1

Przedmiot: Techniczne Bezpieczeństwo Pracy

Zagadnienie: Instalacje techniczne

Temat: Instalacja wentylacyjna



eksploatacja, zagrożenia powstałe w procesie eksploatacji, działania zapobiegające

zagrożeniom

Cel stosowania instalacji wentylacji i klimatyzacji oraz obszary ich zastosowania

Podstawowym celem stosowania instalacji wentylacji i klimatyzacji jest zapewnienie

wymiany powietrza w pomieszczeniach, tzn. doprowadzenie świeżego powietrza o odpowiedniej
jakości i usuwanie powietrza zanieczyszczonego przez emitowane w pomieszczeniach substancje,
takie jak: tlenki węgla, para wodna, węglowodory, mikroorganizmy, pyły i inne substancje
pochodzące w procesów życiowych i technologicznych.
Zastosowanie wentylacji mechanicznej i klimatyzacji umożliwia ponadto odprowadzanie zysków
ciepła i wilgoci oraz przyczynia się do utrzymania komfortu cieplnego.
W przypadku wentylacji i klimatyzacji przemysłowej konieczne jest zatem utrzymywanie takich
parametrów powietrza, jakie wymagane są w procesach technologicznych, a w przypadku wentylacji
i klimatyzacji bytowej jej działanie powinno zapewnić właściwy komfort termiczny i higieniczny.
Zły stan higieniczny tych instalacji jest przyczyną pogarszających się warunków środowiska
wewnętrznego budynków i niekorzystnie wpływa na ich użytkowników, niejednokrotnie będąc
przyczyną zaburzeń zdrowotnych.
Wymagania higieniczne stawiane instalacjom zależą od ich przeznaczenia, oczekiwanej czystości
powietrza i klasy czystości wentylowanych pomieszczeń. W parze ze wzrostem wymagań
dotyczących jakości powietrza wzrastają również wymagania dotyczące:
- cech konstrukcji instalacji,
- sposobu eksploatacji instalacji,
- ilości doprowadzanego do pomieszczeń powietrza i sposobu jego rozdziału.

Na przykład instalacjom stosowanym w szpitalach, w przemyśle farmaceutycznym lub elektronicznym
stawia się znacznie bardziej rygorystyczne wymagania niż instalacjom wentylacji mechanicznej
i klimatyzacji gospodarstw domowych. A zatem proste instalacje klimatyzacji i wentylacji
gospodarstw domowych, pomieszczeń biurowych itp., ze względu na niższe oczekiwania co do
jakości dostarczanego powietrza, charakteryzują się mniejszą złożonością konstrukcyjną i niższymi
wymaganiami eksploatacyjnymi.

2

Rys. 1. Skuteczność filtracji cząstek o rozmiarach od 0,1 do 10 µm określona dla filtrów o różnych
klasach filtracji

Pojęcia:

Wentylacja naturalna

Wentylacja pomieszczeń może następować w sposób naturalny. Dzięki różnicy temperatury, a więc
i gęstości powietrza wewnątrz oraz na zewnątrz budynku, jak również dzięki działaniu wiatru
powietrze dostaje się do budynku przez nieszczelności w oknach i drzwiach lub przez specjalne
nawiewniki, a wydostaje się przez kratki oraz kanały wentylacyjne.

Skuteczność wentylacji naturalnej zależy od warunków atmosferycznych, a więc zmienia się w ciągu
roku.

Klimatyzacja

Z kolei klimatyzacja to utrzymywanie odpowiednich warunków ciśnienia, temperatury, wilgotności
oraz składu chemicznego powietrza wolnego od zanieczyszczeń w zamkniętych pomieszczeniach.
Służą do tego specjalne urządzenia nazywane klimatyzatorami. Celem klimatyzacji jest zapewnienie
właściwych warunków higienicznych i dobrego samopoczucia pracowników.

3

Wilgotność względna powietrza

Jednym z ważnych parametrów powietrza w środowisku pracy jest jego wilgotność względna, czyli
stosunek ilości pary wodnej zawartej w powietrzu do ilości maksymalnej przy danej temperaturze.
Wyrażona w procentach wilgotność względna powietrza wywiera duży wpływ na warunki pracy.
Optymalne warunki wilgotności powietrza są zależne w dużym stopniu od temperatury otoczenia.
Pracownik ma dobre samopoczucie, jeżeli w temperaturze:

18-20°C względna wilgotność powietrza wynosi 40-50%,

25°C względna wilgotność powietrza wynosi 35-40%.

