)

Wśród wymienionych pięciu faktów wskaż ten, który chronologicznie był pierwszy, i ten,
który był ostatni (wpisz cyfrę 1 przy pierwszym fakcie i cyfrę 5 przy ostatnim).

A

. założenie Syrakuz, Tarentu i Neapolu przez Greków

B

. podbój Persji przez Aleksandra Wielkiego

C

. upadek cywilizacji mykeńskiej

D

. zdobycie Knossos przez Greków ze stałego lądu

E

. najazd Kserksesa na Grecję

Zadanie 2.

(3 pkt)

Wpisz wymienione wydarzenia i zjawiska z dziejów starożytnych Greków do odpowiednich
rubryk tabeli.

A

. wojna peloponeska, B. początki jońskiej fi lozofi i przyrody, C. działalność Sokrate-

sa, D. powstanie monarchii Seleukidów, E. działalność Peryklesa, F. spisanie praw przez
Drakona, G. początki fi lozofi i stoickiej, H. twórczość Fidiasza, I. twórczość Homera, J. za-
łożenie Muzeum w Aleksandrii, K. założenie Akademii w Atenach, L. pierwsze igrzyska
w Olimpii, M. twórczość Sofoklesa, N. początek Wielkiej Kolonizacji

Epoka archaiczna

Epoka klasyczna

Epoka hellenistyczna

Zadanie 3.

(1 pkt)

Dobierz właściwy tytuł do mapy.

A

. Osadnictwo greckie w basenie

Morza Egejskiego,
VIII w. p.n.e.

B

. Kolonie greckie

w VIII–VI w. p.n.e.

C

. Państwa greckie w dobie

wojny peloponeskiej,
V w. p.n.e.

D

. Państwa greckie w okresie

hellenistycznym, II w. p.n.e.

PRZYGOTUJ SIĘ DO MATURY

PRZYGOTUJ SIĘ DO MATURY

Rzym i świat śródziemnomorski pod rzymskim panowaniem

108

Krainę położoną na północ od Lacjum – Etrurię – zamieszkiwali Etruskowie (dziś

obszar ten nosi nazwę Toskanii, w starożytności bowiem Etrusków nazywano także
Tuskami). Etruskowie to lud mało nam znany i dość tajemniczy. Już w czasach staro-
żytnych niewiele wiedziano o ich historii i spierano się o ich pochodzenie (dziś niektó-
rzy badacze przypuszczają, że mogli przybyć do Italii z Azji Mniejszej). Pomiędzy VIII
a III w. p.n.e. w Etrurii istniała pierwsza wielka cywilizacja italska. Miasta etruskie były
już w VIII w. p.n.e. – a więc wcześniej niż Rzym – ważnymi ośrodkami politycznymi
i kulturalnymi. Etruskowie utrzymywali żywe kontakty z Grekami, pod wpływem grec-
kim rozwijała się nie tylko etruska sztuka i religia, lecz także organizacja społeczna
i polityczna miast-państw. Pod wpływem alfabetu greckiego ukształtowało się również
pismo Etrusków. Nie zawsze jednak rozumiemy treść pozostawionych przez nich napi-
sów, gdyż język etruski jest nam słabo znany. Uczeni spierają się nawet o to, czy Etru-
skowie należeli do rodziny ludów indoeuropejskich (zapewne nie należeli).

„

Italia w V w. p.n.e.

„

Posługując się nazwami

rzek, mórz i gór, określ poło-

żenie siedzib Etrusków, Sam-

nitów i Galów.

„

Wskaż obszary skolonizo-

wane przez Greków w Italii

i na Sycylii.