30. Ftalany – źródła obecności, mobilność, aspekty ekologiczne

Ftalany – kwasy benzenodikarboksylowe, zwane kwasami ftalowymi, występują jako izomery
orto, meta i para. Ftalanami nazywa się diestry kwasu ftalowego. Do najważniejszych należą:
DMP – ftalan dimetylu, DEP – ftalan dietylu, DBP – ftalan di butylu, BBP – ftalan
benzylobutylu, DEHP – ftalan dietyloheksylu, DIDP – ftalan diizodecylu

Ftalany są stosowane głównie jako plastyfikatory przy produkcji tworzyw sztucznych np.
polichlorku winylu. Ftalany mogą być wymywane z tworzyw sztucznych:, np. butelek i
przewodów polietylenowych.

Ftalan dimetylu jest stosowany jako repelent do odstraszania komarów i innych owadów. Ze
względu na małą prężność pary w temperaturze pokojowe ftalany są stosowane zamiast rtęci
do napełniania manometrów i pomp dyfuzyjnych.

Ftalan dietylu ma nieprzyjemny smak i bywa używany do denaturacji alkoholu.

Flatany bardzo powoli rozkładają się w środowisku wodnym.

Przykład: Ftalan di-2-etyloheksylu

Zastosowanie: stosowany jako plastyfikator tworzyw sztucznych, głownie polichlorku winylu
(PCW), rozpuszczalnik żywic, lakierow i klejow

Działanie szkodliwe: toksyczny, drażniący i uczulający, potencjalnie rakotwórczy i
teratogenny, negatywny wpływ na płodność, ulega bioakumulacji w środowisku.

Jeśli chodzi o ftalan dietyloheksylu oraz ftalan diizodecylu nie stwierdzono szkodliwego
wpływu na organizmy wodne: Daphnia Magna (przy stężeniu 100 µg/dm

3

) i małże Multillus

edulis (przy stężeni 50 µg/dm

3

).

Wprowadzone do gleby zanieczyszczenia chemiczne mogą być przez glebę silnie wiązane lub
mogą przemieszczać się w środowisku dzięki obecności wody, która transportuje
rozpuszczone i „zawieszone” w niej cząstki z różną szybkością i intensywnością. Na
powierzchni ziemi jest to woda pochodząca z opadów atmosferycznych, głębiej – roztwór
glebowy i wody gruntowe. Powierzchniowe zanieczyszczenia gleby (pyły) mogą też być
przenoszone wraz z cząstkami gleby przez wiatr w wyniku erozji wietrznej.