Dopływ powietrza na stanowiskach pracy może być zapewniony w sposób naturalny przez kanały
wentylacyjne, okna, drzwi. Optymalne prędkości ruchu powietrza wynoszą:

w ciepłej porze roku od 0,2 do 0,5 m/s,

w zimnej porze roku od 0,2 do 0,3 m/s.

Ruch powietrza w temperaturach niskich wzmaga uczucie zimna, w umiarkowanych powoduje pewne
ochłodzenie. W temperaturach wysokich (powyżej 35°C) ruch powietrza nie przynosi pracownikom
ulgi, ale zwiększa uczucie gorąca.

Wentylacja mechaniczna

Wentylacja może także działać w sposób mechaniczny. Wymiana powietrza jest wtedy niezależna od
jakichkolwiek wpływów atmosferycznych, a wymuszony przepływ powietrza uzyskuje się dzięki
zastosowaniu wentylatora. Możliwe jest również poddanie powietrza obróbce przed wprowadzeniem
go do pomieszczeń lub sieci, przez jego: ogrzanie, ochłodzenie, odpylenie, nawilżenie, osuszenie.

Systemu wentylacji mechanicznej dzielimy na :

Wentylację wywiewną - polegającą na wywiewaniu powietrza z pomieszczeń, dzięki czemu

wskutek wytworzonego podciśnienia powietrze zewnętrzne napływa drogą infiltracji przez
nieszczelności z zewnątrz lub z sąsiednich pomieszczeń. System ten znajduje zastosowanie
w pomieszczeniach raczej drugorzędnych lub wymagających niewielkiej wymiany powietrza, a więc
w budynkach mieszkalnych, ustępach o małej ilości oczek, szatniach. W pomieszczeniach
wymagających większych ilości powietrza stosowanie tylko wentylacji wywiewnej jest
niedopuszczalne.

Wentylację nawiewną - polegającą na doprowadzeniu powietrza do pomieszczenia

i wytworzeniu nadciśnienia. Powietrze nawiewne musi być odpowiednio przygotowane (ogrzane
w okresie zimy, chłodzone w okresie lata - klimatyzacja). Obecnie stosuje się przy wejściach tzw.
kurtyny

powietrzne,

nawiew

odpowiednio

ogrzanego

lub

schłodzonego

powietrza.

Wentylację nawiewno-wywiewną - jest to podstawowy system wentylacji mechanicznej.

Sposób rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w pomieszczeniu decyduje o sposobie rozmieszczenia
otworów nawiewnych i wywiewnych, czyli o doborze systemu wentylacji. Jako zasadę należy przyjąć,
że wybrany system powinien zapewnić równomierny dopływ powietrza do sfery przebywania ludzi.
Powietrze usuwane z pomieszczenia należy zasysać jak najbliżej miejsc, gdzie wydzielają się
zanieczyszczenia.

4

Czerpnie powietrza

Powietrze do układu wentylacyjnego pobierane jest poprzez czerpnie powietrza, a zużyte wydalone
przez tzw. wyrzutnie. Czerpnie i wyrzutnie zanieczyszczonego powietrza należy stosować poza
strefami zagrożenia wybuchem, zachowując między innymi odległość nie mniejsza niż 10 m, mierząc
w rzucie poziomym, przy czym wyrzutnia powinna być usytuowana powyżej poziomu czerpni.

Wyrzutnie

Wyrzutnie wentylacji mechanicznej powinny być wyprowadzone na wysokość co najmniej 0,4 m
ponad powierzchnią, na której są zamontowane oraz na wysokości co najmniej 0,3 m ponad linię
łączącą najwyższe punkty przeszkód. Odległość wyrzutni wentylacji mechanicznej od okien budynku
przeznaczonego na pobyt ludzi nie powinna być mniejsza niż 3 m w rzucie poziomym i 1 m w rzucie
pionowym. W wypadku usuwania substancji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, odległość
pozioma powinna być zwiększona co najmniej do 6 m.

Czystość

Powietrze doprowadzone do pomieszczeń pracy z zewnętrz za pomocą wentylacji nawiewnej powinno
być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Strumień powietrza pochodzący
z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.
Wentylacja nie powinna powodować wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy
to wentylacji awaryjnej. W pomieszczeniach zagrożonych wydzielaniem się lub przenikaniem
z zewnętrz substancji szkodliwych dla zdrowia lub substancji palnej w ilościach mogących stworzyć
zagrożenie wybuchem, należy stosować dodatkową, awaryjną wentylację wyciągową, uruchamianą od
wewnątrz i z zewnętrz pomieszczenia i zapewniającą wymianę powietrza dostosowaną do
przeznaczenia pomieszczenia zgodnie z przepisami. Jeżeli proces technologiczny jest źródłem
miejscowym emisji substancji szkodliwych o niedopuszczalnym stężeniu lub uciążliwym zapachu,
należy stosować miejscowe odciągi wentylacyjne współpracujące z wentylacją ogólną dla
zapewnienia odpowiednich warunków wymiany i czystości powietrza. System wentylacji
mechanicznej wyciągowej, jak i nawiewnej winien być wyposażony w sygnalizację świetlną
i

dźwiękową,

uruchamiającą

się

w

przypadkach

wyłączenia

się

wentylatorów.

Do mechanicznego nawiewu i wyciągu powietrza służą wentylatory osiowe i promieniowe ze stali
ocynkowanej lub malowanej farbami antykorozyjnymi.

Do transportu powietrza używa się przeważnie prostokątnych kanałów powietrznych, wykonanych
z blachy stalowej, ocynkowanej o grubości do 1,5 mm i z blachy stalowej, czarnej, malowanej
obustronnie dwiema warstwami farby antykorozyjnej o grubości równej lub większej od 2 mm.
Kanały z blachy ocynkowanej łączone są za pomocą zamka blacharskiego i wkładek, a kanały
z czarnej blachy są bezpośrednio spawane lub łączone za pomocą kołnierzy. Kanały są wyposażone
w klapy rozdzielcze i regulacyjne oraz w specjalne, zamykane otwory do przeprowadzania
konserwacji.
Otwory nawiewne i wyciągowe w kanałach powietrznych mają siatki ochronne z ocynkowanego,
stalowego drutu. Kanały są mocowane za pomocą uchwytów do konstrukcji ścian lub sufitów
pomieszczeń pracy.

Obliczenie przewodów powietrznych

Po obliczeniu zapotrzebowania powietrza wentylacyjnego wybiera się i produkuje odpowiedni system
wentylacji

oraz

oblicza

się

opory

przepływu

powietrza

przez

ten

system.

W tym celu trzeba wykonać następujące czynności:

• Zaprojektować układ sieci przewodów wentylacyjnych, ustalając miejsce zainstalowania
wentylatorów oraz czerpni dla nawiewu i wyrzutni. Wyznaczyć magistralę dla danego układu

5

przewodów wentylacyjnych, tj. taka trasę przepływu powietrza między otworem wlotowym
i wylotowym, która ma największe opory przepływu powietrza, przeważnie jest to najdłuższa trasa.

• W głównej magistrali zaleca się stosowanie optymalnych prędkości powietrza 6-8 m/s. Zasadniczo
nie należy przyjmować prędkości znacznie większych od panujących w wentylatorze. Ze zmianą
wydatku w przekroju kanału powietrznego należy stopniowo zmniejszać lub zwiększać prędkość
w celu uniknięcia dodatkowych oporów przepływu wywołanych nagłą zmianą prędkości powietrza.

Na wylotach z kratek nawiewnych prędkość powietrza powinna wnosić 1-2 m/s w pobliżu strefy
przebywania ludzi oraz 3-4 m/s jeżeli strumień powietrza nie jest skierowany w kierunku częstego
przebywania ludzi.

Na wlotach do kratek wyciągowych prędkość powietrza może wynosić 2-3 m/s w strefach częstego
przebywania ludzi oraz 4-5 m/s w innych wypadkach.

• Przy wyznaczaniu przewodów powietrznych należy stosować znormalizowane i zunifikowane
wymiary kanałów.

• Należy tak dobierać odgałęzienia magistrali, żeby opory przepływu powietrza w przewodach
zbiegających się w miejscach rozgałęzień były równe.

• Należy tak dobrać wentylatory, aby dla założonego wydatku opory sieci wentylacyjnych nie
przekraczały dyspozycyjnego sprężu wentylatora.

Przyczyny i skutki złego stanu higienicznego instalacji klimatyzacji i wentylacji, ocena stanu
instalacji, planowanie przeglądów, konserwacja, czyszczenie.

Zanieczyszczenia powietrza pochodzące z instalacji wentylacji i klimatyzacji
O czystości powietrza doprowadzanego do wentylowanych pomieszczeń decydują trzy podstawowe
procesy zachodzące podczas pracy instalacji klimatyzacji i wentylacji:
- pobieranie z otoczenia powietrza zewnętrznego wraz z jego zanieczyszczeniami pyłowymi,
mikrobiologicznymi, chemicznymi;
- emisja własna na skutek: kolonizacji instalacji przez mikroorganizmy (na ogół środowiskowe),
degradacji materiałów konstrukcyjnych;
-

oczyszczanie przepływającego przez instalację powietrza z zanieczyszczeń pyłowych

i środowiskowych

zanieczyszczeń

mikrobiologicznych

(niekiedy

również

chemicznych)

i doprowadzanie go do wentylowanych pomieszczeń.

Redukcja poziomu zanieczyszczeń w wymienionych procesach składa się na końcowy efekt, jakim
jest czyste powietrze dostarczane do pomieszczeń.
Należy zauważyć, że instalacja wentylacji i klimatyzacji na ogół nie jest dominującym źródłem
zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu. Bardzo często dominujące źródła zanieczyszczenia
powietrza znajdują się w pomieszczeniach. Emisja ta pochodzi z wyposażenia wnętrz, materiałów
budowlanych, używanych środków chemicznych, ze spalania paliw, powstaje też podczas wielu
zabiegów i czynności człowieka. Ciało człowieka emituje również pokaźną ilość cząstek pyłu i kropel
wody, na ogół skolonizowanych przez mikroorganizmy, a ponadto dwutlenek węgla, parę wodną oraz
wiele innych substancji chemicznych szkodliwych dla zdrowia w przypadku występowania ich
podwyższonego stężenia na skutek braku wentylacji. Ilość i skład zanieczyszczeń powietrza zależy od
rodzaju i wielkości emisji oraz sposobu propagacji i usuwania zanieczyszczeń.

Wśród zanieczyszczeń powietrza spotykanych w wentylowanych pomieszczeniach można wyróżnić:
- zanieczyszczenia pyłowe nieorganiczne (cząstki stałe spalin, lotne popioły, pyły przemysłowe
i mineralne) i organiczne (martwe cząstki organiczne roślin i zwierząt, przede wszystkim owadów,

6

pyłki roślin, fragmenty ścian komórkowych zawierające aktywne biologicznie makrocząsteczki
pochodzenia bakteryjnego, w tym endotoksyny bakteryjne);
- żywe zanieczyszczenia biologiczne i mikrobiologiczne – grzyby, bakterie, wirusy, roztocza;
- zanieczyszczenia gazowe – związki organiczne lub nieorganiczne szkodliwe dla zdrowia lub
identyfikowane przez człowieka jako przykre zapachy;
- zanieczyszczenia promieniotwórcze i zjonizowane;
- inne.

Wymienione zanieczyszczenia są często składnikami powszechnie występującego kurzu
zawieszonego w powietrzu, przyczyniającego się do powstawania wielu chorób, w tym chorób układu
oddechowego, skóry itd. Zawarte w kurzu substancje, np. mikotoksyny, endotoksyny, po długiej
ekspozycji mogą mieć działanie toksyczne, alergizujące lub rakotwórcze. Prawidłowo działające
systemy wentylacyjne powinny w znacznym stopniu ograniczać stężenie kurzu w pomieszczeniach.
Intensywność oraz inercja usuwania ww. zanieczyszczeń przez instalację wentylacyjną zależą m.in. od
ilości doprowadzanego świeżego powietrza i sposobu jego rozdziału w pomieszczeniu. A zatem
podstawową metodą poprawienia jakości powietrza w pomieszczeniu jest doprowadzenie czystego
powietrza w celu rozcieńczenia i wyprowadzenia zanieczyszczeń.

Rys. 2. Wpływ temperatury na możliwość przeżycia i reprodukcji bakterii Legionella pneumophila
oraz urządzenia i instalacje, w których mogą się rozwijać

Czynniki wpływające na stan higieniczny instalacji wentylacji i klimatyzacji oraz na czystość
powietrza dostarczanego do pomieszczeń
Na stan higieniczny instalacji wentylacyjnej i jakość powietrza w wentylowanych pomieszczeniach
znacząco wpływa jakość powietrza zewnętrznego. W celu pobierania możliwie najczystszego
powietrza z otaczającego środowiska należy wybrać odpowiednią lokalizację wentylowanych
obiektów i czerpni powietrza. W centrum miast, w sąsiedztwie ruchliwych dróg, kotłowni i innych
budowli przemysłowych i komunalnych, utrzymanie instalacji gwarantujących najwyższe standardy
czystości powietrza jest bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe, dlatego lokalizację pomieszczeń
o podwyższonych standardach oraz lokalizację czerpni powietrza powinno się wybierać na etapie
przygotowania koncepcji zagospodarowania terenu i struktury budynku.

7

W celu oczyszczenia powietrza doprowadzanego do pomieszczeń z zawartych w nim zanieczyszczeń
instaluje się filtry. Ze względu na różnorodność występujących zanieczyszczeń w celu ich oddzielenia
od powietrza stosuje się filtry o różnym stopniu skuteczności, często w układach kaskadowych.

W zależności od wymaganego stopnia czystości powietrza znalazły zastosowanie układy filtrów:
- jednostopniowe, w których zastosowano wyłącznie tzw. filtry wstępne;
- dwustopniowe, w których zastosowano filtr wstępny i dokładny;
- trzystopniowe, wyposażone w filtr wstępny, dokładny i dodatkowo np. w filtry węglowe, filtry
absolutne, filtropochłaniacze.
Instalacje wentylacji i klimatyzacji, a zwłaszcza zainstalowane w nich filtry w czasie eksploatacji
ulegają stopniowemu zanieczyszczeniu.
Zanieczyszczenia w instalacjach wentylacyjnych składają się na ogół z warstw suchego pyłu, które
stosunkowo łatwo można oczyścić przez szczotkowanie i odkurzanie. W obszarach zawilgoconych lub
zatłuszczonych zanieczyszczenia tworzą trwałą, trudną do usunięcia strukturę, będącą siedliskiem
wielu mikroorganizmów. Są to przede wszystkim mikroorganizmy środowiskowe, które zasiedlają
elementy instalacji, w których panują sprzyjające warunki do kolonizacji. Skolonizowane obszary są
źródłami emisji wtórnej mikroorganizmów, które kolonizują kolejne obszary instalacji oraz
zanieczyszczają wentylowane pomieszczenia. Szczególnie podatne na kolonizację są: filtry, układy
nawilżania, tłumiki i chłodnice. Przyczyną emisji zanieczyszczeń mogą być również przewody
wentylacyjne.
Sprawne, okresowo wymieniane filtry są barierą dla mikroorganizmów. Stosowane w wentylacji
pomieszczeń czystych filtry absolutne w radykalny sposób redukują stężenie zanieczyszczeń
mikrobiologicznych.
Duże znaczenie dla zachowania dobrego stanu higienicznego instalacji mają również filtry o niższej
klasie – filtry wstępne i dokładne. Liczne mikroorganizmy zawarte w dostarczanym do instalacji
powietrzu zasiedlają większe od siebie cząsteczki zanieczyszczeń pyłowych, które są wychwytywane
przez te filtry. Można więc stwierdzić, że o czystości powietrza dostarczanego do pomieszczeń
decyduje stan wszystkich filtrów.
Podsumowując, trzeba powiedzieć, że zanieczyszczenie mikrobiologiczne powietrza może wystąpić
na każdym etapie jego obróbki. Ryzyko to jest spotęgowane szczególnie przez nieprawidłowe
działanie i zanieczyszczenia elementów instalacji klimatyzacji i wentylacji.

CZYSZCZENIE

W instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych istnieją sprzyjające warunki do rozwoju
chorobotwórczych bakterii Legionella, które mogą powodować chorobę zakaźną legionelozę,
występującą pod postacią zachorowań grypopodobnych, a czasami śmiertelnego zapalenia płuc.
Zachorowania następują, w przypadku gdy do układu oddechowego człowieka dostanie się aerozol
wodno-powietrzny zawierający bakterie rodzaju Legionella (zwłaszcza Legionella pneumophila).
Ryzyko zachorowania dotyczy wszystkich, choć szczególnie ludzi z obniżoną odpornością, palaczy,
diabetyków.

Instalacje wentylacji i klimatyzacji występują bardzo często w budynkach użyteczności publicznej,
w tym w budynkach biurowych. W przypadku pojawienia się bakterii Legionella powstaje więc
jednoczesne zagrożenie dużej liczby ludzi. W związku z tym w wielu krajach legionelozę traktuje się
jako zagrożenie zdrowia publicznego.

W Polsce nie były prowadzone szeroko zakrojone badania dotyczące obecności bakterii Legionella
w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Nie wiadomo więc, jak często wywołuje ona
zachorowania ludzi przebywających w pomieszczeniach klimatyzowanych. Z doświadczeń innych
krajów wynika jednak, że zagrożenia są znaczne. Szczególne znaczenie dla zapewnienia wymagań

8

higienicznych zapobiegających legionelozie należy przywiązywać do prawidłowej eksploatacji
i konserwacji instalacji wentylacyjnych oraz klimatyzacyjnych, określając zakres, częstotliwość oraz
sposób wykonywania i dokumentowania kontroli.

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu ryzyku wystąpienia legionelozy związanej z instalacjami
wentylacji i klimatyzacji ma utrzymywanie instalacji we właściwym stanie higienicznym oraz
technicznym. Konieczne jest więc:

-przeprowadzanie okresowych kontroli stanu technicznego i czystości instalacji,

-konserwacja, naprawa lub wymiana uszkodzonych elementów instalacji,

-okresowe czyszczenie instalacji środkami mechanicznymi,

-właściwa, zgodna z zaleceniami producenta, eksploatacja,

-okresowe czyszczenie (dezynfekcja) instalacji środkami chemicznymi,

-kontrola jakości i uzdatnianie wody wykorzystywanej w instalacjach klimatyzacji do procesów
przygotowania powietrza doprowadzanego do pomieszczeń.

Planowanie działań zmierzających do poprawy stanu higienicznego instalacji

Jednym z koniecznych warunków zapewnienia wymaganej czystości powietrza doprowadzanego do
pomieszczeń jest przeprowadzanie okresowego czyszczenia instalacji. Proces czyszczenia poprzedza
się oceną wstępną stanu instalacji. Ważne jest, aby instalacja była wyposażona w drzwiczki rewizyjne.
Czyszczenie instalacji należy wykonywać w części nawiewnej, i wyciągowej.

Wśród najczęściej spotykanych wyróżnia się metody:
- mechaniczne polegające na ręcznym czyszczeniu szczotkami i ścierkami lub za pomocą
elektrycznych lub pneumatycznych szczotek obrotowych;
- z użyciem sprężonego powietrza;
- z użyciem wody lub pary wodnej;
- z użyciem środków chemicznych, w tym również biocydów min. : czterorzędowe związki
amoniowe, alkohole, halogeny, podchloryny, związki nadtlenowe, związki fenolowe, aldehydy,
jodofory.
- z użyciem suchego lodu;
- wykorzystujące ultradźwięki;
- kombinowane.
Aby zapobiec wzrostowi odporności bakterii, rodzaj stosowanych biocydów powinien być regularnie
zmieniany, a wybór środka dezynfekcyjnego oraz jego stężenia dokonywany przez specjalistę ds.
higieny. Środek dezynfekcyjny powinien mieć atest (np. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego -
Państwowego Zakładu Higieny) z zaznaczeniem, że może być stosowany w instalacjach
klimatyzacyjnych.
Osoby biorące udział w czyszczeniu instalacji powinny być wyposażone w odpowiednie środki
ochrony osobistej, zwłaszcza w przypadku czyszczenia instalacji wyciągowych ze stref potencjalnie
skażonych.
Z uwagi na fakt, że filtry stają się często miejscem namnażania i wtórnej emisji zanieczyszczeń
mikrobiologicznych, należy je okresowo wymieniać. Niesprawność lub brak filtrów powietrza, poza
brakiem oczyszczania powietrza, powoduje w instalacji szybką akumulację zanieczyszczeń będących
pożywką dla bakterii i grzybów.
Dla podtrzymania dobrego stanu higienicznego instalacji i wymaganej jakości powietrza konieczne
jest zapewnienie właściwego przebiegu procesów obróbki cieplno-wilgotnościowej powietrza, co jest
związane ze sprawnością wszystkich elementów instalacji oraz właściwym zarządzaniem i nadzorem

9

procesu. Utrzymanie właściwego stanu higienicznego instalacji wymaga zatem prowadzenia
okresowych przeglądów i zabiegów konserwacyjnych, a w przypadku bardziej złożonych instalacji
wskazany jest ciągły nadzór, np. za pośrednictwem sieci komputerowej, i planowanie prac
profilaktycznych.

Opracowując zakres przeglądów i konserwacji, należy przede wszystkim:
- zapoznać się z wymaganiami związanymi z występującymi procesami technologicznymi
i parametrami pracy instalacji;
- zapoznać się z dokumentacją techniczną, aktualnym stanem prawnym i normatywami dotyczącymi
eksploatowanych instalacji;
- zbudować bazę danych dotyczących: parametrów pracy instalacji, nastaw elementów regulacyjnych
i zabezpieczeń, niezbędnych materiałów eksploatacyjnych, części zamiennych itp.;
- określić wymagane kwalifikacje i umiejętności personelu technicznego;
- ocenić stan techniczny i higieniczny instalacji;
- korzystając z wyników badań diagnostycznych, przeprowadzić analizę powstałych lub mogących
powstać nieprawidłowości pracy instalacji;
- uwzględnić zużywanie się poszczególnych elementów i podzespołów;
- dążyć do minimalizowania kosztów energetycznych i kosztów obsługi.

Częstotliwość oraz zakres prac konserwacyjno-remontowych zależą od czasu użytkowania instalacji,
zastosowanych rozwiązań technicznych, stanu technicznego instalacji, warunków eksploatacji, np.
jakości powietrza zewnętrznego, jakości wody technologicznej. W tabeli przedstawiono przykładowy
zakres i częstotliwość zabiegów konserwacyjno-remontowych instalacji klimatyzacji i wentylacji
pomieszczeń o podwyższonym standardzie higienicznym.
Na częstotliwość prowadzenia przeglądów i zabiegów konserwacyjnych powinna również wpływać
ocena stanu higienicznego dostarczanego do pomieszczeń powietrza oraz stanu instalacji. Ocenę stanu
higienicznego instalacji klimatyzacji i wentylacji poza standardową oceną wizualizacyjną dokonuje się
przez wykonanie odpowiednich badań, np.: czystości pyłowej, czystości mikrobiologicznej
powierzchni instalacji, czystości powietrza w pomieszczeniach. W ocenie mogą być pomocne również
pomiary stężenia związków chemicznych, np. lotnych związków organicznych. Niekiedy w ocenie
korzysta się także z metody olfaktometrycznej.

Przykładowy zakres i częstotliwość zabiegów konserwacyjno-remontowych przeprowadzanych
w instalacjach klimatyzacji i wentylacji
Lp.

Zabiegi konserwacyjne i remontowe

Częstotliwość zabiegów

1

Kontrola i czyszczenie czerpni powietrza

1 raz w roku

2

Konserwacja central i przewodów

1 raz w roku (wywiewnych co 1,5 roku) i po
stwierdzeniu złego stanu higienicznego

3

Konserwacja przepustnic powietrza i siłowników

Konserwacja 1 raz w roku i kontrola przed
sezonem zimowym

4

Konserwacja

nagrzewnic,

chłodnic,

wymienników ciepła

Co pół roku i po stwierdzeniu niesprawności

5

Kontrola

i zalanie

syfonów

odpływowych

z centrali

Co miesiąc

6

Kontrola i ew. regulacja zaworów i siłowników
automatyki oraz usuwanie usterek

1 raz w roku i po stwierdzeniu niesprawności

7

Kontrola zabezpieczeń przeciwzamrożeniowych Przed sezonem zimowym

10

8

Kontrola stanu technicznego silników

1 raz w roku

9

Kontrola

stanu

technicznego

wentylatora

i przekładni pasowej

Co pół roku lub co 3 miesiące w przypadku mocno
obciążonych przekładni

10

Kontrola i wymiana filtrów powietrza

W zależności od ich rodzaju, stanu i czasu
eksploatacji

11

Kontrola i usunięcie usterek zespołu nawilżania

Kontrola

co

miesiąc

i po

stwierdzeniu

niesprawności.
Konserwacja co 3 miesiące

12

Kontrola i usunięcie usterek w szafie sterującej,
kontrola działania czujników automatyki

1 raz w roku i po stwierdzeniu niesprawności

13

Czyszczenie sekcji tłumienia, naprawy instalacji
termicznych

i akustycznych,

ochrona

antykorozyjna

Podczas konserwacji instalacji oraz w czasie
prowadzenia remontów i napraw

14

Kontrola

szczelności

instalacji

wodnych,

glikolowych i parowych

Podczas przeglądów instalacji oraz po remontach
i naprawach

15

Badania

skuteczności

ochrony

przeciwporażeniowej

i stanu

izolacji

oraz

usuwanie stwierdzonych usterek

Co 1–5 lat wg przepisów prawa i zaleceń
wynikających ze stanu instalacji i warunków
środowiskowych

Podsumowanie
Eksploatacja instalacji klimatyzacji i wentylacji ma charakter interdyscyplinarny i wymaga dobrej
znajomości wielu zagadnień z zakresu fizyki procesów obróbki powietrza oraz obsługi technicznej
instalacji: elektrycznych, ciepłowniczych, parowych, chłodniczych, wodnych, instalacji automatyki
obiektowej, transmisji danych, elektronicznych systemów nadzoru, systemów przeciwpożarowych,
a także zagadnień higieniczno-sanitarnych.

W przypadku zastosowania urządzeń wentylacyjnych należy również stosować się do przepisów bhp.
Ruchome części występujące w wentylatorach mogą być przyczyną groźnych wypadków, a duże
podciśnienie w okolicy czerpni powietrza może niejednemu instalatorowi zerwać beret z głowy. Nie
należy oczywiście zapominać również o zdrowym rozsądku, gdy jakiegoś paragrafu zabraknie.

Na

podstawie

ROZPORZĄDZENIA

MINISTRA

SPRAW

WEWNĘTRZNYCH

I ADMINISTRACJI1) z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej
budynków,

innych

obiektów

budowlanych

i

terenów,

Rozdział

7

Instalacje i urządzenia techniczne, przyjmuje się:
§ 34. 1. W obiektach lub ich częściach, w których odbywa się proces spalania paliwa stałego,
ciekłego

lub

gazowego,

usuwa

się

zanieczyszczenia

z

przewodów

dymowych

i

spalinowych

w

okresach

ich

użytkowania:

1) od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych - co najmniej raz

11

w

miesiącu,

jeżeli

przepisy

miejscowe

nie

stanowią

inaczej;

2) od palenisk opalanych paliwem stałym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej raz na 3
miesiące;

3) od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej
raz na 6 miesięcy.
2. W obiektach lub ich częściach, o których mowa w ust. 1, usuwa się zanieczyszczenia
z przewodów wentylacyjnych co najmniej raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika
z warunków użytkowych.
3. Czynności, o których mowa w ust. 1 i 2, wykonują osoby posiadające kwalifikacje

kominiarskie.
4. Przepisu ust. 3 nie stosuje się przy usuwaniu zanieczyszczeń z przewodów dymowych,

spalinowych i wentylacyjnych budynków mieszkalnych jednorodzinnych oraz obiektów

budowlanych budownictwa zagrodowego i letniskowego.

Zaś Prawo budowlane z 1994 roku z późniejszymi zmianami na podstawie art. 62 pkt. 6

stanowi, że:

6. Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych, o której mowa w ust. 1 pkt1 lit. c,
powinny przeprowadzać:

1)

osoby

posiadające

kwalifikacje

mistrza

w

rzemiośle

kominiarskim

-

w odniesieniu do przewodów dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych

i wentylacyjnych;

2) osoby posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności -- w odniesieniu do
przewodów kominowych, o których mowa w pkt 1, oraz do kominów przemysłowych, kominów
wolno stojących oraz kominów lub przewodów kominowych, w których ciąg kominowy jest
wymuszony pracą urządzeń mechanicznych.

7. Szczegółowy zakres kontroli niektórych budowli oraz obowiązek przeprowadzania ich
częściej, niż zostało to ustalone w ust. 1, może być określony w rozporządzeniu, o którym mowa

w art. 7 (...)